prawo cywilne czesc ogˇlna

I. ZAGADNIENIA OGÓLNE PRAWA CYWILNEGO

1. POJĘCIE PRAWA CYWILNEGO

Przedmiotem regulacji w ramach norm prawa cywilnego jest pewna wyszczególniona grupa stosunków społecznych, zarówno o cechach majątkowych jak i niemajątkowych. Przeważają stosunki o charakterze majątkowym, albowiem głównym celem prawa cywilnego jest realizacja i ochrona interesów majątkowych.

2. DEFINICJA PRAWA CYWILNEGO

Prawo cywilne to zespół przepisów regulujących stosunki majątkowe i niemajątkowe pomiędzy osobami fizycznymi i osobami prawnymi w oparciu o regułę autonomii i równorzędności podmiotów.

System prawny jest oparty na wspólnych ideach i regułach wynikających przede wszystkim z Konstytucji a także z ratyfikowanych i obowiązujących w Polsce umów międzynarodowych. Dlatego normy prawa międzynarodowego z jednej strony muszą uwzględniać te idee i regulacje ale z drugiej strony nie mogą pomijać rozwiązań zawartych w innych częściach tego systemu (prawie pracy, prawie handlowym, prawie spółdzielczym itd.).

3. SYSTEMATYKA PRAWA CYWILNEGO

Prawo cywilne będąc samodzielną częścią systemu prawa samo w sobie nie jest jednolite a w konsekwencji jest wewnętrznie podzielone na mniej lub bardziej wyodrębnione fragmenty, które w nauce prawa cywilnego nazywają się działami.

Wyróżnia się 5 podstawowych działów zawartych w Kodeksie Cywilnym:

część ogólna prawa cywilnego,
prawo rzeczowe,
prawo zobowiązań,
prawo spadkowe,
prawo rodzinne.

Działy szczególne, które nie są regulowane w KC, a które są regulowane normami prawa cywilnego:

prawo handlowe,
prawo spółdzielcze,
prawo dóbr niematerialnych,
prawo prywatne międzynarodowe.

4. RELACJE POMIĘDZY PRAWEM CYWILNYM A PRAWEM PROCESOWYM (SĄDOWYM)

PROCES CYWILNY to czynność sądów i innych podmiotów, które to czynności polegają na rozpoznawaniu i rozstrzyganiu spraw cywilnych, a w dalszej kolejności na przymusowym wykonywaniu zapadłych orzeczeń.

5. REGÓŁY PRAWA CYWILNEGO

Są to specyficzne terminy określające sposoby rozumienia i interpretacji prawa cywilnego:

reguła ochrony jednostki ludzkiej,
reguła równości i równorzędności podmiotów,
reguła autonomii woli (swoboda umów),
reguła ochrony mienia,
reguły ochrony dobrej wiary.

Q
QQQ

II. STOSOWANIE PRAWA CYWILNEGO

1. PRZEPISY BEZWZGLĘDNIE OBOWIĄZUJĄCE ius cogens (imperatywne) - to takie przepisy, których wolą stron nie można wyłączyć, ograniczyć ani zmienić. Przepisy te ich adresatom narzucają w sposób kategoryczny powinność określonego zachowania się, nie dając jednocześnie żadnej swobody.

2. PRZEPISY WZGLĘDNIE OBOWIĄZUJĄCE ius dispositivum (dyspozytywne) - przepisy te z woli ustawodawcy znajdują zastosowanie dopiero wtedy, gdy strony stosunku cywilnoprawnego nie skorzystały z odmiennej przewidzianej w ustawie regulacji.

3. DOMNIEMANIE polega na wywnioskowaniu na podstawie faktu udowodnionego o fakcie nie udowodnionym, ale mającym istotne znaczenie dla sprawy. Dowód na podstawie domniemania jest dowodem pośrednim, tzn. przedmiotem dowodu nie jest bezpośrednio sporny fakt, lecz inny fakt, czyniący fakt sporny prawdopodobnym.

Domniemania dzieli się na faktyczne i prawne.

4. DOMNIEMANIE FAKTYCZNE polega na ustaleniu faktu na podstawie wniosku wyprowadzonego z innych faktów. Nie jest to wnioskowanie w ścisłym tego słowa znaczeniu, ale jest ono oparte o logikę, doświadczenia życiowe czy osiągnięcia nauki,

Przykład: sąd na podstawie domniemania faktycznego może uznać,
że jeżeli list został wysłany jako polecony to adresat go otrzymał.

5. DOMNIEMANIE PRAWNE wyznaczone jest normą prawną, która każe w swoisty sposób wiązać ze sobą dwie klasy faktów: podstawę domniemania z wnioskiem domniemania. Jeżeli sąd ustali zgodnie z ogólnymi regułami fakt stanowiący podstawę domniemania, to obowiązany jest przyjąć bez dowodu istnienie faktu wskazanego we wniosku domniemania.

Domniemania prawne dzielimy na usuwalne i nieusuwalne.

DOMNIEMANIA USUWALNE to takie, które mogą być obalone tzw. dowodem przeciwnym. W niektórych przypadkach domniemanie może być obalone:

tylko na żądanie określonej osoby (osób),
w określonym trybie,
przed upływem terminu zawitego,
poprzez zastosowanie określonych reguł dowodowych.

DOMNIEMANIA NIEUSUWALNE to takie, których nie można obalić przy pomocy dowodu przeciwnego.

6. DOBRA WIARA rozumiana jest jako błędne (mylne), ale w danych okolicznościach usprawiedliwione przekonanie o istnieniu prawa lub stosunku prawnego. Dobra wiara w tym znaczeniu jest subiektywnym odczuciem danej osoby. To, że musi być ono w danych okolicznościach usprawiedliwione oznacza, że dana osoba pomimo zachowania należytej staranności nie mogła dowiedzieć się o rzeczywistym stanie.

DOMNIEMANIE DOBREJ WIARY (art. 7 KC)

We wszystkich przypadkach, gdy ustawa uzależnia zaistnienie skutków prawnych od dobrej lub złej wiary, domniemywa się istnienie dobrej wiary.

Domniemanie dobrej wiary, jako domniemanie prawne, jest wiążące dla orzekającego sądu, aż do czasu gdy zostanie obalone dowodem złej wiary.

7. W ZŁEJ WIERZE jest ten, kto zna rzeczywisty stan prawny, lub kto mógł się o nim, przy zachowaniu należytej staranności dowiedzieć.

Przykład: w jednym z orzeczeń SN stwierdził, że w złej wierze jest ten, kto wie, że treść księgi wieczystej jest niezgodna z rzeczywistym stanem prawnym, albo ten, kto z łatwością mógł się o tym dowiedzieć.

III. PRAWO PODMIOTOWE

1. OKREŚLENIE PRAWA PODMIOTOWEGO

STOSUNKIEM CYWILNOPRAWNYM nazywamy stosunek społeczny uregulowany przez prawo cywilne. Strony tego stosunku są wobec siebie formalnie równe (równorzędne), w przeciwieństwie do np. stron stosunków administracyjnoprawnych.

ELEMENTAMI stosunku cywilnoprawnego są:

podmiot stosunku,
przedmiot stosunku,
uprawnienia oraz obowiązki, które składają się na treść stosunku.

PODMIOTAMI STOSUNKU CYWILNOPRAWNEGO mogą być:

osoby fizyczne,
osoby prawne,
osoby ułomne (zwane też ustawowymi lub niepełnymi).

W każdym stosunku prawnym muszą występować co najmniej dwa podmioty.

PRZEDMIOTEM stosunku cywilnoprawnego jest to wszystko, na co są skierowane uprawnienia i obowiązki podmiotów tego stosunku. Przedmiotem stosunku jest więc zachowanie się podmiotów, a więc działanie bądź zaniechanie

TREŚCIĄ STOSUNKU cywilnoprawnego są uprawnienia i obowiązki podmiotów tego stosunku, tzn. po jednej stronie jest prawo podmiotowe, po drugiej odpowiadający mu obowiązek.

Stosunki cywilnoprawne mogą być PROSTE, gdy jedna strona jest uprawniona a druga zobowiązana,

Przykład: właściciel rzeczy żąda jej zwrotu od złodzieja,

lub ZŁOŻONE, gdy obie strony są zarazem uprawnione i zobowiązane,

Przykład: kupujący jest zobowiązany do zapłaty ceny kupna i żąda przeniesienia przez sprzedawcę na niego własności przedmiotu sprzedaży, natomiast sprzedający jest uprawniony odbioru od kupującego ustalonej ceny i zobowiązany do przeniesienia własności przedmiotu sprzedaży na kupującego.

2. DEFINICJA PRAWA PODMIOTOWEGO

Przez prawo podmiotowe najczęściej rozumie się przyznaną i zabezpieczoną przez normę prawną oraz wynikającą z danego stosunku cywilnoprawnego pewną sferę możliwości postępowania w określony sposób.

Prawo podmiotowe służy w prawie cywilnym do opisania sytuacji prawnej jednego podmiotu względem innego lub innych podmiotów prawa, jest więc zawsze elementem treści stosunku cywilnoprawnego.

Prawo podmiotowe wyznaczone jest normami prawnymi, które przyznają oraz zabezpieczają jego realizację.

Sfera możliwości postępowania w określony sposób oznacza, że prawo podmiotowe istnieje zarówno wtedy, gdy zostaną podjęte działania stanowiące realizację tego prawa jak i wtedy, gdy żadne działanie przez uprawnione podmioty nie zostało podjęte.

Prawo podmiotowe służy ochronie interesów podmiotów prawa cywilnego. Nie ma prawa podmiotowego ten, komu przysługują kompetencje do działania wyłącznie w cudzym interesie,

Przykład: pełnomocnik, kurator, opiekun, wykonawca testamentu.

Prawo podmiotowe może przysługiwać osobom niezdolnym do podejmowania jakichkolwiek świadomych decyzji,

Przykład: dzieciom, osobom niedorozwiniętym lub chorym psychicznie.

W ich imieniu wykonują prawa podmiotowe przedstawiciele ustawowi (rodzice, opiekunowie).

3. NORMATYWNA POSTAĆ PRAW PODMIOTOWYCH - w zależności od sposobu oznaczania przez normę prawną dopuszczalności możliwości postępowania wyróżniamy:

prawa podmiotowe bezpośrednie,
roszczenia,
prawa podmiotowe kształtujące.

PRAWA PODMIOTOWE BEZPOŚREDNIE umożliwiają podmiotowi uprawnionemu wykonywanie przysługujących mu praw w sposób BEZPOŚREDNI, tzn. z wyłączeniem udziału innych osób. W konsekwencji na tych innych osobach ciąży obowiązek takiego zachowania się, które nie wkracza w sferę działania dla tego podmiotu zastrzeżoną.

Do klasycznych praw podmiotowych bezpośrednich zaliczamy:

prawa osobiste,
prawo własności i inne prawa rzeczowe,
część praw wynikających z norm prawa rodzinnego (chodzi o dobra niematerialne).

Przez ROSZCZENIE rozumie się uprawnienie, polegające na tym, że jakaś indywidualnie oznaczona osoba ma obowiązek wykonać świadczenie na rzecz uprawnionego, a więc że uprawniony może żądać, aby zachowała się ona w ściśle określony sposób.

Przykład: roszczenia, które wynikają z umów, roszczenia odszkodowawcze, roszczenia alimentacyjne, roszczenia alimentacyjno-rentowe.

Zaspokojenie dochodzonego roszczenia następuje z chwilą spełnienia świadczenia.

PRAWA PODMIOTOWE KSZTAŁTUJĄCE polegają na tym, że uprawniony może poprzez własne działanie (niezależnie od działania drugiej strony stosunku prawnego) doprowadzić do powstania, zmiany lub ustania stosunku prawnego. Od prawa kształtującego należy odróżnić pojęcie uprawnienia kształtującego, które jest decyzją uprawnionego podmiotu.

4. RODZAJE PRAW PODMIOTOWYCH:

prawa bezwzględne i względne,
prawa akcesoryjne i związane,
prawa tymczasowe - ekspektatywy.
prawa majątkowe i niemajątkowe,
prawa zbywalne i niezbywalne,

PRAWAMI PODMIOTOWYMI BEZWZGLĘDNYMI są prawa skuteczne względem każdej osoby, czyli wobec wszystkich. Prawom tym odpowiadają obowiązki nieograniczonej liczby osób, sprowadzające się do nienaruszania wyznaczonej przez normę prawną wyłącznej sfery działania uprawnionego.

PRAWAMI PODMIOTOWYMI WZGLĘDNYMI określa się takie prawa, które są skuteczne jedynie względem określonego podmiotu lub grupy określonych podmiotów, czy określonych stron stosunku cywilnoprawnego,

Przykład: wierzytelność.

PRAWA AKCESORYJNE (zwane też niesamoistnymi) skonstruowane zostały dla umocnienia innych praw podmiotowych (samoistnych). Z tego względu ich istnienie oraz treść zależą od innych praw podmiotowych, z którymi są funkcjonalnie związane,

Przykład: zastaw, hipoteka (postać prawa bezwzględnego), poręczenie (postać prawa względnego).

PRAWA ZWIĄZANE nie mogą być przedmiotem samodzielnego obrotu prawnego. Można je przenosić tylko w połączeniu z tym prawem, z którym są związane,

Przykład: służebność gruntowa, która może przysługiwać tylko każdoczesnemu właścicielowi nieruchomości.

PRAWA TYMCZASOWE (EKSPEKTATYWY) to takie prawa, które charakteryzują się oczekiwaniem na uzyskanie w przyszłości określonego prawa podmiotowego,

Przykład: za PRL-u oczekiwanie na mieszkanie.

Podstawą rozróżnienia praw na majątkowe i niemajątkowe jest typowy interes, jaki one realizują.

PRAWA MAJĄTKOWE to w szczególności prawa rzeczowe, wierzytelności, prawa majątkowo-małżeńskie, własność intelektualna, jak prawa autorskie, wynalazcze. Dla uznania jakiegoś konkretnego prawa majątkowego nie ma znaczenia, czy przedstawia ono jakąś wartość rynkową,

Przykład: pukiel włosów po bliskiej osobie.

PRAWA NIEMAJĄTKOWE przede wszystkim należą do nich prawa osobiste i prawa rodzinne niemajątkowe (stanowiące element stosunków zachodzących pomiędzy małżonkami, krewnymi, przysposobionymi i powinowatymi). Pod wieloma względami podlegają one szczególnej regulacji prawnej.

Kryterium podziału praw na zbywalne i niezbywalne ma na względzie to, czy dopuszczalna jest zmiana podmiotów tych praw.

PRAWA ZBYWALNE - zwykle są to prawa majątkowe.

PRAWA NIEZBYWALNE - zwykle są to prawa niemajątkowe.

Przykład: nie można zbyć takich praw, jak użytkowanie, prawo dożywocia, służebności osobistej, prawa pierwokupu, prawa do alimentów.

ZBYWALNOŚĆ polega na tym, że podmiot uprawniony ma kompetencję do przeniesienia przysługującego mu prawa w drodze czynności prawnej na inne podmioty.

W drodze czynności prawnej nie można zmienić cech praw podmiotowych z niezbywalnych na zbywalne i ze zbywalnych na niezbywalne.

DZIEDZICZNOŚĆ prawa lub roszczenia polega na tym, że po śmierci uprawnionego przechodzi ono na osoby wskazane w ustawie lub testamencie. Żadne czynności prawne uprawnionego nie mogą pozbawić cechy dziedziczności prawa podmiotowego. Zwykle prawa zbywalne są zarazem dziedziczne.

5. NABYWANIE PRAW PODMIOTOWYCH

SPOSOBY NABYCIA PRAW PODMIOTOWYCH:

nabycie pochodne i pierwotne,
nabycie translatywne i konstytutywne,

NABYCIE POCHODNE - nabywca uzyskuje prawo podmiotowe od innej osoby, która na niego to prawo przenosi. Nikt nie może przenieść na inną osobę więcej praw niż sam ma nemo in alium plus iuris transferre potest quam ipse habet. Od zasady tej ustawodawca przewiduje jednak szereg wyjątków.

NABYCIE PIERWOTNE występuje wówczas, gdy dane prawo nikomu wcześniej nie przysługiwało, najwyraźniej widoczny jest pierwotny charakter nabycia w sytuacji, gdy wcześniej prawo w ogóle nie istniało,

Przykład: nabycie własności rzeczy ruchomej, co jest dopuszczalne tylko w przypadku rzeczy niczyjej, np. śmieciarz zbiera makulaturę wyrzuconą na śmietnik; także stworzenie utworu literackiego, artystycznego czy naukowego, który w myśl prawa autorskiego musi być utworem oryginalnym.

NABYCIE TRANSLATYWNE - do nabycia praw w ten sposób zachodzi wówczas, gdy prawo już istniejące przechodzi, w dotychczasowej postaci, na nabywcę.

Przykład: przeniesienie prawa własności z majątku zbywcy do majątku
nabywcy.

NABYCIE KONSTYTUTYWNE - przedmiotem nabycia konstytutywnego jest takie prawo, które powstaje dopiero w momencie jego nabycia (wcześniej to prawo nie istniało). Może mieć postać pierwotną lub pochodną,

Przykład: ustanowienie służebności gruntowej, zawłaszczenie rzeczy
niczyjej.

