MOTYWACJA
pojęcie i klasyfikacja
motywu
Wyjaśnienie pojęcia motywacji.............................................................................3
Koncepcje motywacji..........................................................................................3
Rodzaje motywacji..............................................................................................5
Modele koncepcji...............................................................................................7
Wnioski..............................................................................................................8
1. Wyjaśnienie pojęcia motywacji
Pojęcie motywacja pochodzi od łacińskiego słowa „emoure”, co znaczy tyle, co „ruszać z miejsca”. Termin ten rozumiany jest różnie przez różnych autorów. Najczęściej jednak określa się nim czynniki, które nadają energię zachowaniu osobnika i ukierunkowują je; albo stan gotowości człowieka do podjęcia określonego działania.
Motywacja jest różnie rozumiana, rozbudzana i utrwalana, wiele jest, bowiem czynników, które wpływają na ludzi i aktywne oraz świadome kształtowanie środowiska życia i pracy.
Motywacja odnosi się do przeżyć psychicznych człowieka, od których zależy możliwość i kierunek ludzkiej aktywności. Stanowi ona proces regulacji, który pełni funkcje sterowania czynnościami tak, aby, prowadziły do osiągnięcia określonego wyniku.
Motywacja, zatem - jako mechanizm psychologiczny uruchamiający i organizujący zachowanie człowieka skierowane na osiągnięcie zamierzonego celu - stanowi jego wewnętrzną siłę, analogiczną do siły fizycznej. Siła ta to popędy, instynkty i życzenia, a także stany napięć, które nazywa się „mechanizmami organizmu ludzkiego”. Od jej wielkości i struktury zależy ogólna aktywność psychofizyczna jednostki, mobilizacja jej sił i energii oraz chęć podejmowania zadań trudniejszych i ponoszenia ryzyka. Wpływa ona głównie na intensywność i trwałość wysiłków zmierzających do osiągnięcia wytyczonego celu.
2. Koncepcje motywacji
Teorie motywacji stanowią ograniczone składniki wielkich systemów psychologicznych, czy też psychologicznych koncepcji człowieka. W każdym ujęciu motywacje pojmuje się jako zespół mechanizmów powodujących uruchomienie, ukierunkowanie, podtrzymanie i zakończenie zachowania. Mechanizmy te jednak odmiennie opisywane w poszczególnych koncepcjach.
W podejściu ewolucyjnym motywacja to realizacja utrwalonego wzorca zachowania uruchomionego przez bodziec wyzwalający lub niespecyficzna tendencja do rozpowszechniania własnych genów. W obu ujęciach, zatem zachowania są zdeterminowane biologicznie.
We Freudowskim podejściu psychodynamicznym realizacja zachowań podporządkowana jest wrodzonym popędom: sama motywacja zaś ma charakter raczej nieświadomy. Zachowania są instrumentem redukcji przykrego napięcia. W tak zwanej kulturowej wersji psychoanalizy postulowano istnienie także mechanizmów motywacyjnych - na przykład potrzebę bezpieczeństwa, potrzebę przyjemności czy dążenie do realizacji ideału własnej osoby.
Behawioryzm upatruje mechanizmów motywacyjnych głównie w popędach, w przynętach i we wzmocnieniach. Wszystkie te trzy kategorie opisywane są poprzez terminy obserwacyjne. Popęd uruchamia zachowanie, a wzmocnienie je kończy. Jeżeli wzmocnienie jest pozytywne, powoduje to wzrost tendencji do powtórzenia nagrodzonego zachowania.
Psychologia humanistyczna postuluje mechanizm motywacyjny odwołujący się do potrzeb ułożonych hierarchicznie, z których najważniejsza jest potrzeba samorealizacji, to jest potrzeba spełnienia własnych możliwości. Zaspokojenie potrzeb niższego rzędu, np. fizjologicznych czy bezpieczeństwa, staje się warunkiem aktywizacji potrzeb wyższego rzędu, np. samorealizacji.
