Emile Durkheim (1858-1917)

Najwybitniejszy przedstawiciel socjogolizmu, profesor socjologii w Bordeaux gdzie już w 1896 roku objął pierwszą na świecie katedrę socjologii, a od 1902r. na paryskiej Sorbonie. Autor klasyków studiowanych po dziś dzień tj. m.in. O podziale pracy społecznej, Zasady medoty socjologicznej, Elementarne formy życia religijnego. System totemiczny w Australii itd.

Wpływ Durkheim'a okazał się trwały nie tylko dlatego, że stworzył kolejną teorię socjologiczną, lecz rónież a może przede wszystkim dlatego, że potrafił zastosować ją w badaniach empirycznych np: praca o samobójstwie, ale także potrafił ją kompleksowo wyłożyć zaś w około swoich wykładów skupił gro utalentowanych współpracowników tworząc jedną z nielicznych prawdziwych szkół naukowych. Oprócz objęcia pierwszej katedry socjologicznej, utorowania jej drogi na francuskie uniwersytety tudzież szkoły niższych szczebli, swój wpływ na instytucjonalizację socjologii jako nauki zaobserwować można także w wydawanym czasopismie socjologicznym od 1898 roku..

Reasumując, o Durkeimie nalezy powiedzieć, że jest to socjolog z krwi i kości uczynił dużo jak nie wiecej niż ktokolwiek inny dla określenia statusu socjologii i zapewnienia jej miejsca pośród innych nauk.

Dziedzictwo myśli społecznej - Durkheim..

Pomimo to, iż socjologia Durkheima była niezwykle nowatorka, nie można zapomnieć o arche tej nauki. Niewątpliwie źródło myśli Durkheima znajduje się poza nim samym, świadczą o tym chociażby studia myśli społecznej Montesquieu czy też Rousseau tudzież liczne odwołania do socjologów a także ideologów XIX w. Twórczość Durkheima nawiązywała niewątpliwie do trwających od początku stulecia dyskusji o kryzysie społecznym i drogach jego przezwyciężenia. Polegała ona na nieustającym dialogu pomiędzy konserwatyzmem, liberalizmem i socjalizmem, który de facto miał prowadzić do utworzenia podstawy "naukowego racjonalizmu...", który to pozwoliłby rozwiązać problemy praktyczne. Największą uwagę poświęcił ideologiom jemu współczesnym, za przyklad może służyć osobny cykl wykładów poświęcony socjalizmowi. Durkheim był zdania, że stanowią one dla socjologa ważne źródło inspiracji - co jednak nie świadczy o tym, iż powinien się identyfikować z jakąkolwiek z nich..

Dialog ów owocował w długotrwałych sporach. Zgodnie z tym wg. Durkheima każda z ideologii w/w ma swoje minusy i plusy. Aby przedstawić przyczyny, które prowadziły do braku identyfikacji Durkheima z jedną jedyną ideologią należy przedstawić je w świetle in minus...

Liberalizm:

• Spłyca problematykę społeczną, sprowadzając człowieka do homo oeconomicus.

• Społeczeństwo traktuje jako narzędzie zapewniające ludziom maxumum niezależności i pomyślności(w liberalnym społeczeństwie prym wiedzie ekonomia a nie moralność). Wg. tego autora społeczeństwo to nic innego jak "ognisko życia moralnego".

• Liberalizm to doktryna zarówno niesłuszna jak i niebezpieczna...

Socjalizm:

• Analogiczna skłonność traktowania społeczeństwa do Liberalizmu tj. społeczeństwo widzi przez pryzmat żywej ekonomii zaś państwo jako instrument życia ekonomicznego.

• Transformacja społeczeństwa kapitalistycznego w społeczeństwo socjalistyczne nie jest konieczne, wrecz przeciwnie - niewytłumaczlne. Stabilizacja społeczne co za sobą prowadzi wprowadzenie zmian winna być zależna od czynników moralnych a nie ekonomicznych tudzież politycznych.