6. ZMIANA I UTRATA PRAW PODMIOTOWYCH

ZMIANA prawa podmiotowego ma miejsce wówczas, gdy ulegają przekształceniu jedynie niektóre jego elementy, natomiast samo prawo jako całość nie zostaje zmienione,

Przykład: prawo najmu - można zmienić czas najmu, wysokość czynszu itp.

Do UTRATY praw podmiotowych dochodzi wówczas, gdy:

prawo to zostanie przeniesione na inny podmiot,
wygaśnie.

WYGAŚNIĘCIE prawa podmiotowego następuje z różnych przyczyn, np.:

zniszczenie,
upływ terminu, na który prawo przysługuje,
jeżeli było uzależnione od pewnego warunku i ten został spełniony,
można się prawa zrzec.

7. REALIZACJA PRAWA PODMIOTOWEGO

WYKONYWANIE PRAWA PODMIOTOWEGO, czyli „czynienie ze swego prawa użytku” (art. 5 KC), polega na podejmowaniu przez podmiot uprawniony działań, które mieszczą się w sferze możliwości postępowania, określonej tym prawem.

Prawo podmiotowe może być wykonywane tylko w granicach treści tego prawa. Granice te wyznaczają normy tego prawa.

Prawo może być wykonywane osobiście lub przez inne osoby, np. przez przedstawicieli uprawnionego.

NADUŻYCIE PRAWA PODMIOTOWEGO - zachowanie niezgodnie z treścią norm prawnych wyznaczających pewne typy lub postaci praw podmiotowych nie są wykonywaniem tych praw i w skutek tego oczywiście nie korzystają z ochrony przewidzianej przez system prawny.

OCHRONA PRAW PODMIOTOWYCH:

ochrona sądowa,
pomoc własna.

OCHRONA SĄDOWA

Sprawy cywilne są rozpatrywane przez sądy powszechne, o ile nie należą do właściwości sądów szczególnych, oraz przez Sąd Najwyższy. Ochrona praw cywilnych może być realizowana w dwóch trybach:

procesowym,
nieprocesowym.

POSTĘPOWANIE PROCESOWE. Występują w nim dwie przeciwstawne strony, których interesy są sprzeczne co do zasady; wszczynane jest na żądanie zainteresowanej strony, tzw. powództwo.

POSTĘPOWANIE NIEPROCESOWE. Występują w nim uczestnicy postępowania, a ich liczba zależy od ilości osób zainteresowanych rozstrzygnięciem sprawy; ich interesy nie muszą być przeciwstawne. Wszczynane jest bądź na wniosek, bądź z urzędu.

Z żądaniem wszczęcia postępowania może wystąpić również np. prokurator czy Rzecznik Praw Obywatelskich.

Osoba, która żąda wszczęcia postępowania sądowego nazywana jest
powodem, natomiast osoba, przeciwko której kierowane jest żądanie
nazywana jest pozwanym.

Wyróżnia się trzy rodzaje powództw:

o świadczenie - powód domaga się zasądzenia określonego świadczenia, np. wydania rzeczy,
o ustalenie - powód żąda ustalenia istnienia lub nieistnienia prawa albo stosunku prawnego, np. powództwo o ustalenie nieistnienia małżeństwa, o ustalenie ojcostwa,
o ukształtowanie prawa albo stosunku prawnego - powód żąda, aby przez wyrok sądowy doszło do powstania nowego stanu prawnego, albo też do zmiany stanu istniejącego, np. powództwo o rozwód, o unieważnienie małżeństwa.

Powód musi udowodnić fakty, które tworzą jego prawo, natomiast pozwany powinien udowodnić te fakty, w wyniku których prawo powoda nie powstało lub zostało zniweczone. Wynika to z ogólnej zasady, zgodnie z którą ciężar udowodnienia faktu spoczywa na osobie, która z tego faktu wywodzi skutki prawne.

Przykład: wierzyciel żądając zwrotu długu musi udowodnić jego istnienie.

Powód może się bronić przez podniesienie tzw. zarzutów.

ZARZUT może mieć charakter trwały, wtedy niweczy zaskarżalność i egzekwowalność roszczenia,

Przykład: dłużnik podnosi, iż roszczenie wierzyciela uległo przedawnieniu,

lub przejściowy, wtedy zawiesza zaskarżalność i egzekwowalność roszczenia,

Przykład: dłużnik podnosi, że nie upłynął jeszcze termin zapłaty długu.

Toczące się przed sądem postępowanie kończy się wydaniem przez sąd orzeczenia:

w postępowaniu procesowym jest to wyrok,
w postępowaniu nieprocesowym jest to postanowienie.

Orzeczenia mogą mieć charakter:

deklaratoryjny - ustalają stan istniejący,

Przykład: orzeczenie stwierdzające nabycie własności w drodze zasiedzenia,

konstytutywny - kreują nowy stan prawny,

Przykład: orzeczenie o rozwodzie.

POMOC WŁASNA

System prawny dozwala, w ściśle określonych przypadkach, na stosowanie pomocy własnej przez samego uprawnionego lub inne osoby, uchylając w tym zakresie monopol państwa na stosowanie przymusu fizycznego.

Pomoc własna może przyjąć postać samoobrony, polegającej na odparciu niebezpieczeństwa grożącego pewnym prawom podmiotowym lub stanom faktyczny prawnie chronionym, albo nawet samopomocy, w rezultacie której uprawniony sam przymusowo wykonuje swoje prawo podmiotowe lub chroniony prawnie stan faktyczny.

W przypadku samoobrony dany podmiot jest stroną broniącą się; w razie zastosowania samopomocy jest on stroną atakującą.

W ramach samoobrony wyróżnia się dwie instytucje:

obronę konieczną,
stan wyższej konieczności.

OBRONA KONIECZNA polega na odparciu bezpośredniego i bezprawnego zamachu na jakiekolwiek dobro własne. Działanie w ramach obrony koniecznej powoduje brak odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną napastnikowi.

W przypadku przekroczenia granic obrony koniecznej i wyrządzeniu w ten sposób szkody - broniący odpowiedzialność poniesie, będzie jednak mógł się powołać na przyczynienie się poszkodowanego do powstania szkody.

STAN WYŻSZEJ KONIECZNOŚCI występuje, jeżeli:

w celu odwrócenia bezpośredniego zagrożenia spowodowanego danym zagrożeniem osoba zagrożona zniszczy lub uszkodzi cudzą rzecz albo rani lub zabije cudze zwierze,
osoba odpierająca zagrożenie sama nie wywołała niebezpieczeństwa,

niebezpieczeństwu nie można było w inny sposób zapobiec,
dobro poświęcone nie przedstawiało wartości oczywiście wyższej niż dobro ratowane,

to osoba ta nie ponosi odpowiedzialności za wyrządzoną szkodę.

Przekroczenie granic wyższej konieczności skutkuje odpowiedzialnością za wyrządzoną szkodę.

IV. PRZEDMIOTY STOSUNKU CYWILNOPRAWNEGO

1. RZECZY (art. 45 KC)

Rzeczy są jednym z najważniejszych przedmiotów stosunków cywilnoprawnych.

„Rzeczami są tylko przedmioty materialne”.

Nie wszystkie przedmioty materialne są rzeczami. Atrybutami rzeczy są:

materialny charakter,
wyodrębnienie z przyrody, a więc jej samoistny charakter.

Przykład: powietrze lub woda w stanie wolnym nie są rzeczami. Jeżeli jednak zostaną zamknięte w butlach, to przybiorą one postać dóbr wyodrębnionych, a tym samym i rzeczy.

Nie są rzeczami zwłoki oraz odłączone od ciała ludzkiego komórki, tkanki i narządy, w tym i krew.

Ustawa o ochronie zwierząt stwierdza, że „zwierzę jako istota żyjąca, zdolna do odczuwania cierpienia, nie jest rzeczą”; w sprawach nieregulowanych tą ustawą stosuje się odpowiednio przepisy dotyczące rzeczy, zwłaszcza regulujące prawo własności i obrót zwierzętami.

2. PODZIAŁ NA RZECZY RUCHOME I NIERUCHOME.

Podział na rzeczy ruchome oraz nieruchome jest podziałem dychotomicznym - wyczerpującym i rozłącznym zarazem.

Ustawodawca posłużył się tylko definicją nieruchomości, wszystkie zatem rzeczy, które nie mają cech nieruchomości, należy zaliczyć do klasy rzeczy ruchomych.

Przedmiotem niektórych praw rzeczowych mogą być tylko nieruchomości,

Przykład: użytkowanie wieczyste, hipoteka,

albo też tylko rzeczy ruchome,

Przykład: zastaw.

Pewne instytucje prawa cywilnego są przeznaczone tylko dla nieruchomości,

Przykład: księgi wieczyste.

Odmienny jest stopień sformalizowania stosunku prawnego, w zależności od tego, czy chodzi o nieruchomość czy ruchomość. Odmienny jest tryb egzekucji co do rzeczy ruchomych i nieruchomych.

RODZAJE NIERUCHOMOŚCI

Art. 46 KC wyróżnia TRZY RODZAJE NIERUCHOMOŚCI wypełniające cały zakres tego pojęcia:

grunty (tzw. nieruchomości gruntowe) - w tym grunty rolne,
budynki (tzw. nieruchomości budynkowe),
części budynków (tzw. nieruchomości lokalowe).

RZECZY

0x08 graphic

RUCHOMOŚCI NIERUCHOMOŚCI

0x08 graphic

grunty budynki części budynków

0x08 graphic

rolne nierolne

GRUNTY

Są to części powierzchni ziemskiej stanowiące odrębny przedmiot własności. Do nieruchomości gruntowej należy także przestrzeń znajdująca się nad i pod jego powierzchnią, ale tyko w granicach określonych przez społeczno-gospodarcze jego przeznaczenie.

Superficies solo cedit - substancja ustępuje gruntowi, czyli wszystko co wznosi się nad gruntem, przypada gruntowi.

Swoistym rodzajem gruntów są GRUNTY ROLNE. Są to nieruchomości, które są lub mogą być wykorzystywane do prowadzenia działalności wytwórczej w rolnictwie, w zakładzie produkcji roślinnej i zwierzęcej, nie wyłączając produkcji ogrodniczej, sadowniczej i rybnej (art. 46¹KC).

BUDYNKI

Budynki trwale z gruntem związane, wedle reguły ogólnej, stanowią część składową gruntu, dzieląc jego los prawny.

Budynki, które nie są trwale z gruntem związane, np. kioski, garaże, już z mocy ogólnej definicji gruntu nie stanowią jego części składowej, czyli nie są nieruchomościami.

Budynki trwale z gruntem związane wyjątkowo są odrębnymi nieruchomościami (tzw. nieruchomościami budynkowymi), wtedy, gdy na mocy przepisów szczególnych stanowią odrębny od gruntu przedmiot własności.

CZĘŚCI BUDYNKÓW

Również wyjątkowo części budynków trwale związanych z gruntem mają charakter samodzielnych nieruchomości wtedy, gdy na mocy przepisów szczególnych stanowią odrębny od gruntu przedmiot własności.

KSIĘGI WIECZYSTE

W celu ujawnienia praw rzeczowych - a w szczególności praw własności - dla nieruchomości wszystkich rodzajów prowadzi się księgi wieczyste. Wskazują one, jakie powierzchnie ziemi, budynki lub ich części są odrębnymi nieruchomościami.

3. RZECZY OZNACZONE CO DO GATUNKU I CO DO TOŻSAMOŚCI

Rzeczy oznaczone co do gatunku odznaczają się cechami rodzajowymi. Cechy te charakteryzują rzeczy należące do tego samego gatunku,

Przykład: „koń wyścigowy”, „samochód osobowy”.

Rzecz oznaczona co do tożsamości posiada cechy indywidualizujące, pozwalające ją odróżnić od innych rzeczy,

Przykład: koń wyścigowy „Piorun”, samochód osobowy oznaczony określonymi numerami.

4. RZECZY PODZIELNE I NIEPODZIELNE

Rzeczy podzielne to takie, które da się podzielić na mniejsze fragmenty bez utraty lub zmniejszenia jej wartości,

Przykład: arkusz papieru, kłębek wełny.

Rzeczy niepodzielnej nie można podzielić bez utraty jej wartości,

Przykład: samochód.

5. CZĘŚCI SKŁADOWE RZECZY I PRZYNALEŻNOŚCI

CZĘŚCI SKŁADOWE RZECZY

Zgodnie z art. 47 § 2 KC częścią składową rzeczy jest wszystko, co nie może być od niej odłączone bez uszkodzenia lub istotnej zmiany całości albo bez uszkodzenia lub istotnej zmiany przedmiotu odłączonego.

Połączenie musi mieć charakter trwały w sensie fizycznym i funkcjonalnym,

Przykład: częścią składową rzeczy ruchomej jest silnik w samochodzie, półka w szafie, nie jest częścią składową sukni przypięta do niej
broszka.

W myśl art. 50 KC „za części składowe nieruchomości uważa się także prawo związane z jej własnością”,

Przykład: służebność gruntowa, która jest prawem związanym z własnością nieruchomości, nie może zostać zbyta w oderwaniu od prawa własności.

Na rzeczach można dokonywać podziału, a w szczególności odłączenia części składowych i przekształcenia ich w rzeczy samoistne, które mogą być przedmiotem odrębnych praw rzeczowych.

OGRANICZENIE POJĘCIA CZĘŚCI SKŁADOWEJ:

budynki i inne urządzenia trwale z gruntem związane, a także drzewa i inne rośliny od chwili zasadzenia lub zasiania są częściami składowymi gruntu
samodzielny lokal mieszkalny lub lokal o innym przeznaczeniu może stanowić odrębną nieruchomość, jeśli ustanowiona zostanie odrębna własność lokalu,
urządzenia służące do odprowadzania lub doprowadzania wody, pary, gazu, prądu elektrycznego oraz inne urządzenia podobne, chociaż trwale połączone z nieruchomością, nie należą do części składowych gruntu lub budynku, jeżeli wchodzą w skład przedsiębiorstwa lub zakładu.

PRZYNALEŻNOŚĆ

Przynależność jest to samoistna rzecz ruchoma, która pozostaje w związku z inną rzeczą ruchomą albo nieruchomą, nazwaną rzeczą główną. Związek taki zachodzi wtedy, jeżeli występują w nim łącznie trzy cechy:

właścicielem rzeczy głównej i przynależności jest ta sama osoba,
przynależność jest potrzebna do korzystania z rzeczy głównej zgodnie z jej przeznaczenie,
przynależność jest z rzeczą główną w faktycznym i stałym związku, a swojego charakteru przynależności nie traci przez przemijające pozbawienie jej związku z rzeczą główną.

Czynność prawna mająca za przedmiot rzecz główną odnosi skutek także względem przynależności, chyba, że co innego wynika z treści czynności prawnej lub przepisów szczególnych.

Egzekucja skierowana do nieruchomości odejmuje także przynależność.

Przynależność stanowi razem z rzeczą główną zabezpieczenie kredytu.

6. POŻYTKI

Pożytki obejmują jakieś dochody z rzeczy lub prawa.

Polski system prawny wyróżnia trzy typy pożytków:

pożytki naturalne rzeczy,
pożytki cywilne rzeczy,
pożytki prawa.

POŻYTKAMI NATURALNYMI RZECZY są takie jej płody i inne odłączone od niej części składowe, jakie wg zasad prawidłowej gospodarki stanowią normalny dochód z rzeczy,

Przykład: pożytkami będzie przychówek zwierząt domowych, owoce zerwane z drzewa, drzewa wyrąbywane z lasów w ramach planowej gospodarki leśnej, natomiast drzewa uzyskane z wyrębu całego lasu lub sadu byłyby dochodami uzyskanymi z rzeczy ponad normalną miarę określoną zasadami prawidłowej gospodarki , dlatego nie miałyby charakteru pożytków.

POŻYTKI CYWILNE RZECZY są to dochody jakie rzecz przynosi na podstawie stosunku prawnego. Dochody te mogą przybierać postać pieniężną lub niepieniężną,

Przykład: dochód z dzierżawy gruntu rolnego; zapłata może mieć charakter pieniężny lub może przybrać charakter świadczenia określonych usług lub pożytków z gruntów itp.

POŻYTKAMI PRAWA nazywamy dochody, które przynosi prawo zgodnie ze swym społeczno-gospodarczym przeznaczeniem,

Przykład: odsetki, jakie dłużnik obowiązany jest zapłacić wierzycielowi będą pożytkami prawa, gdyż wierzytelność pieniężna jest prawem niedotyczącym rzeczy.

7. PRZEDMIOTY INNE NIŻ RZECZY

Do ważniejszych z nich należą:

przedmioty materialne niebędące rzeczami,
przedmioty niematerialne,
przedsiębiorstwa.

PRZEDMIOTY MATERIALNE NIEBĘDĄCE RZECZAMI

Tym się różnią od rzeczy, że nie występują w postaci wyodrębnionej lub zindywidualizowanej.

Wśród tego rodzaju przedmiotów materialnych można wyróżnić;

ciecze i gazy - gdy nie występują w postaci zamkniętej, w przeciwnym razie traktuje się je jako rzeczy ruchome i gdy system prawny nie uznaje ich za kopaliny,
kopaliny - gdyż nie są na tyle wyodrębnione by mogły być traktowane jako samoistne,
zwierzęta w stanie wolnym - każde zwierze nie jest rzeczą; zwierzęta w stanie wolnym nie są podporządkowane władztwu człowieka.

