Polityka strukturalna Unii Europejskiej, a szanse wyrównywania poziomów między regionami w Polsce


Ryszard Bednarski

Polityka strukturalna Unii Europejskiej, a szanse wyrównywania poziomów między regionami w Polsce.

Weryfikacja pojęć

W polskiej literaturze problemu można napotkać używanie dwóch terminów: polityka regionalna i polityka strukturalna, jako adekwatnych (tożsamych). Niekiedy zamiennie używany jest również termin: polityka spójności. Jak wynika z analizy publikacji poświęconych tejże tematyce, w krajach Europy Zachodniej polityka strukturalna jest prowadzona na szczeblu Unii Europejskiej, natomiast państwa członkowskie prowadzą na szczeblu krajowym politykę regionalną. Unia Europejska prowadzi politykę strukturalną, zgodnie z nakazami zasady subsydiarności, natomiast jej instytucje, również zgodnie z tą zasadą, nie mają tytułu prawnego do kształtowania polityki regionalnej w państwach członkowskich.

Podstawową misją polityki strukturalnej Unii Europejskiej jest wzrost poziomu spójności wewnętrznej w ramach całej Wspólnoty jednak zapis art. 130a Jednolitego Aktu Europejskiego z 1987 r. wyraźnie stwierdza: „W celu promowania ogólnego harmonijnego rozwoju Wspólnota powinna rozwinąć akcje prowadzące do wzmocnienia swojej ekonomicznej i społecznej spójności. W szczególności Wspólnota powinna działać na rzecz redukcji zróżnicowań między regionami i ograniczenia zacofania słabiej rozwiniętych regionów”. Zapis mówi o „działaniu na rzecz ...”, czyli wspomaganiu, a nie zastępowaniu działań samorządów terytorialnych, czy rządów państw członkowskich w kreowaniu i realizacji krajowych polityk regionalnych.

Z kolei polityka spójności, a w zasadzie polityka spójności społeczno-ekonomicznej wyraża się w dążeniu do wyeliminowania dysproporcji między różnymi regionami Unii Europejskiej. Spójność (kohezja) rozumiana jest w trzech ujęciach:

Różnica między polityką strukturalną, a polityką spójności polega jedynie na tym, że korzystają z różnych instrumentów realizacji: w wypadku polityki strukturalnej z Funduszy Strukturalnych, a w wypadku polityki spójności z Funduszu Spójności.

Warunkiem urzeczywistnienia procesów integracyjnych w Unii Europejskiej jest zmniejszenie różnic w rozwoju ekonomicznym oraz poziomie życia ludności krajów członkowskich. Już w latach sześćdziesiątych stało się jasne, że wolny rynek nie zmniejszy tych rozpiętości, a procesy integracyjne dodatkowo te różnice powiększają. Nasilało się zacofanie tzw. regionów peryferyjnych, wyludniały się obszary górskie, narastały problemy socjalne w tzw. regionach starej industrializacji, zwiększało się bezrobocie i w szybkim tempie następowało ubożenie ludności w tzw. regionach problemowych.

Kraje członkowskie Wspólnoty Europejskiej próbowały walczyć z tymi negatywnymi zjawiskami przez tworzenie i realizację narodowych polityk regionalnych. Skuteczniejsze jednak okazały się wspólne działania polegające na finansowaniu tworzenia nowych gałęzi przemysłu w regionach, rozwijaniu stref przemysłowych, tworzeniu tzw. ognisk i biegunów wzrostu, wprowadzaniu produkcji nowych wyrobów.

Wprawdzie termin polityka strukturalna był obecny już w Traktacie ustanawiającym Wspólnotę Europejską (Traktat Rzymski) z 1957 r., gdzie znalazły się zapisy dotyczące utworzenia pierwszych funduszy strukturalnych: Europejskiego Funduszu Społecznego (ESF - European Social Found) i Europejskiego Funduszu Orientacji i Gwarancji Rolnej (EAGGF - European Agriculture Guidsance and Guarantee Fund), jednak polityka strukturalna, jako odrębna dziedzina działalności, jest realizowana wspólnie przez kraje członkowskie dopiero od 1972 roku. Okazało się, iż środki przeznaczane na wyrównywanie poziomu rozwoju regionów są nie są wystarczające, by działania były skuteczne. W związku z tym, w 1975 roku został utworzony Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego (ERDF - European Regional Development Fund). Ostatni z funduszy - Jednolity Instrument Finansowania Rybołówstwa (FIFG - Financial Instrument for Fisheries Guidance) powstał w ramach reformy funduszy strukturalnych w 1993 roku.

Cele i budżet Funduszy Strukturalnych

Polityka strukturalna Unii prowadzona jest wspólnie z krajami członkowskimi. Oznacza to w praktyce, że państwa te, razem z Komisją Europejską opracowują plany i zakres pomocy udzielanej przez UE. Jej celem jest zwiększenie spójności gospodarczej i społecznej kraju, lub w przypadku Unii Europejskiej, państw członkowskich Wspólnot, co w rezultacie ma doprowadzić do zmniejszenia różnic w rozwoju pomiędzy poszczególnymi jej regionami. Nadmierne różnice regionalne mają ujemny wpływ zarówno na funkcjonowanie Jednolitego Rynku Europejskiego, jak i systemu walutowego. Najważniejszym instrumentem tej polityki są cztery Fundusze Strukturalne.

Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego

Celem jego działalności jest zmniejszanie dysproporcji w rozwoju pomiędzy regionami Unii Europejskiej. Pomoc dla regionów polega na:

  1. inwestycjach (pozwalających utrzymać lub tworzyć stałe miejsca pracy), np.:

  1. rozwijaniu infrastruktury (np. budowa dróg, sieci telefonicznych), która:

Poza działaniami finansowanymi bezpośrednio w regionach, z budżetu EFRR finansowane są inicjatywy wspólnotowe - INTERREG (współpraca transgraniczna i międzyregionalna) oraz URBAN (rewitalizacja obszarów miejskich). Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego jest największym, pod względem budżetu, z Funduszy Strukturalnych.

Europejski Fundusz Społeczny

Współfinansuje działania krajów członkowskich UE związanych z polityką zatrudnienia oraz rozwoju zasobów ludzkich. Pomoc, podobnie jak w przypadku pozostałych funduszy, koncentruje się na najbiedniejszych regionach. Fundusz powinien wspierać działania zapobiegające i przeciwdziałające bezrobociu oraz działania rozwijające potencjał kadrowy, integrację społeczną rynku pracy, która promuje wzrost poziomu zatrudnienia, a także równość szans mężczyzn i kobiet. Fundusz powinien w szczególności wspierać działania podejmowane w ramach realizacji Europejskiej Strategii Zatrudnienia oraz ogłaszanych corocznie Wytycznych w Sprawie Zatrudnienia (Art. 1 Rozporządzenia EFS z 12.07.1999). EFS finansuje pięć obszarów:

EFS wspiera również rozwiązania systemowe dotyczące zatrudnienia i rozwoju zasobów ludzkich (np. systemy szkoleń zawodowych, doskonalenie nauczycieli i trenerów). Ponadto z Funduszu finansowana jest inicjatywa EQUAL (wyrównanie szans na rynku pracy).

Europejski Fundusz Orientacji i Gwarancji Rolnej

Fundusz podzielony jest na Sekcję Orientacji i Sekcję Gwarancji. Jedynie ta pierwsza jest zaliczana do Funduszy Strukturalnych. Jego zadaniem jest wspieranie transformacji struktury rolnictwa oraz pomoc w rozwoju obszarów wiejskich. Zakres pomocy jest bardzo szeroki i może obejmować:

Z budżetu EFOiGR finansowana jest inicjatywa LEADER + (rozwój obszarów wiejskich).

Finansowy Instrument Ukierunkowania Rybołówstwa

Fundusz finansuje inicjatywy służące restrukturyzacji rybołówstwa i upraw wodnych (acquaculture). Celem finansowanych projektów powinno być dążenie do uzyskania równowagi w środowisku morskim. Pomoc dla tego sektora polega na:

Zasady działania Funduszy Strukturalnych

Polityka strukturalna UE jest oparta na następujących zasadach:

  1. Koncentracji - środki płynące z Unii Europejskiej są przeznaczone dla regionów, które znajdują się w najtrudniejszej sytuacji ekonomicznej. Do tej grupy kwalifikują się regiony objęte pomocą w ramach celów Funduszy Strukturalnych.

  2. Partnerstwa - polegająca na współpracy Komisji Europejskiej z odpowiednimi władzami krajowymi, regionalnymi i lokalnymi. Dzięki temu środki pomocowe kierowane są do obszarów, które potrzebują największego wsparcia oraz prowadzeniu konsultacji władz samorządowych i rządowych z partnerami społecznymi najbardziej zainteresowanymi planowanymi działaniami, co zwiększa efektywności i celowość pomocy.

  3. Programowania (planowania) - pomoc przeznaczona jest na program trwałego rozwiązywania problemów danej gałęzi gospodarki lub danego regionu. W praktyce oznacza to konieczność tworzenia wieloletnich planów rozwoju gospodarczego i wykorzystania środków publicznych. Plany opracowywane są w drodze konsultacji partnerskich.

  4. Kompatybilności (zgodności) z zapisami traktatów, celami i instrumentami innych wspólnych polityk (przede wszystkim polityki konkurencji) oraz z wytycznymi dotyczącymi ochrony środowiska.

  5. Współfinansowania (dodatkowości) - oznacza, że dofinansowanie z UE ma uzupełniać, a nie zastępować fundusze z budżetu krajowego. Rozmiary współfinansowania UE są jasno określone i wynoszą najczęściej:

  1. Koordynacji działania - wszystkich Funduszy Strukturalnych i innych narzędzi finansowych Unii, a także koordynację polityki regionalnej między państwami członkowskimi.

