PRAWO CYWILNE - każdy porządek prawny (system prawa) dzieli się na gałęzie prawa; za kryterium podziału przyjmuje się zwykle METODĘ REGULACJI albo PRZEDMIOT REGULACJI.

METODA REGULACJI - cały system prawa dzieli się na trzy gałęzie prawa:

• prawo cywilne;

• prawo karne;

• prawo administracyjne.

w ramach poszczególnych gałęzi prawnych występują działy prawa, np.:

• prawo rzeczowe, prawo zobowiązań, prawo rodzinne i opiekuńcze w PRAWIE CYWILNYM;

• prawo budowlane, prawo podatkowe, prawo ochrony środowiska w PRAWIE ADMINISTRACYJNYM;

• prawo karne ogólne, prawo karne wojskowe, prawo karne skarbowe w PRAWIE KARNYM.

wyróżnia się trzy metody regulacji:

• METODA CYWILISTYCZNA - oparta jest na założeniu, że podmioty prawa cywilnego mają autonomię woli oraz na tym, że podmioty prawa cywilnego są względem siebie równe; podstawą normatywną podmiotu woli są dwa przepisy: art. 56 kc (czynność prawna, której elementem jest oświadczenie woli podmiotu prawnego, wywołuje skutki prawne wyrażone w tym oświadczeniu) i art. 353¹ kc (strony zawierające umowę mogą swobodnie kształtować jej treść, byleby tylko mieściła się ona w granicach prawa, współżycia społecznego i właściwości stosunku cywilno-prawnego; za nieważną uznaje się taka czynność prawną, która narusza przepisy prawne lub zasady współżycia społecznego albo ma na celu obejście prawa).

DWIE CECHY PRAWA CYWILNEGO:

• autonomia woli;

• prawna równorzędność podmiotów prawa cywilnego - polega na tym, że występuje pomiędzy nimi stosunek podporządkowania, np. jeśli po jednej stronie występuje Skarb Państwa, a po drugiej stronie obywatel, to Skarb Państwa nie jest podmiotem nadrzędnym wobec obywatela; ewentualny spór rozstrzyga niezawisły sąd.

• METODA ADMINISTRACYJNA I KARNA - polegają na tym, że po jednej stronie stosunku cywilno-prawnego występuje organ władzy publicznej, który może władczo wpływać na zachowanie drugiej strony stosunku prawnego.

Za drugie kryterium podziału przyjmuje się niekiedy PRZEDMIOT REGULACJI, tzn. stosunki społeczno-gospodarcze są regulacją prawną. Z tego punktu widzenia za normy prawa cywilnego uznawane były te, które dotyczą stosunków majątkowych oraz niektórych stosunków niemajątkowych, występujących na gruncie prawa cywilnego, prawa korporacyjnego i prawa autorskiego. Kryterium to jest jednak zawodne, albowiem stosunki majątkowe występują nie tylko w prawie cywilnym, ale również w prawie administracyjnym i karnym. Z kryterium tego można jednak korzystać pomocniczo, jeśli metoda regulacji pozostawia jakieś wątpliwości. Za pomocnicze kryteria podziału można uznać też miejsce położenia normy prawnej (w kodeksie cywilnym czy w kodeksie karnym) oraz tryb rozstrzygania sporów (sąd cywilny czy sąd karny).

PROCES ADHEZYJNY - sprawa cywilna rozstrzygana w sądzie karnym (sąd cywilny nie może rozstrzygać spraw karnych).

Gałęzie prawa potrzebne są ze względu na wykładnię przepisu (jaką zastosować? w prawie cywilnym stosuje się najczęściej wnioskowanie z analogii, a w prawie karnym wykładnię ścisłą) oraz na miejsce rozstrzygania sporów (jaki sąd?).

DZIAŁY PRAWA CYWILNEGO (pierwsze cztery działy są uregulowane w kodeksie cywilnym):

1. CZĘŚĆ OGÓLNA PRAWA CYWILNEGO;

2. PRAWO RZECZOWE;

3. PRAWO ZOBOWIĄZAŃ;

4. PRAWO SPADKOWE;

5. PRAWO RODZINNE I OPIEKUŃCZE;

6. PRAWO WŁASNOŚCI INTELEKTUALNEJ.

Ad. 1. CZĘŚĆ OGÓLNA PRAWA CYWILNEGO - w tej części uregulowane są zagadnienia mające podstawowe znaczenie dla pozostałych działów prawa cywilnego;

są to zagadnienia, jak podmiotowość prawna, zdolność prawna i zdolność do czynności prawnych, czynność prawna, oświadczenie woli, przedstawicielstwo, przedawnienie roszczeń;

przepisy części ogólnej odnoszą się do każdego działu prawa cywilnego, jeżeli w innym dziale prawa nie jest uregulowane inaczej;

obowiązuje tu zasada lex specialis derogat legi generali (przepis szczegółowy wyłącza stosowanie przepisu ogólnego)

Ad. 2. PRAWO RZECZOWE - w skład tego prawa wchodzą następujące instytucje prawne:

• własność;

• użytkowanie wieczyste;

• ograniczone prawo rzeczowe, do którego zalicza się użytkowanie, służebności, spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu, hipotekę i zastaw.

katalog praw rzeczowych jest wyczerpujący, może być zmieniony jedynie ustawą; prawa rzeczowe to prawa podmiotowe bezwzględne, czyli skuteczne wobec wszystkich (erga omnes).

Ad. 3. PRAWO ZOBOWIĄZAŃ - dzieli się na dwie części:

• CZĘŚĆ OGÓLNA - uregulowane są tu takie zagadnienia jak pojęcie zobowiązania, sposoby wykonywania zobowiązań, odpowiedzialność za należyte lub niewykonanie zobowiązania, odpowiedzialność za czyny niedozwolone, bezpodstawne wzbogacenie, wygaśnięcie zobowiązań;

• CZĘŚĆ SZCZEGÓŁOWA - uregulowane są tu poszczególne typy umów, np. umowa kupna-sprzedaży, umowa najmu, umowa o dzieło itp.

również i tutaj obowiązuje zasada lex specialis derogat legi generalis

Ad. 4. PRAWO SPADKOWE - uregulowane są tu zasady przejścia praw majątkowych osoby zmarłej na spadkobierców, a także przejścia na spadkobierców zobowiązań zmarłego;

wyróżnia się dwa rodzaje dziedziczenia:

• dziedziczenie USTAWOWE;

• dziedziczenie TESTAMENTOWE.

Ad. 5. PRAWO RODZINNE I OPIEKUŃCZE - zawarte jest w odrębnym kodeksie, tzn. kodeks rodzinny i opiekuńczy;

uregulowane są tu takie zagadnienia jak związek małżeński, stosunek pokrewieństwa, powinowactwo, przysposobienie, opieka, kuratela i

Ad. 6. PRAWO WŁASNOŚCI INTELEKTUALNEJ - zawarte jest w ustawach pozakodeksowych, zwłaszcza tj. prawo autorskie i prawo pokrewnych czy prawo przemysłowe;

własność intelektualna obejmuje dzieła naukowe, literackie i artystyczne, mające charakter wynalazków, a także wzory przemysłowe;

art. 140 kc - własność istnieje tylko na rzeczy materialnej, która została wyodrębniona z przyrody i stanowi byt samoistny; dzieła nie są rzeczami, gdyż są to myśli zawarte w tym dziele (rzecz sporna; art. 140 kc jest przepisem ułomnym, przestarzałym).

Istnieje również drugi podział prawa, otóż system prawa dzielony jest na:

• PRAWO PUBLICZNE - zalicza się do niego prawo konstytucyjne, prawo administracyjne, prawo karne; cechą charakterystyczną tego prawa jest to, że reguluje ono stosunki pionowe między organami władzy publicznej a obywatelami i organami społecznymi czy gospodarczymi;

• PRAWO PRYWATNE - zalicza się do niego prawo cywilne, prawo handlowe, prawo pracy i prawo spółdzielcze; reguluje ono stosunki poziome pomiędzy podmiotami prawa na zasadzie równorzędności; prawo cywilne stanowi tutaj trzon pozostałych działów prawa.

KOMPLEKSOWE AKTY PRAWNE - do nich zalicza się taki, w skład których wchodzą normy różnych gałęzi prawa (cywilnego, administracyjnego i karnego); do takich aktów zalicza się m.in. prawo spółdzielcze, kodeks spółek handlowych i ustawa o gospodarce nieruchomościami; przed zastosowaniem kompleksowych aktów prawnych należy dokładnie ustalić, z jaką normą tego aktu mamy do czynienia (cywilną, administracyjną czy karną).

Przepisy zaliczane do różnych gałęzi podlegają wykładni na gruncie danej gałęzi prawnej.

ŹRÓDŁA PRAWA CYWILNEGO - termin ten jest różnie pojmowany:

• za źródła prawa mogą być uznane, np. stosunki społeczne czy ekonomiczne, an gruncie których prawo jest stanowione;

• wg innego znaczenia przez ten termin rozumie się wolę organu prawodawczego;

• trzecie rozumienie tego terminu oznacza to, że źródłem prawa jest prawotwórcza decyzja organu państwa, w wyniku której powstaje norma prawna (to trzecie rozumienie wydaje się być rozumieniem najbardziej poprawnym).

katalog źródeł prawa określa Konstytucja RP wg art. 87 źródłami prawa są konstytucja, ustawy zwykłe, ratyfikowane umowy międzynarodowe, akty wykonawcze w postaci rozporządzeń oraz uchwały organów samorządu terytorialnego, mających charakter lokalnych źródeł prawa

do źródeł prawa nie zalicza się tzw. prawa zwyczajowego; nie ma ono bowiem odbicia w konstytucji, jednakże normy pozaprawne, w tym także zwyczajowe, odgrywają w praktyce istotną rolę, albowiem niektóre przepisy prawa zwane klauzulami generalnymi (art. 55 kc, art. 56 kc, art. 58 kc, art. 354 kc) nakazują stosować do oceny zdarzeń prawnych nie tylko przepisy prawa, lecz także przepisy norm pozaprawnych

za źródła prawa powszechnie obowiązującego uznaje się uchwały Rady Ministrów i zarządzenia poszczególnych ministrów; mają one charakter wewnętrzny wobec podporządkowanym Radzie Ministrów i ministrom

W prawie cywilnym istotną rolę odgrywają tzw. WZORCE UMOWNE, do których zalicza się ogólne warunki umów, regulaminy i wzory umów. W praktyce wzorce umowne ustalane są niekiedy rozporządzeniami Rady Ministrów lub poszczególnych ministrów, np. rozporządzenie dot. ochrony konsumentów. W takim przypadku mamy do czynienia z aktem normatywnym, a nie ze wzorcem umownym w ścisłym tego słowa znaczeniu.

Z wzorcem umownym mamy do czynienia wtedy, gdy jedna ze stron stosunku prawnego ustala warunki umowy lub wzór umowy. Jeżeli ma do tego ustawowe upoważnienie, to mamy do czynienia z tzw. normatywnym wzorcem umowy. A jeżeli wzorzec ustalany jest bez takiego upoważnienia, to mamy do czynienia z nienormatywnym wzorcem.

Wzorce umowne mają moc wiążącą dla drugiej strony tylko wtedy, gdy zostaną przez tą drugą stronę przyjęte jako wiążące. Jeżeli nie zostaną przyjęte w umowie, to nie mają mocy wiążącej. Jeżeli postanowienia wzorca są sprzeczne z zawartą umową, to stosuje się umowę, a nie wzorzec umowny.

Wzorce umowne są stosowane w szerokiej klienterii w trybie adhezyjnym (druga strona przystępuje do umowy lub nie).

OBOWIĄZYWANIE PRZEPISÓW PRAWA CYWILNEGO

W nauce prawa przyjmuje się, że przepis prawny obowiązuje od chwili jego wejścia w życie do chwili jego uchylenia lub upływu czasu, na który został ustanowiony. Przepisy prawne z reguły wchodzą w życie po jakimś czasie od ich wydania czas od chwili wydania przepisu do jego wejścia w życie określany jest jako vacatio legis i wynosi ono z reguły 14 dni od chwili wydania aktu prawnego.

Przepisy prawa cywilnego nie powinny obowiązywać wstecz (lex retro non agit). Kodeks cywilny dopuszcza jednak możliwość wydania aktu prawnego z mocą wsteczną, musi to jednak wynikać wyraźnie z jego treści lub celu. Przepisy nakładające obowiązki na obywateli nie powinny być wydawane z mocą wsteczną.

Moc obowiązująca przepisów rozpatruje się z trzech punktów widzenia:

• PRZESTRZENNEGO - obowiązuje zasada, w myśl której przepisy wydawane przez organy centralne obowiązują na terenie całego kraju, chyba że z ich treści wynika inaczej; przepisy wydawane przez samorządy terytorialne obowiązują na terenie właściwości działania danego organu; przepisy prawne obowiązują również na polskich statkach (morskich i lotniczych);

• PODMIOTOWEGO (OSOBOWEGO) - akty prawa cywilnego obowiązują osoby fizyczne, osoby prawne oraz jednostki organizacyjne nie mające osobowości prawnej, jeżeli przepisy prawne przyznają im zdolność prawną (głównie spółki osobowe prawa handlowego); przepisy prawa cywilnego są skuteczne również wobec obcokrajowców, którzy na terenie Polski zawiązują stosunki cywilno-prawne;

• CZASOWEGO - należy mieć na uwadze to, czy mamy do czynienia ze stosunkiem cywilno-prawnym o charakterze trwałym (ciągłym), czy też ze stosunkiem cywilno-prawnym o charakterze jednorazowym, co do którego czynnik czasu nie odgrywa istotnej roli:

• STOSUNEK CYWILNO-PRAWNY O CHARAKTERZE TRWAŁYM - np. umowa najmu zawartej pod rządami określonej ustawy, skutki prawne tej umowy, które wystąpią po wejściu w życie nowej ustawy ocenione będą na podstawie nowej ustawy, np. umowa została zawarta pod rządami starej ustawy i przewidywała czynsz wg określonej stawki, po pewnym czasie weszła w życie nowa ustawa, która zmieniła wysokość czynszu, najemca obowiązany będzie płacić czynsz wg nowej ustawy, mimo iż umowa zawarta została pod rządami starej ustawy, chyba że czynsz ma charakter umowny, a nie ustawowy

• STOSUNEK CYWILNO-PRAWNY O CHARAKTERZE NIETRWAŁYM - np. umowa sprzedaży do niej będą miały zastosowanie te przepisy, które obowiązywały w chwili zawarcia umowy, jeżeli po jej zawarciu wejdą w życie inne przepisy, a stara umowa utraci moc wiążącą

NORMY I PRZEPISY PRAWA CYWILNEGO - w prawie cywilnym wyróżnia się rodzaje norm:

1. NORMY BEZWZGLĘDNIE WIĄŻĄCE (IUS COGENS)

2. NORMY WZGLĘDNIE OBOWIĄZUJĄCE (IUS DISPOSITIVUM)

3. NORMY JEDNOSTRONNIE BEZWGLĘDNIE OBOWIĄZUJĄCE (SEMI IMPERATYWNE)

4. NORMY UPOWAŻNIAJĄCE (KOMPETENCYJNE)

Ad. 1. NORMY BEZWGLĘDNIE WIĄŻĄCE - nie mogą być wyłączone mocą czynności prawnej; czynność prawna sprzeczna z normą bezwzględnie wiążącą jest nieważna (art. 58 kc); strony nie mają tu swobody umów

Ad. 2. NORMY WZGLĘDNIE OBOWIĄZUJĄCE - to takie, których zastosowanie może być wyłączone w drodze czynności prawnych; normy te znajdują zastosowanie, gdy strony stosunku cywilno-prawnego nie postanowiły inaczej; normy te są zbudowane zwykle w sposób warunkowy („jeżeli strony nie postanowiły inaczej”, „jest tak a tak, chyba że strony postanowiły inaczej”); są to przepisy subsydiarne i rozstrzygające

Ad. 3. NORMY JEDNOSTRONNIE BEZWGLĘDNIE OBOWIĄZUJĄCE - określają pewne minimum ochrony prawnej dla jednej ze stron stosunku cywilno-prawnego, np. minimalne wynagrodzenie, minimalna cena, minimalny okres wypowiedzenia itp.; normy te nie ograniczają możliwości przyznawania świadczeń korzystniejszych, natomiast nieważna byłaby decyzja uznająca minimum gwarancji

Ad. 4. NORMY UPOWAŻNIAJĄCE - nie nakładają na podmioty (strony stosunku cywilno-prawnego) żadnych obowiązków ani nie ustalają żadnych zakazów, natomiast przyznają tym stronom kompetencje określonych czynności i np. normy prawa spadkowego dopuszczają możliwość powiązania testamentów i określają warunki testamentów; osoba fizyczna ma możliwość ich sporządzenia, ale nie jest to obowiązek; jeśli osoba ta testamentu nie sporządzi, wówczas spadkobiercy dziedziczą ustawowo

PRZEPISY PRAWA CYWILNEGO - wśród przepisów prawa wyróżnia się:

• PRZEPISY O CHARAKTERZE PODSTAWOWYM, które określają prawa i obowiązki stron;

• PRZEPISY O ZNACZENIU LEGISLACYJNYM, do których zalicza się:

• DEFINICJE LEGALNE (USTAWOWE) - mają moc powszechnie wiążącą;

• tzw. FIKCJE PRAWNE - są to przepisy rodzące skutki nie zależnie od charakteru zdarzenia i tak np. wg prawa spadkowego osobę, która odrzuciła spadek, należy traktować tak, jakby nie dożyła chwili otwarcia spadku;

• PRZEPISY ODYSŁAJĄCE - mają na celu skrócenie aktu prawnego; nakazują bowiem stosować do oceny danego zdarzenia przepisy, do których odsyłają (np. przepisy o rektorze stosuje się do dziekana); mogą nakazywać stosowanie innego przepisu wprost albo odpowiednio, jeżeli przepis ma być stosowany odpowiednio to oznacza to, że może być on odpowiednio modyfikowany;

• PRZEPISY WPROWADZAJĄCE, a w tym:

• KLAUZULE DEROGACYJNE - prowadzą do utraty mocy obowiązującej starego przepisu; mają one zwykle brzmienie „uchyla się”, „traci moc”, „skreśla się”;

• PRZEPISY DOSTOSOWAWCZE - mają na celu taką modyfikację starego porządku prawnego, by nie pozostawał on w sprzeczności ze starymi aktami prawnymi;

• PRZEPISY PRZEJŚCIOWE - określają, w jakim zakresie nowe przepisy znajdą zastosowanie do starych spraw powstałych pod rządami dawnego prawa;

• PRZEPISY KOLIZYJNE - wskazują porządek prawny danego państwa, który ma być stosowany do rozstrzygania sprawy z tzw. elementem obcym; w polskim porządku prawnym przepisy te zawiera głównie ustawa z 1965r., nosząca nazwę „Międzynarodowe Prawo Prywatne”.