PRZEDMIOTY NIEMATERIALNE

Wyróżnia je cecha negatywna, mianowicie nie mają postaci materii w sensie fizykalnym.

Wyróżnić tu można m.in.:

energię, np. energia elektryczna, jądrowa; energia może być przedmiotem obrotu cywilnoprawnego,
dobra intelektualne, np. utwory literackie, artystyczne, naukowe, wynalazki,
dobra osobiste, oprócz niematerialnej postaci mają niemajątkowy charakter,
pieniądze,
papiery wartościowe.

PIENIĄDZE

Pieniądz jest miernikiem wartości i stanowi środek zwolnienia z zobowiązań. może występować w postaci określonych znaków pieniężnych, wtedy przybiera postać swoistej rzeczy ruchomej;

Do pieniądza odnoszą się trzy zasady:

zasada walutowości - na terenie RP zobowiązania pieniężne mogą być wyrażone tylko w pieniądzu polskim, z zastrzeżeniem wyjątków przewidzianych w ustawie,
zasada nominalizmu - świadczenie pieniężne winno być spełnione w pierwotnie określonej sumie nominalnej bez uwzględnienia zmian w sile nabywczej pieniądza; zasada ta ma zastosowanie do tych świadczeń pieniężnych, w których pieniądz występuje jako powszechny miernik wartości od momentu powstania zobowiązania,
zasada waloryzacji - jest przeciwieństwem zasady nominalizmu; zgodnie z tą zasadą zapłata następuje w pieniądzu polskim i uwzględnia zmiany w sile nabywczej pieniądza.

PAPIERY WARTOŚCIOWE

Są to dokumenty, których posiadanie stanowi niezbędną przesłankę wykonywania praw (głównie wierzytelności) wyrażonych w treści dokumentu.

Przykład: weksel, czek, książeczka oszczędnościowa, obligacja, akcja.

Wierzyciel może wykonywać swe prawa wynikające z dokumentu tylko wówczas, gdy przysługuje mu tzw. legitymacja formalna.

Osoba legitymowana nie musi udowadniać swoich uprawnień.

Zwolnienie ze zobowiązania następuje zawsze, gdy dłużnik w dobrej wierze spełnia świadczenie na rzecz osoby legitymowanej.

RODZAJE PAPIERÓW WARTOŚCIOWYCH:

papiery wartościowe imienne, które legitymują osobę imiennie wskazaną w treści dokumentu,
papiery wartościowe na zlecenie, które legitymują osobę wymieniona w dokumencie oraz każdego na kogo prawa zostały przeniesione przez indos,
papiery wartościowe na okaziciela, nie wymieniają w ogóle uprawnionego lecz legitymują każdego, kto włada dokumentem i przedstawi go wydawcy.

PRZEDSIĘBIORSTWO (art. 55¹ KC)

Jest to zorganizowany zespół składników niematerialnych i materialnych przeznaczonych do prowadzenia działalności gospodarczej. Pojęcie to obejmuje w szczególności:

nazwę indywidualizującą całe przedsiębiorstwo lub jego wyodrębnione części (nie obejmuje firmy),
własność nieruchomości i ruchomości, w tym urządzeń, materiałów, towarów i inne prawa do nieruchomości i ruchomości,
prawa wynikające z umów najmu lub dzierżawy nieruchomości lub ruchomości oraz prawa do korzystania z ruchomości lub ruchomości wynikające z innych stosunków prawnych, np. użyczenia, leasingu,
wierzytelności, prawa z papierów wartościowych i środki pieniężne, zwłaszcza gotówkę w różnych walutach,
koncesje, licencje i zezwolenia,
patenty i inne prawa własności przemysłowej,
majątkowe prawa autorskie i majątkowe prawa pokrewne,
tajemnice przedsiębiorstwa,
księgi i dokumenty związane z prowadzeniem działalności gospodarczej.

Pojęcie to nie obejmuje:

firmy przedsiębiorstwa, ze względu na to, że ze oznacza ona przedsiębiorcę, a nie przedsiębiorstwo,
zobowiązań przedsiębiorstwa, ponieważ nie są one jego aktywami, lecz obciążeniem przedsiębiorstwa.

Mogą istnieć zorganizowane grupy składników materialnych i niematerialnych, w skład których wchodzą tylko niektóre z tych składników. Istota przedsiębiorstwa jest dotąd zachowana, dopóki w jego skład wchodzi przynajmniej jeden składnik materialny i przynajmniej jeden niematerialny.

Przeniesienie i wydzierżawienie przedsiębiorstwa oraz ustanowienie na nim użytkowania następuje jedną czynnością prawną. Powinno być dokonane w formie pisemnej z podpisem notarialnie poświadczonym (sankcja nieważności).

Nabywca przedsiębiorstwa (lub gospodarstwa rolnego) jest odpowiedzialny solidarnie ze zbywcą za zobowiązania związane z prowadzenia przedsiębiorstwa, chyba że nie wiedział o tych zobowiązaniach mimo zachowania należytej staranności. Odpowiada do wartości nabytego przedsiębiorstwa wg stanu w chwili nabycia, a wg cen w chwili zaspokojenia wierzyciela.

GOSPODARSTWO ROLNE (art. 55³ KC)

Gospodarstwo rolne to grunty rolne wraz z gruntami leśnymi, budynkami lub ich częściami, urządzeniami, inwentarzem, jeżeli stanowią lub mogą stanowić zorganizowaną całość gospodarczą oraz prawami związanymi z prowadzeniem gospodarstwa rolnego,

Przykład: prawa wynikające z ubezpieczenia budynków, inwentarza lub upraw.

Gospodarstwo rolne nie stanowi przedmiotu samodzielnego obrotu prawnego. Zatem nie można go zbyć jedną czynnością prawną. Przedmiotem zbycia są tu poszczególne nieruchomości, na których gospodarstwo rolne zostało zorganizowane.

8. MAJĄTEK I MIENIE

MAJĄTEK

Jest to ogół praw i obowiązków majątkowych danego podmiotu prawa cywilnego, ogół aktywów i pasywów.

Każda osoba fizyczna lub prawna ma tylko jeden majątek.

SUKCESJA UNIWERSALNA ma miejsce wówczas, gdy majątek jest traktowany nie jako suma poszczególnych praw i obowiązków, lecz jako jeden przedmiot,

Przykład: w przypadku śmierci człowieka przybiera ona postać dziedziczenia.

ZARZĄD. W strukturze osoby prawnej uregulowanie zarządu całym majątkiem stanowi jej nierozłączny element.

ODPOWIEDZIALNOŚĆ za zobowiązanie z reguły obejmuje cały majątek danej osoby i powstaje z chwilą powstania zobowiązania.

SUROGACJA polega na tym, że prawo nabyte w zamian za jakieś inne prawo pochodzące z majątku odrębnego, wchodzi w miejsce tego ostatniego.

MIENIE

Mieniem jest własność i inne prawa majątkowe. Pojęcie mienia odnosi się do wszystkich praw majątkowych i obejmuje swym zakresem aktywy określonego podmiotu, nie obejmuje natomiast pasywów, czyli obowiązków.

V. OSOBA FIZYCZNA

1. POJĘCIE OSOBY FIZYCZNEJ

Osobą fizyczną jest człowiek, jako uczestnik stosunków cywilnoprawnych. Atrybutem każdej osoby fizycznej jest zdolność prawna.

ZDOLNOŚĆ PRAWNA jest to możliwość nabywania przez podmiot praw i zaciągania zobowiązań.

ZDOLNOŚĆ DO CZYNNOŚCI PRAWNYCH jest to możliwość nabywania przez podmiot praw i zaciągania zobowiązań przez własne podmiotu działanie w drodze czynności prawnej.

Zdolność do czynności prawnej uzyskują osoby fizyczne dopiero po osiągnięciu odpowiedniej dojrzałości umysłowej, niezbędnej do podejmowania decyzji kształtujących ich stosunki prawne, a tracą ją z kolei w razie zaniknięcia tej cechy.

2. INDYWIDUALIZACJA OSÓB FIZYCZNYCH

tożsamość (imię i nazwisko),
dodatkowe dane osobowe,
stan cywilny (wiek, płeć),
stan rodzinny,
miejsce zamieszkania.

IMIĘ I NAZWISKO

Imię z reguły nadają dziecku rodzice. W pewnych wypadkach może je nadać również kierownik u.s.c.

O nazwisku osoby fizycznej decyduje szereg różnych względów, np. dziecko może nosić nazwisko męża matki, chyba że małżonkowie oświadczyli, że dziecko będzie nosić nazwisko matki. O nazwisku, które będzie nosił każdy z małżonków po zawarciu małżeństwa decyduje jego oświadczenie złożone przed kierownikiem u.s.c. Zmiana nazwiska może być również skutkiem adopcji dziecka lub wydania decyzji administracyjnej.

DODATKOWE DANE OSOBOWE

Dla oznaczenia osoby fizycznej niekiedy wymagane jest podanie, poza imieniem i nazwiskiem, także innych danych osobowych, takich jak: data i miejsce urodzenia, imiona rodziców, nazwisko rodowe matki (lub ojca, jeśli je zmienił).

STAN RODZINNY

pochodzenie (także adopcja) od określonych rodziców,
związanie małżeństwem.

W obrębie małżeństwa należy jeszcze wyróżnić stan małżonków pozostających w separacji. Stany te rejestruje się w księgach stanu cywilnego.

PŁEĆ

Płeć jest cechą przyrodzoną człowieka, na podstawie której dzieli się ludzi na:

płci żeńskiej i
płci męskiej. Płeć dziecka rejestruje się w aktach stanu cywilnego, a poza tym wskazuje na nią nadane dziecku imię, a niekiedy końcówka nazwiska.

WIEK

W aktach stanu cywilnego rejestruje się datę urodzenia człowieka. Na tej podstawie można zawsze ustalić wiek człowieka w czasie jego życia.

MIEJSCE ZAMIESZKANIA (art. 25 KC)

Miejsce zamieszkania określa jedynie miejscowość, a nie adres, a wiec ulicę, dom lub lokal, w którym osoba fizyczna przebywa z zamiarem stałego pobytu.

Można mieć tylko jedno miejsce zamieszkania.

Poza tym jednak polski system prawny posługuje się terminem „miejsce zamieszkania” także w tym węższym znaczeniu a mianowicie dla określenia adresu zamieszkania.

Reguły określające miejsce zamieszkania człowieka różnią się w zależności od tego, jakich osób fizycznych dotyczą:

osób pełnoletnich,
dzieci lub podopiecznych.

OSOBY PEŁNOLETNIE

Miejsce zamieszkania osoby pełnoletniej i niepozbawionej zdolności do czynności prawnej należy określić wg tego, gdzie ona przebywa z zamiarem stałego pobytu. Aby wiec mówić o miejscu zamieszkania niezbędne jest występowanie równocześnie dwóch elementów:

obiektywnego, jakim jest faktyczne przebywanie w danym miejscu,
subiektywnego, polegającego na zamiarze stałego pobytu.

DZIECI LUB PODOPIECZNI

Ich miejsce zamieszkania określa się wedle miejsca zamieszkania przedstawicieli ustawowych - rodziców lub opiekunów.

Gdy władza rodzicielska przysługuje na równi obojgu rodzicom mającym osobne miejsca zamieszkania, wówczas miejsce zamieszkania dziecka jest u tego z rodziców, u którego stale przebywa, a jeżeli dziecko nie przebywa stale u żadnego z rodziców, wówczas jego miejsce zamieszkania ustala sąd opiekuńczy.

3. ZDOLNOŚĆ PRAWNA OSOBY FIZYCZNEJ

POCZĄTEK ZDOLNOŚCI PRAWNEJ

Za początek zdolności prawnej osoby fizycznej należy uznać fakt jej
urodzenia się. Za chwilę tę uważa się odłączenia płodu od ciała matki.

O zdolności prawnej mówi się, gdy urodzone dziecko będzie żywe. Dopiero dziecko żywe możemy utożsamiać z podmiotem stosunków cywilnoprawnych.

NASCITURUS. Nasciturus pro iam nato habetur quotiens de commodis eius agitur - dziecko nienarodzone potraktować należy jako już urodzone, ilekroć chodzi o jego korzyść.

Okres ten rozpoczyna się z chwilą poczęcia, tzn. w momencie zapłodnienia komórki jajowej. Przepisy prawa cywilnego przyznają nasciturusowi warunkową zdolność prawną. Prawa podmiotowe nasciturusa nie mogą być wykonywane, a jedynie zabezpieczone, w oczekiwaniu, czy dziecko urodzi się żywe i w następstwie tego nabędzie je definitywnie.

art. 972 § 2 KC - dziecko już poczęte w chwili otwarcia spadku może być spadkobiercą lub zapisobiorcą, jeżeli urodzi się żywe;
art. 446¹KC - dziecko urodzone może żądać naprawienia szkód doznanych przed urodzeniem;
art. 75 KRO - dopuszcza uznanie dziecka jeszcze nie narodzonego.

Każdemu człowiekowi przysługuje zdolność prawna w takim samym zakresie.

USTANIE ZDOLNOŚCI PRAWNEJ:

śmierć,
stwierdzenie zgonu,
uznanie za zmarłego.

ŚMIERĆ

Koniec zdolności prawnej następuje zawsze z chwilą śmierci. Za taką chwilę uznaje się tzw. śmierć mózgową, polegającą na trwałym i nieodwracalnym ustaniu funkcji pnia mózgu.

Dowodem śmierci człowieka jest akt zgonu. Sporządzony jest on przez kierownika u.s.c. na podstawie karty zgonu wystawionej przez lekarza.

Ponadto u.s.c. sporządza akt zgonu na podstawie dwóch rodzajów orzeczeń sądowych: o stwierdzenie zgonu i o uznanie za zmarłego.

STWIERDZENIE ZGONU

Sądowe stwierdzenie zgonu może nastąpić wówczas, gdy akt zgonu nie został sporządzony przez, np. brak zwłok, a śmierć danej osoby jest niewątpliwa.

W postanowieniu tym sąd ściśle oznacza chwilę śmierci zmarłego; w przypadku, gdy niemożliwe jest precyzyjne wyznaczenie tej chwili sąd przyjmuje chwilę najbardziej prawdopodobną.

Ustalenie niewątpliwej śmierci nie musi się opierać na zeznaniach naocznych świadków, którzy zwłoki widzieli. Wystarczy, gdy cały zespół towarzyszących okoliczności wskazuje na niewątpliwą śmierć człowieka,

Przykład: zasypanie górników, których nigdy nie odnaleziono.

Postanowienie o stwierdzenie zgonu jest podstawą do sporządzenia aktu zgonu.

UZNANIE ZA ZMARŁEGO

Postanowienie orzekające uznanie za zmarłego wydaje sąd, gdy człowiek zaginął. Chodzi o sytuacje, gdy pomimo upływu określonego w ustawie terminu i przeprowadzeniu odpowiedniego postępowania wyjaśniającego, nie da się ustalić, czy dana osoba żyje czy zmarła.

Zaginiony może być uznany za zmarłego po upływie 10 lat od końca roku kalendarzowego, w których wg istniejących informacji jeszcze żył. Gdy zaginiony w chwili uznania ukończył 70 lat, to wystarczy upływ 5 lat.

W żadnym razie nie można nikogo uznać za zmarłego przed końcem roku kalendarzowego, w którym ukończyłby on 23 lata.

4. ZDOLNOŚĆ DO CZYNNOŚCI PRAWNYCH OSÓB FIZYCZNYCH

Termin zdolności do czynności prawnych nie jest jednolity, jest to pojęcie stopniowalne. Wpływ na zakres zdolności do czynności prawnych wywierają:

wiek osoby fizycznej,
ubezwłasnowolnienie,
ustanowienie w toku postępowania o ubezwłasnowolnienie doradcy
tymczasowego,
zawarcia małżeństwa przez kobietę mającą ukończone 16 lat a przed ukończeniem przez nią 18 roku życia.

W zależności od występowania poszczególnych okoliczności osoba fizyczna może mieć:

pełną zdolność do czynności prawnych,
ograniczoną zdolność do czynności prawnych,
nie mieć zdolności do czynności prawnych.

PEŁNA ZDOLNOŚĆ DO CZYNNOŚCI PRAWNYCH

Pełną z.d.c.p. mają osoby, które (zarazem):

ukończyły 18 lat,
nie zostały ubezwłasnowolnione (całkowicie lub częściowo),
nie ustanowiono dla nich doradcy tymczasowego w toku postępowania
o ubezwłasnowolnienie.

Z.d.c.p. uzyskuje kobieta, która zawarła związek małżeński przed ukończeniem 18 roku życia a po ukończeniu 16. Pełnoletności nie traci wraz z unieważnieniem małżeństwa, bez względu na przyczynę unieważnienia, co pozwala jej na sprawowanie władzy rodzicielskiej.

OGRANICZONA ZDOLNOŚĆ DO CZYNNOŚCI PRAWNYCH

Ograniczoną z.d.c.p. mają:

małoletni, którzy ukończyli 13 rok życia, a nie ukończyli 18 roku życia, jeżeli nie uzyskali pełnoletności poprzez zawarcie małżeństwa,
osoba ubezwłasnowolniona częściowo,
osoba, dla której ustanowiono w toku postępowania o ubezwłasnowolnienie doradcę tymczasowego.