  2. Pomocniczości (subsydiarności) - jest to podstawowa zasada funkcjonowania UE: władze wyższego szczebla nie mogą podejmować działań w sprawach, których załatwienie leży w gestii władz niższego szczebla. Na tej zasadzie opierają się stosunki pomiędzy Komisją Europejską a państwami członkowskimi i regionami.

Cele Funduszy Strukturalnych

CEL 1 - (regionalny) obejmuje regiony zapóźnione w rozwoju. Podstawowym kryterium zakwalifikowania regionu do celu 1 jest dochód PKB na jednego mieszkańca poniżej 75% średniego PKB państw UE. Tym celem są objęte również regiony słabo zaludnione (poniżej 8 mieszk. na jeden km² oraz obszary "ultraperyferyjne" (najbardziej oddalone - np. Gujana Francuska). W regionach celu 1 mieszka obecnie 20% ludności UE i pochłaniają 2/3 środków Funduszy Strukturalnych. Budżet na lata 2000-2006 - 135,6 mld € .

CEL 2 - (regionalny) wspieranie terenów silnie uzależnionych od upadającej gałęzi gospodarki. Budżet na lata 2000-2006 - 21,1 mld €.

CEL 3 - (horyzontalny) pomoc w modernizacji rynku pracy poprzez szkolenia zawodowe, lokalne inicjatywy w zakresie zatrudnienia oraz poprawa dostępu do rynku pracy. Budżet na lata 2000-2006 - 24,05 mld €.

Pomoc przejściowa

Pojawiła się w ramach reformy funduszy z 1999 roku; udzielana jest ona w średnim okresie (3-5 lat) regionom, które przestały lub przestaną spełniać kryteria Celu 1 albo Celu 2. Jest stopniowo zmniejszana (aż do 2005 roku). Budżet na lata 2000-2006 - 11,1 mld €.

Warto zauważyć, iż zadania realizowane w regionach zakwalifikowanych do Celu 1 mogą być współfinansowane z każdego z czterech Funduszy. Zadania realizowane w regionach zakwalifikowanych do Celu 2 mogą otrzymać wsparcie finansowe z dwóch funduszy: Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego i Europejskiego Funduszu Społecznego. Przedsięwzięcia realizowane w regionach zakwalifikowanych do Celu 3 mogą otrzymać środki finansowe wyłącznie z Europejskiego Funduszu Społecznego. Zasadą jest również, że region objęty wsparciem z Celu 1 nie może się starać o pomoc w ramach Celu 2 i Celu 3.

Inicjatywy Wspólnotowe

Nie należy ich mylić z programami wspólnotowymi (wewnętrznymi UE). Inicjatywy Wspólnotowe to specjalne instrumenty pomocy, których zadaniem jest finansowanie działań istotnych już nie dla jednego regionu czy kraju, lecz UE jako całości. Z tego też powodu są one opracowywane przez Komisję Europejską w porozumieniu z krajami członkowskimi. Inicjatywy Wspólnotowe są realizowane przez poszczególne Dyrekcje Generalne KE. W latach 1994-99 funkcjonowało aż 13 takich inicjatyw. Obecnie, w ramach ostatniej reformy funduszy ich liczbę zmniejszono do 4:

  • URBAN - rewitalizacja obszarów miejskich, zagrożonych lub dotkniętych zjawiskami strukturalnego bezrobocia i przejawami patologii społecznej). Jest finansowana również przez Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego.

  • LEADER+ - jest kontynuacją inicjatywy LEADER, która zajmowała się pomocą w rozwoju obszarów wiejskich. Finansowana przez Europejski Fundusz Orientacji i Gwarancji Rolnej.

    • Fundusz Spójności

    Nie jest funduszem strukturalnym, choć pełni bardzo ważną rolę w samej polityce strukturalnej. Fundusz Spójności jest to tymczasowe wsparcie finansowe dla krajów Unii Europejskiej, których PKB nie przekracza 90% średniej dla wszystkich krajów członkowskich. Nie obejmują go zasady i reguły postępowania stosowane przy Funduszach Strukturalnych. Dotyczy to głównie procesu planowania pomocy, w którym nie trzeba opracowywać szczegółowych (regionalnych lub narodowych) planów rozwoju. Poszczególne kraje składają od razu konkretne projekty lub grupy projektów, jednak odpowiednio duże (o budżecie powyżej 10 mln €). Realizację Funduszu Spójności wstępnie zaplanowano na lata 1993-99. Na szczycie UE w Berlinie postanowiono przedłużyć jego działanie bez zmian do 2006 roku.

    Podstawowym celem Funduszu Spójności jest zminimalizowanie różnic pomiędzy krajami, których poziom ekonomiczny znacznie odbiega od średniej UE. Charakterystyczne w Funduszu Spójności jest to, że do pomocy kwalifikowane są nie poszczególne regiony lecz całe kraje. Oprócz wspomnianego kryterium wysokości PKB, państwa ubiegające się o pomoc muszą przygotować konkretny program prowadzący do spełniania kryteriów spójności.

