Edyta Jabłonowska Zduńska Wola 10.12.2011

Centrum Nauki i Biznesu ,,Żak”

DSA semestr I

Przedmiot: Socjologia i psychologia społeczna

Temat: Pojęcie motywacji i jej wpływ na zachowania społeczne.

Człowiek jest istotą wyposażoną w wiele ciekawych, nurtujących wewnętrznych mechanizmów psychologicznych czy społecznych. Takiego typu mechanizmy są przedmiotem badań wielu naukowców a także teoretyków z dziedzin takich jak: psychologia, socjologia, ekonomia itd. Współcześnie jednym z ciekawszych, godnych uwagi mechanizmów jest motywacja, której kontekst nie jest prosty i jednoznaczny do zdefiniowania. Uważa się, że odpowiedzialna jest przede wszystkim za:

-uruchomienie zachowania,

-ukierunkowanie zachowania,

-podtrzymanie zachowania,

-oraz za zakończenie zachowania.

Istnieją różne interpretacje danego terminu, jednak pierwotnie wywodzi się on z języka łacińskiego od słowa „movere”, co oznacza „poruszać się”, „wprawiać w ruch”. Istotnym punktem wyjścia będzie tu zatem powiązanie z pewna energią i pobudzeniem do działania. Biorąc pod uwagę te dwa komponenty autorzy najczęściej motywację utożsamiają z :

-po pierwsze czynnikami, nadającymi energię zachowaniu jednostki, które ją ukierunkowuje na dany cel,

- po drugie ze stanem pewnej gotowości człowieka do podjęcia określonego zachowania.

Motywacja jak mówi Janusz Reykowski jest to „proces psychicznej regulacji, dzięki któremu formułują się dążenia, przez które rozumieć należy tendencje do podejmowania czynności ukierunkowanych na określony cel”. W tym ujęciu autor stwierdza iż motywacja jest procesem tzn. angażuje wiele czynników współdziałających ze sobą w określonym kierunku. Proces motywacji integruje przede wszystkim wszelkie procesy myślowe, fizjologiczne czy psychiczne jednostki.

Według zaś J. Penc motywację określa jako ,,wewnętrzny mechanizm każdego człowieka, od którego zależy aktywność i chęć podejmowania bardziej lub mniej ambitnych działań skierowanych na osiągnięcie zamierzonego celu”. Zgodnie z tą definicją motywacja ujmowana jest jako mechanizm czyli całokształt powiązanych ze sobą części zmierzających do uzyskania określonego rezultatu.

Motywacja będąca różnie rozumianym, dość rozbudowanym i utrwalającym się mechanizmem zależna jest od wielu czynników wpływających na ludzi, ich najbliższe środowisko. Kształtuje się poprzez rozmaite przeżycia psychiczne człowieka, które wyznaczają możliwości i kierunki jego aktywności. Stanowi ona proces regulacji, który pełni funkcje sterowania czynnościami tak, aby prowadziły do osiągnięcia określonego wyniku. W ten sposób powoduje ona przejście od braku aktywności do zaangażowania się w to, co się wykonuje do wydajności satysfakcjonującej.

Jako mechanizm psychologiczny uruchamiający i organizujący zachowanie człowieka -stanowi pewnego rodzaju siłę motoryczna ludzkich zachowań. Siła ta to popędy, instynkty i życzenia, a także stany napięć, które nazywa się „mechanizmami organizmu ludzkiego”. Od jej wielkości i struktury zależy ogólna aktywność psychofizyczna jednostki, mobilizacja jej sił i energii oraz chęć podejmowania zadań trudniejszych i ponoszenia ryzyka. Wpływa ona głównie na intensywność i trwałość wysiłków zmierzających do osiągnięcia wytyczonego celu. Sama siła motywacji zależy w dużej mierze od spostrzeganej atrakcyjności celu a także subiektywnego przekonania, że jest on możliwy do osiągnięcia.

Warunkiem uruchomienia procesu motywacyjnego jest istnienie napięcia motywacyjnego, czyli wewnętrznego stanu niespełnienia lub zakłócenia, połączonego z gotowością do działania oraz szczególnym uwrażliwieniem człowieka na bodźce mające zdolność redukowania tego napięcia. Im napięcie motywacyjne jest wyższe, tym wyższa atrakcyjność bodźca i siła związanej nim motywacji.

Koncepcje motywacji

W każdym ujęciu motywację pojmuje się jako zespół mechanizmów powodujących uruchomienie, ukierunkowanie, podtrzymanie i zakończenie zachowania. Mechanizmy te są jednak odmiennie opisywane w poszczególnych koncepcjach.