STOSOWANIE PRAWA CYWILNEGO polega na (bierzemy pod uwagę normę prawną, a nie przepis prawny):

1. ustaleniu stanu faktycznego, czyli określeniu zdarzenia cywilno-prawnego, które ma być przedmiotem rozstrzygnięcia;

2. wyszukaniu normy prawnej, która ma być podstawą oceny zdarzenia cywilno-prawnego;

3. wyznaczeniu konsekwencji prawnych zdarzenia cywilno-prawnego, które było przedmiotem oceny.

USTALENIE STANU FAKTYCZNEGO - fakty podlegające ocenie prawnej, ustala się na podstawie dowodów. Udowodnieniu w postępowaniu sądowym podlegają tylko fakty istotne tylko dla rozstrzygnięcia danej sprawy (fakty nieistotne nie mogą być przedmiotem dowodzenia). Udowodnieniu podlegają fakty trojakiego rodzaju:

1. FAKTY PRAWOTWÓRCZE - tzn. fakty, które są źródłem stosunku cywilno-prawnego; do takich faktów zalicza się np. zawarcie umowy (rodzi stosunek cywilno-prawny, więc jest źródłem praw i obowiązków stron; powstaje określone prawo podmiotowe strony upoważnionej);

2. FAKTY „TAMUJĄCE” PRAWO - do takich faktów zalicza się np. nieważność umowy (jeśli strona uważa, że umowa jest nieważna, choć została zawarta);

3. FAKTY NIWECZĄCE PRAWO - np. przedawnienie roszczenia (powstał fakt, umowa była ważna, ale upłynął określony czas, w którym dłużnik może uchylić się od wypełnienia zobowiązania, a wierzyciel musi to zaakceptować; roszczenie nie wygasa zamienia się w roszczenie naturalne, dłużnik może, ale nie musi je spełnić).

USTALANIE FAKTÓW - fakty ustala się na podstawie dowodów;

kodeks postępowania cywilnego określa środki dowodowe:

• PODSTAWOWE ŚRODKI DOWODOWE - dokumenty, zeznania świadków, opinie biegłych, protokoły oględzin, wyjaśnienia stron;

• poza podstawowymi środkami dowodowymi kodeks postępowania cywilnego dopuszcza wyniki badania krwi, filmy, zdjęcia, nagrania głosu, rysunki, szkice itp.;

• oprócz tego kpc dopuszcza możliwość skorzystania z każdego innego środka dowodowego, który pozwala na stwierdzenie istnienia lub nieistnienia faktu, jeżeli środek ten nie jest prawnie wyłączony;

• wymienienie środków dowodowych w kpc ma charakter przykładowy, a nie wyczerpujący.

ROZKŁAD CIĘŻARU DOWODU - ogólne reguły rozkładu ciężaru dowodu określa art. 6 kc fakt obowiązana jest udowodnić osoba, która z faktu tego wywodzi skutki prawne (w świetle tego przepisu najczęściej dowodzić faktu obowiązana będzie strona powodowa), tzn. wierzyciel, który dochodzi określonego roszczenia;

przepis prawa może nakładać jednak obowiązek dowodzenia także na stronę pozwaną i tak np. wg art. 471 kc dłużnik (pozwany), który zmierza do uchylenia się odpowiedzialności za szkodę, obowiązany jest udowodnić, że powstała ona na skutek takiej okoliczności, za którą on nie odpowiada (np. magazynier powołuje się na włamanie do obiektu prawne domniemanie odpowiedzialności magazyniera);

w świetle art. 6 kc udowodnieniu podlegają tylko pozytywne twierdzenia o zaistnieniu lub niezaistnieniu danego faktu, natomiast nie podlegają udowodnieniu zaprzeczenia strony przeciwnej

POŻYCZKODAWCA ------------------------------------------------------------------------- POŻYCZKOBIORCA

żąda zwrotu pożyczki; z może zaprzeczyć temu,

tego wywodzi skutki prawne że pożyczka została mu

i musi udowodnić, że taką udzielona

udzielił

ciężar dowodu wraca do pożyczkodawcy

pożyczkobiorca pożyczkę

otrzymał, ale ją zwrócił

(wywodzi tym skutki prawne)

i musi udowodnić, że zwrócił

(jest to pozytywne

twierdzenie, które musi

udowodnić)

DOMNIEMANIA W POSTĘPOWANIU SĄDOWYM - przepisy o postępowaniu cywilnym dopuszczają możliwość stosowania domniemań wtedy, gdy brak jest dowodów ścisłych; wyróżnia się dwa rodzaje domniemań:

1. DOMNIEMANIA FAKTYCZNE;

2. DOMNIEMANIA PRAWNE.

Ad. 1. DOMNIEMANIE FAKTYCZNE polega na tym, że sąd może uznać dany fakt za udowodniony mimo braku środków ścisłych, jeżeli fakt ten może być wywnioskowany z faktu udowodnionego wcześniej dowodami ścisłymi, np. w sklepie ujawniono niedobór, kierownik sklepu broni się przed odpowiedzialnością, wskazując włamanie jako przyczynę niedoboru, jeżeli fakt włamania został udowodniony, ale brak ścisłych dowodów co do tego, czy włamywacz spowodował cały niedobór, sąd może przyjąć w drodze domniemania, że przyczyną niedoboru jest kradzież z włamaniem, a nie przywłaszczenie towaru przez kierownika sklepu; DOMNIEMANIE FAKTYCZNE jest możliwe tylko wtedy, gdy przepisy prawne go nie uchylają;

Ad. 2. DOMNIEMANIE PRAWNE polega na tym, że określony przepis prawa nakazuje sędziemu uznać dany fakt za udowodniony, jeżeli fakt ten można wywnioskować z faktu wcześniej udowodnionego, np. przepis kodeksu rodzinnego i opiekuńczego przyjmuje, że ojcem dziecka, urodzonego w czasie trwania małżeństwa, jest mąż matki jest to domniemanie prawne, które może być obalone przez męża matki, jeżeli wykaże on, że nie jest biologicznym ojcem dziecka; wyróżnia się dwa rodzaje DOMNIEMAŃ PRAWNYCH:

• DOMNIEMANIA WZRUSZALNE (PRAESUMPTIO IURIS TANTUM) - np. w/w przepis dot. ojcostwa domniemany ojciec może wytoczyć powództwo o zaprzeczenie ojcostwa i obalić domniemanie w procesie sądowym;

• DOMNIEMANIA NIEWRUSZALNE (PRAESUMPTIO IURIS AC DE IURE) - nie mogą być obalone przeciwdowodem, np. art. 5 o ustawach wieczystych w związku z art. 3 tejże ustawy w prawie cywilnym istnieje zasada, w myśl której nikt nie może przenieść na drugą osobę prawa, które jemu samemu nie przysługuje (nemo plus iuris in alienum transfere potest, quam ipse habet), od tej zasady są pewne wyjątki i tak: osoba nie będąca właścicielem nieruchomości wpisana do księgi wieczystej jako właściciel może przenieść własność tej nieruchomości na inną osobę, a nabywca staje się wówczas właścicielem nieruchomości, jeżeli nabył ją w dobrej wierze (tzn. w przeświadczeniu, że osoba wpisana wcześniej do księgi wieczystej jest właścicielem); ustawa o księgach wieczystych wprowadza domniemania prawne (art. 3), że osoba wpisana do księgi wieczystej jest właścicielem nieruchomości, jeżeli nabywca nieruchomości był w dobrej wierze domniemania tego nie można obalić, jest ono niewzruszalne; nabywcę nieruchomości chroni zasada rękojmi wiary publicznej ksiąg wieczystych.

WYSZUKIWANIE NORMY PRAWNEJ - normy prawne, potrzebne do oceny faktu, wyszukiwane są w następujący sposób:

• najpierw wyszukiwany jest akt prawny (konstytucja, ustawa, rozporządzenie), w którym zawarte są odpowiednie przepisy;

• następnie w akcie prawnym wyszukuje się właściwy przepis, odnoszący się do danego zdarzenia prawnego;

• z kolei przepis poddawany jest wykładni w celu wydobycia z niego normy prawnej;

• po wyszukaniu normy prawnej, dokonuje się subsumcji, tzn. podciągnięcia danego faktu pod właściwą normę prawną i wyciągnięcia wniosków.

WNIOSKOWANIA PRAWNE (REGUŁY INFERENCYJNE):

1. ważną regułą inferencyjną jest WNIOSKOWANIE „Z CELU NA ŚRODKI” - wnioskowanie to oparte jest na założeniu, że prawodawca jest racjonalny; jeżeli więc ustalił normę prawną, która nakazują wykonanie określonego zadania, a nie ustalił normy, która nakazuje lub zezwala na użycie określonego środka, należy przyjąć, że ta druga norma także obowiązuje, chociaż nie została wyraźnie wysłowiona przez prawodawcę;

2. 
   
   WNIOSKOWANIE Z ANALOGII - polega ono na tym, że przypadki podobne mogą być rozstrzygane na podstawie przepisów dot. jednego z tych przypadków, jeżeli drugi przypadek nie jest określonym wyraźnym przepisem prawnym

WNIOSKOWANIE LEGIS WNIOSKOWANIE IURIS

rozstrzyganie sprawy w ramach tej samej stosowanie różnych aktów prawnych do

ustawy rozstrzygnięcia danej sprawy (w ramach

całego systemu prawnego)

3. WNIOSKOWANIE „Z WIĘKSZEGO NA MNIEJSZE” - polega ono na tym, że jeżeli norma nakazuje czynić więcej to należy przyjąć, że nakazuje też czynić mniej, np. jeżeli prawo rodzinne nakazuje zapewnić dziecku odpowiednie warunki bytowe, to tym samym nakazuje zapewnić dziecku wyżywienie czy ubranie;

4. WNIOSKOWANIE „Z MNIEJSZEGO NA WIĘKSZE” - polega na tym, że jeśli norma prawna zabrania czynić mniej to należy przyjąć, że zabrania też czynić więcej, np. jeśli norma prawna zabrania dokonywania wykopów, które mogą zagrażać zawaleniem się sąsiedniej budowli, to tym samym zabrania ona robienia wykopów prowadzących bezpośrednio do zawalenia się budowli.

REGUŁY KOLIZYJNE - umożliwiają usunięcie sprzeczności między formalnie obowiązującymi przepisami prawnymi; sprzeczności te mogą być usunięte w dwojaki sposób:

• przez prawodawcę;

• przez organ stosujący prawo w drodze zastosowania reguł kolizyjnych.

trzy rodzaje reguł kolizyjnych:

1. reguła oparta na KRYTERIUM HIERARCHICZNYM;

2. reguła oparta na KRYTERIUM CHRNOLOGICZNYM;

3. reguła oparta na KRYTERIUM TREŚCIOWYM.

Ad. 1. REGUŁA OPARTA NA KRYTERIUM HIERARCHICZNYM - w myśl tej reguły norma prawna wyższej rangi (np. norma ustawowa) wyłącza zastosowanie normy niższej rangi (np. rozporządzenie sprzeczne z tą normą ustawową).

Ad. 2. REGUŁA OPARTA NA KRYTERIUM CHRONOLOGICZNYM - wg tej reguły norma prawna później ustanowiona wyłącza zastosowanie normy wcześniej ustanowionej, która reguluje to samo zagadnienie; wyjątki:

• norma późniejsza niższej rangi nie wyłącza stosowania normy wcześniejszej o niższej randze;

• norma późniejsza o charakterze ogólnym nie wyłącza stosowania normy wcześniejszej o charakterze szczególnym, np. zmiany kodeksu pracy, który ma charakter aktu prawnego ogólnego, nie wyłączają stosowania sprzecznych z tym kodeksem przepisów pragmatyki służbowej, jeżeli te przepisy nie zostały objęte nowelizacją, np. nauczyciele akademiccy mają ustawę o szkolnictwie wyższym i w tej ustawie został uregulowany zakres pracy i nim się właśnie kierują, a w sprawach tam nie uregulowanych stosuje się przepisy kodeksu pracy.

Ad. 3. REGUŁA OPARTA NA KRYTERIUM TRESCIOWYM - wg tej reguły norma szczególna wyłącza zastosowanie normy ogólnej i tak np. norma wynikająca z karty nauczyciela dot. stosunku pracy wyłącza normy wynikające z kodeksu pracy; od tej zasady jest jeden wyjątek:

• norma szczególna niższej rangi nie wyłącza stosowania normy ogólnej wyższej rangi.

STOSUNEK CYWILNO-PRAWNY - składa się z trzech elementów:

1. PODMIOTY stosunku cywilno-prawnego;

2. PRZEDMIOT stosunku cywilno-prawnego;

3. TREŚĆ stosunku cywilno-prawnego.

Ad. 1. PODMIOTAMI stosunku cywilno-prawnego mogą być:

• OSOBY FIZYCZNE, tzn. jednostki ludzkie od chwili urodzenia do chwili śmierci; w tym okresie osoby fizyczne mogą być uczestnikami ogrodu cywilno-prawnego, tzn. nabywać prawa podmiotowe i zaciągać zobowiązania;

• OSOBY PRAWNE, tzn. jednostki organizacyjne, którym ustawa przyznaje osobowość prawną (Skarb Państwa, jednostki samorządu terytorialnego, szkoły wyższe, przedstawicielstwa, spółdzielnie, spółki kapitałowe, fundacje, stowarzyszenia);

• UŁOMNE OSOBY PRAWNE, tzn. jednostki organizacyjne, które nie mają osobowości prawnej, ale którym przepisy prawa przyznają zdolność do czynności prawnych (spółki osobowe prawa handlowego, wspólnoty mieszkaniowe).

Ad. 2. PRZEDMIOTEM stosunku cywilno-prawnego jest zachowanie się podmiotu prawa ze względu na obowiązującą normę prawną, np. jeżeli podstawą stosunku cywilno-prawnego jest umowa kupna-sprzedaży to sprzedawca obowiązany będzie przenieść własność rzeczy na kupującego, a kupujący obowiązany będzie za nią zapłacić; jeżeli zachowania podmiotu stosunku cywilno-prawnego dotyczą określonych dóbr majątkowych lub niemajątkowych, to przedmiotem tego stosunku są także owe dobra.

Ad. 3. przez TREŚĆ stosunku cywilno-prawnego rozumie się prawa i obowiązki stron tego stosunku; jeżeli podstawą stosunku cywilno-prawnego jest czynność prawna (np. umowa), to treść tego stosunku cywilno-prawnego może być szersza niż treść samej czynności prawnej (umowy); wg art. 56 kc bowiem czynność prawna wywołuje nie tylko skutki w niej wypowiedziane (wyrażone), lecz także te, które wynikają z przepisów prawa, zasad współżycia społecznego i ustalonych zwyczajów.