    W rozporządzeniu ustanawiającym Fundusz Spójności określono procentową wielkość pomocy przypadającą na poszczególne kraje. Przy ustalaniu dolnych i górnych limitów pomocy brano pod uwagę liczbę ludności, PKB i wielkość powierzchni kraju.

    Budżet Funduszu Spójności na lata 2000-2006 wynosi 18 mld € (w cenach z 1999r.), a na lata 2004-2006 prawie 7,6 mld € według cen z 1999 r. Finansowane są przede wszystkim działania z zakresu infrastruktury transportowej i ochrony środowiska. Określone programy z dziedziny transportu muszą być elementem transeuropejskiej sieci transportowej, a z dziedziny ochrony środowiska muszą spełniać wymogi wspólnej polityki ochrony środowiska.

    Wielkość środków budżetowych UE na wspieranie przedsięwzięć polityki strukturalnej w latach 2000-2006 ilustruje tabela 1.

    Analiza dokumentów regulujących działania polityki strukturalnej UE po przyjęciu nowego ich modelu wskazuje na, zarówno pozytywne, jak i negatywne skutki tych działań dla Polski.

    Zmiany dotyczą przede wszystkim puli i struktury środków, liczby i zakresu rzeczowego poszczególnych celów, koncentracji i poprawy efektywności działania,

    Tabela 1. Budżet polityki strukturalnej Unii Europejskiej na lata 2000-2006(w mln €)

    2000

    2001

    2002

    2003

    2004

    2005

    2006

    Fundusze strukturalne

    29 430

    28 840

    28 250

    27 670

    27 080

    27 080

    26 660

    Fundusz Spójności

    2 615

    2 615

    2 615

    2 615

    2 515

    2 515

    2 510

    Pomoc przedakcesyjna

    3 120

    3 120

    3 120

    3 120

    3 120

    3 120

    3 120

    Pomoc dla nowych członków

    0

    0

    6 450

    9 030

    11 610

    14 200

    16 780

    Ogółem polityka strukturalna

    35 165

    34 575

    40 435

    42 435

    44 325

    46 915

    49 175

    Cały budżet UE

    91 995

    93 385

    100 255

    102 035

    103 075

    104 995

    107 040

    Źródło: Fundusze Strukturalne w Polsce, UKIE, Warszawa, grudzień 2002, s. 14.

    organizacji i zarządzania, monitoringu i oceny. Dla Polski szczególnie ważne jest wydzielenie w ramach Funduszy Strukturalnych kwoty około 45,4 mld € dla 10 państw, które przystąpiły do UE 1 maja 2004 r.

    Nie uległa zmianie relatywna wielkość nakładów na Fundusze Strukturalne (ok. 0,46% PKB). Zwiększenie nakładów nastąpiło, lecz jest mniejsze niż miało to miejsce w latach 1988 i 1993, kiedy je podwajano. Nowością jest ograniczenie wielkości pomocy, jaką dany kraj może uzyskać z UE do 4% PKB (w Polsce 6-8 mld € rocznie). Zmniejszono liczbę uprawnionych celów z siedmiu do trzech. Nie oznacza to jednak zmniejszenia ilości możliwych działań. Bardziej zasadne jest stwierdzenie, iż nastąpiło ich „przegrupowanie”.

    Nowe zasady poprawiają koncentrację terytorialną pomocy - Cele nr 1 i 2 obejmują 35-40% ludności UE, nie jak dotychczas aż około 51%. Za realizację celów odpowiadają kraje członkowskie, które uzgadniają programy działania z Komisją Europejską.

    Istotna zmiana dotyczy tzw. Inicjatyw Wspólnotowych. Zmniejszono ilość programów finansowanych z ich środków z 13 do 4. Nastąpiła również redukcja nakładów, które poprzednio wynosiły 9% , a obecnie 5,35% Funduszy Strukturalnych.

    Podobna redukcja środków finansowych dotyczy tzw. Działań innowacyjnych: zmniejszono nakłady z 1% do 0,65% Funduszy Strukturalnych.

    Kolejną nowością, pozytywną dla nowych krajów członkowskich UE jest przyjęta w Berlinie zasada ring fencing (odgrodzenia), która powoduje, że środki w razie ich niewykorzystania przez te kraje, nie mogą być przekazane krajom „piętnastki”, co usuwa element konkurencji.

    Uproszczono również relacje pomiędzy Celami i Funduszami, z których mogą być realizowane. Poprawi to organizację i uprości współdziałanie między elementami zarządzającymi.

    Nie uległy zmianie ogólne stopy pomocy (od 75% kosztów całkowitych i co najmniej 50% nakładów publicznych). Udział UE w refinansowaniu przedsięwzięć uległ natomiast zmianie w zależności od typu projektu. Powoduje to możliwość większego udziału sektora prywatnego, jako inwestora przedsięwzięć przynoszących dochód. Niestety, nowa definicja przedsięwzięć infrastrukturalnych przynoszących dochody uniemożliwia uzyskanie pomocy dla Polski np. w kwestii rozwoju telefonii.