Konserwatyzm:

• Durkheim opowiadał się bez zastrzeżeń za ideałami Deklaracji praw czowieka i obywatela, w której widział fundament odnowionej moralności.

• Aktywnie walczył w walce o laicyzację francuskiego szkolnictwa.

Jest to unaocznienie poglądu Drukheima, który mówi o niemożliwości akcesu uczonych do jednej jedynej doktryny praktycznej. Powinien wchodzić w dialog/dyskusję z każdą istniejącą doktryną co wcale nie przeszkadza w przyjęciu nawet bezkrytycznym poszczególnych zapatrywań danej doktryny. Podobna niechęć do zamykania w jasnych, przejrzystych szufladkach udzielała się w stosunku do popularnych w jego czasach teoriach naukowych np: pozytywizm XIX w. Unikał określenia w tym przykładzie pozytywista twierdząc, iż naukowiec może a nawet winien uprawiać naukę bez tego typu identyfikacji czy też uprzedzeń filozoficzno-ideologicznych tj. uprawiać wolną naukę...

Fakty społeczne wg. Emile Durkheim'a

Fakty społeczne - wszelki sposób robienia, utrwalony lub nie, zdolny do wywierania na jednostkę zewnętrznego przymusu..

a) Materialne fakty społeczne

- Społeczeństwo

- Strukturalne skladniki społeczenstwa np: kościół, instytucje itd.

- morfologiczne składniki społeczenstwa np: rozmieszczenie ludności, kanały informacyjne itd.

b) Niematerialne fakty społeczne

- Moralność

- Swiadomość zbiorowa

- Wyobrażenie zbiorowe

- Prądy społeczne

Durkheim swoją teorią FAKTÓW SPOŁECZNYCH w dużym stopniu określił zadania socjologów. Był zdania, iż socjologia tudzież socjolodzy winni zajmować się studiowaniem faktów społecznych.

Zdaniem Durkheima, socjolog zbliżając się do faktów społecznych winien zachowywać się tak jakby wszedł w obcy mu świat tj. wyzbyć się wszelkich uprzedzeń. Powinien wprawić się w stan ducha w jakim znajdują się np.: fizycy czy chemicy wtedy gdy zapuszczają się w nie zbadane jeszcze regiony swej działalności naukowej. Jego postulat metodologiczny zbliżony był do metodycznego wątpienia Kartezjusza - była to inaczej mówiąc próba odnalezienia socjologicznego COGITO - punktu, od którego można byłoby zacząć budowę gmachu rzeczywiście pewnej wiedzy. Tym punktem dla Emile Durkheima była EMPIRIA.

Utopia epistemologiczna nakazywała badaczowi zachowywać się w duchu zasady relatywizmu kulturowego - wchodząc w obcy świat, badacz zmuszony jest wyzbyć się wcześniej wiedzy, poznanych praw moralnych, zasad postępowania etc. - jego zadaniem jednak jest poznawanie nowego świata, w który wkroczył takim jaki faktycznie jest, nie zaś taki jaki powinien być..

Nauka winna czerpać elementy swych wstępnych definicji z danych zmysłowych - to nie wiedza przednaukowa jest drogowskazem ale wrażenia czy zmysłowe doświadczenia.

Fakty społeczne traktowane jako rzeczy - możliwe są do poznania jedynie drogą obserwacji i eksperymentów, stopniowo przechodząc od cech najbardziej zewnętrznych do cech mniej widocznych i głębszych. Tylko zewnętrzne poznanie jest możliwe, gdyż fakty społeczne tj. rzeczy są:

- Sprzeczne z ideą - którą poznaje się od wewnątrz

- Zewnętrzne wobec jednostki.

Filozofia człowieka - HOMO DUPLEX

Pomimo wielokrotnie deklarowanej niechęci do filozofii Durkheim'a niemożliwe byłoby mówienie o postulatach tego autora bez nuty tejże nauki. Chociażby dzięki jego wykształceniu oraz licznych nawiązań do wielu założeń filozoficznych.