ZDARZENIA CYWILNO-PRAWNEleżą u podstaw każdego stosunku cywilno-prawnego; bez zdarzenia cywilno-prawnego nie może zaistnieć stosunek cywilno-prawny; przez ZDARZENIE cywilno-prawne rozumie się taki stan faktyczny, z którym ustawa wiąże skutki prawne w postaci powstania, zmiany lub ustania stosunku cywilno-prawnego (np. zawarcie umowy, zmiana jej treści lub rozwiązanie);

w niektórych przypadkach obok zdarzenia cywilno-prawnego, tzn. określonego stanu faktycznego, musi zaistnieć także określony stan prawny oraz stan osobisty, by mogły powstać skutki cywilno-prawne;

przez określony stan prawny rozumieć należy zdarzenie prawne podmiotu dokonującego czynności prawnej; jeżeli podmiot nie ma zdolności prawnej to nie może nabyć praw ani zaciągnąć zobowiązań ze skutkiem prawnym, tzn. ważnym;

stan osobisty dotyczy takich zagadnień jak „dobra wiara” czy „zła wiara”, „brak świadomości przy dokonywaniu czynności prawnych” lub „brak swobody przy podejmowaniu czynności prawnych”, „działania pod wpływem błędu” czy „działania pod wpływem groźby”;

jeżeli ustawa wiąże negatywne skutki z wystąpieniem lub niewystąpieniem określonej wady, to czynność taka nie wywoła skutków prawnych, mimo iż - z czysto formalnego punktu widzenia - zachowane zostały inne rygory przy jej dokonaniu;

rodzaje zdarzeń cywilno-prawnych:

• W ŚCISŁYM TEGO SŁOWA ZNACZENIU - te zdarzenia, które wywołują skutki prawne i powstają niezależnie od woli człowieka, np. urodzenie, śmierć, upływ czasu, klęska żywiołowa itp.

• DZIAŁANIA - jako wynik woli podmiotów prawa; działania dzielimy na:

• CZYNNOŚCI ZMIERZAJĄCE DO WYWOŁANIA SKUTKÓW PRAWNYCH - należą do nich:

• czynności prawne,

• konstytutywne orzeczenia sądowe,

• konstytutywne decyzje administracyjne;

• CZYNY - wyróżniamy:

• czyny ZGODNE Z PRAWEM;

• czyny NIEZGODNE Z PRAWEM.

CZYNNOŚCI PRAWNE - przez czynność prawną rozumie się taki stan faktyczny, którego niezbędnym elementem jest

co najmniej jedno oświadczenie woli, zmierzające do wywołania skutków prawnych w postaci powstania, zmiany lub

ustania stosunku cywilno-prawnego;

KONSTYTUTYWNE ORZECZENIA SĄDOWE - to takie, które rodzą prawa podmiotowe lub obowiązki stron, czyli stwarzają nową sytuację podmiotu prawnego; do konstytutywnych orzeczeń sądowych zaliczają się np. orzeczenia rozwiązujące małżeństwa, orzeczenia określające wysokość wynagrodzenia przy umowie o dzieło, orzeczenia rozwiązujące umowę, orzeczenia stwierdzające obowiązek zawarcia umowy itp.

KONSTYTUTYWNE ORZECZENIE DEKLATORYJNE - orzeczenie to nie jest zdarzeniem cywilno-prawnym, ponieważ nie rodzi żadnych praw i obowiązków, lecz jedynie stwierdza, że prawa te i obowiązki wynikają z wcześniej zaistniałego zdarzenia prawnego, np. z czynu niedozwolonego, który doprowadził do szkody zdarzeniem cywilno-prawnym jest owa szkoda, a nie wyrok sądowy, zasądzający odszkodowanie;

KONSTYTUTYWNE DECYZJE ADMINISTRACYJNE - mamy z nią do czynienia w dwóch przypadkach:

• wtedy, gdy decyzja ta jest konieczną przesłanką zaistnienia stosunku cywilno-prawnego (np. zawarcia umowy);

• wtedy, gdy decyzja wywołuje bezpośredni skutek w postaci stosunku cywilno-prawnego, np. decyzja o wywłaszczeniu nieruchomości;

CZYNY ZGODNE Z PRAWEM, tj. wezwanie dłużnika do zapłaty, uznania roszczenia wierzyciela przez dłużnika, zawiadomienie sprzedawcy o ujawnieniu wady towaru czyny te są podobne do czynności prawnych, ale nie są nimi, bo nie wywołują bezpośrednio skutków prawnych, lecz są jedynie warunkiem zaistnienia określonych skutków prawnych i tak wezwanie dłużnika prowadzi do tego, że roszczenie wierzyciela staje się wymagalne, uznanie długu powoduje przerwę w biegu przedawnienia; wada towaru jest warunkiem dochodzenia roszczeń z tytułu rękojmi; CZYNAMI ZGODNYMI Z PRAWEM są także takie działania faktyczne, jak stworzenie dzieła naukowego, artystycznego czy literalnego;

CZYNY NIEZGODNIE Z PRAWEM należy rozumieć jako niewykonanie lub nienależyte wykonanie umowy oraz wyrządzenie szkody przez popełnienie czynu niedozwolonego.

OSOBA FIZYCZNA - jest to każda jednostka ludzka uczestnicząca w obrocie cywilno-prawnym. Osobie fizycznej przysługują następujące przymioty (cechy):

1. ZDOLNOŚĆ PRAWNA

2. ZDOLNOŚĆ DO CZYNNOŚCI PRAWNYCH

3. IMIĘ I NAZWISKO

4. MIEJSCE ZAMIESZKANIA

5. DOBRA OSOBISTE

6. STAN CYWILNY

7. STAN OSOBISTY

Ad. 1.) ZDOLNOŚĆ PRAWNA - jest to możliwość bycia podmiotem praw i obowiązków w sferze prawa cywilnego, tzn. możliwość nabywania praw podmiotowych i zaciągania zobowiązań. Zdolność ta powstaje z chwilą urodzenia się człowieka, a kończy się z chwilą jego śmierci, od tej zasady jest pewien wyjątek zdolność prawną ma mianowicie także dziecko poczęte, ale jeszcze nie narodzone (nasciturus). Dobra osobiste takiego człowieka (życie i zdrowie) podlegają ochronie prawnej, jeżeli nie jest dopuszczalna aborcja. Natomiast dobra majątkowe podlegają ochronie warunkowej, tzn. wtedy tylko, gdy dziecko przyjdzie na świat żywe. Zdolność prawa osoby fizycznej może być częściowo ograniczona. Przyczyną tych ograniczeń może być wiek, stan zdrowia psychicznego, ubezwłasnowolnienie, skazujący wyrok karny, na mocy którego osoba pozbawiona została praw publicznych, prawa prowadzenia działalności gospodarczej, wykonywania zawodu itp.

Ad. 2.) ZDOLNOŚĆ DO CZYNNOŚCI PRAWNYCH - jest to możliwość nabywania praw podmiotowych i zaciągania zobowiązań przez własne działanie, tzn. przez osobiste składanie oświadczeń woli, zmierzających do wywołania skutków cywilno-prawnych (powstanie, zmiana lub ustanie stosunku cywilno-prawnego). Z punktu widzenia zdolności do czynności prawnych osoba fizyczna może znajdować się w jednej z trzech sytuacji:

1. może nie mieć w ogóle tej zdolności

2. może mieć ograniczona zdolność do czynności prawnych

3. może mieć pełną zdolność do czynności prawnych

Zdolność do czynności prawnych nie przysługuje osobie, która nie ukończyła 13. roku życia, a także osobie starszej, ale ubezwłasnowolnionej przez sąd całkowicie. Za takie osoby czynności prawnej dokonują przedstawiciele ustawowi, tzn. rodzice lub opiekunowie ustanowieni przez sąd. Od tej zasady jest jeden wyjątek osoby takie mogą mianowicie zawierać umowy powszechnie zawierane w drobnych bieżących sprawach życia codziennego. Umowy takie są ważne, jeżeli zostały wykonane, a ich wykonanie nie doprowadziło do rażącego pokrzywdzenia osoby nie mającej zdolności do czynności prawnych.

Osoba ograniczona w zdolności do czynności prawnych może:

• rozporządzać swoim zarobkiem, chyba że sąd opiekuńczy z ważnych powodów postanowi inaczej

• dysponować przedmiotami, a ściślej biorąc dokonywać czynności zwykłego zarządu, jeżeli przedmioty te zostały jej oddane do swobodnego użytku przez przedstawiciela ustawowego

W sprawach nie wymienionych wyżej, do dokonania czynności prawnych przez osobę ograniczoną w zdolności do czynności prawnych, wymagane jest potwierdzenie przedstawiciela ustawowego, jeżeli czynność prawna ma charakter zobowiązujący (np. umowa sprzedaży) albo rozporządzający (np. darowizna).

Pełna zdolność do czynności prawnych przysługuje osobie, która ukończyła 18 lat i nie została ubezwłasnowolniona częściowo lub całkowicie. Od tej zasady jest jeden wyjątek pełna zdolność do czynności prawnych przysługuje także kobiecie, która ukończyła 16 lat i za zgodą sądu zawarła związek małżeński (nie traci ona tej zdolności w przypadku rozwiązania lub unieważnienia małżeństwa).

*art. 388 kc [wyzysk] - do tego przepisu mogą odwołać się osoby o ograniczonej zdolności do czynności prawnych, jak i osoby o pełnej zdolności do czynności prawnych

OSOBA PRAWNA - jest nią jednostka organizacyjna, której przepis prawny przyznaje osobowość prawną; jest to tzw. KONCEPCJA OSOBOWOŚCI PRAWNEJ. Niektóre jednostki organizacyjne uzyskują osobowość prawną z mocy ustawy bez potrzeby wpisywania ich do Krajowego Rejestru Sądowego (KRS). Do takich jednostek należą: Skarb Państwa, jednostki samorządu terytorialnego, szkoły wyższe, Polska Akademia Nauk, Krajowa Rada Spółdzielcza. Jednostki te uzyskują osobowość prawną z chwilą wejścia w życie aktu prawnego, a tracą ją z chwilą uchylenia tego aktu. Większość jednostek organizacyjnych uzyskuje osobowość prawną dopiero z chwilą wpisania ich do KRS. Zaliczyć do nich należy: przedsiębiorstwa państwowe, spółdzielnie, spółki kapitałowe, stowarzyszenia, fundacje. Tracą one osobowość prawną z chwilą wykreślenia ich z KRS. Po ich rozwiązaniu, a przed wykreśleniem z KRS, funkcjonują nadal pod swoimi nazwami z dopiskiem „w likwidacji”. Spółki kapitałowe (z.o.o. i S.A.) powstają w chwili ich zawiązania, ale osobowość prawną uzyskują po dokonaniu wpisu w KRS. W okresie od chwili zawiązania do chwili wpisania do KRS funkcjonują jako spółki w organizacji, mające zdolność prawną, ale nie mające osobowości prawnej. Osobie prawnej przysługują następujące przymioty:

1. ZDOLNOŚĆ PRAWNA

2. ZDOLNOŚĆ DO CZYNNOŚCI PRAWNYCH

3. NAZWA (FIRMA)

4. SIEDZIBA

5. DOBRA OSOBISTE

Ad. 1.) ZDOLNOŚĆ PRAWNA - osoba prawna uzyskuje ją w chwili powstania, a traci tą zdolność w chwili wykreślenia jej z KRS lub uchylenia aktu prawnego, na mocy którego powstała. Zdolność prawna osoby prawnej jest w zasadzie nieograniczona, jednakże zdolność ta nie obejmuje jednak takich praw i obowiązków, których podmiotem może być wyłącznie osoba fizyczna, np. sporządzanie testamentu, sprawowanie opieki, zawarcie związku małżeńskiego. W niektórych przypadkach zdolność prawna przysługuje osobom prawnym, natomiast nie przysługują osobom fizycznym, np. bank lub zakład ubezpieczeń prowadzić może tylko osoba prawna.

Ad. 2.) ZDOLNOŚĆ DO CZYNNOŚCI PRAWNYCH - według art. 38 kc osoba prawna działa przez swoje organy. W świetle tego przepisu organ kształtuje wolę osoby prawnej i ją urzeczywistnia, a mianowicie podejmuje decyzje i składa oświadczenia woli. Organem może być jedna osoba fizyczna albo zespół osób fizycznych (organ kolegialny). Organ nie jest odrębnym podmiotem prawa. Jest częścią składową osoby prawnej. Jeżeli działa organ to oznacza to, że działa sama osoba prawna. Stroną stosunku cywilno-prawnego, który nawiązuje z kontrahentem organ, jest osoba prawna, a nie ten organ. Skutki działania organu ponosi osoba prawna nawet wtedy, gdy chodzi o szkodę wyrządzoną czynem niedozwolonym. Działanie organu może być zaliczone na rachunek osoby prawnej tylko wtedy, gdy są spełnione określone warunki, a mianowicie:

1. organ może działać ze skutkiem prawnym dla osoby prawnej, jeżeli występuje w katalogu ustawowym organów tej osoby . Nie może reprezentować osobę prawną jakiś wewnętrzny organ (np. kolegium przedsiębiorstwa), jeżeli nie figuruje w katalogu organów osoby prawnej, a spełnia jedynie funkcje doradcze na rzecz organów osoby prawnej

2. osoba fizyczna zwana piastunem organów musi być wykreowana na funkcje organu zgodnie z obowiązującymi przepisami. Uchybienia w tym zakresie mogą pociągnąć za sobą nieważność decyzji, podejmowanych przez organ wadliwie wykreowany

3. organ osoby prawnej obowiązany jest działać w granicach swoich kompetencji. Jeżeli decyzje podjęte przez organ naruszają jego kompetencje, mogą być uznane za nieważne (jeżeli naruszono kompetencje ustawowe) lub mogą rodzić odpowiedzialność piastuna organu (jeżeli zachowują moc wobec osób trzecich, ale naruszają kompetencje statutowe, określone uchwałą innego organu)

4. czynności prawne dokonywane przez organ nie mogą naruszać bezwzględnie obowiązujących przepisów prawa materialnego ani zasad współżycia społecznego. Nie mogą też mieć na celu obejście przepisów prawnych. Czynności naruszające te kryteria są bezwzględnie nieważne (art. 58 kc)

5. decyzje podejmowane przez organ nie powinny naruszać obowiązującej procedury decyzyjnej, np. prawidłowe zwołanie organu kolegialnego, zapewnienie quorum, zapewnienie większości w głosowaniu. Decyzje, podjęte z naruszeniem procedury, powinny być uznane za nieważne wtedy, gdy uchybienie proceduralne jest tak istotne, że po jego wyeliminowaniu treść decyzji byłaby inna. Drobne uchybienia nie uzasadniają uznania decyzji za nieważną

6. czynności prawne dokonywane przez piastuna organu mogą być zaliczone na rachunek osoby prawnej tylko wtedy, gdy piastun ów występował w charakterze organu, a nie osoby fizycznej

JEDNOSTKI ORGANIZACYJNE NIE MAJĄCE OSOBOWOŚCI PRAWNEJ, KTÓRYM PRZEPISY PRAWNE PRZYZNAJĄ ZDOLNOŚĆ PRAWNĄ - jednostki te mogą we własnym imieniu nabywać prawa podmiotowe, w tym w szczególności własność oraz zaciągać zobowiązania. Do takich jednostek zalicza się w szczególności spółki osobowe prawa handlowego, tzn. spółkę jawną, partnerską, komandytową i komandytowo-akcyjną. Jednostkami takimi są także spółki kapitałowe (z.o.o. i S.A.) w organizacji, tzn. w okresie od chwili ich zawiązania do chwili wpisania ich do KRS. Podstawowa różnica między nimi a osobami prawnymi polega na tym, że jednostki nie mające osobowości prawnej nie mają własnego majątku, a majątek którym dysponują należy do wspólników. Jeżeli majątek ten nie pozwala na pokrycie zobowiązań, to wspólnicy ponoszą subsydiarną odpowiedzialność za te zobowiązania (obok spółki). Według postanowień kodeksu cywilnego w sprawach nie uregulowanych przepisami dotyczącymi jednostek organizacyjnych nie mających osobowości prawnej, stosuje się odpowiednio przepisy dotyczące osób prawnych. Dotyczyć to będzie zwłaszcza spraw związanych z podejmowaniem decyzji i reprezentowaniem tych jednostek na zewnątrz. Nie mają one bowiem wykształconych organów, ale działają na zasadach podobnych do osób prawnych. W świetle postanowień Kodeksu Spółek Handlowych w spółce jawnej, która ma reprezentatywny charakter, dla spółek osobowych prowadzenie spraw spółki, czyli podejmowania w jej imieniu decyzji, należy do poszczególnych wspólników. Kompetencja ta obejmuje tylko sprawy zwykłego zarządu . Jeżeli sprawa przekracza sprawy zwykłego zarządu, to potrzebna jest uchwała wspólników. Potrzebna jest ona też wtedy, gdy w stosunku do decyzji podjętej w granicach zwykłego zarządu inny wspólnik zgłosi sprzeciw reprezentowania spółki, tzn. składanie w jej imieniu oświadczeń woli należy do kompetencji poszczególnych wspólników w takim samym zakresie, w jakim są oni upoważnieni do prowadzenia spraw spółki, czyli podejmowania decyzji. Pozostałe typy spółek osobowych mają w ksh odrębne regulacje. W niektórych przypadkach przepisy dotyczące tych spółek nakazują stosować do nich przepisy o spółce jawnej, jeżeli dane zagadnienie nie jest uregulowane odrębnie w przepisach dotyczących innej spółki.

