Ćwiczenia z 17. 02. 04

SYSTEM KOLONIALNY, DEKOLONIZACJA, NEOKOLONIALIZM

1.Kolonializm

Kolonializm - podbój, zabój i uzależnienie, eksploatacja, panowanie państwa nad terytorium położonym najczęściej w regionie zamorskim.

Ze zjawiskiem tym mamy do czynienia od przełomu XV i XVI wieku. Pierwszą umową, która sankcjonowała podział świata był traktat z Torvesilas z 1494 r., który dzielił przyszłe i obecne zdobycze terytorialne wzdłuż 46-tego południka zachodniego. W 1529r. Na mocy traktatu z Saragossy przedłużono tą linię na 129 º E.

Cele kolonializmu:

• bogactwa

• terytoria

• siła robocza

• cele polityczne i strategiczne

• ]misja dziejowa i cele ideologiczne

Konsekwencje kolonializmu:

• podział świata pomiędzy mocarstwa kolonialne

Na początku XX wieku mocarstwa kolonialne można było podzielić na dwie grupy:

1. Pierwszą grupę stanowiły Hiszpania i portugalia, które od początku uczestniczył w podboju kolonialnym oraz Belgia, Holandia, Wielka Brytania, Francja, które uczestniczyły w podboju kolonialnym od początku a w XX wieku zaczęły rosnąć w siłę.

2. Drugą grupę tworzyły państwa, które do wyścigu o kolonie przyłączyły6 się dopiero w XIX wieku: Włoch, USA, Niemcy, Japonia

Po zakończeniu I wojny światowej społeczność międzynarodowa dążyła do uregulowania stosunków między koloniami a metropoliami oraz mocarstwami kolonialnymi, czego wyrazem był system mandatowy Ligi Narodów. Wprowadzono trzy rodzaje mandatów, zaś kryterium kwalifikacji zależało od stopnia zdolności ludności tubylczej do sprawowania władzy a także od położenia geograficznego i stopnia rozwoju gospodarczego. W systemie tym mandatariuszami były takie państwa jak: Japonia, Belgia, Związek Południowej Afryki, Australia, Nowa Zelandia, Francja i Wielka Brytania. Z racji pełnionej funkcji państwa - mandatariusze posiadały takie obowiązki, jak zwalczanie handlu niewolnikami w koloniach, zwalczanie handlu bronią, nie mogły także wznosić fortec i baz wojskowych. Do nadzoru na terytoriami mandatowymi powołano Stałą Komisję Mandatową, która z jednej strony sprawowała kontrolę nad mandatariuszami a z drugiej służyła im pomocą administracyjną. Rodzaje mandatów:

• Mandaty A - objęły terytoria najbardziej dojrzałe do uzyskania niepodległości, czyli obszary arabskie, wchodzące przed wojną w skład Imperium Osmańskiego. Wielka Brytania była mandatariuszem w Iraku, Palestynie i Transjordanii, a Francja w Syrii i Libanie.

• Mandaty B - objęły głównie obszar Afryki - byłe kolonie niemieckie; Wielka Brytania sprawowała pieczę nad Tnganiką oraz częścią Togo i Kamerunu, Francja nad pozostałymi częściami Togo i Kamerunu, zaś Belgia nad Borundi i Rwandą.

• Mandaty C - stanowiły przedłużenie metropolii i zezwalały na wprowadzenie na ich terytorium administracji mandatariusza., należały do nich Karoliny, Marianny, Samoa Zachodnie oraz obszar Afryki Zachodniej.

2. Dekolonizacja.

Dekolonizacja - proces likwidacji systemu kolonialnego w świecie; przebiegała ona w różnych regionach i w różnych warunkach oraz czasie. W wyniku procesu dekolonizacji system kolonialny został praktycznie zlikwidowany, powstało około 130 nowych państw. Na rozwój tego procesu zasadniczy wpływ miała II wojna światowa, wzrost świadomości narodowej i społecznej ludności koloniach oraz upadek tzw. „mitu białego człowieka” w czasie II wojny światowej. Karta Atlantycka z kolei głosiła prawo do samostanowienia narodów, co odbiło się po wojnie znacznym wpływem czynników ideologicznych oraz działalnością ONZ.