UBEZWŁASNOWOLNIENIE CZĘŚCIOWE

O ubezwłasnowolnieniu częściowym orzeka sąd. Przesłankami do jego orzeczenia są: choroba psychiczna, niedorozwój umysłowy lub innego rodzaju zaburzenia psychiczne, w szczególności pijaństwo lub narkomania. Dla osoby częściowo ubezwłasnowolnionej sąd w oparciu o przepisy KRO ustala kuratora.

Sąd może orzec częściowe ubezwłasnowolnienie:

tylko co do osoby pełnoletniej, a więc takiej, której przysługuje z.d.c.p.,
stan tej osoby nie wymaga jej całkowitego ubezwłasnowolnienia, lecz potrzebna jest pomoc w prowadzeniu jej spraw.

BRAK ZDOLNOŚCI DO CZYNNOŚCI PRAWNYCH (art. 12 KC)

Nie mają z.d.c.p. osoby fizyczne poniżej 13 roku życia oraz osoby całkowicie ubezwłasnowolnione.

UBEZWŁASNOWOLNIENIE

O ubezwłasnowolnieniu orzeka sąd. Przesłankami do jego orzeczenia są: choroba psychiczna, niedorozwój umysłowy lub innego rodzaju zaburzenia psychiczne, w szczególności pijaństwo lub narkomania występujące w takim stopniu, że uniemożliwiają danej osobie kierować swoim postępowaniem. Na czas postępowania sądowego o ubezwłasnowolnienie sąd wyznacza doradcę tymczasowego.

W imieniu osoby nie mającej z.d.c.p. działają jej przedstawiciele ustawowi - rodzice lub opiekunowie prawni.

W konsekwencji czynności prawne dokonane bez zgody tych podmiotów są nieważne, z wyjątkiem, o którym mowa w art. 14 KC. Osoba, która nie ma z.d.c.p. może zawierać umowy tzw. powszechnie zawierane w życiu codziennym. Umowa taka staje się ważna z chwilą jej wykonania (jest to tzw. konwalidacja, czyli uzdrowienie vel naprawienie czynności prawnej); gdyby jednak pociągnęła za sobą rażące pokrzywdzenie osoby niezdolnej do czynności prawnych, to mimo jej wykonania, nie staje się umową ważną.

5. DOBRA OSOBISTE

Atrybutem każdej osoby fizycznej są jej dobra osobiste. DOBRA OSOBISTE to termin odnoszący się do uznanych przez system prawny wartości, tj. wysoko cenionych stanów rzeczy, obejmujących fizyczną i psychiczną integralność człowieka jego indywidualność oraz godność i pozycje w społeczeństwie.

CECHY PRAW OSOBISTYCH:

są to prawa podmiotowe bezwzględne - skuteczne są wobec wszystkich (erga omnes), poza podmiotem uprawnionym; nikt nie może więc naruszać lub choćby zagrażać dobrom osobistym podmiotu uprawnionego;
są to prawa podmiotowe niemajątkowe - zarazem więc
są to prawa niezbywalne i niedziedziczne; gasną wraz ze śmiercią uprawnionego;

niektóre prawa osobiste zmarłego, jak jego cześć i prawa autorskie, mogą być realizowane przez osoby bliskie lub organizacje służące ochronie określonych wartości. Jako własne prawa podmiotowe.

Najważniejsze dobra osobiste wymienia art. 23 KC. Katalog tych dóbr jest otwarty.

OCHRONA DÓBR OSOBISTYCH

Potrzeba ochrony dóbr osobistych zachodzi wówczas, gdy doszło do bezprawnej ingerencji w te dobra.

INGERENCJA przybiera dwojaką postać:

zagrożenia naruszeniem,
samym naruszeniem.

Zgoda uprawnionego uchyla bezprawność naruszenia dobra osobistego,

Przykład: zgoda pacjenta na zabiegi lekarskie.

Zgoda nie przybiera charakteru trwałego,

Przykład: mimo uprzednio wyrażonej zgody na operację, pacjent może tuż przed jej rozpoczęciem cofnąć swoją zgodę.

ŚRODKI OCHRONY praw osobistych mają postać powództw o:

ustalenie, że określone prawo osobiste przysługuje danej osobie,
zaniechanie działań, które zagrażają dobrom osobistym lub je naruszają; roszczenie to jest dopuszczalne tylko wtedy, gdy istnieje uzasadniona obawa dalszych naruszeń,
usunięcie skutków naruszenia, w szczególności przez ogłoszenie w prasie stosownych przeprosin lub odwołań, ale też np. przeniesienie zwłok do innego grobowca, dla ochrony dobra osobistego jakim jest kult po osobie zmarłej,
zadośćuczynienie pieniężne lub zapłata na cel społeczny - roszczenia te przysługują alternatywnie; generalna przesłanka wymaganą dla tych roszczeń jest wina sprawcy.

VI. OSOBA PRAWNA

1. POJĘCIE OSOBY PRAWNEJ

OSOBĄ PRAWNĄ jest wyodrębniona jednostka organizacyjna, która zgodnie z obowiązującymi przepisami może występować jako samodzielny podmiot prawa cywilnego. Jest ona tworem sztucznym, powołanym przez człowieka.

Każda osoba prawna, na wzór osób fizycznych, wyposażona jest w zdolność prawną; może mieć własne prawa i obowiązki, które nabywa i zbywa we własnym imieniu. Ma zatem odrębny od innych osób prawnych albo fizycznych majątek, którym odpowiada za niewykonanie zobowiązań.

2. POWSTANIE OSOBY PRAWNEJ

Wyróżnia się trzy sposoby powstania osoby prawne:

system aktów organów państwa, gdzie akt władzy państwowej (ustawa, decyzja, rozporządzenie) kreuje osobę prawną, np.: Narodowy Bank Polski, Polska Akademia Nauk, szkoły wyższe,
system koncesyjny, który dopuszcza powstanie osoby prawnej z inicjatywy jej założycieli, lecz z zastrzeżeniem zezwolenia organu państwowego,
system normatywny, polega na tylko ogólnym określeniu przesłanek wymaganych do powstania osoby prawnej, np.: spółki, spółdzielnie, partie polityczne, związki zawodowe.

Powstanie osoby prawnej łączy się z uzyskanie przez nią osobowości prawnej. Z mocy przepisów Kodeksu osobowość prawną zyskał tylko Skarb Państwa; o uzyskaniu osobowości prawnej przez pozostałe osoby prawne decyduje:

przepis szczególny kreujący osobę prawną,
chwila wpisania do właściwego rejestru; dla przedsiębiorców, stowarzyszeń, organizacji społecznych i zdrowotnych, fundacji oraz publicznych zakładów opieki zdrowotnej właściwy jest Krajowy Rejestr Sądowy,
chwila zgłoszenia do ewidencji, np. partia polityczna uzyskuje osobowość prawną z chwilą zgłoszenia jej do ewidencji prowadzonej przez Sąd Wojewódzki w Warszawie;
chwila uprawomocnienia się postanowienia o zarejestrowaniu.

Domniemywa się, że dane wpisane do rejestru są prawdziwe.

NAZWA OSOBY PRAWNEJ

Osobę prawną indywidualizuje w obrocie cywilnoprawnym jej nazwa, która pełni analogiczną funkcję do imienia i nazwiska osoby fizycznej. Zazwyczaj z samej nazwy osoby prawnej wynika jej charakter prawny,

Przykład: spółka akcyjna i spółka z o.o. w swojej nazwie muszą wskazywać na charakter spółki.

SIEDZIBA OSOBY PRAWNEJ

Siedzibą osoby prawnej jest z zasady miejscowość, w której siedzibę ma jej organ zarządzający, chyba że ustawa lub statut osoby prawnej ustala siedzibę w inny sposób. Siedziba to tylko miejscowość, a nie adres lokalu.

ORGANY OSOBY PRAWNEJ

Osoba prawna działa przez swoje organy. Polski ustawodawca przyjął tzw. teorię organów osób prawnych. W myśl tej koncepcji, organ stanowi integralny składnik osobowości osoby prawnej, wyznaczony jej strukturą organizacyjną.

Człowiek może skutecznie występować w roli organu, jeżeli:

struktura organizacyjna danej osoby prawnej przewiduje określony rodzaj organu, wyznacza jego zakres kompetencji lub zakres działań uznanych za działania osoby prawnej,

Przykład: zarząd spółki akcyjnej, rektor uniwersytetu,

nastąpi zgodnie ze strukturą organizacyjną osoby prawnej powołanie na to stanowisko,

Przykład: mianowanie dyrektora przedsiębiorstwa państwowego, wybór członków zarządu spółki z o.o.,

osoba powołana do sprawowania funkcji rzeczywiście działa w tym charakterze dla osoby prawnej,

Przykład: rektor podejmujący decyzje dotyczące uczelni, ale już nie wtedy, gdy kupuje sobie buty w sklepie.

Człowiek występujący w roli organu osoby prawnej nie traci swojej osobowości fizycznej.

Jeżeli ktoś bezpodstawnie występując w roli organu osoby prawnej zawiera umowę, to taka umowa nie wywołuje skutków prawnych. Gdyby jednak druga strona nie wiedziała, że zawiera umowę z rzekomym tylko organem, wówczas ustawa chroni jej dobrą wiarę.

Jeżeli osoba prawna nie może prowadzić swoich spraw z braku powołanych do tego organów, sąd ustanawia dla niej kuratora. Nie jest powoływany kurator, gdy w postępowaniu upadłościowym ustanowiony został syndyk, który reprezentuje upadłego.

3. DOBRA OSOBISTE OSÓB PRAWNYCH

W myśl art. 43 KC, przepisy o ochronie dóbr osobistych osób fizycznych stosuje się odpowiednio do osób prawnych.

Przykładowe dobra osobiste przysługujące osobom prawnym:

dobra sława,
nazwa,
nietykalność pomieszczeń,
tajemnica korespondencji,
sfera prywatności.

UPRAWNIENIA OCHRONNE OSÓB PRAWNYCH:

żądanie ustalenia prawa osobistego,
roszczenie o zaniechanie naruszeń,
roszczenie o usunięcie skutków naruszeń.

4. ZDOLNOŚĆ PRAWNA OSÓB PRAWNYCH

Osoba prawna nabywa zdolność prawną w momencie powstania.

Osoba prawna, podobnie jak osoba fizyczna, może być właścicielem, współwłaścicielem, użytkownikiem wieczystym, wierzycielem, dłużnikiem, udziałowcem itd.

Osoba prawna ponosi pełną odpowiedzialność w zakresie stosunków cywilnoprawnych całym swym majątkiem.

5. ZDOLNOŚĆ DO CZYNNOŚCI PRAWNYCH OSÓB PRAWNYCH

Art. 38 KC „osoba prawna działa przez swoje organy w sposób przewidziany w ustawie i opartym na niej statucie”. Oznacza to, że z chwilą powstania osoby prawnej, uzyskuje ona pełną zdolność do czynności prawnych.

Osoby prawne swoją z.d.c.p. realizują działając przez swoje organy.
Z braku powołanych do tego organów sąd ustanawia dla nich kuratora. Do jego zadań należy przede wszystkim niezwłoczne powołanie właściwych organów, a w razie potrzeby przeprowadzenie ich likwidacji.

6. USTANIE OSOBY PRAWNEJ

Osoba prawna może ustać w wyniku różnego rodzaju zdarzeń prawnych, w szczególności z powodu:

wydania przez organ państwowy aktu znoszącego osobę prawną,
podjęcie przez uprawniony organ uchwały o rozwiązaniu osoby prawnej,
cofnięcie koncesji (zezwolenia),
reorganizacja osoby prawnej (np. likwidacja, przekształcenie, łączenie)
upadłość osoby prawnej,
upływ czasu, na jaki została ona powołana,
powstanie innych zdarzeń, które przez ustawodawcę zostały przewidziane do ustania osoby prawnej.

Najczęściej do pełnego ustania osoby prawnej potrzebne jest jej wykreślenie ze stosownego rejestru.

7. RODZAJE OSÓB PRAWNYCH:

państwowe osoby prawne - Skarb Państwa oraz inne państwowe osoby prawne,
samorządowe (komunalne) osoby prawne,
inne osoby prawne,

PAŃSTWOWE OSOBY PRAWNE

Z woli ustawodawcy powołane są do realizacji określonych zadań o cechach gospodarczych i niegospodarczych. Państwowe osoby prawne majątkowo, a także strukturalnie powiązane są z państwem.

SKARB PAŃSTWA

Skarbem Państwa (fiskus) jest samo państwo występujące w charakterze podmiotu cywilnoprawnego.

System prawny konstruuje także inne państwowe osoby prawne, które mają własny, odrębny od Skarbu Państwa majątek; gdyby z przepisów prawnych jasno nie wynikało, któremu z tych podmiotów przysługuje prawo podmiotowe, to należy do Skarbu Państwa. Jest to domniemanie podmiotowości Skarbu Państwa.

Istnieje tylko jeden Skarb Państwa RP, który nie powstaje, ani nie gaśnie na skutek jakichś zdarzeń prawnych; Skarb Państwa nie ma siedziby. Jako odrębna osoba prawna SP sam odpowiada za swoje zobowiązania.

Skarb Państwa reprezentowany jest przez Ministra Skarbu Państwa. Wykonuje on uprawnienia wynikające z praw majątkowych SP, a w szczególności w zakresie praw z akcji i udziałów należących do SP, w stosunku do mienia pozostałego po likwidacji państwowej jednostki organizacyjnej.

W celu zapewnienia ochrony praw i interesów SP w 2005 roku powołana została PROKURATORIA GENERALNA SKARBU PAŃSTWA, do zadań której należy:

wyłączne zastępstwo procesowe Skarbu Państwa przed Sądem Najwyższym,
zastępstwo procesowe Skarbu Państwa przed sądami powszechnymi, wojskowymi i polubownymi,
zastępstwo Rzeczypospolitej Polskiej przed sądami, trybunałami i innymi organami orzekającymi o stosunkach międzynarodowych,
wydawanie opinii prawnych oraz inicjowanie i opiniowanie aktów prawnych z zakresu gospodarowania mieniem.

INNE PAŃSTWOWE OSOBY PRAWNE

Są to inne niż SP jednostki organizacyjne posiadające osobowość prawną, których mienie jest w całości mieniem państwowym. W prawdzie mają one swój własny majątek, jednak z punktu widzenia gospodarczego w całości należy on do Skarbu Państwa. Wykonują one swoje prawa we własnym imieniu i na własny rachunek.

Przykład: przedsiębiorstwo państwowe, spółki akcyjne w przypadku, gdy wszystkie akcje należą do Skarbu Państwa (jednoosobowe s.a.), wyższe uczelnie państwowe, banki państwowe.

SAMORZĄDOWE (KOMUNALNE) OSOBY PRAWNE

Art.165 ust. 1 Konstytucji: „jednostki samorządu terytorialnego mają osobowość prawną. Przysługuje im prawo własności i inne prawa majątkowe”.

gminy,
związki międzygminne,
powiaty,
województwa.

GMINA

Dla uzyskania przez gminę osobowości prawnej nie jest konieczna jej rejestracja. Jako osoba prawna ma ona swój własny majątek, którym nie odpowiada za zobowiązania innych komunalnych osób prawnych, a te nie ponoszą odpowiedzialności za zobowiązania gminne.

W sferze stosunków cywilnoprawnych gminy oświadczenia woli składa jednoosobowo wójt (burmistrz, prezydent miasta) albo działający za podstawie jego upoważnienia zastępca wójta, samodzielnie lub łącznie z inną osobą upoważnioną.

Gmina może prowadzić działalność gospodarczą także poprzez spółki z o.o. lub spółki akcyjne, które wyposażone są w odrębną osobowość prawną. Komunalne osoby prawne są podporządkowane w różnym stopniu gminie, są z nią powiązane majątkowo, organizacyjnie i funkcjonalnie. Występując w roli osób prawnych mają swój własny, odrębny majątek, którym odpowiadają za zaciągnięte zobowiązania, nie ponoszą równocześnie odpowiedzialności za zobowiązania gminne.

ZWIĄZKI MIĘDZYGMINNE

W celu wspólnego wykonywania zadań publicznych gminy mogą tworzyć związki międzygminne (związki gmin), które wyposażone są w osobowość prawną. Nabywają ją po zarejestrowaniu w specjalnym rejestrze.

Organem wykonawczym związku jest zarząd, a jego kompetencje określa statut związku.

POWIAT

Powiat posiada osobowość prawną, co pozwala mu występować bezpośrednio w stosunkach cywilnoprawnych, a także dysponować należącym do niego mieniem.

Oświadczenia woli składają w imieniu powiatu dwaj członkowie zarządu albo jeden członek zarządu i osoba upoważniona przez zarząd.

Mogą być także powoływane powiatowe osoby prawne, które maja własne mienie i odpowiadają nim za swoje zobowiązania.

WOJEWÓDZTWO

Województwo ma osobowość prawną i w własne mienie, którym dysponuje samodzielnie.

Oświadczenia woli w imieniu województwa składa marszałek województwa wraz z członkiem zarządu, chyba że statut województwa stanowi inaczej.

Wojewódzkimi osobami prawnymi są także samorządowe jednostki organizacyjne, którym ustawy przyznają osobowość prawną, oraz osoby prawne, które mogą być tworzone na podstawie odrębnych ustaw wyłącznie przez województwo.

KORPORACYJNE OSOBY PRAWNE

Osoba prawna typu korporacyjnego jest zbiorowością osób fizycznych związanych z tą osoba prawną przez członkostwo i realizujących wspólny cel.