PRZEDMIOTY STOSUNKU CYWILNO-PRAWNEGO - mogą nimi być:

1. DOBRA MATERIALNE BĘDĄCE RZECZAMI

2. DOBRA MATERIALNE NIE BĘDĄCE RZECZAMI

3. DOBRA NIEMATERIALNE

4. PRZEDSIĘBIORSTWO I GOSPODARSTWO ROLNE

5. POŻYTKI NATURALNE I CYWILNE, a także POŻYTKI PRAWA

Ad. 1.) DOBRA MATERIALNE BĘDĄCE RZECZAMI - według postanowień kc RZECZĄ jest przedmiot materialny. W doktrynie i orzecznictwie przyjmuje się, że rzeczą jest tylko taki przedmiot materialny, który został wyodrębniony z przyrody w sposób naturalny (np. minerał) albo sztuczny (np. cegła uformowana z gliny). Rzeczy dzielą się na dwie kategorię:

1. na NIERUCHOMOŚCI

2. na RZECZY RUCHOME

Kodeks cywilny nie definiuje rzeczy ruchomej, natomiast definiuje nieruchomość. Jest to podział dychotomiczny. Jeżeli więc dany przedmiot nie może być zaliczony do nieruchomości, to musi być uznany za rzecz ruchomą. Podział ten jest ważny z punktu widzenia obrotu cywilno-prawnego. Inne przepisy stosuje się w obrocie nieruchomościami, a inne w obrocie rzeczami ruchomymi. W świetle postanowień kc NIERUCHOMOŚCIĄ jest część powierzchni ziemskiej, stanowiącej przedmiot odrębnej własności. Nieruchomość ta nazywa się gruntem. Obowiązuje generalna zasada, że wszystko to, co jest z gruntem związane w sposób trwały (budynek, drzewo, roślina), stanowi część składową gruntu i należy do właściciela gruntu. Jest to zasada superficies solo cedit (to, co jest na powierzchni, przypada gruntowi). Od tej zasady są wyjątki dopuszczalne przepisami szczególnymi. Takimi przepisami są postanowienia kc dotyczące użytkowania wieczystego oraz przepisy ustawy z 1994 r. o własności lokali. W świetle tych przepisów szczególnych obok nieruchomości gruntowych wyróżnić można nieruchomości budynkowe i nieruchomości lokalowe. Przy użytkowaniu wieczystym obowiązuje zasada, że grunt jest własnością Skarbu Państwa lub jednostki samorządu terytorialnego, a budynki stojące na tym gruncie są własnością użytkownika wieczystego i stanowią odrębne nieruchomości. Według przepisów ustawy o własności lokali samodzielne lokale w budynkach wielolokalowych mogą stać się przedmiotem odrębnej własności. Właściciele tych lokali są zarazem współwłaścicielami niepodzielnych elementów budynku (fundamenty, dach, ściany nośne itp.).

Ad. 2.) DOBRA MATERIALNE NIE BĘDĄCE RZECZAMI

1. CIECZE I GAZY

2. ZŁOŻA KOPALIN

3. ZWIERZĘTA

CIECZE I GAZY zamknięte w zbiornikach - stawy, studnie itp. traktowane są w ogrodzie prawnym jako rzeczy. Stosuje się więc do nich te przepisy, które odnoszą się do rzeczy. Mają takie same cechy jak rzeczy, tzn. materialny charakter i są wyodrębnione z przyrody. Natomiast wody w jeziorach, rzekach i morzach, a także gazy nie ujawnione w zbiornikach nie są uznawane za rzeczy, bo nie są wyodrębnione z przyrody, nie są dobrami samoistnymi.

Podobnie mają się ZŁOŻA KOPALIN - węgiel, ruda, sól. Mają charakter materialny, ale nie mogą być uznawane za rzecz, ponieważ nie są wyodrębnione z przyrody. Natomiast są rzeczami minerały wydobyte ze złóż. Złoża mogą być przedmiotem stosunku cywilno-prawnego na mocy przepisów szczególnych (prawo geologiczne i górnicze).

ZWIERZĘTA dzielą się na zwierzęta dzikie i oswojone. W dawniejszej nauce prawa przyjmowało się, że zwierzęta dzikie, żyjące w stanie wolnym nie są rzeczami, a zwierzęta udomowione są. Po zmianie stanu prawnego, przyznającemu zwierzętom szczególną ochronę, zwierząt nie zalicza się do rzeczy, bo mają one zdolność samodzielnego poruszania się i odczuwania bólu. Mogą być przedmiotem stosunku cywilno-prawnego zarówno dzikie, jak i oswojone. Obrót zwierzętami dzikimi odbywa się na zasadzie prawa łowieckiego.

Ad. 3.) DOBRA NIEMATERIALNE

1. RÓŻNE POSTACI ENERGII

2. WYTWORY INTELEKTU (dzieła naukowe, literackie i artystyczne)

3. PIENIĄDZE

4. PAPIERY WARTOŚCIOWE

5. DOBRA OSOBISTE

ENERGIA może być przedmiotem stosunku cywilno-prawnego, mimo że nie ma charakteru materialnego, ponieważ poddaje się ją pomiarom za pomocą określonych liczników. W obrocie prawnym do energii stosuje się odpowiednio przepisy dotyczące rzeczy.

DOBRA O CHARAKTERZE INTELEKTUALNYM zwane prawami własności intelektualnej nie mają charakteru materialnego, chyba że chodzi o nośniki, na których wytwory intelektu są utrwalone (papier, drewno, metal itp.). W obrocie gospodarczym większą wartość mają jednak idee zawarte w dziełach niż same nośniki tych idei, dlatego zaliczane są do dóbr niematerialnych.

Podobnie jest z PIENIĘDZMI. Są one miernikami wartości i środkami płatniczymi. Ich wartość jest wyższa niż wartość papieru czy kruszcu, na których są utrwalone. Wyróżnia się dwie kategorie pieniędzy: gotówkowe (w postaci banknotów lub monet) oraz bankowe (bezgotówkowe), czyli określone zapisy na kontach.

PAPIERY WARTOŚCIOWE są dokumentami, które odzwierciedlają określone prawa podmiotowe. Do nich zalicza się weksle, czeki, akcje, bony skarbowe, dowody składowe. Ułatwiają obrót gospodarczy. Przeniesienie praw inkorporowanych w papierach wartościowych następuje przez przeniesienie własności tego dokumentu.

DOBRA OSOBISTE

• życie i zdrowie

• cześć

• tajemnica korespondencji

• nietykalność mieszkania

Dobra te podlegają ochronie prawnej. W razie ich naruszenia posiadaczowi tych dóbr przysługuje roszczenie o naprawienie szkody lub zadośćuczynienie pieniężne za krzywdę.

Ad. 4.) PRZEDSIĘBIORSTWO I GOSPODARSTWO ROLNE

PRZEDSIĘBIORSTWO może być rozumiane w trojakim znaczeniu:

1. w znaczeniu FUNKCONALNYM

2. w znaczeniu PODMIOTOWYM

3. w znaczeniu PRZEDMIOTOWYM (RZECZOWYM)

W znaczeniu FUNKCJONALNYM to określony rodzaj działalności gospodarczej. Mówi się np. przedsiębiorstwo handlowe, transportowe, spedycyjne, produkcyjne (czym się zajmuje? Jakie pełni funkcje?)

W znaczeniu PODMIOTOWYM to podmiot praw i obowiązków w sferze prawa cywilnego. W takim znaczeniu używa się nazwy „przedsiębiorstwo państwowe”.

W znaczeniu PRZEDMIOTOWYM (RZECZOWYM) to określony zespół składników majątkowych odpowiednio zorganizowanych, umożliwiających prowadzenie działalności gospodarczej. Przedsiębiorstwo uznawane jest za jedno prawo podmiotowe, a nie za zespół praw podmiotowych. Przedsiębiorstwo może być przeniesione na inny podmiot na podstawie jednej czynności prawnej (umowy sprzedaży, darowizny, testamentu). Czynność taka obejmuje wszystkie składniki przedsiębiorstwa, w tym także prawa, które nie są zbywalne, np. użytkowanie, posiadanie, nazwa. Umowa przenosząca wymaga formy pisemnej z poświadczonymi podpisami. Jeżeli w skład przedsiębiorstwa wchodzą nieruchomości, to do ich przeniesienia wymagany jest akt notarialny.

GOSPODARSTWO ROLNE jest zbliżone w swej istocie do przedsiębiorstwa. Według postanowień kc w ów skład gospodarstwa rolnego wchodzą grunty rolne i leśne, sprzęt gospodarczy, inwentarz, jeżeli środki te wykorzystywane są do produkcji rolnej, ogrodniczej, rybackiej. Gospodarstwo rolne jako całość może być przeniesione na inny podmiot na podstawie jednej czynności prawnej. Gospodarstwo rolne uznawane jest jako jedno prawo podmiotowe właściciela.

Zarówno przedsiębiorstwo, jak i gospodarstwo rolne, można rozczłonkować, a nie uznawać jako całość.

Ad. 5.) POŻYTKI

1. NATURALNE Z RZECZY

2. CYWILNE Z RZECZY

3. Z PRAWA

POŻYTKAMI NATURALNYMI Z RZECZY są normalne dochody, uzyskiwane z rzeczy na zasadach prawidłowej gospodarki. Pożytkami taki będą płody rolne, owoce z drzew, runo leśne itp.

POŻYTKI CYWILNE Z RZECZY to normalne dochody, uzyskiwane na podstawie określonego tytułu prawnego. Przykładem takiego pożytku będzie czynsz dzierżawy pobierany przez wydzierżawiającego od dzierżawcy. Podstawą tego dochodu będzie umowa dzierżawy. Dzierżawca uzyskuje pożytki naturalne, a wydzierżawiający pożytki cywilne.

POŻYTKIEM Z PRAWA jest dochód, jakie prawo to przynosi, jeżeli jest wykorzystywane z jego społeczno-gospodarczym przeznaczeniem. Pożytkiem takim będą np. odsetki od udzielonej pożyczki. Pożyczkodawcy przysługuje wierzytelność, która jest prawem. Jeżeli pożyczkodawca postawi do pozycji pożyczkobiorcy odpowiednią sumę pieniędzy, to może zażądać od pożyczkobiorcy odsetek za czas zwlekania. Pożytki te mogą być pobierane tylko wtedy, gdy z danego prawa nie pobiera się pożytków naturalnych albo cywilnych.

Pożytki mogą być przedmiotem obrotu cywilno-prawnego na zasadach ogólnych.

MAJĄTEK I MIENIE

Termin „MAJĄTEK” nie jest w kc zdefiniowany. W nauce prawa cywilnego używa się tego terminu w znaczeniu WĄSKIM i SZEROKIM. W znaczeniu WĄSKIM przez „majątek” rozumie się tylko aktywa danego podmiotu (nieruchomości, rzeczy ruchome, wierzytelności, papiery wartościowe). Natomiast w znaczeniu SZEROKIM przez „majątek” rozumie się aktywa i pasywa (zobowiązania) danego podmiotu. W świetle art. 551 kc za majątek można uznać tylko aktywa (są one dobrami o charakterze majątkowym lub niemajątkowym). Natomiast zobowiązanie nie jest dobrem, pomniejsza ono bowiem wartość dóbr, nie powinno więc być uznane za majątek.

Według postanowień kc przez „MIENIE” rozumie się własność i inne prawa majątkowe. W praktyce termin „majątek” i termin „mienie” stosowane są zamiennie. Nie jest to jednak słuszne rozwiązanie. Termin „majątek” odnosi się do konkretnego podmiotu prawa (majątek spółki, spółdzielni, osoby fizycznej). Natomiast „mienie” odnosi się do pewnych kategorii podmiotów. Mówi się np. mienie państwowe, spółdzielcze, komunalne, prywatne. Jest to nazwa zbiorcza dla majątków należących do różnych kategorii podmiotów.

Z MAJĄTKIEM związane są następujące zagadnienia:

• ZARZĄD MAJĄTKIEM

• SUKCESJA

• ODPOWIEDZIALNOŚĆ

• SUROGACJA

ZARZĄD MAJĄTKIEM należy do właściciela. Majątkiem dziecka, pozostającego pod władzą rodzicielską, zarządzają rodzice. Majątkiem osoby ubezwłasnowolnionej zarządza opiekun ustanowiony przez sąd. Majątkiem należącym do współwłaścicieli zarządzają ci współwłaściciele, a jeśli brak jest między nimi porozumienia, zarządcę ustanawia sąd.

Jeżeli cały majątek przechodzi na nabywcę, np. majątek spadkowy, to mamy do czynienia z SUKCESJĄ UNIWERSALNĄ. Nabywca majątku wchodzi we wszystkie prawa swojego poprzednika. Ponosi też odpowiedzialność za zobowiązania poprzednika.

ODPOWIEDZIALNOŚĆ MAJĄTKOWA ma dwojaki charakter. Po pierwsze jest to ODPOWIEDZIALNOŚĆ RZECZOWA, która polega na tym, że dłużnik odpowiada tylko danym składnikiem majątkowym, którym zabezpieczona została wierzytelność (np. hipoteka na nieruchomości). A po drugie jest to ODPOWIEDZIALNOŚĆ OSOBISTA, która polega na tym, że dłużnik odpowiada wobec wierzycieli całym swoim majątkiem.

SUROGACJA polega na tym, że w miejsce jednego składnika majątkowego wchodzi inny składnik majątkowy, np. w miejsce sprzedanego samochodu wchodzi uzyskana cena.

CZYNNOŚCI PRAWNE

Przez „CZYNNOŚĆ PRAWNĄ” rozumie się taki stan faktyczny, którego elementem koniecznym jest przynajmniej jedno oświadczenie woli, zmierzające do wywołania skutków prawnych w postaci powstania, zmiany lub ustania stosunku cywilno-prawnego (np. zawarcie umowy, zmiana jej treści lub rozwiązanie). Z punktu widzenia czynności prawnej istotne znaczenie mają trzy przepisy kodeksu cywilnego:

1. art. 56 kc

2. art. 58 kc

3. art. 353¹ kc

Według art. 56 kc czynność prawna wywołuje skutki w niej wyrażone (wyrażone w oświadczeniu woli). W świetle przepisu art. 58 kc czynność prawna jest nieważna, jeżeli narusza przepisy prawne albo ma na celu obejście tych przepisów.

Wyróżnia się trzy rodzaje czynności prawnej:

1. JEDNOSTRONNE CZYNNOŚCI PRAWNE

2. UMOWY

3. UCHWAŁY KOLEGIALNYCH ORGANÓW OSOBY PRAWNEJ

Ad. 1.) JEDNOSTRONNA CZYNNOŚĆ PRAWNA dochodzi do skutku przez złożenie jednego oświadczenia woli. Przykładem takiej czynności jest wypowiedzenie umowy, oświadczenie o odstąpieniu od umowy, oświadczenie o potrąceniu wierzytelności, oświadczenie o uchyleniu się od skutków oświadczenia woli, złożonego pod wpływem przymusu lub groźby. Jednostronna czynność prawna wywołuje skutek prawny niezależnie od woli adresata tego oświadczenia. Oświadczenie woli jest czynnością prawną tylko wtedy, gdy przepis prawny wiąże z tym oświadczeniem skutki prawne bez względu na zachowanie się adresata. Nie każde oświadczenie woli jest czynnością prawną, np. oferta musi być częścią składową umowy, ale nie jest jednostronną czynnością prawną. Nie wywołuje bowiem skutków prawnych, jeżeli nie zostanie przez drugą stronę umowy przyjęta.

Ad. 2.) UMOWA jest czynnością prawną, która dochodzi do skutku po złożeniu przynajmniej dwóch zgodnych oświadczeń woli, np. oferty i oświadczenia o jej przyjęciu. Umowa może mieć charakter dwustronny albo wielostronny. Z DWUSTRONNĄ UMOWĄ mamy do czynienia wtedy, gdy po każdej ze stron występuje jeden podmiot albo większa liczba podmiotów, przy czym obu grupom podmiotów przyświecają wspólne interesy, np. trzech współwłaścicieli sprzedaje rzecz trzem innym osobom. Umowa jest dwustronna, bo sprzedający rzecz mają jeden wspólny interes i kupujący mają jeden wspólny interes. Umowa sprzedaży jest zawsze dwustronna. Z UMOWĄ WIELOSTRONNĄ mamy do czynienia wtedy, gdy uczestników tej umowy jest większa ilość, a każdy z nich ma swój odrębny interes w zawarciu umowy. Przykładem jest umowa spółki. Każdy wspólnik realizuje przez tę umowę swój odrębny interes.