    W kwestii zarządzania finansami Funduszy, skomplikowany system wypłat i zaliczek uległ uproszczeniu.

    Nowością jest wprowadzenie „nagrody za osiągnięcia” (performance reserve) w wysokości 4% Funduszy z przeznaczeniem dla najbardziej efektywnych programów.

    Zaostrzono rygory kontroli finansowej, a obowiązki w tym zakresie zostały nałożone na kraj członkowski korzystający z Funduszy Strukturalnych. W razie stwierdzenia nieprawidłowości Komisja może ograniczyć lub zawiesić część lub całość pomocy UE w danym programie, jeśli korekty nie zostaną wprowadzone lub będą niezadowalające.

    Wprowadzono bardziej szczegółowe oceny (ewaluacja) realizowanych projektów. Obecnie ocen dokonuje się w trzech etapach: tzw. „ocena wstępna” (ex ante), „ocena pośrednia, cząstkowa” (interim) i „ocena końcowa” (ex post).

    Nowością jest również konieczność zaplanowania działań w ramach wszystkich celów na okres siedmiu lat, bez możliwości korekty po ocenie pośredniej (interim).

    Wprowadzono również zasadę, iż programowanie, monitoring i oceny są podporządkowane zasadzie partnerstwa. Każdy kraj członkowski korzystający z Funduszy Strukturalnych wyznacza dla każdego realizowanego programu jedną instytucję odpowiedzialną za jego wdrażanie. Instytucja ta raz w roku przeprowadza wraz z Komisją Europejską przegląd efektów programów. Każdy program podlega Komitetowi Monitorującemu, a programy lub ich elementy są poddawane ocenie niezależnych audytorów.

    Analizując zmiany dotyczące innego, ważnego instrumentu polityki strukturalnej UE, jakim jest Fundusz Spójności, należy zwrócić uwagę na fakt, iż został on utrzymany, co jest dobrą wiadomością szczególnie dla krajów, które przystąpiły do Wspólnot w maju 2004 r. Fundusz okazał się sprawnym instrumentem, który pozwala na dofinansowanie wielkich projektów inwestycyjnych. Uległa jednak zmniejszeniu dynamika przyrostu nakładów na Fundusz Spójności. Wzrosły również wymagania dotyczące przygotowania i implementacji programów. Więcej uwagi należy również poświęcić zarządzaniu i kontroli. Obowiązek ten spoczywa na kraju korzystającym z pomocy w ramach Funduszu. Zmiany powyższe nie powinny mieć ujemnego wpływu na możliwość korzystania z zasobów finansowych Funduszu przez Polskę.

    Możliwość korzystania z Funduszy Strukturalnych oraz Funduszu Spójności przez Polskę nastąpiła w momencie, gdy zasady ich funkcjonowania stały się bardziej przejrzyste, a warunki uzyskania uproszczone. Pozwoli to na optymalne ich zagospodarowanie, by dążyć do osiągnięcia celów, dla których zostały powołane. Należy zwrócić uwagę na fakt, iż Fundusze Strukturalne nie są formą „pomocy społecznej”, co obliguje Polskę do spełnienia określonych reguł i kryteriów dla ich pozyskania.

    Polityka regionalna Polski po roku 1989

    W Polsce przed rokiem 1989 polityka regionalna polegała głównie na realizacji koncepcji równomiernego rozmieszczania sił wytwórczych na obszarze kraju. Realizowano ją jako transfer środków budżetowych z województw bogatych na rzecz biedniejszych, poprzez alokację inwestycji centralnych. Miało to na celu aktywizację społeczno-gospodarczą regionów opóźnionych w rozwoju i zmniejszenie różnic regionalnych w tworzeniu dochodu narodowego.

    Uwarunkowania rozwoju społeczno-gospodarczego Polski zmieniły się istotnie po 1989 r. wraz z zapoczątkowaniem transformacji systemowej. W latach 1990-1993 wśród priorytetów gospodarki makroekonomicznej nie było polityki regionalnej. Za najważniejszy cel uznano osiągnięcie równowagi gospodarczej polegające na: ograniczeniu deficytu budżetowego, zmniejszeniu inflacji, osiągnięciu wewnętrznej wymienialności złotego. Interwencjonizm państwowy został zredukowany do przypadków zagrażających naruszeniem ładu społecznego. Jednak już w 1990 r. sporządzono dokumenty programowe, zapowiadające przyszłą jej aktywizację. Były to: Długookresowa koncepcja przestrzennego zagospodarowania kraju, zaakceptowana przez Radę Ministrów w lipcu 1990 r. oraz Zasady postępowania w sprawach regionalnych programów restrukturyzacji zaakceptowane przez Radę Ministrów w grudniu 1990 r.