Członkowie, poprzez wniesione udziały lub płacone składki tworzą majątek osoby prawnej, a poprzez swoje uprawnienia organizacyjne decydują o jej działalności.

Przykład: stowarzyszenia, partie polityczne, spółki handlowe, spółdzielnie.

FUNDACYJNE OSOBY PRAWNE

Założyciel fundacji (fundator) wyposaża osobę prawną w jej pierwotny majątek, określa jej strukturę organizacyjną i cele działania. Majątek fundacji służy z góry założonemu celowi.

W strukturach typu fundacyjnego nie ma instytucji członków, a realizuje ona potrzeby osób znajdujących się na zewnątrz osoby prawnej.

Przykład: fundacje, szkoły wyższe, Polska Akademia Nauk.

8. UŁOMNE (USTAWOWE LUB NIEPEŁNE) OSOBY PRAWNE

Jest to trzecia kategoria praw podmiotowych prawa cywilnego, któremu przysługuje zdolność prawna w ograniczonym zakresie.

Niepełne osoby prawne są to jednostki organizacyjne nie mające osobowości prawnej, ale obdarzone zdolnością prawną, mogą więc być podmiotami praw i obowiązków.

VII. KONSUMENCI I PRZEDSIĘBIORCY

1. KONSUMENCI (art. 22¹ KC)

„Za konsumenta uważa się osobę fizyczną dokonującą czynności prawnej niezwiązanej bezpośrednio z jej działalnością gospodarczą lub zawodową”.

W podstawowej mierze te czynności prawne mają charakter umowy, a więc dwustronny. Konsument jest podmiotem słabszym z uwagi na jego relatywnie gorsze poinformowanie o zawartej umowie, dlatego jest on szczególnie chroniony prawem. Uprzywilejowanie konsumenta znajduje zastosowanie tylko w sytuacjach, gdy występuje on w relacjach z przedsiębiorcą.

2. PRZEDSIĘBIORCY (art. 43¹ KC)

Przedsiębiorcą jest osoba fizyczna, osoba prawna oraz jednostki organizacyjne nie będące osobami prawnymi, którym ustawa przyznaje zdolność prawną oraz które prowadzą we własnym imieniu i na własny rachunek zarówno działalność gospodarczą jak i działalność zawodową.

Prawo działalności gospodarczej (PrGosp) z 1999 roku nie ogranicza formy organizacyjnej, w jakiej przedsiębiorca może podjąć i prowadzić działalność, niewątpliwie nie będzie to spółka cywilna, która nie została wyposażona w osobowość prawną. Przedsiębiorcami mogą być natomiast wspólnicy tworzący spółkę cywilną.

Ustawa o swobodzie działalności gospodarczej zawęża działalność gospodarczą do działalności wytwórczej, handlowej, budowlanej, usługowej oraz działalności, której przedmiotem jest poszukiwanie, rozpoznawanie i eksploatacja zasobów naturalnych. Określenie „przedsiębiorcy”, o którym mowa w KC obejmuje wszelki przejaw aktywności gospodarczej, bez ograniczeń, o których mowa w prawie o działalności gospodarczej.

Zawodowy charakter prowadzonej działalności oznacza, że podejmowana działalność nie ma charakteru sporadycznego, uczestnictwo w obrocie gospodarczym jest ciągłe a prowadzenie działalności pozwala na utrzymanie się z niej przez podmiot tą działalność podejmującą. Przedsiębiorcami są więc też osoby wykonujące wolne zawody.

FIRMA

Przedsiębiorca działa pod firmą. Firmę przedsiębiorcy ujawnia się w Krajowym Rejestrze Sądowym. W dziale pierwszym przedsiębiorców wpisuje się firmę, pod jaką przedsiębiorca prowadzi działalność.

Oznaczeniem uczestnika życia gospodarczego jest firma. Pojęcie to odnosi się wyłącznie do przedsiębiorcy, bez względu na to, czy jest to osoba fizyczna, osoba prawna, albo jednostka organizacyjna nie będąca osobą prawną, ale wyposażona w zdolność prawną.

Firma osoby fizycznej powinna co najmniej obejmować imię i nazwisko tej osoby.

Firma osoby prawnej i niepełnej może być dowolnie kształtowana, a w szczególności przez określenie przedmiotu działalności, użycie określeń fantazyjnych jak również przez wskazanie nazwiska lub pseudonimu osoby fizycznej. Umieszczenie nazwiska osoby fizycznej wymaga jej pisemnej zgody, a w razie śmierci tej osoby, zgody współmałżonka i dzieci.

Firma jako właściwość identyfikująca przedsiębiorstwo nie może być zbyta. Przedsiębiorca może upoważnić innego przedsiębiorcę do korzystania z jego firmy, jeżeli nie wprowadza to w błąd osób trzecich. Zasada ta nie dotyczy przedsiębiorstwa.

ZASADY DOTYCZĄCE FIRMY:

prawdziwości,
wyłączności,
jedności,
ciągłości.

ZASADA PRAWDZIWOŚCI

Oznaczenia firmy nie mogą wprowadzać w błąd osób trzecich, co do rodzaju prowadzonej działalności.

Zawsze w firmie osoby prawnej należy podkreślić jej formę prawną,. Która powinna być podana w skrócie, np. spółka z o.o.

ZASADA WYŁĄCZNOŚCI

Wyłączne prawo do firmy ma jej przedsiębiorca, jest to jego prawo o charakterze podmiotowym. Dla spełnienia swej identyfikacyjnej funkcji firma danego przedsiębiorcy powinna dostatecznie różnić się od firm innych przedsiębiorców prowadzących działalność na tym samym rynku.

ZASADA JEDNOŚCI

Przedsiębiorca dla oznaczenia swojego przedsiębiorstwa może używać tylko jednej firmy. W przypadku, gdy przedsiębiorca prowadzi swoją działalność gospodarczą w oddziałach, firma oddziału osoby prawnej powinna zawierać pełną nazwę tej osoby oraz określenie „oddział” ze wskazaniem miejscowości, w której oddział ma siedzibę.

ZASADA CIĄGŁOŚCI

Gdy nazwisko lub pseudonim osoby fizycznej ma pozostać w firmie mimo iż osoba ta przestała być członkiem spółki wymagana jest pisemna zgody tej osoby, a w razie jej śmierci, zgoda jej małżonka i dzieci.

Prawo prowadzenia przedsiębiorstwa pod dotychczasową nazwa przysługuje każdemu nabywcy przedsiębiorstwa, powinien on jednak umieścić dodatek lub jego nazwisko, które by go indywidualizowały.

W razie przekształcenia osoby prawnej można zachować jej nazwę sprzed przekształcenia, z wyjątkiem określenia wskazującego formę prawną osoby prawnej, jeżeli ulega zmianie.

OCHRONA PRAWNA

Prawo podmiotowe do firmy podlega ochronie prawnej. Regulacja tej kwestii zbliżona jest do uregulowań ochrony dóbr osobistych osób fizycznych i osób prawnych. Z naruszeniem praw do firmy KC wiąże bezpośrednio odpowiedzialność odszkodowawczą lub obowiązek wydania korzyści majątkowej uzyskanej przez naruszyciela tego prawa.

VIII. CZYNNOŚCI PRAWNE

1. ZDARZENIA CYWILNOPRAWNE

Zdarzenia cywilnoprawne są to takie zdarzenia, z którymi prawo cywilne łączy powstanie stosunku prawnego, jego zmianę lub ustanie.

Przykład: zdarzeniem będzie spalenie się dwu domków letniskowych, ale zdarzeniem cywilnoprawnym będzie spalenie się tylko tego domku, którego właściciel zadbał o ubezpieczenie go. Spalenie się ubezpieczonego domku, którego właściciel zawarł stosowną umowę rodzi odpowiedzialność ubezpieczyciela.

WŚRÓD ZDARZEŃ WYRÓŻNIAMY:

zdarzenia sensu stricto, które są niezależne od woli człowieka, jak upływ czasu, powódź, śmierć człowieka,
działania, które są świadome i zależne od woli człowieka; mogą przybrać postać czynienia pozytywnego lub powstrzymywania się od niego, czyli zaniechania.

SKUTKIEM ZDARZEŃ CYWILNOPRAWNYCH może być:

powstanie stosunku cywilnoprawnego, przy czym każdy stosunek cywilnoprawny powstaje na skutek zdarzenia cywilnoprawnego,
zmiana jego podmiotu, z tym że nie we wszystkich stosunkach cywilnoprawnych zmiana taka jest dopuszczalna, np. prawa niezbywalne,
zmiana treści stosunku cywilnoprawnego,
zgaśnięcie stosunku cywilnoprawnego.

2. TYPY ZDARZEŃ PRAWNYCH:

czynności prawne,
orzeczenia sądowe,
decyzje administracyjne.

CZYNNOŚCI PRAWNE to działania zmierzające do wywołania skutków prawnych tego działania.

Konstytutywne ORZECZENIA SĄDOWE, czyli takie, które powodują zmianę lub ustanie stosunku cywilnoprawnego, np. rozwiązanie umowy, wyrok rozwodowy.

AKT ADMINISTRACYJNY jest jednostronnym oświadczeniem organu administracji publicznej, wydawanym na podstawie wyraźnego przepisu prawnego, który władczo określa sytuację indywidualnie oznaczonego adresata w konkretnej sprawie.

Akty administracyjne mogą samodzielnie wywoływać skutki prawne, np. decyzja o wywłaszczeniu, bądź stanowią przesłankę wywołania określonego skutku prawnego.

Jedną z kategorii zdarzeń prawnych jest czynność prawna.

3. DEFINICJA CZYNNOŚCI PRAWNEJ

czynność prawna jest to takie działanie osoby fizycznej lub osoby prawnej, które zmierza do ustanowienia, zmiany lub zniesienia konkretnego stosunku cywilnoprawnego przez złożenie odpowiedniego oświadczenia woli.

Cechą czynności prawnych jest przede wszystkim celowe dążenie podmiotów do wywołania pożądanych przez nie skutków prawnych. Ta celowość i dążenie odróżnia czynność prawną od innych zdarzeń pranych.

4. TREŚĆ CZYNNOŚCI PRAWNEJ kształtuje:

oświadczenie woli stron,
norma prawna, która ma być zastosowana do danej czynności prawnej,
ustalone zwyczaje,
możność stosowania określonych klauzul generalnych, np. zasad współżycia społecznego.

5. OŚWIADCZENIE WOLI

W rozumieniu prawa cywilnego oświadczenie woli stanowi uzewnętrznioną decyzję podmiotu prawa cywilnego, zmierzającą do ustanowienia, zmiany lub zniesienia dotychczasowego stosunku prawnego.

Niezbędnym elementem każdej czynności prawnej jest co najmniej jedno oświadczenie woli. Na czynność prawną składają się również faktyczne działania stron mające doprowadzić do wywołania pożądanego skutku prawnego.

Oświadczenie woli musi być poprzedzone pewnym procesem psychicznym, który przygotowuje w naszym umyśle uzewnętrznienie oświadczenia woli. Proces ten składa się z dwóch stadiów:

pobudki do określonego działania,
aktu woli.

Nie każdy przejaw takiego zachowania jest przez ustawodawcę postrzegane jako oświadczenie woli w sensie prawnym. Oświadczenie woli musi być:

zrozumiałe,
swobodne, tzn. nie może być złożony pod wpływem przymusu,
na serio, czyli nie na żarty,
zgodny z obowiązującymi normami.

KONCEPCJE ROZWIĄZYWANIA PROBLEMU BRAKU ZGODNOŚCI MIĘDZY WOLĄ A JEJ OŚWIADCZENIEM:

teoria woli - powstała w połowie XIX w.; w razie niezgodności między treścią przeżycia wewnętrznego a jego zewnętrznym wyrazem, zawsze można było uznać czynność prawną za nieważną i to w oparciu o instytucję wad w oświadczeniu woli;
teoria oświadczenia - wg tej koncepcji decydujący walor miała treść złożonego oświadczenia;
teoria zaufania - była niejako kompromisem pomiędzy tamtymi dwoma stanowiskami, reprezentanci tej koncepcji zalecali, aby w razie niezgodnością woli wewnętrznej a jej przejawem, decydujące znaczenie przypisywać oświadczeniu woli tylko wtedy, gdy chodzi o bezpieczeństwo obrotu, w innych przypadkach miarodajna powinna być wola rzeczywista.

Obecnie w nauce polskiej dominującą pozycje zajmuje trzecia teoria.

Z chwilą złożenia oświadczenia między obecnymi jest ono skuteczne, również gdy strony porozumiewają się ze sobą za pomocą środków bezpośredniego porozumiewania się na odległość, np. przez telefon.

OŚIWADCZENIE WOLI SKŁADANE WOBEC OSOBY NIEOBECNEJ

Istnieją cztery teorie rozwiązania tej sytuacji:

teoria uzewnętrznienia - decyduje moment przejawienia woli, np. data napisania listu,

teoria wysłania - oświadczenie woli należy uznać za złożone z chwilą wysłania, np. data nadania listu lub telegramu,

teoria otrzymania - oświadczenie woli należy uznać za złożone z chwilą doręczenia,

teoria zapoznania się z oświadczeniem woli - oświadczenie woli należy uznać za złożone z chwilą zapoznania się z nim osoby, do której jest ono skierowane.

Polski ustawodawca przyjął zasadę, że złożenie oświadczenia woli zostaje dokonane, gdy doszło do adresata w taki sposób, że mógł się on zapoznać z jego treścią (art. 61 KC). Nie jest więc konieczne, aby adresat efektywnie zapoznał się z treścią oświadczenia i obojętne jest, kiedy to nastąpi.

6. WYKŁADNIA OŚWIADCZENIA WOLI

Wykładnia (interpretacja) oświadczeń woli jest pewnym procesem myślowym zmierzającym do ustalenia ich właściwego znaczenia (sensu).

Przedmiotem wykładni oświadczeń woli mogą być różnego rodzaju znaki, nawet nie mające postaci językowej.

Reguły obowiązujące przy dokonywaniu wykładni oświadczeń woli określa art. 65 KC. Oświadczenie woli należy tak tłumaczyć, jak tego wymagają, ze względu na okoliczności, w których zostało ono złożone, zasady współżycia społecznego i ustalone zwyczaje.

Jeżeli przedmiotem interpretacji są znaki językowe (mówione lub pisane) to należy rozpoznać ich sens przede wszystkim, stosując słownikowe lub składniowe reguły językowe.

„Ustalone zwyczaje” to mogą być np. zwyczaje handlowe, z którymi należy wiązać swoiste znaczenie zwrotów językowych a nawet zachowań niejęzykowych,

Przykład: przybicie ręką, stwierdzające zawarcie umowy, odpowiednia gestykulacja maklerów giełdowych, którzy w ten sposób składają oświadczenie woli.

„Okoliczności, w których zostało złożone” - przy niejęzykowych postaciach oświadczenia woli kontekst sytuacyjny jest niezbędną przesłanką zrozumienia w ogóle jego sensu,

Przykład: osoba w sklepie samoobsługowym, wkładając określony przedmiot do koszyka i płacąc określoną cenę przy kasie nie wypowiadając ani jednego słowa również składa oświadczenie woli.

Jeżeli pojawiają się wątpliwości co do sensu oświadczeń woli, zarówno jednostronnych jak i umów, to powinno się mieć na względzie cel ku któremu zmierzają podmioty składające oświadczenie woli oraz zasady współżycia społecznego.

Można wyodrębnić TRZY POZIOMY WYKŁADNI UMOWY:

literalny odwołujący się do dosłownego brzmienia umowy,
ustalany w oparciu o zasady współżycia społecznego i ustalone zwyczaje,
ustalony przez odwołanie się do zgodnego zamiaru stron i celu umowy.

7. WADY OŚWIADCZENIA WOLI

Są to okoliczności w których pewne stany psychiczne lub wiedzy człowieka towarzyszące składaniu oświadczeń woli uwzględnia system prawny, określając ich wpływ na ważność czynności prawnej.

Do wad oświadczeń woli Kodeks zalicza:

stan wyłączający świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli,
pozorność,
błąd,
podstęp,
groźbę.

BRAK ŚWIADOMOŚCI LUB SWOBODY

Art. 82 KC „nie ważne jest każde oświadczenie woli złożone przez osobę, która z jakichkolwiek powodów znajdowała się w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli”.

Przepis ten dotyczy więc nawet przemijających tylko zaburzeń psychicznych, jeżeli w chwili dokonywania czynności prawnych wyłączały one świadomość. Nie ma znaczenia, czy przyczyny braku świadomości są zawinione czy niezawinione ani czy druga strona wiedziała o braku świadomości.

Przepis ten odnosi się także do przypadków podlegania przemocy, czyli tzw. przymusu fizycznego.

POZORNOŚĆ

Bezwzględnie nieważne jest oświadczenie woli złożone drugiej stronie za jej zgodą dla pozoru (art. 83 § 1 KC). Przepis ten ma na względzie sytuację, gdy strony umawiają się potajemnie, iż ujawnione wobec osób trzecich oświadczenie woli nie wywoła skutków prawnych.

Pozornymi mogą być tylko umowy lub oświadczenia woli jednostronne składane innej osobie, dlatego że tylko w tych rodzajach czynności prawnych występuje druga strona, z którą można wejść w porozumienie co do pozorności.

Przykład: nie może być pozorny testament lub pozorne odrzucenie spadku.