Podejście ewolucyjne określa motywację jako realizację utrwalonego wzorca zachowania uruchomionego przez bodziec wyzwalający lub niespecyficzną tendencję do rozpowszechniania własnych genów. A zatem w tym kontekście motywacja uwarunkowana jest biologicznie.

Natomiast u Freuda w podejściu psychodynamicznym uwzględnia się podporządkowanie wykonywanych zachowań przez popędy: sama motywacja zaś ma charakter raczej nieświadomy. Celem zachowania jest jedynie zwalczanie przykrego napięcia. W tak zwanej kulturowej wersji psychoanalizy postulowano istnienie także mechanizmów motywacyjnych - na przykład potrzebę bezpieczeństwa, potrzebę przyjemności czy dążenie do realizacji ideału własnej osoby.

U behawiorystów mechanizmy motywacyjne obserwuje się głównie w popędach, w przynętach i we wzmocnieniach. Cały proces rozpoczyna się od popędu, uruchamiającego zachowanie i kończący się wzmocnieniem. W sytuacji, gdy wzmocnienie jest pozytywne, powoduje wzrost tendencji do powtórzenia nagrodzonego zachowania.

Odmiennie mechanizm motywacyjny postrzega psychologia humanistyczna mówiąca o tym, że odwołuje się on do potrzeb ułożonych hierarchicznie zgodnie z piramidą Maslowa, z których najważniejsza jest potrzeba samorealizacji, to jest potrzeba spełnienia własnych możliwości. Zaspokojenie potrzeb niższego rzędu -fizjologicznych czy bezpieczeństwa, staje się warunkiem aktywizacji potrzeb wyższego rzędu-samorealizacji.

W koncepcjach poznawczych motywacja związana jest z procesem przetwarzania informacji - z dostatkiem lub deficytem informacji, ze zgodnością informacji lub konfliktem informacyjnym z równowagą lub dysonansem poznawczym. Napięcia w systemie poznawczym (odczuwane jako przykre) celowo działa w taki sposób, by w konsekwencji wyeliminować braki równowagi, niezgodności, konfliktu.

W psychologii teologicznej motywacja występuje jako rezultat gry sił w polu psychologicznym - kierunku działania sił, to jest przyciągania lub unikania oraz intensywności działających sił. Zachowanie pojmowane jest jako wypadkowa wielu sił jednocześnie działających w polu psychologicznym. Pole psychologiczne tworzy człowiek i jego środowisko. Oba elementy pola są dynamiczne i zmienne, ale w każdym momencie determinują one kierunek i intensywność ludzkiego zachowania.

Rodzaje motywacji

Motywacja może być pobudzana na wiele sposobów. Można otrzymać zamierzone cele stosując takie czynności jak zastraszanie, wymuszanie, także poprzez czynności konstruktywne czyli zachęcanie i inspirowanie. Na podstawie tych specyficznych dla swojej grupy czynności motywację możemy podzielić na dwa główne rodzaje: pozytywną i negatywną.

Pierwsza z kolei motywacja negatywna przejawia się obawą (lękiem), która pobudza do pracy przez stwarzanie poczucia zagrożenia, jak np. zagrożenie naganą, obniżeniem uznania. Kierowanie się motywacją negatywna wywołuje spustoszenia w osobowości danego człowieka. Można do nich zaliczyć:

-Obniżenie poczucia własnej wartości. Brak ten wywołuje dezorientację wewnętrzną i hamowanie myślenia.

-Przyjmowanie postawy defensywnej. Ludzie żyjący w atmosferze zagrożenia przeżywają frustracje i depresje, a swoją motywację ustawiają obronnie, nie zaś zdobywczo. Sytuacja taka obniża w sumie wydolność, energie i inicjatywę, pomysłowość.

-Spadek ambicji. Ludzie stale obawiający się sankcji albo nie akceptują swego położenia i buntują się wewnętrznie, co w sprzyjających okolicznościach przekształca się w bunt zorganizowany albo starają się przypodobać przełożonym, odgrywając wobec nich rolę służebną cenę zapewnienia sobie spokoju.

Motywacja ujemna jest motywacją unikania czegoś (przykrości, bólu, kary itp.). Aktywizuje ona osobnika do działania w określony sposób: wzmaga w nim pragnienie stabilizacji, poczucia bezpieczeństwa, prowadzenia biernego, spokojnego trybu życia.

Druga już wspomniana motywacja pozytywna polega na stwarzaniu osobnikowi perspektyw coraz lepszego urzeczywistniania jego celów w miarę spełnienia oczekiwań wobec zleceniodawcy zadania. Przyczynia się ona do wzrostu aktywizacji pracownika i pełniejszego wykorzystania jego możliwości z uwagi na większe zaangażowanie uczuciowe. Jest ona motywacją dążenia do czegoś, co w oczach danego osobnika jest godne pożądania. Jej skuteczność w dużej mierze zależy od realności dawanych jednostce obietnic i jego przeświadczeń, że sukces jest możliwy.