    W 1992 r., pod naporem problemów, władze centralne były zmuszone do podjęcia niektórych przedsięwzięć w ramach polityki regionalnej. Dotyczyło to obszarów o wysokiej stopie bezrobocia, obszarów wymagających restrukturyzacji gospodarki (Górny Śląsk, Łódź, Wałbrzych), obszarów próbujących rozwiązać określone problemy we współpracy z krajami UE w ramach programów pomocowych. Powstał również dokument rządowy Kierunki polityki społeczno-gospodarczej do1994 roku z aneksem Polityka regionalna w latach 1992-1994., które to spowodowały utworzenie w 1993 r w budżecie centralnym rezerwy celowej na realizację zadań w zakresie polityki regionalnej. W 1994 roku rząd przyjął dokument programowy Zasady polityki regionalnej, a w 1995 roku powstał Raport o polityce regionalnej.

    W oparciu o te dokumenty zaplanowano wsparcie ze środków budżetowych dla czterech typów regionów:

    W 1999 r. została przyjęta Koncepcja Polityki Przestrzennego Zagospodarowania Kraju zawierająca podstawy programowe polityki rozwoju regionalnego w Polsce w ujęciu długookresowym.

    W polskiej polityce regionalnej lat dziewięćdziesiątych można wyróżnić dwa okresy. Pierwszy, do połowy dekady, przebiegał pod wyraźną presją wzrastającego bezrobocia. Narzędzia realizacji polityki regionalnej tego okresu były bardzo skromne z powodu ograniczonych środków finansowych oraz z powodu braku umiejętności zaplanowania pewnych zamierzeń. Charakterystyczną cechą tego okresu było to, że polityka regionalna koncentrowała się głównie na obszarach problemowych. Drugi okres uaktywnił podejście do problematyki regionalnej. Zostały podjęte prace nad stworzeniem strategii rozwoju regionalnego. Sformułowano również koncepcję polityki przestrzennego zagospodarowania kraju. Rozpoczęły się także prace nad dostosowaniem polskiej polityki rozwoju regionalnego do standardów obowiązujących w UE. Nadrzędnym celem polityki regionalnej tamtego okresu było efektywne wykorzystanie zróżnicowanych przestrzennie zasobów i predyspozycji. Postulowano politykę rozwoju regionalnego zorientowaną na wzrost konkurencyjności regionów.

    W maju 2000 roku Sejm uchwalił Ustawę o zasadach wspierania rozwoju regionalnego, która określiła zasady i formy prowadzenia przez państwo polityki regionalnej oraz zasady współdziałania w tym zakresie Rady Ministrów z organami administracji rządowej i samorządem terytorialnym. Ustawa ustalała ponadto instytucje realizujące politykę regionalną, tryb prowadzenia działań w tym zakresie oraz zasady zawierania i wykonywania tzw. Kontraktów wojewódzkich.

    W lipcu 2000 r. Rada Ministrów przyjęła dokument Polska 2025. Długookresowa strategia trwałego i zrównoważonego rozwoju.

    W październiku 2000 r. Ministerstwo Rozwoju Regionalnego i Budownictwa opublikowało Narodową Strategię Rozwoju Regionalnego 2001-2006, która prezentuje średniookresowe ujęcie polityki rozwoju regionalnego w Polsce. Pod koniec roku 2000, Rada Ministrów przyjęła w formie uchwały Program Wsparcia na lata 2001 i 2002. Oba te dokumenty stanowiły merytoryczną podstawę Kontraktów wojewódzkich. Celem strategicznym NSRR jest tworzenie warunków wzrostu konkurencyjności regionów oraz przeciwdziałanie marginalizacji niektórych obszarów w taki sposób, by sprzyjać długofalowemu rozwojowi gospodarczemu kraju, jego spójności ekonomicznej, społecznej i terytorialnej oraz integracji z UE.

    Problematyka polityki regionalnej zajmuje ważne miejsce w opublikowanej w styczniu 2002 r. Strategii Gospodarczej Rządu SLD-UP-PSL Przedsiębiorczość-Rozwój-Praca. Dokument zapowiada dalszą decentralizację finansów państwa oraz wyodrębnienie w budżecie środków na realizację tzw. „zadań interregionalnych” (dotyczących kilku regionów) i intraregionalnych (wspieranie strategii rozwoju danego województwa).

    W latach 1999-2004 powstały również dokumenty określające średniookresowe strategie sektorowe. Należą do nich m.in.: Spójna polityka strukturalna rozwoju obszarów wiejskich i rolnictwa 2000-2006, Narodowa strategia wzrostu zatrudnienia i rozwoju zasobów ludzkich 2000-2006, Narodowa strategia ochrony środowiska na lata 2000-2006, i II Polityka ekologiczna kraju, Narodowy program rozwoju społeczeństwa informacyjnego w Polsce na lata 2001-2006, które stały się podstawą do opracowania Narodowego Planu Rozwoju na lata 2004-2006. W Planie wymieniono najważniejsze obszary polityki społeczno-gospodarczej, na realizację których Polska otrzyma wsparcie z Funduszy Strukturalnych. Dotyczy to w szczególności: rozwoju przedsiębiorstw, infrastruktury oraz zasobów ludzkich.