Obok umowy potajemnej strony mogą dokonać tzw. ukrytej czynności prawnej, która zgodnie z ich zamiarem ma wywołać określone skutki prawne. Nie jest ona nieważna tylko dlatego, że pozostaje ukryta dla osób trzecich,

Przykład: ukrycie darowizny pod pozorem sprzedaży - na zewnątrz jest to sprzedaż - akt symulowany, a w rzeczywistości darowizna - akt dyssymylowany.

Pozorność oświadczenia woli nie ma wpływu na skuteczność odpłatnej czynności prawnej dokonanej na podstawie pozornego oświadczenia, jeżeli w skutek tej czynności osoba trzecia nabywa prawo lub zostaje zwolniona z obowiązku, chyba że działała w złej wierze.

BŁĄD

Przez błąd rozumie się niezgodność między obiektywną rzeczywistością a jej odbiciem w świadomości człowieka. Ma on doniosłość prawną tylko wtedy, gdy dotyczy treści czynności prawnej i gdy jest istotny subiektywnie i obiektywnie.

BŁĄD ISTOTNY SUBIEKTYWNIE pozwala przypuszczać, że gdyby składający oświadczenie nie działał pod wpływem błędu nie złożyłby oświadczenia tej treści.

BŁĄD ISTOTNY OBIEKTYWNIE uzasadnia przypuszczenie, że nikt znający rzeczywisty stan rzeczy nie złożyłby takiego oświadczenia;

Błąd nie musi być istotny jeżeli był wynikiem podstępu drugiej osoby.

Wyróżniamy błąd sensu stricto, tj. sytuację, gdy składający oświadczenie oświadcza w prawdzie to, co chce oświadczyć ale tylko dlatego, że ma mylne wyobrażenie o prawdziwym stanie rzeczy, oraz pomyłkę, tj. sytuację gdy oświadczający wolę oświadcza co innego, niż chce. W obu wypadkach wadliwość powoduje ten sam rezultat.

Błąd nie powoduje nieważności czynności prawnej, a jedynie stanowi podstawę do uchylenia się od skutków prawnych złożonego oświadczenia woli.

W odniesieniu do oświadczeń woli składanych innej osobie (w szczególności umów) i będących zarazem odpłatnymi czynnościami prawnymi na błąd dotyczący treści czynności prawnej i istotny można powoływać się tylko wtedy, gdy ponadto adresat oświadczenia woli:

albo błąd wywołał, chociażby bez swej winy,
albo wiedział o błędzie,
albo z łatwością błąd mógł zauważyć.

Oświadczenie woli składane innej osobie za pośrednictwem posłańca może ulec zniekształceniu w toku jego przesyłania. Posłańcem jest osoba nie będąca stroną czynności prawnej. Zniekształcenie to wywołuje takie same skutki, jak błąd przy złożeniu oświadczenia.

Uchylenie się od skutków prawnych oświadczenia złożonego pod wpływem błędu następuje przez oświadczenie złożone tej osobie na piśmie, w ciągu roku od dnia wykrycia błędu.

PODSTĘP

Podstępne działanie polega na świadomym wprowadzeniu jakiejś osoby w błąd lub na umocnieniu jej błędnego mniemania w celu skłonienia jej do złożenia oświadczenia woli określonej treści. Za podstęp uważa się także świadome przemilczenie pewnych informacji, ale tylko wtedy, gdy istniał obowiązek ich udzielenia.

W myśl art. 81 § 1 KC składający oświadczenie woli może powoływać się na błąd także wtedy, gdy nie był on istotny lub gdy nie dotyczył treści czynności prawnej.

Wada podstępu uzasadnia uchylenie się od skutków prawnych złożonego oświadczenia.

GROŹBA

Prze groźbę rozumie się zapowiedź wyrządzenia komuś zła, w razie gdyby nie dokonał on żądanej czynności prawnej. Osoba zagrożona znajduje się w sytuacji przymusowej (tzw. przymus psychiczny); stoi przed alternatywą: albo dokonać żądanej czynności prawnej albo narazić się na realizacje groźby. Nie jest ona jednak pozbawienia możliwości wyboru. Gdyby tak było, jej zachowanie z mocy przepisów KC nie miałyby w ogóle cech czynności prawnej.

System prawny generalnie nie chroni osób, które dokonują czynności prawnej z obawy, że spotka je jakieś zło, chyba że sytuacja ta powstała wskutek bezprawnego działania innej osoby. Obojętne jest jakiego dobra groźba dotyczy i przeciw komu jest skierowana.

Groźba musi być poważna, co oznacza, że niebezpieczeństwo musi być istotne (wystarczy, że będzie subiektywnie istotne).

Oświadczenie woli złożone pod wpływem groźby sprawia, że czynność prawna jest względnie nieważna. Ten, kto złożył oświadczenie woli innej osobie pod wpływem groźby, może uchylić się od jego skutków składając tej osobie odpowiednie pisemne oświadczenie przed upływem roku od chwili, gdy stan obawy ustał.

8. RODZAJE CZYNNOŚCI PRAWNYCH

jednostronne, umowy i uchwały - wyróżnione z uwagi na strony uczestniczące w czynności prawnej,
między żyjącymi i na wypadek śmierci - podstawą tego podziału jest wzgląd na to, kiedy mają nastąpić skutki czynności prawnej,
konsensualne i realne,
rozporządzające, zobowiązujące i o podwójnym skutku - podział ten oparty jest na różnym charakterze konsekwencji prawnych wywołanych przez czynności prawne,
przysparzające i nieprowadzące do przysporzenia,
odpłatne i nieodpłatne,
kauzalne i abstrakcyjne.

Czynności prawne JEDNOSTRONNE charakteryzują się tym, że dochodzą do skutku przez złożenie oświadczenia woli jednej strony,

Przykład: sporządzenie testamentu, porzucenie rzeczy, wypowiedzenie umowy najmu.

UMOWY dochodzą do skutku przez zgodne oświadczenie woli dwóch lub więcej stron.

UCHWAŁY podobnie jak umowy obejmują oświadczenia woli więcej niż jednego podmiotu. Do prawnej skuteczności uchwały nie jest konieczne, aby oświadczenia woli wszystkich podmiotów były zgodne. Wystarczy, że treść uchwały uzyska aprobatę większości osób tworzących razem quorum zgromadzenia.

Czynności zawierane NA WYPADEK ŚMIERCI (mortis causa) wywołują skutki prawne dopiero z chwilą śmierci osoby fizycznej dokonującej tej czynności.

CZYNNOŚCI MIĘDZY ŻYJĄCYMI (inter vivos) obejmują wszystkie czynności prawne, które wywołują jakieś konsekwencje prawne już z chwilą ich dokonania.

Czynnością prawną KONSENSUALNĄ jest taka czynność, do której dokonania wystarcza z zasady samo złożenie oświadczenia woli lub wymiana zgodnych oświadczeń woli. Niekiedy ustawa wymaga ponadto spełnienia się także innych okoliczności,

Przykład: wpisu do ksiąg wieczystych, zgody organu władzy.

Istotą tego rodzaju czynności jest brak zmiany faktycznego władztwa nad rzeczą. Skutkiem czynności konsensualnej, zawierającej zobowiązanie do wydania rzeczy, jest roszczenie o wydanie rzeczy.

Do dokonania czynności prawnych REALNYCH konieczne jest, poza oświadczenie woli, działanie powodujące zmianę faktycznego władztwa nad rzeczą lub innymi przedmiotami materialnymi. Czynności prawne realne nie dochodzą w ogóle do skutku bez wydania rzeczy.

Przykład: umowa użyczenia, składu, przechowania, zadatek

Czynności prawne ROZPORZĄDZAJĄCE polegają na przeniesieniu, obciążeniu, ograniczeniu lub zniesieniu prawa podmiotowego na rzecz innej osoby. Rozporządzenie dotyczy już istniejącego prawa majątkowego,

Przykład: przeniesienie własności rzeczy, przelew wierzytelności.

Czynności prawne ZOBOWIĄZUJĄCE polegają na zobowiązaniu się jednej strony (dłużnika) do świadczenia, tzn. do określonego działania lub zaniechania na rzecz innej osoby (wierzyciela).

Czynności ROZPORZĄDZAJĄCO-ZOBOWIĄZUJĄCE, a więc o podwójnym skutku odgrywają podstawową rolę w polskim prawie cywilnym. Są to czynności prawne, których treść wyraża decyzję o powstaniu zobowiązania do rozporządzenia.

Przykład: umowa sprzedaży zostaje zawarta, gdy sprzedawca zobowiązuje się przenieść na kupującego własność rzeczy i wydać mu ją,
a kupujący zobowiązuje się rzecz odebrać i zapłacić sprzedawcy cenę.

Czynności prawne ODPŁATNE charakteryzują się tym, ze na ich podstawie obie strony mają uzyskać pewną korzyść majątkową,

Przykład: umowa sprzedaży, o dzieło, zamiany, dzierżawa.

Czynności prawne NIEODPŁATNE,

Przykład: użyczenie, darowizna.

Zakres obowiązków nakładanych na stronę dokonującą czynności prawnej nieodpłatnej jest z reguły mniejszy niż zakres obowiązków nakładanych na strony przy czynnościach prawnych odpłatnych.

Zakres ochrony przyznany nabywcy na skutek czynności nieodpłatnej jest z reguły słabszy niż strony, która nabyła swoje prawo odpłatnie.

Dokonywanie czynności prawnych nieodpłatnych jest utrudnione lub ograniczone.

Czynność prawna PRZYSPARZAJĄCA to takiego rodzaju czynność, na mocy której w majątku osoby, na której rzecz następuje przysporzenie zwiększają się aktywa lub zmniejszają się pasywa,

Przykład: nabycie prawa własności, zwolnienie z długu.

Czynność NIE PROWADZĄCA DO PRZYSPORZENIA jest to czynność prawna, która nie pociąga za sobą zwiększenia aktywów lub zmniejszenia pasywów majątkowych innego podmiotu,

Przykład: porzucenie rzeczy ruchomej.

Wyłącznie w zakresie czynności prawnych przysparzających wyróżnić można czynności prawne kauzalne i abstrakcyjne.

Kauza jest elementem treści stosunku prawnego, ze względu na który dokonano czynności przysparzającej. Kauza ma wyjaśnić, dlaczego ktoś dokonuje przysporzenia.

Czynności prawne KAUZALNE (PRZYCZYNOWE) muszą być poprzedzone przyczyną dokonania przysporzenia; od prawidłowej kauzy uzależniona jest ich ważność.

Czynności prawne ABSTRAKCYJNE (ODERWANE) wywołują skutki przysparzające, chociażby nawet nie istniała prawidłowa kauza stanowiąca podstawę prawną ich dokonania.

Regułą polskiego prawa jest kauzalność czynności przysparzających, natomiast abstrakcyjność jest wyjątkiem,

Przykład: przekaz, zobowiązanie z weksla i czeku.

TYPY KAUZ

causa obligandi vel acquirendi - podstawą prawną przysporzenia jest nabycie prawa lub innej korzyści przez dokonującego czynności
prawnej,

Przykład: przeniesienie na nabywcę własności przedmiotu sprzedaży w celu otrzymania umówionej ceny kupna;

causa solvendi - podstawą prawną przysporzenia jest zwolnienie z istniejącego zobowiązania, które obciążało osobę dokonującą przysporzenia,

Przykład: pożyczkobiorca spłaca zaciągniętą pożyczkę na rzecz wierzyciela aby zwolnić się z ciążącego na nim długu;

causa donandi - przysporzenie następuje nieodpłatnie,

Przykład: dokonanie darowizny.

9. FORMA CZYNNOŚCI PRAWNYCH

Zasadą polskiego prawa cywilnego jest swoboda formy czynności
prawnych.

Jeżeli ustawa nie stanowi inaczej, dopuszczalne jest wyrażenie oświadczenia woli przy pomocy jakiegokolwiek znaku.

Dla pewnych czynności prawnych przewidziana jest jednak forma
szczególna.

Formy szczególne zostały ustanowione dla realizacji takich funkcji, jak:

pewność co do tego, że dana czynność prawna została dokonana,
ochrona działającego podmiotu przed nieprzemyślanymi jego własnymi decyzjami,
jawność czynności prawnych w stosunku do osób trzecich i ochrona ich interesów,
uzyskanie fachowej porady,
zabezpieczenie dowodów itp.

Jeżeli stroną umowy, która ma być wykonana na terytorium RP jest podmiot polski, to umowę sporządza się w języku polskim. Umowa sporządzenia w języku obcym nie stanowi nawet uprawdopodobnienia faktu dokonania czynności.

FORMY SZCZEGÓLNE CZYNNOŚCI PRAWNYCH

zwykła forma pisemna,
z poświadczeniem daty,
z poświadczeniem podpisu,
akt notarialny,
forma elektroniczna.

ZWYKŁA FORMA PISEMNA

Forma pisemna zostaje zachowana, gdy na dokumencie sporządzonym w dowolny sposób pod treścią oświadczenia woli strona złożyła własnoręczny podpis.

Do zawarcia umowy w formie pisemnej wystarcza wymiana dokumentów,
z których każdy obejmuje treść oświadczenia woli jednej ze stron i jest przez nią podpisany.

Osoba nie mogąca pisać lecz mogąca czytać może zamiast podpisu:

albo uczynić na dokumencie tuszowy odcisk palca, a obok niego inna osoba wpisze jej imię i nazwisko oraz umieści swój podpis,
albo podpiszę się zamiast składającego oświadczenie inna osoba, a jej podpis będzie poświadczony przez notariusza, wójta (burmistrza, prezydenta miasta), starostę lub marszałka województwa z zaznaczeniem, że został złożony na życzenie nie mogącego pisać, lecz mogącego czytać.

Osoba nie mogąca czytać i pisać jeżeli chce złożyć oświadczenie woli na piśmie, musi posłużyć się formą aktu notarialnego.

Z DATĄ PEWNĄ

Data pewna polega na stwierdzeniu wiążącym także osoby nieuczestniczące w czynności prawnej, że czynność ta została dokonana a określonym czasie. Skutek taki wywołuje:

urzędowe poświadczenie daty dokonane przez notariusza na okazanym mu dokumencie, w którym stwierdza on datę okazania mu dokumentu,
stwierdzenie dokonania czynności w jakimkolwiek dokumencie urzędowym - od daty dokumentu urzędowego,
umieszczenie na obejmującym treść czynności prawnej dokumencie jakiejkolwiek wzmianki przez organ państwowy, organ samorządu terytorialnego lub notariusza - od daty wzmianki,
śmierć jednej z osób podpisanych na dokumencie - od daty śmierci tej osoby.

POŚWIADCZENIE PODPISU

Forma pisemna z urzędowym potwierdzeniem podpisu polega na tym, że notariusz lub powołany do tego organ zamieszcza na dokumencie klauzulę stwierdzającą własnoręczność podpisu złożonego przez wskazaną
w tej klauzuli osobę.

AKT NOTARIALNY

Forma aktu notarialnego polega na tym, że notariusz spisuje treść podanych mu do wiadomości oświadczeń stron, współuczestnicząc w redagowaniu dokumentu, a następnie odczytuje go stronom i wraz z nimi podpisuje.

Oryginały aktów notarialnych pozostają w biurze notarialnym, a strony uzyskują jedynie wypisy, które są dosłownym powtórzeniem oryginałów. Wypisy podpisuje tylko notariusz i opatruje pieczęcią urzędową. W obrocie ma wartość oryginału.

FORMA ELEKRTONICZNA

W dziedzinie posługiwania się formą elektroniczną oświadczania woli ustawodawca dopuszcza w zasadzie niczym nie skrępowana swobodę.

Oświadczenie woli złożone w postaci elektronicznej opatrzone bezpiecznym podpisem elektronicznym weryfikowanym przy pomocy ważnego kwalifikowanego certyfikatu jest równoważne formie pisemnej.

BEZPIECZNY PODPIS ELEKTRONICZNY JEST:

podporządkowany wyłącznie do tej osoby, która składa podpis,
sporządzany wyłącznie przez tą osobę za pomocą podległych wyłącznie jej urządzeń służących do składania podpisu elektronicznego,
powiązany z danymi, do których został dołączony w taki sposób, że jakakolwiek późniejsza zmiana tych danych jest rozpoznawalna.

SKUTKI NIEDOCHOWANIA FORMY

Formy czynności prawnych można podzielić, ze względu na konsekwencje jej niezachowania, na trzy typy:

forma zastrzeżona pod rygorem nieważności (ad solemnitatem) - nie zachowanie tej formy powoduje bezwzględna nieważność czynności prawnej a w konsekwencji nie wywołuje skutków prawnych;
forma zastrzeżona dla wywołania określonych skutków prawnych (ad eventum) - niezachowanie tej formy nie powoduje nieważności czynności prawnej, a jedynie pociąga za sobą niewystąpienie niektórych wskazanych w ustawie konsekwencji prawnych, które by wystąpiły, gdyby zastrzeżona forma została zachowana,

Przykład: gdy umowa przedwstępna, zobowiązująca do zawarcia w przyszłości umowy wymagającej formy notarialnej jest sporządzona nieformalnie, to w razie uchylania się od podpisania umowy przyrzeczonej przez jedną ze stron, druga strona może żądać naprawienia powstałej szkody, a gdy w formie aktu notarialnego - może ponadto dochodzić zawarcia umowy przyrzeczonej.

forma zastrzeżona dla celów dowodowych (ad probationem) - konsekwencje niezachowania tej formy przejawiają się wyłącznie na płaszczyźnie procesowej. Polegają one na ograniczeniu korzystania - w razie sporu - z dowodu z przesłuchania stron i ze świadków dla wykazania, że czynność prawna określonej treści została dokonana. Dopuszczenie dowodu z przesłuchania stron i ze świadków jest możliwe gdy: 1) obie strony wyrażą na to zgodę, 2) fakt dokonania czynności prawnej będzie uprawdopodobniony za pomocą pisma, 3) żąda tego konsument w sporze z przedsiębiorcą.