Ad. 3.) UCHWAŁA KOLEGIALNEGO ORGANU OSOBY PRAWNEJ jest czynnością cywilno-prawną tylko wtedy, gdy jest przesłanką albo prowadzi wprost do wywołania skutku prawnego w postaci powstania, zmiany lub ustania stosunku cywilno-prawnego. Przykładem takiej czynności jest uchwała zgromadzenia wspólników w spółce z.o.o. o zbyciu przedsiębiorstwa spółki. Bez takiej uchwały zbycie byłoby niemożliwe, decyzja zarządu spółki byłaby nieważna. Natomiast nie jest czynnością prawną taka uchwała zgromadzenia wspólników, mocą której ustanowiony został regulamin pracy Rady Nadzorczej czy Zarządu. Uchwała taka nie rodzi skutków cywilno-prawnych, lecz jedynie reguluje stosunki wewnętrzne w spółce. Jest wewnętrznym aktem normatywnym. Uchwała różni się od umowy tym, że może być podjęta określoną większością głosów. Natomiast umowa wymaga zgody wszystkich sygnatariuszy. Przepisy prawne dopuszczają niekiedy zmianę umowy niejednomyślną uchwałą organu osoby prawnej i tak np. umowa spółki z.o.o., która zawierana jest jednomyślnie, może być zmieniona uchwałą zgromadzenia wspólników, podjętą większością ²/₃ głosów.

SKUTECZNOŚĆ CZYNNOŚCI PRAWNEJ

1. Niektóre czynności prawne wywołują skutki prawne przez samo złożenie oświadczenia woli. Są to tzw. CZYNNOŚCI KONSENSUALNE, np. umowa sprzedaży.

2. Niektóre czynności prawne wywołują skutki prawne dopiero po złożeniu oświadczeń woli i wydaniu rzeczy. Są to tzw. CZYNNOŚCI REALNE, np. umowa przechowania rzeczy.

3. Niektóre czynności prawne wywołują skutki prawne dopiero po wyrażeniu zgody przez osobę trzecią na ich dokonanie, np. umowa zawarta przez osobę ograniczoną w zdolności do czynności prawnych wymaga zgody przedstawiciela ustawowego. Do chwili wyrażenia zgody przez tego przedstawiciela, umowa pozostaje w zawieszeniu. Wiąże strony, które ją zawarły, ale nie rodzi jeszcze skutków prawnych. Jeżeli nie zostanie potwierdzona przez osobę trzecią, to staje się nieważna od chwili jej zawarcia (ex tunc). Jeżeli zostanie potwierdzona, to staje się ważna od początku (ex tunc). Druga strona umowy może wyznaczyć przedstawicielowi ustawowemu termin do potwierdzenia umowy. Po bezskutecznym upływie wyznaczonego terminu staje się wolna od zobowiązań. Zgoda osoby trzeciej lub jej potwierdzenie czynności prawnej powinno być dokonane w takiej formie, w jakiej dokonywana jest czynność prawna. Osoba trzecia nie jest stroną czynności prawnej. Upoważnia jedynie inną osobę do dokonania takiej czynności.

4. Niektóre czynności prawne wywołują skutki prawne dopiero po wpisaniu ich do księgi wieczystej, np. umowa o ustanowieniu wieczystego użytkownika, a także umowa o ustanowieniu hipoteki. Umowy te wymagają formy aktu notarialnego, a po ich zawarciu muszą być wpisane do księgi wieczystej. Jeżeli nie zostaną wpisane, to nie wywołują skutków prawnych. Wpisy te mają bowiem charakter konstytutywny.

5. Niektóre czynności prawne wywołują skutki prawne dopiero po wpisaniu ich do KRS. Do takich czynności należy umowa spółki z.o.o. Wywołuje ona skutek prawny w postaci uzyskania przez daną organizację osobowości prawnej dopiero po wpisaniu jej do KRS. Jeżeli spółka nie zostanie wpisana, to trzeba ją rozwiązać, umowa więc nie wywołała zamierzonych skutków prawnych.

OŚWIADCZENIE WOLI

Oświadczenie woli ma miejsce wtedy, gdy decyzja podmiotu prawno-cywilnego zostanie ujawniona na zewnątrz, np. decyzja co do tego, czy ma być zawarta określona umowa. W oświadczeniu woli można wyróżnić dwa elementy:

1. DECYZJE O WYBORZE OKREŚLONEGO ZACHOWANIA SIĘ

2. UJAWNIENIE DECYZJI NA ZEWNĄTRZ, czyli OŚWIADCZENIE W ŚCISŁYM TEGO SŁOWA ZNACZENIU

Jeżeli między treścią decyzji a treścią oświadczenia złożonego na zewnątrz wystąpi rozbieżność, to powstanie zagadnienie, któremu z podmiotów prawa przyznać ochronę: podmiotowi składającemu oświadczenie czy adresatowi tego oświadczenia. Z punktu widzenia zasady bezpieczeństwa obrotu, ochrona prawna należy się adresatowi oświadczenia. Adresat działa z reguły w zaufaniu podmiotowi składającemu oświadczenie woli. Ryzyko ewentualnej pomyłki musi brać na siebie autor tego oświadczenia. Od tej zasady przepisy prawne przewidują wyjątki, np. przepisy prawa spadkowego nakazują tłumaczyć testament w ten sposób, by wola testatora mogła być w pełni uwzględniona. Oznacza to, że w tym przypadku ochronie podlega składający oświadczenie woli (testator), a nie spadkobierca, określony w testamencie, który budzi wątpliwości. Jeżeli oświadczenie woli składane jest innej osobie, przyjmuje się, że zostało ono złożone z tą chwilą, w której jego adresat mógł się z nim zapoznać, np. przez oddanie oferty domownikowi. Od chwili złożenia oferty autor jest związany jej treścią. Może cofnąć oświadczenie woli tylko w takiej sytuacji, że list odwołujący oświadczenie woli nadejdzie równocześnie z tym oświadczeniem albo wcześniej. Jeżeli oświadczenie woli nie jest adresowane do konkretnego podmiotu, lecz ma charakter ogłoszenia publicznego, oświadczenie woli wiąże autora od chwili ogłoszenia.

WYKŁADNIA OŚWIADCZENIA WOLI

Oświadczenia woli wymagają wykładni tak, jak przepisy prawne. Ogólne zasady wykładni oświadczenia woli określa art. 65 kc. W świetle tego przepisu można wyróżnić pięć kryteriów, według których ocenione powinno być oświadczenie woli:

1. OKOLICZNOŚCI, w jakich oświadczenie woli zostało złożone

2. ZASADY WSPÓŁŻYCIA SPOŁECZNEGO

3. USTALONE ZWYCZAJE

4. ZGODNY ZAMIAR STRON UMOWY

5. CEL UMOWY

Trzy pierwsze kryteria odnoszą się do wszelkich czynności prawnych, w tym także do umów. Natomiast dwa ostatnie kryteria odnoszą się tylko do umów.

Ad. 1.) OKOLICZNOŚCI, W JAKICH OŚWIADCZENIE WOLI ZOSTAŁO ZŁOŻONE. Podmioty prawa cywilnego porozumiewają się za pomocą znaków (pisma, słowa mówionego, gestu). Znaki te mogą mieć różne znaczenie w zależności od kontekstu sytuacyjnego i tak np. podniesienie do góry ręki na posiedzeniu organu kolegialnego może oznaczać oddanie głosu za projektem uchwały, ale może też oznaczać prośbę o udzielenie głosu. Jeżeli ręka została podniesiona podczas głosowania, trzeba przyjąć, że złożone zostało oświadczenie woli za/przeciwko projektowi uchwały.

Ad. 2.) ZASADY WSPÓŁŻYCIA SPOŁECZNEGO nie są normami prawnymi i nie są w żaden sposób skatalogowane. Odgrywają jednak istotną rolę wtedy, gdy przepisy prawne, zwane klauzulami generalnymi, nakazują branie pod uwagę zasad współżycia społecznego przy ocenie zdarzeń prawnych. Klauzulę generalną, odwołującą się do zasad współżycia społecznego, zawiera np. art. 5 kc. Według tego przepisu podmiot prawny nie może z niego korzystać w taki sposób, by naruszało to zasady współżycia społecznego. Takie działanie podmiotu uznane będzie za nadużycie takiego prawa, a nadużycie nie podlega ochronie prawnej.

Ad. 3.) USTALONE ZWYCZAJE nie są normami prawnymi. Wbrew twierdzeniom niektórych autorów, postanowienia konstytucji nie pozwalają na przyjęcie, że w Polsce obowiązuje prawo zwyczajowe. Odgrywają one istotną rolę wtedy, gdy przepisy prawne nakazują brać je pod uwagę przy ocenie zdarzeń prawnych, np. art. 56 kc, art. 354 kc. Przez „ZWYCZAJ” rozumie się długotrwałą praktykę zachowań podmiotu prawnego w danym środowisku, zawodzie, stosunku handlowym itp.

Ad. 4.) ZGODNY ZAMIAR STRON UMOWY. Art. 65 § 2 kc nakazuje, by w umowach raczej badać zgodny zamiar stron niż odwoływać się do dosłownego brzmienia danej umowy.

Ad. 5.) CEL UMOWY. Każda typowa umowa ma swój cel ustawowy, np. celem umowy sprzedaży jest przeniesienie własności w zamian za cenę. Celem umowy najmu jest oddanie rzeczy do używania w zamian za czynsz. Celem umowy dzierżawy jest oddanie do posiadania rzeczy w zamian za czynsz i pobieranie pożytków naturalnych. Każda umowa kodeksowa ma swój odrębny cel. Przy wykładni postanowień konkretnej umowy zawartej w praktyce, bada się nie cel ustawowy, który nie budzi z reguły wątpliwości, tylko cel indywidualny, konkretny, który przyświecał stronom przy zawarciu określonej umowy, np. celem umowy sprzedaży może być nabycie TIRa albo samochodu terenowego. W obu umowach będą stosowane te same przepisy kodeksu cywilnego. W razie sporu między stronami, istotne znaczenie będzie miał cel indywidualny, a nie ustawowy.

WADY OŚWIADCZENIA WOLI

Kodeks cywilny wyróżnia cztery wady oświadczenia woli:

1. BRAK ŚWIADOMOŚCI LUB SWOBODY przy składaniu oświadczenia woli

2. POZORNOŚĆ oświadczenia woli

3. BŁĄD przy składaniu oświadczenia woli

4. GROŹBA

Niektórzy autorzy konstytuują piątą wadę oświadczenia woli, którą miałby być PODSTĘP drugiej strony stosunku prawnego. Przepisy prawne dotyczące podstępu są skonstruowane w ten sposób, że w razie ujawnienia podstępu nakazuje stosować się przepisy o błędzie, bo skutkiem jest błąd. W tej sytuacji nie zachodzi potrzeba wyodrębnienia kolejnej wady oświadczenia woli, mającej charakter podstępu.

WADĄ OŚWIADCZENIA WOLI w rozumieniu prawa cywilnego jest tylko taka nieprawidłowość aktu oświadczenia woli lub jego uzewnętrznienia, którą ustawa uznaje za wadę. Rodzaje wad zostały określone w kc, jest to katalog wyczerpujący.

Ad. 1.) BRAK ŚWIADOMOŚCI LUB SWOBODY

Według art. 82 kc nieważne jest oświadczenie woli złożone przez osobę, która z jakichkolwiek powodów znajdowała się w stanie wyłączającym świadome lub swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli. Dotyczy to w szczególności choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego lub innego, chociażby przemijającego zaburzenia czynności psychicznych.

BRAK ŚWIADOMOŚCI jest konsekwencją wadliwie funkcjonującej psychiki osoby składającej oświadczenie woli. Natomiast brak swobody może być wynikiem przymusu fizycznego, zastosowanego wobec osoby składającej oświadczenie woli przez osobę trzecią.

Brak świadomości może mieć charakter TRWAŁY lub PRZEMIJAJĄCY. W pierwszym przypadku osoba fizyczna kwalifikuje się do ubezwłasnowolnienia całkowitego lub częściowego. Ubezwłasnowolnienie nie jest jednak warunkiem koniecznym uznania oświadczenia woli za nieważne. Oświadczenie takie jest nieważne zawsze wtedy, gdy w chwili jego składania osoba fizyczna z jakichkolwiek powodów znajdowała się w stanie wyłączającym ŚWIADOME powzięcie decyzji i wyrażenie woli, chociażby ów stan miał charakter przemijający.

Z BRAKIEM SWOBODY mamy do czynienia wtedy, gdy wobec osoby składającej oświadczenie woli zastosowany został przymus fizyczny, np. siłą podniesiona została ręka na znak głosowania.

Oświadczenie woli złożone przy braku świadomości lub swobody jest z mocy prawa bezwzględnie nieważne. Na jego nieważność może powołać się każdy, kto ma w tym interes prawny. Nieważność występuje z mocy prawa. Nie jest więc potrzebne orzeczenie sądowe. Sąd bierze pod uwagę z urzędu nieważność czynności prawnej. Jeżeli stwierdza nieważność, to jego orzeczenie ma charakter deklaratoryjny, a nie konstytutywny. Ciężar udowodnienia faktu, że wystąpił brak świadomości lub swobody, spoczywa na osobie, która w tym stanie psychicznym złożyła oświadczenie woli (art. 6 kc).

Ad. 2.) POZORNOŚĆ

Z oświadczeniem woli pozornym mamy do czynienia wtedy, gdy składający oświadczenie woli za zgodą drugiej strony stosunku cywilno-prawnego zastrzegł, że oświadczenie to nie wywoła skutku prawnego, np. wypowiedzenie umowy nie doprowadzi do jej rozwiązania. Oświadczenie złożone dla pozoru jest bezwzględnie nieważne. Oświadczenie jest pozorne tylko wtedy, gdy jest skierowane do drugiej strony stosunku cywilno-prawnego. Nie może być uznane za oświadczenie pozorne takie oświadczenie, które nie jest skierowane do drugiej strony stosunku cywilno-prawnego, np. testament. Nie jest też pozorne oświadczenie woli skierowane do organu władzy publicznej, np. do sądu. Organ ten bowiem nie jest drugą stroną stosunku cywilno-prawnego. Pozorne oświadczenie woli nie wywołuje skutku prawnego. Jeżeli jednak dokonane zostało w celu ukrycia innej czynności prawnej, np. pod pozorną umową sprzedaży ukryto umowę darowizny, to umowa sprzedaży jako pozorna jest nieważna, a ważność umowy darowizny stwierdza się na podstawie przepisów o darowiźnie. Jeżeli przepisy te nie zostały naruszone, to umowa darowizny jest ważna. Jeżeli na podstawie nieważnej czynności prawnej (pozornej) dokonana zostanie dalsza czynność odpłatna, np. pozorny właściciel samochodu sprzedał samochód nabywcy, legitymując się pozorną umową nabycia samochodu. Ta druga umowa będzie ważna, jeżeli nabywca samochodu był w dobrej wierze, tzn. był przekonany, że kupuje auto od właściciela. Obowiązuje generalna zasada, według której można przenieść na inną osobę tylko takie prawa podmiotowe, jakie się ma (nemo plus iuris ad alium transferre potest quam ipse habet). Według tej zasady tylko właściciel może przenieść własność na inną osobę. Od tej zasady przepisy szczególne wprowadzają pewne wyjątki. Takim wyjątkiem jest możliwość nabycia własności rzeczy od pozornego właściciela, tzn. osoby, która nabyła własność na podstawie nieważnej umowy. Innym wyjątkiem jest nabycie nieruchomości od niewłaściciela, wpisanego do księgi wieczystej jako właściciela. Własność rzeczy ruchomej może być przeniesiona na nabywcę przez właściciela, jeżeli nabywca jest w dobrej wierze, a rzecz została mu wydana.