Nagroda istniejąca jedynie w wyobrażeniach lub nagroda rzeczywista, ale zbyt opóźniona nie ma wartości wzmacniającej w procesie pobudzania motywacji, nawet gdyby była atrakcyjna.

Motywy pozytywne, często uruchamiane, przyczyniają się do wykształcenia motywacji osiągnięć, rozumianej jako ambicja osiągnięcia wysokich wyników, stawiania sobie i innym wysokich wymagań, dążenie do realizacji ambitnych celów, chęć podejmowania dużego wysiłku i dużej odpowiedzialności. Ludzie, bowiem dążą do czyn, działania, osiągnięć, tworzenia rzeczy nowych, sukcesu jako naturalnych dróg prowadzących do uzyskania społecznej aprobaty i uznania, podziwu dal swej sprawności, wiedzy i umiejętności, potwierdzenia w działaniu swej wartości.

W praktyce częściej pobudza się do działania stosując bodźce ujemne. Poczucie zagrożenia pozwala stosunkowo uruchomić silniejsze dążenia i wyzwolić więcej energii, a poza tym są one mniej kosztowne, albowiem łatwiej jest coś zabrać lub zagrozić utratą już posiadanych korzyści, iż stworzyć nadzieje otrzymania czegoś, tym bardziej, że zobowiązuje to do dotrzymania obietnicy. Działanie bodźców negatywnych jest mniej korzystne, ponieważ osobnik w poczuciu obawy stara się nie oto, aby jak najlepiej wykonać swoje zadanie, lecz o to, by zaspokoić oczekiwania przełożonych, by nikomu się nie narazić.

Maksymalna mobilizacje sił, uzdolnień i energii w dłuższym okresie może dać motywacja ustawiona zdobywczo, a nie obronnie. Motywowanie poprzez oddziaływanie ujemne może zmuszać ludzi do wykonania określonego zadania, ale nie wytworzy w nich do niego zamiłowania i entuzjazmu.

Toteż w praktyce powinno się dążyć do tego, aby przeważała zdecydowanie motywacja pozytywna, wspierana motywami negatywnymi odpowiednio do konkretnych sytuacji i postaw osobnika, aby za sukces była nagroda zaś za niepowodzenie - kara.

Modele motywacji

Współczesna psychologia wyróżnia cztery zasadnicze modele motywacji, a mianowicie: model homeostatyczny, model podnietowy, model poznawczy, model humanistyczny.

Model homeostatyczny opiera na pojęciu homeostazy. Twórcy tego modelu zakładają, że wszystkie procesy biologiczne człowieka - w tym zachowanie - determinowane są przez zakłócenie homeostazy, tj. optymalnego stanu w organizmie.

Model podnietowy opiera się na założeniu, że niektóre bodźce zewnętrzne mają wpływ dynamizujący, tzn. determinują stan aktywizacji lub mobilizacji energii organizmu. Prowadzi to często do redukcji zewnętrznych bodźców dynamicznych. Bodźce te mają swe źródło w obiektach stymulujących, zwanych „podnietami”, tzn. motywującymi obiektami bodźcowymi.

Model poznawczy zakłada, że istnienie niegodności między danymi poznawczymi jest samo w sobie czynnikiem motywacyjnym. Termin „dane poznawcze” oznacza wszelką wiedze, opinie, przekonanie dotyczące środowiska, siebie samego oraz własnego zachowania.

Model humanistyczny opiera się na tzw. koncepcji humanistycznej człowieka, przeciwstawnej wobec dominującej koncepcji biologicznej. Jego twórcy zakładają, że istnieje specyficzny rodzaj motywacji dla człowieka dorosłego, tzw. motywacja wzrostu. Tę klasę motywacji - lub zachowania się ludzi jako całości - uważa się za niezdeterminowaną.

BIBLIOGRAFIA

1. Dauglas T. Kenrick, Steven L. Neuberg, Robert B. Claldini, „Psychologia społeczna”, Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo  Psychologiczne, 2002

2. Mietzel G., ,,Wprowadzenie do psychologii”, Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo  Psychologiczne, 2003

3. Penc J., Kreatywne kierowanie, Warszawa: Wydawnictwo ''Palcet”, 2000

4. Reykowski J, ,,Procesy emocjonalne; motywacje, osobowość”, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1992

5. Strelau J., „Psychologia”, tom II, Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo  Psychologiczne, 2000

Reykowski J., Procesy emocjonalne; motywacje, osobowość, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1992, s. 113

Penc J., Kreatywne kierowanie, Warszawa: Wydawnictwo ''Palcet”, 2000, s.103

4

---