Karta NZ wprowadziła podział terytoriów kolonialnych na:

1. terytoria nierządzące się samodzielnie

2. terytoria powiernicze, które objęły obszary mandatowe Ligi Narodów oraz obszary, które państwa dobrowolnie przekazały pod kuratelę ONZ w praktyce objęły one wszystkie terytoria mandatowe z wyjątkiem Namibi. Na żądanie USA wprowadzono dwa rodzaje powiernictwa:

• powiernictwo zwykłe

• powiernictwo strategiczne

W likwidacji kolonializmu rola ONZ była bardzo istotna, wyróżniamy trzy etapy likwidacji kolonializmu przez ONZ:

1. 1946 - 55 - wprowadzenie kontroli międzynarodowej nad terytoriami niesamodzielnymi; w 1952r. ONZ uchwaliło sposoby uzyskiwania niepodległości przez obszary zależne:

• uzyskanie niepodległości:

• obszar niesamodzielny uzyskuje niepodległość jako całość

• dwa lub więcej obszarów niesamodzielnych łączą się i uzyskują niepodległość jako całość

• terytorium zależne dzieli się a każda część uzyskuje niepodległość.

• połączenie się z państwem już istniejącym na zasadzie unii (np. Hawaje i USA) i stowarzyszenia (Puerto Rico i USA)

2. 1956 - 59 - zwiększenie aktywności ONZ ; ZO ustaliło siebie samym kompetentnym do stwierdzania czy dany obszar można uznać za niepodległy

3. po 1960-tym likwidacja systemu kolonialnego jako sprzecznego z zasadami ONZ. W 1960-tym ONZ uchwaliło deklarację o przyznaniu niepodległości państwom i narodom kolonialnym.

3. Trzeci Świat

Kryteria decydujące o przynależności do Trzeciego Świata

• kryterium świadomościowe

• wspólnota losów wynikająca z poddaństwa imperialnego

• kryterium ekonomiczne

• zacofanie ekonomiczne i technologiczne

• kryterium polityczne - celem polityki zagranicznej jest wprowadzenie nowego ładu światowego, który zmieniłby redystrybucję bogactwa

• kryterium instytucjonalne: Ruch Państw Niezaangażowanych i Grupa 77

• kryterium geograficzne (państwa bogatej północy i biednego południa)

Państwa trzeciego świata nie stanowią grupy jednorodnej, można je podzielić na:

• najbardziej rozwinięte: Tygrysy Azjatyckie, duże państwa Ameryki Łacińskiej

• słabiej rozwinięte: kraje Bliskiego i Środkowego Wschodu, duże i średnie państwa Azji i Afryki

• skrajnie biedne państwa, w których PKB per capita nie przekracza 330 $, a udział produkcji przemysłowej w dochodzie narodowym wynosi mnie niż 10% i liczba analfabetów przekracza 28%

!!!HDI - indeks rozwoju humanistycznego, bierze pod uwagę:

• dochód na mieszkańca

• długość życia

• poziom edukacji

Państwa Trzeciego Świata charakteryzują się:

• niskim dochodem na mieszkańca

• brakiem wykwalifikowanej siły roboczej

• dużą liczbą analfabetów

• mała długość życia

• rozwojem zależnym od innych państw - gospodarka nie może rozwijać się bez podaży czynników produkcji z państw rozwiniętych

• eksportowaniem tylko jednego produktu

• słabością ustawodawstwa uchybieniami w egzekwowaniu prawa, korupcja (tzw. miękkie państwo)

• na płaszczyźnie międzynarodowej cechuje je marginalizacja i peryferyjna rola w stosunkach międzynarodowych, w rezultacie dysproporcje się pogłębiają

---