Ad. 3.) BŁĄD

Z błędem mamy do czynienia wtedy, gdy fakty czy stan rzecz odbija się w świadomości osoby składającej oświadczenie woli inaczej, tzn. niezgodnie z tym stanem rzeczy, np. dana osoba nabyła falsyfikat obrazu, będąc przekonaną, że nabywa oryginał. Błąd może dotyczyć podmiotu prawnego, przedmiotu czy treści prawnej. Błąd może obejmować decyzje podmiotu prawnego lub treść oświadczenia, ujawnionego na zewnątrz. W pierwszym przypadku mamy do czynienia z błędem w ścisłym tego słowa znaczeniu, a w drugim z pomyłką, np. jeżeli nabyto pierścionek z tombarku z przeświadczeniem, że jest on złoty, to mamy do czynienia z błędem w ścisłym tego słowa znaczeniu. Dotyczy on samego aktu woli. Jeżeli zaś decyzja dotyczyła sprzedaży rzeczy za 1000 zł, a w oświadczeniu woli (w ofercie) podano 100 zł, to mamy do czynienia z pomyłką. Skutki błędu w ścisłym tego słowa znaczeniu i pomyłki są jednakowe. W obu przypadkach można powołać się na złożenie oświadczenia pod wpływem błędu. Jeżeli oświadczenie woli składane jest drugiej osobie, na błąd można powołać się tylko wtedy, gdy owa druga osoba błąd wywołała, choćby bez swej winy albo o błędzie wiedziała lub z łatwością mogła się dowiedzieć. Ograniczenia te nie mają zastosowania, jeżeli czynność prawna jest nieodpłatna. Na błąd jako wadę oświadczenia woli można powołać się tylko wtedy, gdy dotyczy on treści czynności prawnej i jest istotny. Błąd dotyczy treści czynności prawnej, jeżeli odnosi się do praw i obowiązków stron stosunku prawnego, wynikających z treści czynności prawnej. Nie można powołać się na błąd, jeżeli dotyczy on pobudek działania, tzn. sfery motywacyjnej podmiotu składającego oświadczenie woli. Pobudki działania nie są bowiem objęte treścią czynności prawnej. Pobudki działania mają istotne znaczenie wtedy, gdy błąd został wywołany podstępem drugiej strony. W takim przypadku błąd nie musi dotyczyć treści czynności prawnej. Błąd uznaje się za istotny wtedy, gdy istnieje podstawa do przyjęcia, że gdyby podmiot, składający oświadczenie woli wiedział i oceniał rzecz rozsądnie, to by takiego oświadczenia woli nie złożył. Oświadczenie woli złożone pod wpływem błędu nie jest bezwzględnie nieważne. Jest jedynie wzruszalne (względnie nieważne). Można mianowicie uchylić się od skutków prawnych tego oświadczenia przez złożenie drugiego oświadczenia. To drugie oświadczenie woli musi spełniać następujące warunki:

1. musi być złożone na piśmie

2. musi być skierowane do adresata pierwszego oświadczenia lub też do następcy prawnego (np. spadkobiercy)

3. musi być złożone nie później niż w ciągu roku od chwili ujawnienia błędu (a nie od chwili dokonania czynności)

4. musi zawierać informację, że składający oświadczenie woli uchyla się od skutków pierwszego oświadczenia

Nie może zawierać propozycji dokonania zmian w treści pierwszego oświadczenia woli. Drugie oświadczenie woli jest czynnością kształtującą, dokonywaną w ramach uprawnienia kształtującego, które jest prawem podmiotowym. Adresat oświadczenia kształtującego nie musi wyrażać zgody na złożenie takiego oświadczenia. Wywołuje ono skutki prawne niezależnie od jego woli. Jeżeli nie zgadza się z takim oświadczeniem, może wystąpić do sądu z żądaniem ustalenia, że osoba składająca oświadczenie woli nie miała podstaw do uchylenia się od jego skutków. Jeżeli osoba składająca oświadczenie woli pod wpływem błędu nie uchyli się od skutków tego oświadczenia, to wywołuje ono skutki w nim przewidziane i to od początku (ex tunc), tzn. od chwili dokonania czynności prawnej. Jeżeli zostanie złożone drugie oświadczenie woli, to pierwsze oświadczenie traci moc od początku (ex tunc). Strony stosunku prawnego obowiązane będą zwrócić sobie nawzajem to, co świadczyły.

Ad.4.) GROŹBA

Z groźbą mamy do czynienia wtedy, gdy podmiot domagający się złożenia oświadczenia woli przez daną osobę zapowiada spowodowanie określonej dolegliwości na wypadek nie złożenia takiego oświadczenia, np. grozi podpaleniem domu. Na groźbę jako wadę oświadczenia woli można powołać się tylko wtedy, gdy spełnia ona dwa warunki:

1. Jest BEZPRAWNA

2. Jest POWAŻNA

Groźba jest BEZPRAWNA wtedy, gdy jej spełnienie naruszałoby przepisy prawne (np. groźba pobicia). Groźba jest bezprawna też wtedy, gdy grożący zapowiada użycie środka legalnego w celu wymuszenia oświadczenia woli, np. grozi zawiadomieniem prokuratora o przestępstwie drogowym osoby, która ma złożyć oświadczenie woli, jeżeli oświadczenie takie nie zostanie złożone. Nie będzie groźbą bezprawną informacja skierowana wierzyciela do dłużnika, że jeśli dłużnik nie złoży określonego oświadczenia woli co do spłaty długu, to wierzyciel wytoczy powództwo przed sądem cywilnym. Taka informacja traktowana jest jako wezwanie dłużnika do spełnienia oświadczenia. Jest w pełni legalne i nie może być traktowane jako groźba.

Groźba jest POWAŻNA, jeżeli konsekwencje z niej wynikające są istotne (np. pobicie, porwanie, podpalenie), a samo jej spełnienie jest pewne albo wysoce prawdopodobne.

Na groźbę można powołać się zarówno wtedy, gdy dotyczy ona dóbr osobistych (życie, zdrowie, dobre imię, nietykalność itp.), jak i wtedy, gdy dotyczy dóbr majątkowych (np. własność). Groźba może pochodzić od osoby, na rzecz której oświadczenie woli ma być złożone, jak i od osoby trzeciej (np. firmy windykacyjnej). Groźba może dotyczyć dóbr osoby, mającej złożyć oświadczenie woli, jak i dóbr osoby trzeciej, np. ojcu grozi się porwaniem dziecka. Oświadczenie woli złożone pod wpływem groźby nie jest bezwzględnie nieważne. Jest jedynie wzruszalne. Osoba, której grożono, może złożyć drugie oświadczenie woli i uchylić się w ten sposób od skutków prawnych pierwszego oświadczenia. Drugie oświadczenie woli, podobnie jak przy błędzie, musi spełniać określone warunki:

1. musi być złożone na piśmie

2. musi być zaadresowane do osoby, której złożono pierwsze oświadczenie woli albo do jej następcy prawnego

3. musi być złożone nie później niż w ciągu roku od chwili ustania stanu obawy o spełnieniu groźby

4. musi zawierać jasną informację, że chodzi o uchylenie się od skutków prawnych pierwszego oświadczenia

Drugie oświadczenie jest czynnością kształtującą. Może być unicestwione tylko w drodze orzeczenia sądowego.

ELEMENTY SKŁADOWE CZYNNOŚCI PRAWNEJ (zwłaszcza UMOWY)

W skład czynności prawnej mogą wchodzić elementy (postanowienia) trojakiego rodzaju:

1. postanowienia PRZEDMIOTOWO-ISTOTNE (ESSENTIALIA NEGOTII)

2. postanowienia NIEISTOTNE (NATURALIA NEGOTII)

3. postanowienia PODMIOTOWO-ISTOTNE (ACCIDENTALIA NEGOTII)

Ad. 1.) POSTANOWIENIA PRZEDMIOTOWO-ISTOTNE są warunkiem koniecznym dojścia do skutku danej czynności prawnej. Poza tym postanowienia te pozwalają odróżnić daną czynność prawną od innych czynności prawnych i tak np. do przedmiotowo-istotnych postanowień umowy sprzedaży należy przeniesienie własności rzeczy i zapłacenie ceny. Natomiast do przedmiotowo-istotnych postanowień umowy najmu należy oddanie rzeczy do używania i płacenie czynszu najmu.

Ad. 2.) POSTANOWIENIA NIEISTOTNE to takie postanowienia, bez których czynność prawna może dojść do skutku. Według art. 56 kc czynność prawna wywołuje nie tylko skutki w niej wyrażone, lecz także te, które wynikają z przepisów prawnych, zasad współżycia społecznego i ustalonych zwyczajów i tak np. odpowiedzialność sprzedawcy towaru za wady określone jest przepisami prawnymi. Strony umowy nie muszą więc zawierać w umowie postanowień dotyczących odpowiedzialności za wady towaru. Sprzedawca ponosi odpowiedzialność tą z mocy prawa.

Ad. 3.) POSTANOWIENIA PODMIOTOWO-ISTOTNE to takie, które uznane zostały za ważne przez same strony czynności prawnej. Bez tych postanowień umowa doszłaby do skutku i byłaby ważna. Jeżeli jednak strony chcą zamieścić takie postanowienia, mogą to uczynić, a postanowienia te staną się istotne tylko z woli stron i tak np. przepisy kc dopuszczają możliwość zawarcia w umowie postanowień dotyczących kary umownej. Przepisy te nie nakazują stosowania kar umownych, lecz jedynie upoważniają strony do ich wprowadzenia do umowy. Jeżeli postanowienia o karach znajdą się w umowie, to kary będą mogły być stosowane. Jeżeli postanowienia takie nie znajdują się w umowie, to kary nie będą mogły być stosowane.

DOPUSZCZALNA TREŚĆ CZYNNOŚCI PRAWNEJ

Z punktu widzenia możliwości kształtowania treści czynności prawnej, istotne znaczenie mają następujące przepisy:

1. art. 56 kc

2. art. 353¹ kc

3. art. 58 kc

4. art. 387 kc

Art. 56 kc stanowi normatywną podstawę zasady autonomii woli w prawie cywilnym. Według tego przepisu czynność prawna wywołuje skutki prawne, które zostały w niej przewidziane. Poza tym wywołuje skutki wynikające z przepisów prawnych, z zasad współżycia społecznego i ustalonych zwyczajów. W świetle art. 56 kc podmiot prawa nie musi legitymować się konkretną podstawą prawną ani przy dokonywaniu czynności, ani przy ustalaniu jej treści. Musi zadbać jedynie o to, by czynność ta nie naruszała bezwzględnie przepisów albo zasad współżycia społecznego (art. 58 kc). Według art. 353¹ kc, który ustala zasadę swobody umów, strony zawierające umowę mogą swobodnie kształtować jej treść, byleby tylko nie naruszała ona właściwości stosunku cywilno-prawnego, przepisów prawnych oraz zasad współżycia społecznego. W pierwszym członie tego przepisu wskazuje się na swobodę kształtowania treści umowy, natomiast w drugim członie wskazuje się na pewne ograniczenia tej swobody i tak np. w nauce prawa cywilnego i orzecznictwie przyjmuje się, że umowa naruszałaby właściwości stosunku cywilno-prawnego, gdyby upoważniała jedną ze stron do dowolnego kształtowania obowiązków drugiej strony. Za wadliwą należałoby uznać także taką umowę, która nakładałaby obowiązki na osobę trzecią, która nie jest stroną tej umowy. Sprzeczna z przepisami prawnymi byłaby też taka umowa, która wykluczałaby możliwość jej wypowiedzenia, mimo że rodzi ona stosunek prawnym o charakterze trwałym i z mocy prawa jest wypowiadalna. Art. 353¹ kc ogranicza swobodę umów, ale za naruszenie tych ograniczeń nie przewiduje żadnej sankcji. W razie naruszenia ograniczeń znajduje zastosowanie art. 58 kc, który przewiduje sankcje nieważności. Według postanowień art. 58 kc czynność prawna jest nieważna, jeżeli narusza przepisy prawne. Właściwy przepis może przewidywać, że w miejsce nieważnych postanowień czynności prawnej wejdą postanowienia przepisu prawnego, np. przepisy ustawy o cenach przewidują, że w razie zastosowania ceny umownej, która przewyższa urzędową cenę maksymalną, w miejsce ceny umownej wchodzi cena maksymalna, określona przepisami prawnymi. Jeżeli część postanowień uznana zostanie za nieważną, pozostałe postanowienia zachowują ważność, chyba że bez nieważnych postanowień czynności prawnej nie miałaby znaczenia dla stron. W tym ostatnim przypadku całą czynność prawną uznaje się za nieważną. Z obejściem przepisów prawnym mamy do czynienia wtedy, gdy użyto legalnego środka w celu osiągnięcia nielegalnego rezultatu, np. utworzono podmiot gospodarczy tylko w tym celu, by uniknąć obowiązku płacenia podatku czy też obowiązku stosowania cen urzędowych, a nie umownych. Czynność prawna jest nieważna też wtedy, gdy narusza zasady współżycia społecznego (np. wypowiedziano umowę najmu wielodzietnej rodzinie, która nie ma innego lokalu; sąd musi oddalić powództwo eksmisyjne i uznać wypowiedzenie za nieważne art. 5 kc). Art. 387 kc jest podstawą zasady, według której nikt nie może być zobowiązany do spełnienia świadczenia niemożliwego (impossibilium nulla obligatio est). Świadczenie jest niemożliwe wtedy, gdy z przyczyn obiektywnych nikt nie jest w stanie go spełnić (np. zobowiązanie się do wyważenia kuli ziemskiej). Umowa o spełnienie świadczenia niemożliwego jest nieważna tylko wtedy, gdy spełnienie tego świadczenia byłoby niemożliwe z chwilą zawarcia umowy. Jeżeli w chwili zawarcia umowy, spełnienie świadczenia byłoby możliwe, a stało się niemożliwe dopiero po zawarciu umowy (np. uległ zniszczeniu samochód sprzedany nabywcy), umowa jest ważna, a skutki niewykonania zobowiązania ocenia się na podstawie art. 471 kc, który dotyczy odpowiedzialności kontraktowej za niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania.

SKUTKI WADLIWOŚCI CZYNNOŚCI PRAWNEJ (SANKCJE WADLIWOŚCI)

Czynność prawna, która nie jest wadliwa, wywołuje skutki prawne w niej wyrażone, a także te, które wynikają z przepisów prawnych, zasad współżycia społecznego i ustalonych zwyczajów. Jeżeli czynność prawna jest wadliwa, może pociągnąć za sobą jedno z czterech sankcji:

1. NIEWAŻNOŚĆ BEZWGLĘDNĄ

2. NIEWAŻNOŚĆ WZGLĘDNĄ

3. BEZSKUTECZNOŚĆ ZAWIESZONĄ

4. BEZSKUTECZNOŚĆ WZGLĘDNĄ

Ad. 1.) NIEWAŻNOŚĆ BEZWGLĘDNA czynności prawnej następuje z mocy prawa (ex lege). Na nieważność bezwzględną może powołać się każdy, kto ma w tym interes prawny. Do stwierdzenia nieważności czynności prawnej nie jest potrzebne orzeczenie sądowe. W postępowaniu sądowym sąd bierze pod uwagę z urzędu nieważność czynności prawnej. Nie jest w tej sprawie potrzebny wniosek żadnej ze stron. Orzeczenie sądowe, które stwierdza nieważność czynności prawnej ma charakter deklaratoryjny (stwierdzający), a nie konstytutywny. Nieważna czynność prawna nie wywołuje skutków prawnych w niej wyrażonych, lecz może wywołać inne skutki. Jeżeli któraś ze stron ponosi winę za nieważność czynności, w takim przypadku druga strona może domagać się odszkodowania. Jeżeli zostały spełnione świadczenia, strony obowiązane są zwrócić sobie nawzajem te świadczenia. Przyczyny nieważności mogą być różne. W szczególności jest to:

1. niezgodność czynności prawnej z bezwzględnie wiążącym przepisem prawnym. Bezwzględnie wiążący przepis prawny nie może być wyłączony wolą stron. Natomiast czynność prawną można wyłączyć działaniem przepisów dyspozytywnych (względnie wiążących). Czynność prawna jest nieważna, gdy narusza normy prawne semi-imperatywne, tzn. jednostronnie bezwzględnie wiążące (np. norma dotycząca minimalnej lub maksymalnej ceny). Czynność prawna jest nieważna też, gdy została dokonana w celu obejścia przepisów prawnych. Z obejściem mamy do czynienia wtedy, gdy do osiągnięcia niegodziwego celu (zakazanego celu) użyto legalnego środka, np. utworzono specjalny podmiot gospodarczy w tym celu, by za jego pośrednictwem obejść przepisy dotyczące cen urzędowo ustalanych czy przepisów podatkowych. Czynność prawna niezgodna z prawem może być nieważna w całości albo w części. Przepisy prawne mogą przewidywać, że w miejsce nieważnych postanowień czynności prawnej wejdą postanowienia wynikające z przepisów prawnych (np. w miejsce ceny umownej, która przekracza cenę maksymalną, wejdzie postanowienie ustawy o cenie maksymalnej). Jeżeli postanowienia nieważne wskazują na to, że bez tych postanowień czynność prawna nie miałaby znaczenia dla stron, to wtedy całą czynność prawną uznaje się za nieważną.

2. czynność prawna jest nieważna wtedy, gdy narusza zasady współżycia społecznego, tzn. normy moralne, które stosowane są między ludźmi. Normy te odgrywają istotną rolę zwłaszcza wtedy, gdy przepis prawny zwany klauzulą generalną (np. art. 5 kc, art. 56 kc, art. 354 kc) odsyła do zasad współżycia społecznego jako do kryterium, według którego oceniane powinno być zdarzenie prawne.