    Cele nakreślone w NPR będą osiągane w oparciu o dokument Podstawy Wsparcia Wspólnoty, który zawiera wykaz dziedzin zatwierdzonych do dofinansowania ze środków Funduszy Strukturalnych oraz wysokość tego wsparcia. PWW określają również priorytety, które będą wdrażane w programach operacyjnych. W programie operacyjnym natomiast precyzuje się jakiego rodzaju cele, priorytety oraz działania będą realizowane. W niektórych dziedzinach wyodrębnione zostały poddziałania lub schematy.

    Można zaryzykować stwierdzenie, że polityka regionalna Polski w analizowanym okresie była dobrze rozwinięta, choć niestety tylko w sferze koncepcyjnej, a praktyczne działania były ograniczone z powodu braku środków finansowych. Niedostateczny rozwój instytucji i instrumentów polityki regionalnej stanowił barierę dla pozyskiwania i efektywnego wykorzystywania funduszy przedakcesyjnych UE, które to środki stanowiły szansę na zmniejszenie dystansu dzielącego Polskę od państw wysoko rozwiniętych, jak również szansę na zwiększenie spójności wewnętrznej kraju.

    Pomoc przedakcesyjna dla Polski

    By pomóc krajom, które wstąpiły na ścieżkę reform ustrojowych, dla zapewnienia im stabilności politycznej i gospodarczej, rządy państw rozwiniętych przekazują środki finansowe bezpośrednio (pomoc dwustronna zw. bilateralną) lub za pośrednictwem organizacji międzynarodowych (pomoc wielostronna zw. multilateralną). Pewna część pomocy udzielana była również przez organizacje pozarządowe.

    Decyzje o udzieleniu pomocy Polsce i innym krajom Europy Środkowej i Wschodniej zostały podjęte już w 1989 r., jako odpowiedź na zachodzące w tym rejonie zmiany. Decyzję o wspieraniu reform w tych krajach podjęto na spotkaniu 7 najbogatszych państw świata (szczyt G-7 w 1989 r.). Koordynatorem pomocy została Komisja Europejska.

    W latach 1990-1996 Polska była największym odbiorcą bezzwrotnej pomocy wśród państw Europy Środkowej - otrzymała 32% dostępnych środków.

    Największym programem pomocy bezzwrotnej dla krajów Europy Środkowowschodniej był program PHARE, który rozpoczął działalność w 1990 r. Początkowo obejmował swoim zasięgiem Polskę i Węgry. Później na skutek przemian w tym regionie, UE rozszerzyła jego zasięg o kolejne państwa. Łącznie z pomocy skorzystało 17 krajów.

    Od początku funkcjonowania programu PHARE Polska była jego największym odbiorcą. W latach 1990-1999 otrzymaliśmy wsparcie w wysokości około 2 mld €, co stanowi około 26% całego budżetu na ten okres.

    W latach 1989-1991 program finansował w Polsce głównie pomoc doraźną (humanitarną). W latach 1991-1994 była to pomoc w zakresie doradztwa oraz szkoleń (know-how). Wspieranie inwestycji było głównym zadaniem pomocy realizowanej w latach 1994-1997. Od roku 1998 do przystąpienia do UE pomoc z programu PHARE wspierała działania w ramach Narodowego Programu Przygotowań do Członkostwa w UE oraz Wstępnego Narodowego Planu Rozwoju.

    17 lipca 1995 r. Polska podpisała Protokół Dodatkowy do Układu Europejskiego i dzięki temu, po wniesieniu składki do budżetu, mogła uczestniczyć w niektórych programach wspólnotowych na podobnych zasadach, jak kraje członkowskie. Kraj nasz uczestniczył w następujących programach wspólnotowych:

    Wsparcie badań służących innowacji oraz rozwojowi gospodarczo-społecznemu (od początku 1999);

    Od roku 2000 Polska otrzymywała pomoc finansową w ramach trzech programów przedakcesyjnych: PHARE 2 (Poland Hungary Assistance to Restructuring their Economies), ISPA (Instrument for Structural Policies Pre-Accesion) i SAPARD (Support for Pre-Accesion Measures for Agriculture and Rural Development). Biorąc pod uwagę wskaźniki gospodarcze i statystyczne, Komisja Europejska zaproponowała następujące roczne alokacje, czyli kwoty rezerwowane w budżecie na pomoc dla Polski:

    PHARE 2 - ok. 398 mln €, ISPA - 312-385 mln €, SAPARD - 168, 68 mln €.

    Razem: 878,68 - 951,68 mln €.

    Perspektywy wykorzystania środków z Funduszy Strukturalnych w Polsce

    Zanim pieniądze z Funduszy Strukturalnych spłyną do kraju, administracja musi przygotować plan ich wykorzystania. W zależności od celu, do którego klasyfikuje się dane państwo/region konkretne plany przygotowuje się dla:

    Odpowiedni plan jest przesyłany do Komisji Europejskiej, która w uzgodnieniu z władzami krajowymi uzgadnia Podstawy Wsparcia Wspólnoty (Community Support Framework). W nim zawarte są priorytety działania funduszy na terenie kraju/regionu, szczegółowe cele i wielkość wkładu funduszy strukturalnych.