Koncepcje poznawcze wiążą motywacje z procesem przetwarzania informacji - z dostatkiem lub deficytem informacji, ze zgodnością informacji lub konfliktem informacyjnym, z równowagą lub dysonansem poznawczym. Napięcia w systemie poznawczym - subiektywnie doświadczane jako przykrość - skłaniają do działań, których bezpośrednią lub pośrednią konsekwencja jest usunięcie braku równowagi, niezgodności czy konfliktu.
Psychologia teologiczna traktuje motywację jako rezultat gry sił w polu psychologicznym - kierunku działania sił, to jest przyciągania lub unikania, oraz intensywności działających sił. Zachowanie pojmowane jest jako wypadkowa wielu sił jednocześnie działających w polu psychologicznym. Pole psychologiczne tworzy człowiek i jego środowisko. Oba elementy pola są dynamiczne i zmienne, ale w każdym momencie determinują one kierunek i intensywność ludzkiego zachowania.
3. Rodzaje motywacji
Motywację można pobudzać na wiele sposobów. Można otrzymać zamierzone cele poprzez zastraszać, wymuszać, ale także zachęcać i inspirować. W pierwszym przypadku uruchamia się motywację negatywną, a w drugim - pozytywną.
Motywacja negatywna opiera się na obawie (lęku), która pobudza do pracy przez stwarzanie poczucia zagrożenia, jak np. zagrożenie naganą, obniżeniem uznania. Kierowanie się motywacją negatywna wywołuje spustoszenia w osobowości danego człowieka. Można do nich zaliczyć:
Obniżenie poczucia własnej wartości. Brak ten wywołuje dezorientację wewnętrzną i hamowanie myślenia.
Przyjmowanie postawy defensywnej. Ludzie żyjący w atmosferze zagrożenia przeżywają frustracje i depresje, a swoją motywację ustawiają obronnie, nie zaś zdobywczo. Sytuacja tka obniża w sumie wydolność, energie i inicjatywę, pomysłowość.
Spadek ambicji. Ludzie stale obawiający się sankcji albo nie akceptują swego położenia i buntują się wewnętrznie, co w sprzyjających okolicznościach przekształca się w bunt zorganizowany, albo starają się przypodobać przełożonym, odgrywając wobec nich rolę służalniczą za cenę zapewnienia sobie spokoju.
Motywacja ujemna jest motywacją unikania czegoś (przykrości, bólu, kary itp.). Aktywizuje ona osobnika do działania w określony sposób: wzmaga w nim pragnienie stabilizacji, poczucia bezpieczeństwa, prowadzenia biernego, spokojnego trybu życia.
Motywacja pozytywna polega na stwarzaniu osobnikowi perspektyw coraz lepszego urzeczywistniania jego celów miarę spełnienia oczekiwań wobec zleceniodawcy zadania.
Motywacja pozytywna powoduje większą aktywizację pracownika i pełniejsze wykorzystania jego możliwości z uwagi na większe zaangażowanie uczuciowe. Jest ona motywacją dążenia do czegoś, co w oczach danego osobnika jest godne pożądania. Jej skuteczność w dużej mierze zależy od realności dawanych osobnikowi obietnic i jego przeświadczeń, że sukces jest możliwy.
Nagroda istniejąca jedynie w wyobrażeniach lub nagroda rzeczywista, ale zbyt opóźniona nie ma wartości wzmacniającej w procesie pobudzania motywacji, nawet gdyby była atrakcyjna.
Motywy pozytywne, często uruchamiane, przyczyniają się do wykształcenia motywacji osiągnięć, rozumianej jako ambicja osiągnięcia wysokich wyników, stawiania sobie i innym wysokich wymagań, dążenie do realizacji ambitnych celów, chęć podejmowania dużego wysiłku i dużej odpowiedzialności. Ludzie, bowiem dążą do czyn, działania, osiągnięć, tworzenia rzeczy nowych, sukcesu jako naturalnych dróg prowadzących do uzyskania społecznej aprobaty i uznania, podziwu dal swej sprawności, wiedzy i umiejętności, potwierdzenia w działaniu swej wartości.