3. czynność prawna jest nieważna, jeżeli dokonana została przez osobę nie mającą zdolności do czynności prawnych. Są to osoby, które nie ukończyły 13. roku życia i osoby ubezwłasnowolnione całkowicie. Zarówno osoby pierwszej kategorii, jak i drugiej, mogą dokonywać czynności prawnych za pośrednictwem przedstawicieli ustawowych. Osoby o ograniczonej zdolności do czynności prawnych mogą w pewnym zakresie dokonywać czynności prawnych samodzielnie, a w niektórych przypadkach - za zgodą przedstawiciela ustawowego. Brak zgody pociąga za sobą nieważność czynności prawnej.

4. czynność prawna jest nieważna, jeżeli nie została zachowana forma szczególna, zastrzeżona przepisami prawnymi pod rygorem nieważności (ad sollemnitatem), np. czynność dotycząca przeniesienia własności nieruchomości muszą być dokonane w formie aktu notarialnego (brak zachowania tej formy będzie decydować o nieważności). Pełnomocnictwo ogólne zaś musi być udzielone na piśmie pod rygorem nieważności (brak zachowania tej formy będzie decydować o nieważności pełnomocnictwa). Czynność prawna nie jest nieważna, jeżeli forma szczególna (pisemna) zastrzeżona jest tylko dla celów dowodowych. W takim przypadku występują jedynie utrudnienia dowodowe.

5. czynność prawna jest nieważna (umowa), jeżeli zobowiązuje stronę do spełnienia świadczenia niemożliwego. Obowiązuje zasada, w myśl której nikt nie może być zobowiązany do wykonania zobowiązania niemożliwego w chwili zawarcia umowy. Jeżeli spełnienie świadczenia staje się niemożliwe po zawarciu umowy, do oceny skutków takiej umowy stosuje się przepisy o niewykonaniu lub nienależytym wykonaniu zobowiązania.

6. czynność prawna jest nieważna, jeżeli na jej dokonanie potrzebna jest zgoda odpowiedniego organu władzy publicznej, a strony czynności zgody tej nie uzyskały.

7. czynność prawna jest nieważna, jeżeli narusza tzw. przepisy anty-monopolowe, tzn. przepisy dotyczące ochrony konkurencji i konsumentów. Dotyczy to zwłaszcza umownych klauzul apuzywnych.

Ad. 2.) NIEWAŻNOŚĆ WZGLĘDNA polega na tym, że czynność prawna, która jest dotknięta określoną wadą, wywołuje normalne skutki prawne, dopóki nie zostanie w odpowiednim trybie wzruszona. Jeżeli zostanie wzruszona to staje się nieważna od początku, tzn. od chwili jej dokonania (ex tunc). Czynność względnie nieważna może być wzruszona w dwojaki sposób:

1. albo w TRYBIE POZASĄDOWYM, tzn. przez dokonanie drugiej czynności, mającej charakter czynności kształtującej prawo - w tym trybie można np. unieważnić oświadczenie woli złożone pod wpływem błędu lub groźby. Unieważnienie następuje w ten sposób, że autor oświadczenia złożonego pod wpływem błędu lub groźby składa drugie oświadczenie, w którym uchyla się od skutków pierwszego oświadczenia. Drugie oświadczenie ma charakter kształtujący, wywołuje skutek prawny niezależnie od woli adresata. Nie jest też potrzebne orzeczenie sądowe. Od chwili złożenia oświadczenia, czynność prawna staje się nieważna. Strony obowiązane są zwrócić sobie spełnione wcześniej świadczenia.

2. albo w TRYBIE SĄDOWYM, tzn. przez zgłoszenie żądania o unieważnienie czynności dotkniętej wadliwością - w tym trybie może być unieważniona umowa dotycząca wyzysku. Wyzysk polega na tym, że jedna ze stron umowy zapewnia dla siebie znacznie korzystniejsze świadczenie niż świadczenie drugiej strony wykorzystując przymusową sytuację, niedołęstwo lub brak doświadczenia drugiej strony. Umowa taka nie jest bezwzględnie nieważna , choć jest dotknięta wadą. Może być jednak unieważniona (rozwiązana) orzeczeniem sądowym na wniosek strony, wobec której zastosowano wyzysk.

Ad. 3.) BEZSKUTECZNOŚĆ ZAWIESZONA - niektóre czynności prawne do swej skuteczności wymagają zgody osoby trzeciej, np. osoba o ograniczonej zdolności do czynności prawnych może dokonać czynności zobowiązującej lub rozporządzającej prawem (z pewnymi wyjątkami) tylko za zgodą przedstawiciela ustawowego. Przedstawiciel ów uważany jest za osobę trzecią (art. 63 kc). Osoba trzecia nie jest stroną czynności prawnej, która wymaga zgody tej osoby. Zgoda ma charakter upoważniający do wykonania czynności. Jeżeli czynność została wcześniej dokonana, może być później potwierdzona przez osobę trzecią. Potwierdzenie jest równoznaczne z wyrażeniem zgody. Zgoda powinna być wyrażona w takiej formie, w jakiej dokonana ma być czynność prawna (np. w formie aktu notarialnego, jeżeli czynność dotyczy przeniesienia własności nieruchomości). Do czasu potwierdzenia czynność prawna jest czynnością niezupełną i pozostaje w stanie zawieszenia. Ma moc wiążącą między stronami, które czynności tej dokonały, ale nie wywołuje skutków prawnych w niej przewidzianych. Skutki te nastąpią dopiero wtedy, gdy zgoda na dokonanie tej czynności zostanie wyrażona. Osobę trzecią, o której mowa w art. 63 kc, może być tylko podmiotem praw i obowiązków. Jeżeli na dokonanie czynności prawnej wymagana jest zgoda organu władzy publicznej, to organ ten nie może być uznany za osobę trzecią w myśl art. 63 kc. Brak zgody takiego organu powoduje nieważność bezwzględną czynności prawnej. Jeżeli na dokonanie czynności prawnej przez jeden organ osoby prawnej wymagana jest zgoda drugiego organu osoby prawnej (np. zgoda Rady Nadzorczej spółki na dokonanie czynności prawnej przez Zarząd spółki), to organ wyrażający zgodę nie może być uznany za osobę trzecią w rozumieniu art. 63 kc. Skutki braku zgody takiego organu na dokonanie czynności prawnej przez inny organ ocenia się na podstawie właściwych przepisów ustrojowych dotyczących danej osoby prawnej (np. kodeks spółek handlowych). Jeżeli osoba trzecia wyrazi zgodę, czynność prawna wywołuje skutki od początku (ex tunc). Jeżeli zgoda nie zostanie wyrażona, czynność prawna staje się nieważna od początku (ex tunc). Druga strona czynności prawnej może wyznaczyć osobie trzeciej czas na potwierdzenie dokonanej czynności prawnej. Jeżeli w tym czasie czynność nie zostanie potwierdzona, druga strona staje się wolna, nie jest związana z tą czynnością.

Ad. 4.) BEZSKUTECZNOŚĆ WZGLĘDNA - polega na tym, że czynność prawna dokonana przez określone podmioty dla jednych podmiotów ma moc wiążącą, a dla innych nie ma takiej mocy. O czynności bezskutecznej względnie mowa jest w art. 59 kc. Według tego przepisu osoba trzecia może żądać uznania przez sąd za bezskuteczną w stosunku do niej czynność prawną dokonaną przez dwa inne podmioty, jeżeli czynność ta uniemożliwia spełnienie świadczenia wobec osoby trzeciej. Przykład Osoba A wynajęła lokal osobie B, ale lokalu tego nie wydała. Po zawarciu umowy z osobą B, osoba A zawarła drugą umowę z osobą C o wynajęcie tego samego lokalu na ten sam okres. Jeżeli osoba A spełni świadczenie wobec osoby C, nie będzie możliwe spełnienie przez nią świadczenia wobec osoby B. Osoba B może więc żądać przed sądem uznania umowy między A i C za bezskuteczną wobec niej. Osoba B będzie mogła domagać się wydania jej lokalu, bo zawarła umowę najmu przed osobą C. Żądanie umowy za bezskuteczną może być zgłoszone nie później niż w ciągu roku od chwili dokonania tej czynności. Art. 59 kc znajduje zastosowanie tylko wtedy, gdy świadczenie ma charakter niepieniężny i dotyczy rzeczy oznaczonej co do tożsamości. Jeżeli świadczenie ma charakter pieniężny albo dotyczy rzeczy oznaczonej co do gatunku, to wówczas bezskuteczność umowy może być orzeczona na podstawie art. 527 kc (niewypłacalność dłużnika, tzn. można orzec bezskuteczność wtedy, gdy dłużnik nie może równocześnie zaspokoić obu wierzycieli).

PRZEDSTAWICIELSTWO

Polega na składaniu oświadczeń woli w cudzym imieniu i na cudzy rachunek. Przedstawiciel nie jest strona czynności prawnej, której dokonuje w imieniu i na rachunek osoby reprezentowanej. Stroną tej czynności jest osoba reprezentowana przez przedstawiciela. Skutki prawne czynności dokonanej przez przedstawiciela ponosi osoba reprezentowana, jeżeli przedstawiciel działa w granicach swoich kompetencji. Wyróżnia się dwa rodzaje przedstawicielstwa:

1. PRZEDSTAWICIELSTWO USTAWOWE - oparte jest na przepisach ustawy (KRiO)

2. PEŁNOMOCNICTWO - podstawą jest oświadczenie woli złożone przez osobę reprezentowaną (mocodawcę)

Do PRZEDSTAWICIELI USTAWOWYCH zalicza się:

1. RODZICÓW - dla dzieci pozostających pod władzą rodzicielską rodzice to przedstawiciele ustawowi z mocy ustawy ze względu na więź biologiczną i prawną; zakres umocowania określa KRiO

2. OPIEKUNA ustanowionego przez sąd - dla osób niepełnoletnich, które nie mają rodziców oraz dla osób ubezwłasnowolnionych całkowicie; granice umocowania określa KRiO

3. KURATORA ustanowionego przez sąd - dla osób o ograniczonej zdolności do czynności prawnych oraz dla osób nie mogących prowadzić swoich spraw ze względu na nieobecność. Kuratora ustanawia się też dla osób prawnych pozbawionych organu zarządzającego sprawami tej osoby. W przypadku osoby fizycznej kurator zajmuje się sprawami majątkowymi tej osoby, tzn. wyraża zgodę na dokonanie przez nią czynności prawnej

4. TYMCZASOWEGO ZASTĘPCĘ ustanowionego przez sąd - dla osób osoby, w stosunku do której toczy się postępowanie o ubezwłasnowolnienie; funkcja tymczasowego zastępcy jest równoważna z funkcją kuratora

Instytucje zbliżone do przedstawicielstwa:

1. ORGAN OSOBY PRAWNEJ - działa z takim samym skutkiem jak przedstawiciel, ale nie jest przedstawicielem osoby prawnej. Jest częścią składową tej osoby. Skutki jego działania ponosi osoba prawna. Przedstawiciel jest odrębnym podmiotem prawa. Składa oświadczenie woli i na rachunek osoby zastępowanej. Jeżeli oświadczenie woli składa organ osoby prawnej, to jest to oświadczenie tej osoby, a nie oświadczenie organu.

2. ZASTĘPCA POŚREDNI - składa oświadczenie woli w imieniu własnym, ale na rachunek osoby trzeciej. Jeżeli w wyniku złożenia oświadczenia woli uzyska określone prawa, obowiązany jest przenieść następnie je na osobę, na rzecz której działa.

3. POMOCNIK - nie składa żadnych oświadczeń woli w imieniu innych osób, lecz dokonuje na ich rzecz czynności faktycznych, które mają ułatwić im dokonanie czynności prawnej. Będzie nim np. radca prawny czy adwokat, który opracowuje projekt umowy, ale umowy tej nie zawiera w imieniu innej osoby. Będzie to również notariusz, który spisuje oświadczenie woli składane przez inne osoby.

4. OSOBA WYPEŁNIAJĄCA BLANKIET PODPISANY PRZEZ INNĄ OSOBĘ - osoba taka nie składa żadnego oświadczenia woli. Dane objęte jej działaniem są elementami oświadczenia woli osoby podpisującej formularz (blankiet). Odpowiedzialność ponosi osoba podpisująca.

5. OSOBA UPRAWNIONA DO PRZYJMOWANIA KORESPONDENCJI - osoba taka wykonuje jedynie czynności faktyczne. Nie składa oświadczeń woli w imieniu innej osoby.

6. DZIERŻYCIEL - nie składa żadnych oświadczeń woli. Posługuje się jedynie cudzymi rzeczami, nie jest jednak ich właścicielem, nie ma do tych rzeczy żadnego tytułu prawnego. Będzie nim np. przewoźnik rzeczy, przedsiębiorca składowy, pełnomocnik posługujący się rzeczami swojego mocodawcy. Wykonuje tylko czynności faktyczne.

PEŁNOMOCNICTWO

Źródłem umocowania pełnomocnika jest oświadczenie woli osoby przez niego reprezentowanej. W oświadczeniu tym określony jest też zakres umocowania. Pełnomocnictwo jest czynnością upoważniającą. Nie zobowiązuje pełnomocnika do dokonania czynności prawnej. Zobowiązanie takie może wynikać z umowy zawartej między pełnomocnikiem a mocodawcą (np. z umowy zlecenia). Umowa taka jest podstawą tzw. stosunku podstawowego. W niektórych przypadkach los pełnomocnictwa jest ściśle związany z umową. Jeżeli wygasa umowa, to wygasa pełnomocnictwo. Pełnomocnikiem może być osoba fizyczna i osoba prawna. Pełnomocnictwa może udzielić zarówno osoba fizyczna, jak i osoba prawna. Jeżeli pełnomocnikiem jest osoba fizyczna, musi ona mieć co najmniej ograniczoną zdolność do czynności prawnych. Pełnomocnikiem nie może być osoba pozbawiona zdolności do czynności prawnych. Pełnomocnictwo może być udzielone w dowolnej formie, tzn. pisemnie, ustnie lub w sposób dorozumiany. Musi być udzielone w formie szczególnej, jeżeli wymaga tego przepis szczególny, np. pełnomocnictwo dotyczące sprzedaży nieruchomości wymaga formy aktu notarialnego. Jeżeli dla ważności czynności prawnej, której ma dokonać pełnomocnik, wymagane jest pełnomocnictwo szczególne (pisemne; pisemne z poświadczoną datą, podpisem; akt notarialny), to pełnomocnictwo powinno być udzielone w takiej samej formie. Jeżeli pełnomocnik działa w granicach przysługującego mu umocowania, skutki jego działania ponosi osoba reprezentowana. Obowiązuje założenie, że pełnomocnik może składać wszelkie oświadczenia woli, które może złożyć sama osoba reprezentowana, chyba że przepis prawny wyłącza taka możliwość, np. za pośrednictwem pełnomocnika nie można sporządzić testamentu, ale można zawrzeć związek małżeński. Jeżeli pełnomocnik dokona w cudzym imieniu czynności bez pełnomocnictwa albo z przekroczeniem jego granic, to określany jest mianem RZEKOMEGO PEŁNOMOCNIKA (falsus procurator). Czynność dokonana przez rzekomego pełnomocnika nie jest bezwzględnie nieważna. Do jej skuteczności wymagane jest jednak potwierdzenie przez mocodawcę. Jeżeli mocodawca potwierdzi taką czynność, staje się ona ważna od początku. Jeżeli nie zostanie potwierdzona, staje się od początku nieważna. Pełnomocnictwo może być podstawą dalszych pełnomocnictw, tzn. substytucji pełnomocnictwa. Substytuowanie pełnomocnictwa możliwe jest tylko w trzech wypadkach:

1. wtedy, gdy substytucja przewidziana została w treści pełnomocnictwa

2. wtedy, gdy substytucja przewidziana została w umowie między pełnomocnikiem a mocodawcą

3. wtedy, gdy substytucja wynika z przepisu prawnego, np. ustawy o adwokaturze

SUBSTYTUT jest pełnomocnikiem mocodawcy, a nie pełnomocnikiem pełnomocnika, który ustanowił substytucję. Pełnomocnictwo substytucyjne nie może mieć szerszego zakresu niż pełnomocnictwo podstawowe, może mieć jedynie węższy zakres.

PEŁNOMOCNICTWO, DOKONYWANIE CZYNNOŚCI Z „SAMYM SOBĄ”

Pełnomocnik w zasadzie nie może być drugą stroną czynności prawnej, której dokonuje w imieniu osoby w imieniu osoby przez siebie reprezentowanej. Np. jeżeli jest umocowany do sprzedania nieruchomości, to nie może tej nieruchomości nabyć na swój rachunek. Od tej zasady są dwa wyjątki. Pełnomocnik może mianowicie być drugą stroną czynności prawnej dokonanej w imieniu mocodawcy, tzn. może dokonać czynności z „samym sobą”, jeżeli:

1. upoważnia go do tego treść pełnomocnictwa

2. z góry wyłączona jest możliwość działania na szkodę mocodawcy

Na takich samych zasadach pełnomocnik może reprezentować dwie strony (dwóch mocodawców) przez dokonanie czynności prawnej w ich imieniu i na ich rachunek.