10. PRZESŁANKI WAŻNOŚCI CZYNNOŚCI PRAWNEJ

Czynność prawna, aby być skuteczną:

musi zawierać te elementy, które składają się na treść czynności prawnej,
muszą być spełnione określone warunki skuteczności:

podmiot, który ma dokonać lub dokonuje czynności prawnej musi posiadać zdolność prawną oraz zdolność do czynności prawnych (z pewnymi wyjątkami),
czynność prawna nie może być sprzeczna z obowiązującym prawem, nie może prowadzić do jego obejścia, nie może być sprzeczna z zasadami współżycia społecznego,

Sankcję nieważności wywołują jedynie czynności sprzeczne z przepisami ustawy bezwzględnie obowiązującymi.

Równoznaczne ze sprzecznością z ustawą jest dokonanie czynności prawnej w celu jej obejścia. Obejście prawa jest to określona czynność wprawdzie bezpośrednio nie objęta zakazem prawnym, ale przedsięwzięta w celu osiągnięcia skutku zakazanego przez prawo.

Nieważna jest czynność prawna sprzeczna z zasadami współżycia społecznego.

czynność prawna dla swej ważności musi być dokonana w określonej formie,
czynność prawna powinna być wolna od wad.

Te warunki musza wystąpić jednocześnie inaczej czynność prawna będzie wadliwa, czyli pociągać będzie za sobą pewne ujemne konsekwencje:

albo nie wywoła żadnych skutków prawnych,
albo wywoła część z tych skutków, jakie miały powstać,
albo wprawdzie wywoła skutki, ale z możliwością ich wzruszalności lub uchylenia,
albo wywoła skutki niepełne wymagające dla ich skuteczności określonego zdarzenia.

11. WADLIWOŚĆ CZYNNOŚCI PRAWNEJ

Czynność prawna jest wadliwa wówczas, gdy jest dotknięta takimi usterkami, które sprawiają, że powstające skutki prawne nie odpowiadają w pełni treści złożonych oświadczeń woli.

Rozróżnia się cztery rodzaje wadliwości czynności prawnych:

nieważność względna,
nieważność bezwzględna,
bezskuteczność zawieszona,
bezskuteczność względna.

NIEWAŻNOŚĆ CZYNNOŚCI PRAWNEJ

NIEWAŻNOŚĆ BEZWZGLĘDNA jest tego rodzaju skutkiem, na który może powołać się każdy kogo skutek może dotyczyć, a nie tylko podmiot, który bezpośrednio uczestniczył w dokonaniu tej czynności. W razie sporu sądowego sąd ma obowiązek z urzędu uwzględnić fakt wystąpienia bezwzględnej nieważności czynności prawnej,

Przykład: sprzeczność z ustawą, obchodzenie prawa, zawarcie przez nieuprawnione podmioty.

NIEWAŻNOŚĆ WZGLĘDNA oznacza przysługującą określonej stronie stosunku cywilnoprawnego możliwość uchylenia się od skutków dokonanej czynności prawnej. czynność prawna taka nie jest bezwzględnie nieważna, ale w drodze oświadczenia woli podmiot zainteresowany może doprowadzić do jej unieważnienia.

Przykład: wada oświadczenia woli w postaci groźby lub błędu.

BEZSKUTECZNOŚĆ CZYNNOŚCI PRAWNEJ

BEZSKUTECZNOŚĆ ZAWIESZONA zachodzi, gdy brak jest zgody osoby trzeciej na dokonanie czynności prawnej w tych wypadkach, gdy ustawa takiej zgody dla ważności czynności prawnej wymaga.

Czynność taka nie jest nieważna, jest po prostu „niedokończona”, nazywa się ją czynnością prawną niezupełną.

Po uzyskaniu wymaganej zgody czynność prawna staje się w pełni skuteczna z chwilą jej dokonania. W razie odmowy zgody, jest uważana za niebyłą.

Przykład: potrzebna jest zgoda wierzyciela na przejęcie długu.

BEZSKUTECZNOŚĆ WZGLĘDNA polega na tym, że czynność ogólnie jest ważna lecz nie zawiera skutków wobec pewnych osób. Czynność prawna może być bezskuteczna względnie tylko z przepisu prawa albo z mocy wydanego w tej sprawie orzeczenia.

IX. ELEMENTY CZYNNOŚCI PRAWNEJ

1. SKŁADNIKI TREŚCI CZYNNOŚCI PRAWNEJ:

essentialia negoti (elementy przedmiotowo istotne). Są to ustawowo wyróżnione cechy, wg których dokonuje się kwalifikacji konkretnej czynności prawnej do ustawowo wyróżnionych typów czynności prawnych,

Przykład: do cech umowy sprzedaży należy zobowiązanie się jednej strony do przeniesienia własności i wydania rzeczy w zamian za zobowiązanie się drugiej strony do zapłaty ceny;

naturalia negoti (elementy nieistotne) wskazane są w ustawie jako skutki prawne dokonania czynności prawnej określonego typu. Umieszczenie ich w treści czynności prawnej jest dopuszczalne, ale nie konieczne, aby nastąpiły;

accidentalia negoti (elementy dodatkowe). Zastrzeżenie ich w treści czynności prawnej stanowi konieczną przesłankę wystąpienia wskazanych w nich skutków prawnych.

2. WARUNEK (art. 89 KC)

Powstanie lub ustanie skutków czynności prawnej można uzależnić od zdarzenia przyszłego i niepewnego, z zastrzeżeniem wyjątków w ustawie przewidzianych albo wynikających z właściwości czynności prawnej.

Specyfiką warunku jest to, że jego wystąpienie uzależnione jest od przyszłości zdarzenia i jego niepewności.

Warunek prawa cywilnego służy temu, aby potencjalne strony stosunku cywilnoprawnego mogły przewidywane skutki prawne tej czynności ukształtować w sposób, który zakłada wystąpienie alternatywnej rzeczywistości.

Wyróżniamy warunki:

zawieszające i rozwiązujące,
dodatnie i ujemne,
zależne od woli stron i zależne od przypadku.

Warunek jest ZAWIESZAJĄCY gdy od jego spełnienia strony uzależniają powstanie lub zmianę określonego skutku prawnego.

Jeżeli warunek zawieszający jest niemożliwy, przeciwny ustawie lub zasadom współżycia społecznego, wtedy cała czynność prawna jest nieważna.

Warunek jest ROZWIĄZUJĄCY gdy jego wystąpienie powoduje ustanie istniejącego skutku czynności prawnej.

Jeżeli warunek zawieszający jest niemożliwy, przeciwny ustawie lub zasadom współżycia społecznego, wtedy uważa się go za niezastrzeżony.

Dopóki warunek się nie spełni, nie jest wiadome, jaki będzie ostateczny los czynności prawnej i strony muszą się powstrzymywać od działań, które naruszałyby prawa strony uprawnionej na wypadek ziszczenia się warunku.

Niedopuszczalne jest zastrzeżenie warunku co do przeniesienia własności nieruchomości, powołania spadkobiercy, nie można przyjąć lub odrzucić spadku pod warunkiem.

3. TERMIN

Jest to takie postanowienie w oświadczeniu woli, na podstawie którego skutek czynności prawnej ograniczony zostaje w czasie. Tym się różni od warunku, że nadejście terminu jest zawsze zdarzeniem, które bez względu na jakiekolwiek zachowanie się stron na pewno nastąpi.

WYRÓŻNIA SIĘ:

terminy początkowe - przy terminie tym czynność prawna wywiera skutek dopiero od chwili gdy termin nadejdzie;
terminy końcowe - przy terminie tym skutek czynności prawnej rozpoczyna się od razu, ale kończy się z nadejściem terminu.

SPOSOBY OBLICZANIA TERMINÓW

Stosowane są gdy ustawa, orzeczenie sądu, decyzja innego organu państwowego czy czynność prawna nie zawierają sposobu co do ich obliczania:

najkrótszą jednostką jest doba liczona od północy do północy,
termin oznaczony w dniach kończy się z upływem ostatniego dnia, przy czym nie wlicza się dnia, w którym nastąpiło zdarzenie stanowiące początek terminu,
termin oznaczony w tygodniach, miesiącach lub latach kończy się z upływem dnia, który nazwą odpowiada początkowemu terminowi,
a gdyby takiego dnia nie było w danym roku (29 lutego) w ostatnim dniu tego miesiąca (28 lutego). Przy obliczaniu wieku osoby fizycznej termin upływa z początkiem ostatniego dnia (nabywa więc pełnoletniość w dacie urodzin),
jeśli termin oznaczono na początek, środek lub koniec miesiąca, należy przez to rozumieć pierwszy, piętnasty (także w lutym) i ostatni dzień miesiąca, termin półmiesięczny odpowiada piętnastu dniom,
jeżeli koniec terminu do wykonania czynności przypada na dzień uznany ustawowo za wolny od pracy, termin upływa dnia
następnego.

X. ZAWARCIE UMOWY

1. DEFINICJA UMOWY

UMOWA jest to zgodne oświadczenie woli przynajmniej dwóch stron w celu wywołania skutków prawnych.

Oświadczenia składane w toku zawierania umowy i prowadzące do zawarcia umowy nie mogą mieć identycznej treści, ale tylko treść ze sobą zgodną.

Porozumienie się stron w toku zawarcia umowy określane jest jako konsens. Brak konsensu to dyssens. Rozróżnia się dyssens jawny i ukryty w zależności od tego, czy strony były go świadome.

2. SPOSOBY ZAWIERANIA UMÓW

UMOWĘ MOŻNA ZAWRZEĆ:

w drodze złożenia oferty i jej przyjęcia,
w drodze negocjacji,
w drodze aukcji lub przetargu.

Strony w zasadzie w sposób swobodny mogą wybrać sposób osiągnięcia umowy. Niekiedy przepisy wskazują wprost na sposób zawarcia umowy i odstępstwo od niego rodzi nieważność umowy zawartej w innym trybie.

OFERTA I JEJ PRZYJĘCIE

Ofertowy sposób zawarcia umowy wyróżnia dwa kolejno następujące po sobie etapy:

złożenie oferty przez jedną stronę (oferenta)
przyjęcie jej przez drugą stronę (oblata).

Oferta jest to stanowcza propozycja zawarcia konkretnej umowy skierowana do oznaczonego lub nieoznaczonego kręgu osób, zawierająca istotne postanowienia proponowanej umowy. Jest to jakby gotowa propozycja zawarcia transakcji.

Umowa zostaje zawarta wtedy, gdy adresat oferty we właściwym czasie przyjmie ofertę w zasadzie bez zastrzeżeń, wtedy bowiem można mówić o konsensie.

Przyjęcie oferty dokonane z zastrzeżeniem zmiany lub uzupełnienia jej treści poczytuje się za nową ofertę, chyba że oferta jest składana w stosunkach pomiędzy przedsiębiorcami.

Zawarcie umowy zależy wyłącznie od decyzji oblata. Oferent nie może zapobiec zawarciu umowy w razie przyjęcia przez oblata oferty. Oblat jest w zasadzie ograniczony tylko czasem, w jakim ofertę może przyjąć.

Okres oczekiwania oferenta na odpowiedź zależy od:

treści oferty,

sposobu złożenia oferty,

charakteru stosunków, których zawierana umowa dotyczy,
podmiotów uczestniczących w oferowanym trybie zawarcia umowy.

TREŚĆ OFERY

Jeżeli oferent w ofercie oznaczy termin, w ciągu którego będzie oczekiwał odpowiedzi; termin ten może być dowolnie wyznaczony, może to być zarówno termin początkowy jak i końcowy;

SPOSÓB ZŁOŻENIA OFERTY

Gdy jest złożona w obecności drugiej strony, to przestaje obowiązywać, jeżeli nie zostanie przyjęta niezwłocznie a więc w toku trwającej rozmowy.

Jeżeli oferta została złożona w inny sposób to oferta przestaje wiązać z upływem czasu, w którym składający ofertę mógł w zwykłym toku czynności otrzymać odpowiedź wysłaną bez nieuzasadnionego opóźnienia;

PODMIOTY UMOWY

Dla stosunków między przedsiębiorcami znajduje zastosowanie reguła modyfikacyjnego przyjęcia oferty. Odpowiedź na ofertę z zastrzeżeniem zmian lub uzupełnień treści oferty poczytuje się za jej przyjęcie. Strony wiąże umowa o treści określonej w ofercie z uwzględnieniem zastrzeżeń zawartych w odpowiedzi na nią.

Zasada ta nie ma zastosowania, jeżeli oferent zastrzegł, że umowa może być przyjęta jedynie bez zastrzeżeń lub gdy oferent niezwłocznie sprzeciwił się wprowadzonym zastrzeżeniom.

CZAS I MIEJSCE ZAWARCIA UMOWY

Zasadą jest, że umowę poczytuje się za zawartą w chwili, gdy oferent otrzymał oświadczenie oblata o przyjęciu oferty. W przypadku gdy oświadczenie oblata nie jest wymagalne jest to chwila przystąpienia przez niego do wykonania umowy.

Miejscem zawarcia umowy jest miejsce otrzymania przez oferenta oświadczenia oblata o przyjęciu oferty. W przypadku gdy oświadczenie oblata nie jest wymagalne przyjmuje się za miejsce zawarcia umowy miejsce zamieszkania lub siedzibę oferenta w chwili zawarcia umowy.

NEGOCJACJE

Podpisanie umowy w drodze negocjacji następuje w dwu etapach:

pertraktacji (rokowań, negocjacji),
sformułowanie treści umowy i podpisanie jej.

Pojęcie negocjacji odnosi się do wzajemnego oddziaływania stron na siebie, skierowanego do zawarcia umowy. W pierwszym etapie strony prowadzą wstępne rozmowy lub wymieniają się korespondencją; zabiegi te w efekcie mają doprowadzić do porozumienia, czyli umowy.

Oświadczenia woli składane przez uczestników negocjacji nie są oświadczeniami konstytuującymi umowę, ustępstwa na rzecz drugiej strony uczynione nie mają mocy obowiązującej przed dojściem do skutku całej umowy.

Zawarcie umowy w drodze negocjacji następuje w chwili, gdy strony dojdą do porozumienia co do wszystkich postanowień, które były przedmiotem negocjacji.

NIELOJALNE ZACHOWANIE SIĘ STRON W TOKU NEGOCJACJI

Strony powinny prowadzić lub inicjować negocjacje w sposób zgodny a dobrymi obyczajami, a w szczególności z zamiarem zawarcia umowy, a nie tylko dla pozoru, w rzeczywistości dla osiągnięcia jakichś innych celów.

Naruszenie tych powinności opatrzone jest sankcją odszkodowawczą w granicach negatywnego interesu umownego.

Jeżeli w toku negocjacji strona udostępniła informacje drugiej stronie z zastrzeżeniem poufności, w razie wykorzystywania tych informacji dla własnych celów jak i ujawnienia ich, strona poszkodowana może żądać naprawienia szkody albo wydania przez nią uzyskanych korzyści.

AUKCJA I PRZETARG

Aukcja jest postępowaniem rozpoczynającym się od wezwania osób zainteresowanych zawarciem danej umowy do stawienia się w wyznaczonym miejscu i czasie w celu składania jak najkorzystniejszych propozycji z punktu widzenia organizatora aukcji. Następnie wzywa on do składania coraz korzystniejszych ofert. Umowa zostaje zawarta z tym uczestnikiem, który zaoferuje najkorzystniejsze warunki umowy.

Przetarg jest postępowaniem rozpoczynającym się od wezwania osób zainteresowanych zawarciem danej umowy do stawienia się w wyznaczonym miejscu i czasie w celu składania jak najkorzystniejszych propozycji z punktu widzenia organizatora przetargu. Umowa zostaje zawarta z tym uczestnikiem, który zaoferuje najkorzystniejsze warunki umowy.

Postanowienia ogłoszenia albo warunki aukcji lub przetargu mogą być zmienione lub odwołane tylko wtedy, gdy organizator zastrzegł taką możliwość w warunkach lub postanowieniach.

Organizator może zastrzec w ogłoszeniu, że przystąpienie do przetargu/ aukcji uzależnione jest od wpłacenia na rzecz organizatora określonej sumy lub ustanowienia odpowiedniego zabezpieczenia jej zapłaty - wadium.

Zawarcie umowy w drodze aukcji manifestuje się poprzez przybicie i z tym momentem umowa jest uważana za zawartą. Przybicie najkorzystniejszej oferty zwalnia pozostałych oferentów aukcji.

Istotą przetargu jest równoległe, w odpowiedzi na ogłoszenie o przetargu, składanie ofert przez uczestników przetargu. Oferenci są nimi związani do chwili wyboru oferty lub zamknięcia przetargu bez wybrania którejkolwiek z ofert.

Obowiązkiem organizatora przetargu jest niezwłoczne zawiadomienie uczestników przetargu o jego wyniku lub zamknięciu przetargu bez dokonania wyboru.