W praktyce częściej pobudza się do działania stosując bodźce ujemne. Poczucie zagrożenia pozwala stosunkowo uruchomić silniejsze dążenia i wyzwolić więcej energii, a poza tym są one mniej kosztowne, albowiem łatwiej jest coś zabrać lub zagrozić utratą już posiadanych korzyści, iż stworzyć nadzieje otrzymania czegoś, tym bardziej, że zobowiązuje to do dotrzymania obietnicy. Działanie bodźców negatywnych jest mniej korzystne, ponieważ osobnik w poczuciu obawy stara się nie oto, aby jak najlepiej wykonać swoje zadanie, lecz o to, by zaspokoić oczekiwania przełożonych, by nikomu się nie narazić.
Maksymalna mobilizacje sił, uzdolnień i energii w dłuższym okresie może dać motywacja ustawiona zdobywczo, a nie obronnie. Motywowanie poprzez oddziaływanie ujemne może zmuszać ludzi do wykonania określonego zadania, ale nie wytworzy w nich do niego zamiłowania i entuzjazmu.
Toteż w praktyce powinno się dążyć do tego, aby przeważała zdecydowanie motywacja pozytywna, wspierana motywami negatywnymi odpowiednio do konkretnych sytuacji i postaw osobnika, aby za sukces była nagroda zaś za niepowodzenie - kara.
3. Modele motywacji
Współczesna psychologia wyróżnia cztery zasadnicze modele motywacji, a mianowicie: model „homeostatyczny”, model „podnietowy”, model „poznawczy”, model „humanistyczny”.
Model homeostatyczny opiera na pojęciu homeostazy. Twórcy tego modelu zakładają, że wszystkie procesy biologiczne człowieka - w tym zachowanie - determinowane są przez zakłócenie homeostazy, tj. optymalnego stanu w organizmie.
Model podnietowy opiera się na założeniu, że niektóre bodźce zewnętrzne mają wpływ dynamizujący, tzn. determinują stan aktywizacji lub mobilizacji energii organizmu. Prowadzi to często do redukcji zewnętrznych bodźców dynamicznych. Bodźce te mają swe źródło w obiektach stymulujących, zwanych „podnietami”, tzn. motywującymi obiektami bodźcowymi.
Model poznawczy zakłada, że istnienie niegodności między danymi poznawczymi jest samo w sobie czynnikiem motywacyjnym. Termin „dane poznawcze” oznacza wszelką wiedze, opinie, przekonanie dotyczące środowiska, siebie samego oraz własnego zachowania.
Model humanistyczny opiera się na tzw. koncepcji humanistycznej człowieka, przeciwstawnej wobec dominującej koncepcji biologicznej. Jego twórcy zakładają, że istnieje specyficzny rodzaj motywacji dla człowieka dorosłego, tzw. motywacja wzrostu. Tę klasę motywacji - lub zachowania się ludzi jako całości - uważa się za niezdeterminowaną.
4. Wnioski
W mojej pracy zawarłam ogólne pojęcie motywacji oraz jej koncepcje a także najważniejszy podział.
Osobiście uważam, że najlepszym rodzajem motywowania ludzi jest to metoda pozytywnego motywu, ponieważ ona nie wywołuje negatywnego odbioru i nie pogarsza jakości wykonanego zadania. Ale nie jestem też przeciwna stosowaniu od czasu do czasu jakiejś negatywnej metody, oczywiście niezbyt mocno naruszającej postawę osobnika. Czyli jak już wspomniałam za sukces nagradzać a zaś za niepowodzenie karać.
Bibliografia
1. Dauglas T. Kenrick, Steven L. Neuberg, Robert B. Claldini, „Psychologia społeczna”,
2. Gerd Mietzel, „Wprowadzenie do psychologii”,
3. Jan Strelau, „Psychologia”, tom II, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk 2000
9