RODZAJE PEŁNOMOCNICTW - kodeks cywilny wyróżnia trzy ich trzy rodzaje:

1. pełnomocnictwo OGÓLNE

2. pełnomocnictwo RODZAJOWE

3. pełnomocnictwo do dokonania danej czynności prawnej zwane pełnomocnictwem SZCZEGÓLNYM

Ad. 1.) PEŁNOMOCNICTWO OGÓLNE - upoważnia do dokonania czynności prawnej w granicach zwykłego zarządu, tzn. do dokonania czynności w bieżących sprawach mocodawcy, np. jeżeli pełnomocnik ma zastępować mocodawcę przy prowadzeniu działalności gospodarczej, to będzie uprawniony na przykład do zatrudnienia, kupna, sprzedaży, wykonania remontów itp. Do spraw przekraczających zwykły zarząd, pełnomocnik musi mieć pełnomocnictwo rodzajowe albo szczególne. Przyjmuje się, że zwykły zarząd przekraczają np. dokonanie darowizn, zawieranie ugód, dokonanie kapitalnych remontów, zbywanie nieruchomości itp. Pełnomocnictwo ogólne musi być udzielone w formie pisemnej pod rygorem nieważności. Nie może być udzielone ustnie lub w sposób dorozumiany.

Ad. 2.) PEŁNOMOCNICTWO RODZAJOWE - upoważnia do dokonania czynności prawnej określonej kategorii, np. do zawierania umów sprzedaży, o pracę, zlecenia, ubezpieczenia itp. Pełnomocnictwo to może być udzielone w dowolnej formie, jeżeli przepisy prawne nie wymagają formy pisemnej (formy szczególnej). Jeżeli do dokonania czynności prawnej wymagana jest forma szczególna, np. forma pisemna z poświadczonym podpisem, to pełnomocnictwo powinno być udzielone w takiej samej formie.

Ad. 3.) PEŁNOMOCNICTWO SZCZEGÓLNE - upoważnia do dokonania jednej czynności prawnej, np. zbycia nieruchomości należącej do mocodawcy. Może być udzielone w dowolnej formie, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej albo ważność czynności, dokonanej przez pełnomocnika, uzależniona jest od zachowania formy szczególnej. Wtedy pełnomocnictwo powinno też mieć formę szczególną

Ważną rolę w praktyce gospodarczej odgrywa art. 97 kc. Według tego przepisu, osobę czynną w lokalu przedsiębiorstwa, zajmującego się obsługą klientów, uznaje się w razie wątpliwości za umocowaną do dokonywania czynności prawnych, dokonywanych zwykle w takim przedsiębiorstwie. W przepisie tym zawarte jest domniemanie prawne, że osoba czynna w lokalu przedsiębiorstwa jest pełnomocnikiem tego przedsiębiorstwa. Przedsiębiorca nie może wykazywać, po dokonaniu czynności w lokalu, że osoba czynna w lokalu nie była uprawniona do dokonywania czynności prawnych. Mógłby się bronić przed klientem tylko wtedy, gdyby go z góry uprzedził, że osoba czynna w lokalu nie jest uprawniona do dokonywania czynności prawnych. Wszelkie wątpliwości w tym zakresie interpretowane muszą być na korzyść klienta. Za osobę czynną w lokalu uznać można np. kasjera w banku, sprzedawcę w PKP, ekspedienta sklepowego.

WYGAŚNIĘCIE PEŁNOMOCNICTWA

Pełnomocnictwo udzielone dla dokonania jednej czynności prawnej wygasa z chwilą dokonania tej czynności. Pełnomocnictwo ogólne lub rodzajowe ustanawiane jest zwykle na określony czas. Wygasa ono po upływie okresu, na które zostało udzielone. Pełnomocnictwo opiera się na zaufaniu mocodawcy do pełnomocnika. Stąd też mocodawca może w każdej chwili pełnomocnictwo wypowiedzieć. Jeżeli jednak pełnomocnik związany jest z mocodawcą umową, z której wynika obowiązek dokonywania czynności prawnych, to pełnomocnictwo wygasa po wygaśnięciu umowy. Pełnomocnictwo wygasa w razie śmierci pełnomocnika lub mocodawcy. W treści pełnomocnictwa może być jednak zawarte postanowienie, że ze względu umowę stron pełnomocnictwo nie wygasa, mimo śmierci którejś ze stron. Jeżeli pełnomocnik lub mocodawca jest osobą prawną, pełnomocnictwo wygasa z chwilą wypisu z rejestru albo ogłoszenia upadłości lub likwidacji. Pełnomocnik może zrzec się pełnomocnictwa. Jeżeli z umowy stron wynika obowiązek dokonywania czynności prawnych, zrzeczenie pełnomocnictwa możliwe jest dopiero po wygaśnięciu umowy. Pełnomocnictwo wygasa, jeżeli pełnomocnik utraci zdolność do czynności prawnych.

Jeżeli były pełnomocnik dokona na rzecz byłego mocodawcy czynności prawnej w granicach dotychczasowego umocowania, a kontrahent nie wiedział o wygaśnięciu pełnomocnictwa i nie mógł się o tym z łatwością dowiedzieć, czynność ta jest skuteczna i rodzi skutki prawne po stronie mocodawcy. W kodeksie cywilnym zawarty jest jednak przepis, który pozwala na przeciwdziałanie czynności dokonanej przez byłego pełnomocnika. Przepis ten upoważnia mocodawcę do cofnięcia dokumentu, w którym zawarte jest pełnomocnictwo. Były pełnomocnik może żądać w takim przypadku odpisu pełnomocnictwa uwierzytelnionego przez mocodawcę. W odpisie tym mocodawca może zrobić zastrzeżenie, że pełnomocnictwo wygasło.

PROKURA

Prokura jest pewną odmianą pełnomocnictwa. Jest w swej istocie instytucją zbliżoną do pełnomocnictwa ogólnego. Pełnomocnictwo może ustanowić każdy podmiot prawa cywilnego. Natomiast prokurę tylko przedsiębiorca wpisany do KRS. Zakres umocowania prokurenta wynika wprost z ustawy i jest szerszy niż zakres umocowania pełnomocnika ogólnego. Prokurent jest umocowany do dokonywania czynności sądowych i pozasądowych, związanych z prowadzeniem przedsiębiorstwa. Z kompetencji wyłączone są takie zagadnienia, jak zbycie przedsiębiorstwa, oddanie przedsiębiorstwa, zbycie nieruchomości. Do dokonywania tych wyżej wymienionych czynności, prokurent musiałby mieć pełnomocnictwo szczególne. Prokurentem może być tylko osoba fizyczna tylko z pełną zdolnością do czynności prawnych. Prokura musi być udzielona na piśmie pod rygorem nieważności. Może ją ustanowić podmiot (organ), określony w przepisach ustrojowych danej osoby prawnej, np. w spółce jawnej prokurenta powołują wszyscy wspólnicy, uprawnieni do prowadzenia spółki. Odwołać go może każdy wspólnik samodzielnie. W spółce z.o.o. prokurenta powołuje cały Zarząd, a odwołać może każdy członek Zarządu. Prokurent nie może ustanawiać dalszych prokurentów (czyli substytuować prokury). W razie śmierci prokurenta, prokura wygasa. Każdy prokurent może działać samodzielnie albo w tzw. reprezentacji łącznej, tzn. wespół z innym prokurentem albo członkiem zarządu. Zakres działania prokurenta może obejmować całe przedsiębiorstwo albo jego oddział (prokura oddziałowa). Prokura wygasa w razie postawienia przedsiębiorstwa w stan upadłości. W sprawach nieuregulowanych przepisami o prokurze stosuje się odpowiednio przepisy o pełnomocnictwie. Prokurent może ustanowić pełnomocników, a nie może substytuować prokury.

PRZEDAWNIENIE ROSZCZEŃ (art. 117 kc i następne przepisy kc)

Przedawnienie roszczenia polega na tym, że po upływie okresu, ustalonego przez przepisy prawne, dłużnik może uchylić się od obowiązku zaspokojenia roszczenia. Upływ okresu przedawnienia nie powoduje wygaśnięcia roszczenia. Roszczenie przedawnione przekształca się w zobowiązanie naturalne, które nie może być dochodzone przed sądem, jeżeli postawiono zarzut przedawnienia, ale może być zaspokojone dobrowolnie, bo mimo upływu czasu jest ono zobowiązaniem dłużnika wobec wierzyciela. Okresy przedawnienia ustalone są przepisami prawnymi. W części ogólnej kodeksu cywilnego przewidziane są dwa okresy przedawnienia: 10-letni i 3-letni. Trzyletni dotyczy roszczeń związanych z działalnością przedsiębiorstwa i roszczeń okresowych, np. czynszu najmu. Szereg okresu przedawnienia zawarte jest w przepisach dotyczących zobowiązań. Są tam okresy krótsze i dłuższe (20 lat, 5 lat, 2 lata, rok, pół roku). Okresy nie mogą być skracane ani wydłużane w drodze czynności prawnej. Mają charakter bezwzględnie wiążący. Bieg okresu przedawnienia rozpoczyna się z tą chwilą, w której roszczenie stało się wymagalne, np. roszczenie o zwrot pożyczki staje się wymagalne z upływem okresu, na który pożyczka została udzielona. Roszczenie o wypłacenie odszkodowania z tytułu niedozwolonego staje się wymagalne z chwilą powstania szkody. Jeżeli roszczenie staje się wymagalne dopiero po wezwaniu dłużnika przez wierzyciela do spełnienia tego roszczenia, bieg przedawnienia rozpoczyna się z tą chwilą, w której wierzyciel mógł najwcześniej wezwać dłużnika do spełnienia świadczenia. Sąd nie bierze pod uwagę z urzędu przedawnienia roszczenia. Bierze je pod uwagę tylko na zarzut dłużnika. Zarzut musi być zgłoszony w toku toczącego się postępowania sądowego. Jest to uprawnienie podmiotowe dłużnika. Jeżeli zarzut zostanie postawiony, to sąd musi oddalić powództwo mimo świadomości, że roszczenie wierzycielowi przysługuje. Sąd mógłby zaspokoić roszczenie tylko wtedy, gdyby skorzystanie przez dłużnika z zarzutu przedawnienia, naruszałoby zasady współżycia społecznego, np. dłużnik doprowadził do przedawnienia przez wielokrotne zapewnienia wierzyciela, że spełni jego roszczenie. Sąd może zaspokoić roszczenie też wtedy, gdy dłużnik zrzeka się zarzutu przedawnienia. Zrzeczenie się z zarzutu przedawnienia jest możliwe w okresie po upływie przedawnienia. Przed upływem tego okresu, nie może zrzec się zarzutu przedawnienia. Bieg przedawnienia może ulec zawieszeniu. Uniwersalną przyczyną jest siła wyższa, która powoduje bezczynność sądu. W takim przypadku bieg przedawnienia nie rozpoczyna się, a rozpoczęty ulega zawieszeniu na czas przeszkody działania sądu. Obok tej uniwersalnej przesłanki są też przesłanki indywidualne dotyczące określonych przedmiotów. I tak:

1. zawieszeniu ulega bieg przedawnienia roszczenia, które przysługuje dziecku wobec rodziców; zawieszenie trwa przez cały okres, w którym rodzic sprawuje nad dzieckiem władzę rodzicielską

2. zawieszeniu ulega bieg przedawnienia co do roszczeń przysługujących osobie podlegającej opiece i trwa przez okres trwania opieki

3. zawieszeniu ulega bieg przedawnienia co do roszczeń przysługujących jednemu małżonkowi w stosunku do drugiego i trwa przez okres trwania małżeństwa

4. zawieszeniu ulega bieg przedawnienia w stosunku do osoby, która nie ma pełnej zdolności do czynności prawnych; okres przedawnienia nie może upłynąć wcześniej niż po dwóch latach od chwili ustanowienia dla takiej osoby przedstawiciela ustawowego albo odzyskania przez nią zdolności do czynności prawnych; jeżeli okres przedawnienia jest krótszy niż dwa lata, to bieg rozpoczyna się po ustanowieniu przedstawiciela (opiekuna albo kuratora)

Jeżeli przedawnienie uległo zawieszeniu, okres, który upłynął do czasu zawieszenia dolicza się do okresu, który upłynął po ustaniu przyczyny zawieszenia przedawnienia. Bieg przedawnienia może ulec przerwaniu. Przerwanie biegu polega na tym, że po zaistnieniu pewnych okoliczności, przedawnienie nie biegnie, a okresu, który upłynął do okresu przerwania, nie dolicza się do okresu, który upłynął po przerwie. Przyczynami przerwania biegu przedawnienia mogą być:

1. wystąpienie do sądu lub innego organu rozstrzygającego (np. sądu polubownego) o zasądzenie, ustalenie, zabezpieczenie lub wyegzekwowanie roszczenia

2. uznanie roszczenia przez dłużnika, przy czym wyróżnia się dwa rodzaje uznania:

• uznanie NIEWŁAŚCIWE - polega na tym, że dłużnik składa oświadczenie wiedzy, w którym przyznaje, że wierzycielowi przysługuje roszczenie

• uznanie WŁAŚCIWE - polega na tym, że dłużnik zawiera z wierzycielem umowę (np. ugodę), w której zobowiązuje się do spełnienia świadczenia

3. strony poddają swój spór mediacji

Jeżeli któraś ze stron zwróci się do sądu o wyznaczenie mediatora, bieg przedawnienia zostanie przerwany, jeżeli druga strona wyrazi zgodę na mediację. Brak zgody oznacza, że bieg przedawnienia zostanie przerwany w drodze postępowania sądowego albo uznania roszczenia.

W piśmiennictwie prawnym toczy się spór na temat możliwości odwołania się do art. 5 kc w przypadku nielojalnego zachowania się dłużnika wobec wierzyciela. Przeważa opinia, że w takim przypadku sąd może zastosować art. 5 kc i zaspokoić roszczenie, mimo upływu okresu przedawnienia.

TERMINY ZAWITE

Określane są inaczej jako TERMINY PREKLUZYJNE. Terminy te polegają na tym, że po upływie takiego terminu uprawnienie podmiotu prawnego wygasa. Terminy te nie dotyczą roszczeń w rozumieniu art. 117 kc, lecz innych uprawnień, np. uprawnienie do uznania przez sąd umowy za bezskuteczną stosunku do wierzyciela. Terminy te sądy biorą pod uwagę z urzędu. Nie jest potrzebny wniosek strony. Wyróżnia się trzy kategorie tych terminów:

1. terminy, w których strony mogą dokonywać określonych czynności pozasądowych. Takim terminem będzie np. roczny termin złożenia oświadczenia woli, w którym podmiot uchyla się od skutków innego oświadczenia woli, złożonego pod wpływem błędu lub groźby. Jeżeli roczny termin upłynie bezskutecznie, uprawnienie do uchylenia się od skutków oświadczenia woli wygasa.

2. niektóre terminy zawite dotyczące czynności dokonywanych przed sądem i tak np. posiadacz rzeczy, któremu naruszono w sposób bezprawny posiadanie, może w terminie określonym ustawą wystąpić do o przywrócenie posiadania. Po upływie ustawowego okresu, uprawnienie to wygasa.

3. niektóre terminy zawite dotyczące wygaśnięcia praw podmiotowych z mocy ustawy i tak np. użytkowanie wygasa po upływie dziesięciu lat, jeżeli nie jest w tym czasie wykonane przez użytkownika. Podobnie rzecz się ma ze służebnością gruntową (np. drogą konieczną). Jeżeli służebność taka nie jest wykonana przez 10 lat, uprawnienie z niej wynikające wygasa.

W przepisach dotyczących terminów zawitych nie ma mowy o zawieszeniu terminu lub przerwaniu jego biegu. W piśmiennictwie powstała wątpliwość, czy do terminów zawitych można stosować przez analogię przepisy dotyczące zawieszenia lub przerwania biegu przedawnienia. Wydaje się przeważać pogląd, że przepisy o zawieszeniu i przerwaniu biegu przedawnienia powinny być przez analogię stosowane także do terminów zawitych. Jeżeli bowiem czynność może być dokonana tylko przed sądem, a sądy nie działają z powodu siły wyższej, to trudno wymagać od osoby uprawnionej, by dokonała określonej czynności przed sądem. W takim przypadku trzeba uznać, że bieg terminu uległ zawieszeniu na czas trwania siły wyższej.

1

(prawo cywilne - część ogólna - 2 październik 2010 r.)

---