Umowa w drodze przetargu zostaje zawarta z chwilą otrzymania przez oferenta oświadczenia organizatora o jej przyjęciu.

UNIEWAŻNIENIE UMOWY

Podmiotami upoważnionymi do żądania unieważnienia umowy zawartej w drodze przetargu lub aukcji są:

organizator,
uczestnik tych postępowań, chociażby jego oferta nie została wybrana,
inna osoba, jeżeli umowa została zawarta na jej rachunek lub zlecenie.

Przesłanką żądania unieważnienia umowy jest wpłynięcie na wynik aukcji lub przetargu w sposób sprzeczny z prawem lub dobrymi obyczajami przez stronę umowy, innego uczestnika postępowania lub osobę działającą w porozumieniu z nimi. Jeżeli wystąpią te przesłanki podmiot uprawniony może zwrócić się do sądu o unieważnienie umowy. Uprawnienie to przysługuje w ciągu miesiąca od dnia, w którym uprawniony dowiedział się o istnieniu przyczyny unieważnienia.

XI. PRZEDSTAWICIELSTWO

1. DEFINICJA PRZEDSTAWICIELSTWA

Przedstawicielstwo polega na tym, że ktoś, zwany przedstawicielem, dokonuje w imieniu innej osoby - reprezentowanego - czynności prawnej, która wywiera skutek prawny na reprezentowanego, na mocy stosownego upoważnienia zwanego umocowaniem.

Źródłem umocowania może być bądź ustawa - przedstawicielstwo ustawowe, bądź oświadczenie woli reprezentowanego - pełnomocnictwo.

Przedstawicielstwo jest niezbędnym uzupełnieniem instytucji braku oraz ograniczenia zdolności do czynności prawnych.

PODOBNĄ FUNKCJĘ pełnią też inne instytucje prawne:

posłaniec - jest to osoba, która przenosząc oświadczenie woli pewnej osoby adresatowi, sama nie składa żadnego oświadczenia. Posłaniec nie musi mieć w ogóle z.d.c.p. Zniekształcenie oświadczenia przez posłańca jest traktowane na równi z błędem przy składaniu oświadczenia woli;
organ osoby prawnej, którego działanie traktuje się jako działanie samej osoby prawnej;
zastępca pośredni - jest to osoba działająca we własnym imieniu, ale na cudzy rachunek; sam nabywa prawa lub zaciąga zobowiązania ale musi je następnie przenieść na tego, na kogo rzecz działa, np. sklep komisowy.

2. PRZEDSTAWICIELSTWO USTAWOWE

Przedstawicielami ustawowymi najczęściej są: rodzice w stosunku do dziecka, które podlega ich władzy rodzicielskiej, opiekun, kurator.

Każde z rodziców jest przedstawicielem ustawowym dziecka pozostającego pod jego władzą i każdy z nich może działać samodzielnie jako przedstawiciel ustawowy, a jeżeli czynność prawna dotyczy spraw istotnych powinni uzgadniać swoje stanowisko.

W niektórych przypadkach rodzice nie mogą reprezentować dziecka pozostającego pod ich władzą rodzicielską,

Przykład: gdy jedną ze stron jest jedno z rodziców lub jego małżonek a drugą jest dziecko, chyba że czynność prawna polega na bezpłatnym przysporzeniu na rzecz dziecka.

Rodzice nie mogą reprezentować dziecka w przypadku czynności prawnych między dziećmi pozostającymi pod ich władzą rodzicielską.

Przedstawicielstwo ustawowe może ustać np. w skutek uzyskania pełnej z.d.c.p. przez reprezentowanego, pozbawienia władzy rodzicielskiej przez sąd, na skutek ustania opieki.

3. PEŁNOMOCNICTWO

Pełnomocnictwo jest jednostronną czynnością prawną, pełnomocnik nie musi więc składać oświadczenia o przyjęciu pełnomocnictwa.

Pełnomocnictwo może wynikać z pewnego stosunku prawnego istniejącego pomiędzy mocodawcą a pełnomocnikiem, np. stosunku pracy na mocy umowy o pracę.

Forma udzielenia pełnomocnictwa jest w zasadzie dowolna. W odniesieniu do pełnomocnictwa ogólnego musi być udzielone w formie pisemnej pod rygorem nieważności.

WYMÓG FORMY SZCZEGÓLNEJ dla pełnomocnictwa do dokonania określonych czynności prawnych może wynikać z przepisów dotyczących tej czynności.

Z zasady, jeżeli do dokonania czynności prawnej wymagana jest szczególna forma, to w pełnomocnictwo powinno być udzielone w tej samej formie.

Pełnomocnictwo może zostać udzielone jednej lub kilku osobom w takim samym zakresie umocowania. O tym, czy osoby te mogą działać osobno, czy tez muszą łącznie (tzw. pełnomocnictwo łączne), rozstrzygać powinna treść pełnomocnictwa. Jeżeli treść tego nie rozstrzyga to osoby te mogą działać oddzielnie.

PEŁNOMOCNICTWO OGÓLNE obejmuje umocowanie do dokonywania tzw. czynności zwykłego zarządu.

PEŁNOMOCNICTWO RODZAJOWE dotyczy pewnego rodzaju czynności. Mogą być nimi czynności przekraczające zakres zwykłego
zarządu.

PEŁNOMOCNICTWO SZCZEGÓLNE odnosi się do poszczególnej czynności.

Pełnomocnictwo może wygasnąć w skutek odwołania albo śmierci pełnomocnika lub mocodawcy. Pełnomocnictwo może być w każdej chwili odwołane, z pewnymi wyjątkami.

Jeżeli pełnomocnik dokona czynności prawnej w imieniu mocodawcy po wygaśnięciu pełnomocnictwa lub wykraczającej poza jego zakres jest to działanie rzekomego pełnomocnika. Działanie to nie pociąga skutków dla mocodawcy; ustawa jednak przewiduje szereg odstępstw od tej reguły w celu ochrony dobrej wiary osób trzecich.

4. PZESŁANKI SKUTECZNOŚCI PRZEDSTAWICIELSTWA USTAWOWEGO I PEŁNOMOCNICTWA:

przedstawiciel musi mieć umocowanie oraz działać w jego granicach,
działanie bez umocowania lub przekroczenie granic przedstawicielstwa ustawowego jest działaniem bezskutecznym,
przekroczenie granic umocowania lub działanie bez pełnomocnictwa skutkuje wystąpieniem tzw. pełnomocnictwa rzekomego,
pełnomocnik nie może być drugą stroną czynności prawnej, której dokonuje w imieniu mocodawcy, wyjątki: 1) co innego wynika z treści pełnomocnictwa, 2) treść czynności prawnej wyłącza możliwość naruszenia interesu mocodawcy;
czynność prawna dokonana przez przedstawiciela musi być czynnością, którą może dokonać przedstawiciel,

Przykład: przedstawiciel nie może sporządzić ani odwołać testamentu,

przedstawiciel musi działać w imieniu reprezentowanego.

5. PROKURA

Prokura jest pełnomocnictwem obejmującym umocowanie do dokonywania czynności sądowych oraz pozasądowych, związanych z prowadzeniem przedsiębiorstwa.

Prokurentem może być osoba fizyczna mająca pełną z.d.c.p.; prokurentem nie może być osoba prawna.

Prokurenta może powołać przedsiębiorca, który podlega obowiązkowemu wpisowi do rejestru przedsiębiorców. Udzielenie prokury przedsiębiorca powinien zgłosić do rejestru przedsiębiorców, określając rodzaj oraz sposób wykonywania.

Prokura nie może być ograniczona ze skutkiem wobec osób trzecich.

Prokura powinna być pod rygorem nieważności udzielona na piśmie. W odniesieniu do prokury nie znajduje zastosowanie przepis, że jeżeli do ważności czynności prawnej potrzebna jest szczególna forma to pełnomocnictwo powinno być udzielone w tej formie.

RODZAJE PROKURY:

prokura łączna - możliwe jest udzielenie prokury kilku osobom łącznie, w takiej sytuacji kierowane do przedsiębiorcy oświadczenia mogą być dokonywane wobec jednej z tych osób, którym udzielono prokury łącznie;
prokura oddziałowa - przedsiębiorca może ograniczyć prokurę tylko co do pewnego zakresu spraw wpisanych do rejestru oddziału przedsiębiorstwa, np. osobie prowadzącej działalność na konkretnym obszarze, i ograniczyć prokurę tylko do spraw tego oddziału.

Istnieje zakaz przenoszenia prokury, prokurent nie może więc przenieść swojego umocowania na inną osobę. Możliwe jest natomiast ustanowienia przez prokurenta pełnomocnika do dokonania poszczególnej czynności albo do dokonania czynności określonego rodzaju.

Prokura może zostać odwołana w każdym czasie.

Przyczynami wygaśnięcia prokury mogą być:

wykreślenie przedsiębiorcy z rejestru,
ogłoszenie upadłości,
otwarcie likwidacji przedsiębiorstwa,
przekształcenie przedsiębiorcy,
śmierć prokurenta.

W razie wygaśnięcia prokury przedsiębiorca jest zobowiązany zgłosić jego wygaśnięcie do rejestru przedsiębiorców.

XII. PRZEDAWNIENIE I TERMINY ZAWITE

1. DAWNOŚĆ

Dawności są to zdarzenia prawne innego rodzaju niż czynności prawne. Ich swoistym elementem jest upływ czasu. Stanowi on konieczną, aczkolwiek nie jedyną przesłankę wywołania wskazanych w ustawie skutków prawnych.

RODZAJE DAWNOŚCI:

Ze względu na to, że cel dawności prowadzi do nabycia prawa rozróżniamy:

zasiedzenie - polega na nabyciu prawa podmiotowego (w szczególności własności) w następstwie długotrwałego faktycznego wykonywania prawa przez osobę nieupoważnioną;
przemilczenie - polega na nabyciu prawa podmiotowego z powodu bezczynności podmiotu uprawnionego, czyli z braku zainteresowania właściciela swoją rzeczą.

Ze względu na to, że cel dawności prowadzi do osłabienia lub utraty przysługującego komuś prawa, jeżeli nie zrealizuje go w odpowiednim czasie, wyróżniamy:

przedawnienie,
terminy zawite.

2. PRZEDAWNIENIE

Przedmiotem przedawnienia są wyłącznie cywilnoprawne roszczenia majątkowe; nie podlegają więc przedawnieniu:

roszczenia niemajątkowe,
z pośród roszczeń majątkowych - roszczenia windykacyjne i negatoryjne jeżeli dotyczą nieruchomości oraz roszczenie o zniesienie własności,
roszczenia, które ze swej natury nie podlegają przedawnieniu,
roszczenia, których dochodzenie ograniczone zostało terminami zawitymi.

Skutkiem upływu terminu przedawnienia jest niemożność dochodzenia przedawnionego roszczenia. Roszczenie nie wygasa, wyłączona zostaje jednak jego przymusowa realizacja. Zobowiązanie, które powstaje na skutek upływu terminu przedawnienia staje się zobowiązaniem niepełnym (naturalnym).

Sąd nie uwzględnia z urzędu terminu przedawnienia lecz w następstwie podniesienia zarzutu dłużnika.

TERMINY PRZEDAWNIENIA

Długość terminów przedawnienia określa ustawa normami bezwzględnie wiążącymi. Wszelkie więc postanowienia umowy, który by skracały lub wydłużały te terminy, są bezwzględnie nieważne.

Roszczenia ulegają przedawnieniu z upływem:

trzech lat - w przypadku roszczeń o świadczenia okresowe (np. czynsz, odsetki) oraz związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej;
dziesięciu lat - w przypadku wszelkich innych roszczeń.

System prawny przewiduje w szeregu szczególnych przypadków terminy przedawnienia o innej długości.

BIEG TERMINU przedawnienia rozpoczyna się od dnia, w którym roszczenie stało się wymagalne, tzn. gdy zaktualizował się obowiązek świadczenia.

Bieg przedawnienia roszczeń o zaniechanie rozpoczyna się od dnia, w którym ten, przeciwko komu roszczenie przysługuje nie zastosował się do treści zobowiązania,

Przykład: wbrew zaciągniętemu zobowiązaniu podjął pracę w przedsiębiorstwie konkurencyjnym.

Gdy wymagalność roszczenia zależy od podjęcia określonej czynności przez uprawnionego, bieg rozpoczyna się od dnia, w którym roszczenie stałoby się wymagalne, gdyby uprawniony podjął czynność w najwcześniejszym możliwym terminie.

Bieg terminu przedawnienia może ulec zawieszeniu lub przerwaniu.

ZAWIESZENIE BIEGU PRZEDAWNIENIA

Polega to na tym, że bieg przedawnienia, przez pewien okres, nie rozpoczyna się, lub jeśli się już rozpoczął, to pewnego okresu nie wlicza się do tego biegu.

Zawieszenie biegu terminu przedawnienia może mieć miejsce w odniesieniu do roszczeń:

dzieci przeciwko rodzicom, ale nie na odwrót, na czas trwania władzy rodzicielskiej,
osób nie mających pełnej z.d.c.p. przeciwko opiekunom lub kuratorom, na czas sprawowania opieki lub kurateli,
jednego z małżonków przeciwko drugiemu, na czas trwania małżeństwa,
których z powodu siły wyższej uprawniony nie może dochodzić przed odpowiednim organem, na czas trwania przeszkody uniemożliwiającej dochodzenie roszczeń uprawnionemu.

PRZERWANIE BIEGU PRZEDAWNIENIA

Bieg terminu przedawnienia przerywa każda czynność przedsięwzięta bezpośrednio w celu dochodzenia, ustalenia, zaspokojenia lub zabezpieczenia roszczenia,

Przykład: wytoczenie powództwa o spełnienie świadczenia, złożenie wniosku o wszczęcie egzekucji.

Drugą przyczyną przerwania biegu terminu przedawnienia jest uznanie roszczenia przez osobę, przeciwko której roszczenie przysługuje.

Przerwanie biegu terminu przedawnienia powoduje wszczęcie mediacji. Stanowi ona alternatywny do sądu postępowania cywilnego sposób rozstrzygania, w drodze ugody stron, spraw cywilnych.

Skutkiem przerwania biegu terminu przedawnienia jest to, iż po każdym przerwaniu biegnie ono na nowo. Jeżeli przerwanie nastąpiło na skutek czynności podjętych przed sądem albo przez wszczęcie mediacji, to przedawnienie biegnie na nowo z dniem zakończenia postępowania.

ZAKOŃCZENIE BIEGU PRZEDAWNIENIA

Termin oznaczony w latach kończy się z upływem dnia, który nazwą lub datą odpowiada początkowemu dniowi terminu.

3. TERMINY ZAWITE

Terminy zawite to terminy do wykonania uprawnień, po upłynięciu których wygasa samo prawo lub roszczenie. W skutek bezczynności uprawnionego w ciągu określonego ustawą terminu następuje wygaśnięcie przysługującego mu prawa.

Można wyróżnić:

terminy do dochodzenia prawa przed organem państwowym;
terminy do dokonania czynności pozasądowych;
terminy wygaśnięcia praw podmiotowych.

Instytucja ta znajduje zastosowanie tylko w sytuacjach ściśle w przepisach szczególnych przewidzianych. Każdy z tych przepisów określa długość i początek biegu terminu zawitego. Przepisy określające długość terminów zawitych mają charakter bezwzględnie wiążący.

Upływ terminu zawitego sąd uwzględnia z urzędu. Terminom zawitym podlegają zarówno roszczenia majątkowe jak i uprawnienia niemajątkowe.

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
cywil ogolna 1 wyklad do wywalenie 2 wyklad od str 5, prawo cywilne - czŕÂŠ ogˇlna (5) - 18.12.2010
cywil ogolna 1 wyklad do wywalenie 2 wyklad od str 5, prawo cywilne - czŕÂŠ ogˇlna (3) - 6.11.2010
cywil ogolna 1 wyklad do wywalenie 2 wyklad od str 5, prawo cywilne - czŕÂŠ ogˇlna (2) - 16.10.2010
Prawo cywilne część ogĂllna (1), Prawo
cywil ogolna 1 wyklad do wywalenie 2 wyklad od str 5, prawo cywilne - czŕÂŠ ogˇlna (4) - 27.11.2010
cywil ogolna 1 wyklad do wywalenie 2 wyklad od str 5, prawo cywilne - czŕÂŠ ogˇlna (6) - 8.01.2011
prawo cywilne czŕÂŠ ogˇlna (1) 2 10 2010
Prawo+cywilne.Część+ogólna, Prawo, [ Prawo cywilne ]
PRAWO CYWILNE CZĘŚĆ SZCZEGÓLNA II (NOTATKI Z RADWAŃSKIEGO)
PRZYROST, prawo cywilne, prawo cywilne część II, Zobowiązania
Prawo+cywilne.Część+ogólna, Prawo, [ Prawo cywilne ]
Odpowiedzialność hotelarzy, prawo cywilne, prawo cywilne część II, Zobowiązania
PRAWO CYWILNE CZĘŚĆ RZECZOWA?łość
Rozdział 7 strony 191-204 bezpodstawne..., prawo cywilne, prawo cywilne część II, Zobowiązania
PRAWO CYWILNE CZĘŚĆ SZCZEGÓLNA I (NOTATKI Z RADWAŃSKIEGO)
Pożyczka, prawo cywilne, prawo cywilne część II, Zobowiązania

więcej podobnych podstron