Jednym z takich postulatów, w których filozofia odegrała wielką role jest wyobrażenie o istocie człowieka i jego człowieczeństwu. Od zawsze badacze/filozofowie zmagali się z problematyką człowieka składającego się z ciała i duszy(dwóch sprzecznych biegunów). Problematyka HOMO DUPLEX na przestrzeni wieków była tłumaczona różnie, jednak nigdy nie można było znaleźć konsensusu pomiędzy przyziemnością zwierzęcą i wyniosłością ludzką.

Biegunowy podział człowieka na istotę biologiczną jej wrażenia, zmysły, instynkty, popędy z drugiej zaś strony dusza, myślenie, moralność i RELIGIA. W oczach Durkheima te dwa bieguny w człowieku są od zawsze w konflikcie. Ów konflikt polega na grze opierającej się na zasadzie 0 -1 - jeżeli człowiek chce postepować jak zwierze, wówczas przegrywa jego natura wyniosła - jego człowieczeństwo - i na odwrót. Te dwa bieguny prowadzą ciągłą bitwę, w której wygrać może tylko jeden z nich.

Takim punktem przejścia z natury zwierzęcej w pełne człowieczeństwo jest rzecz tudzież fakt społeczny bliżej nazywanym religią. Dzięki religii tj. przejściu z czasu profanum w czas sacrum, który wywiera zewnętrzny wpływ na jednostkę w postaci np.: lęku, szacunku prowadzi jednostkę do pohamowania zwierzęcych instynktów, popędów i wówczas uwalnia się z pod hamulców człowieczeństwo.

Czas sacrum i profanum różnicuje to co jest jednostkowe(zwierzęce, egoistyczne) od tego co jest zbiorowe tudzież społeczne(ludzkie, moralne, altruistyczne). Społeczeństwo(które jest ponad jednostką) wywiera zewnętrzny wpływ na jednostki, który sprowadza je do zachowań odpowiednich tylko naturze ludzkiej tj. zbiorowe, moralne, altruistyczne postępowanie ludzi.

Wyniosłość zbiorowości nad jednostką.

Twierdzenie wyższości(zewnętrzności) społeczeństwa nad jednostką u Durkheima nie ma jedynie zabarwienia filozoficznego, ów autor był zdania, iż jest możliwe do uzasadnienia empirycznego.

4 argumenty przemawiające „za” empirycznym uzasadnieniem postulatu wyższości społeczeństwa nad jednostką. Społeczeństwo to nie suma jednostek…

• Analogia z nauk przyrodniczych - zjawiska życiowe nie można wyjaśnić przez powołanie się na właściwości komórek, z jakich składa się organizm(jednostka). (Dlaczego więc można przypuszczać, że wiedza o jednostkach może w jakikolwiek sposób tłumaczyć tajemnice życia społecznego?)

• Psychologia tłumów - ludzie zachowują się inaczej w zbiorowości(aktorzy - odgrywają swoje role) a z racji, iż jednostki rzadko bywają w stałym odosobnieniu - takie „zrazy psychiczne”, mają tendencje do utrwaleń w postaci wyobrażeń zbiorowych.(socjologia Durkheima znacznie różnicuje się z psychologią tłumów)

• Zastana rzeczywistość - jednostka nie wymyśla stosowanych przez siebie metod pracy, nie wynajduje praktykowanej przez siebie religii, nie tworzy języka stosowanego przez siebie - ale wszystko to w drodze socjalizacji przyswaja sobie tj. dostosowuje się do norm powszechnie obowiązujących w danej zbiorowości.

• „Fałszywe” wyobrażenia jednostek - Chcemy działać jako egoiści tym czasem kierujemy się bezinteresownością, uważamy, iż jesteśmy rozumni a tym samym jesteśmy niewolnikami bezsensownych przesądów. Reasumując - zamierzenia jednostki są bezsilne wobec praw rządzących społeczeństwem

---