Rozpad systemu kolonialnego

System kolonialny funkcjonował od wielu wieków, a jego początków możemy upatrywać na przełomie XV i XVI wieku. Pierwszą umową sankcjonującą podział świata był traktat z Torvesilas z 1494 r., zawarty pomiędzy Portugalią a Hiszpanią, dzielący zdobycze terytorialne tych państw, odkryte dzięki odkryciom geograficznym, wzdłuż 46 południka zachodniego. Głównymi założeniami ekspansji kolonialnej było zdobycie bogactwa, nowych sił roboczych i nowych terytoriów, miała jednak także ogromne znaczenie, jeżeli chodzi o cele polityczne, strategiczne, ideologiczne, stanowiła też misję dziejową. Jej konsekwencją był podział świata pomiędzy mocarstwa kolonialne. Największe wpływy i największe kolonie miały państwa zdobywające kolonie od początku, czyli Portugalia i Hiszpania, spore znaczenie, zwłaszcza od XX wieku, zyskały na tym polu także Belgia, Holandia, Wielka Brytania oraz Francja.

System kolonialny był jednak szkodliwy dla mieszkańców kolonii, którzy byli niejednokrotnie wykorzystywani przez państwa zwierzchnie. Zagrabiano ich ziemie, surowce mineralne, wykorzystywano ich jako tanią siłę roboczą. Nic więc dziwnego, że XX wiek, kiedy wzrosła świadomość ludzi odnośnie do ich praw, a także poprawiła się edukacja, przyniósł proces dekolonizacji i rozpad systemu kolonialnego.

Przyczyn rozpadu systemu kolonialnego i dekolonizacji było wiele – ich nawarstwienie po drugiej wojnie światowej przyczyniło śię do tego, że system kolonialny praktycznie całkowicie został zlikwidowany, a na mapie świata pojawiło się ok. 130 nowych państw. Proces dekolonizacji przebiegał falami. Można wyodrębnić trzy główne jego fazy, obejmujące różne części świata.

FAZA PIERWSZA

Przypadała na koniec lat czterdziestych i początek pięćdziesiątych. Objęła obszar takich dzisiejszych państw, jak: Indie, Birma, Cejlon (Sri Lanka), Holenderskie Indie Wschodnie (Indonezja), Filipiny, Wietnam, Kambodża oraz Laos.

FAZA DRUGA

Miała miejsce na przełomie lat pięćdziesiątych i sześćdziesiątych. Objęła swoim zasięgiem głównie posiadłości Wielkiej Brytanii i Francji w Afryce. Wskutek walk prawie jednocześnie uzyskało niepodległość 17 państw. Były to: Kamerun, Senegal, Togo, Madagaskar, Demokratyczna Republika Konga, Somalia, Dahomej (od 1975 r. Benin), Niger, Burkina Faso, Wybrzeże Kości Słoniowej, Czad, Republika Środkowoafrykańska, Kongo, Gabon, Mali, Nigeria, Mauretania.

W związku z tym niezwykłym faktem rok 1960 nazywa się „rokiem Afryki” – był to bowiem rok bardzo wyjątkowy dla tego zniewolonego przez wieki kontynentu.

FAZA TRZECIA

Przypadała na lata siedemdziesiąte XX wieku (1974—1975) i swoim zasięgiem obejmowała posiadłości portugalskie (w wyniku „rewolucji goździków”).

Często niepodległość w koloniach uzyskiwano siłą, co prowadziło do wyniszczających wojen, czego przykładem były wojna indochińska, w Mozambiku czy Algierii.

Dekolonizacja pociągnęła za sobą szereg konsekwencji. Niektóre były pozytywne, niektóre niestety negatywne dla ludności pozostawionej samej sobie. Do skutków rozpadu systemu kolonialnego można zaliczyć m.in.:

• odpływ białej ludności, który pozbawiał nowo powstałe państwa wykwalifikowanej kadry,

• korzystanie z pomocy ZSRR, które spowodowało uzależnienie od bloku komunistycznego,

• gwałtowne przejmowanie władzy przez miejscową ludność, które nie sprzyjało tworzeniu systemów demokratycznych – powstawały na tych terenach dyktatury i rządy autorytarnych lub systemów monopartyjnych,

• naruszenie powojennej równowagi sil w świecie – dekolonizacja dla ZSRR była główną bronią polityczną w rywalizacji z Zachodem.