    Konkretne działania, które będą finansowane ze środków europejskich opisują programy operacyjne. W praktyce krajów korzystających obecnie z pomocy w ramach Celu 1 występują programy operacyjne horyzontalne (realizowane na terenia całego kraju) oraz uzupełniające je programy regionalne. Zgodnie z zasadą współfinansowania część pieniędzy pochodzi z budżetu krajowego (centralnego lub lokalnego).

    Polska spodziewa się w latach 2004-2006 ponad 13 mld € z Unii Europejskiej na działania strukturalne. Największą część tych środków pochłonie realizacja programów operacyjnych, które będą finansowane przez poszczególne Fundusze Strukturalne. Przygotowaniem do wykorzystania Funduszy Strukturalnych w Polsce zajmuje się Ministerstwo Gospodarki, które koordynuje opracowanie programów operacyjnych. Przygotowano sześć sektorowych programów operacyjnych (SPO) i jeden regionalny zintegrowany program operacyjny (ZPORR).

    Każdy z tych programów wymaga zatwierdzenia przez Komisję Europejską, która jednocześnie wyraża w ten sposób zgodę na realizacje Funduszy Strukturalnych w danym kraju według przedstawionych planów.

    Tabela 2. Programy operacyjne oraz instytucje odpowiedzialne za ich przygotowanie i zarządzanie programem

    Nazwa Programu

    Instytucja przygotowująca i zarządzająca

    SPO Wzrost konkurencyjności PRZEDSIĘBIORSTW

    Ministerstwo Gospodarki I PRACY

    SPO Rozwój zasobów ludzkich

    Ministerstwo GOSPODARKI I Pracy

    SPO Restrukturyzacja i modernizacja sektora żywnościowego
    i rozwój obszarów wiejskich

    Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi

    SPO Rybołówstwo i przetwórstwo ryb

    Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi

    SPO Transport

    Ministerstwo Infrastruktury

    Zintegrowany Program Operacyjny Rozwoju Regionalnego (ZPORR)

    Ministerstwo Gospodarki i pracy (we współpracy z samorządami województw)

    Program Operacyjny - Pomoc techniczna

    Ministerstwo Gospodarki i pracy

    Źródło: Narodowy Plan Rozwoju na lata 2004-2006, Ministerstwo Gospodarki, 2003 r.

    Poza środkami na programy operacyjne Polska otrzyma również dostęp do Inicjatyw Wspólnoty, które stanowią jeden z instrumentów polityki strukturalnej UE. Programy URBAN (rewitalizacja miast) oraz LEADER (rozwój terenów wiejskich) zostaną zintegrowane w latach 2004-2006 z programami operacyjny - odpowiednio z Zintegrowanym Programem Operacyjnym Rozwoju Regionalnego oraz Sektorowym Programem Operacyjnym Restrukturyzacja i modernizacja sektora żywnościowego i rozwój obszarów wiejskich.

    Dla dwóch pozostałych Inicjatyw opracowane zostaną programy operacyjne: przez Ministerstwo Gospodarki dla Inicjatywy INTERREG (współpraca transgraniczna, międzyregionalna i międzynarodowa) a przez Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej dla Inicjatywy EQUAL (zwalczanie dyskryminacji i nierówności na rynku pracy).

    W latach 2004-2006 Polska otrzyma ze środków Funduszy Strukturalnych około 44,5 mld €. Z budżetu państwa zostanie dodatkowo przeznaczone na realizację programów operacyjnych około 27,5 mld €. Środki te rozdysponowane będą pomiędzy sześcioma programami operacyjnymi, których realizacja przypada na lata 2004-2006.

    SPO WZROST KONKURENCYJNOŚCI PRZEDSIĘBIORSTW

    Program określa cele i kierunki realizacji polityki gospodarczej kraju ze szczególnym uwzględnieniem sektora MŚP, z wykorzystaniem zasobów sfery naukowo-badawczej oraz korzyści związanych z zastosowaniem nowoczesnych technologii. Realizacja SPO WKP współfinansowana będzie ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego.

    Celem strategicznym programu jest poprawa konkurencyjności polskiej gospodarki funkcjonującej w warunkach otwartego rynku. Dla osiągnięcia powyższego celu przewidziano realizację dwóch priorytetów:

    Wsparcie w ramach Programu jest skierowane do dwóch typów odbiorców (beneficjentów ostatecznych): instytucji otoczenia biznesu (Priorytet 1) oraz przedsiębiorców (Priorytet 2).

    SPO ROZWÓJ ZASOBÓW LUDZKICH

    Program koncentruje się na budowie otwartego, opartego na wiedzy społeczeństwa poprzez zapewnienie warunków do rozwoju zasobów ludzkich w drodze kształcenia, szkoleń i pracy. Cel ten może zostać osiągnięty poprzez realizację następujących priorytetów:

    SPO RESTRUKTURYZACJA I MODERNIZACJA SEKTORA ŻYWNOŚCIOWEGO I ROZWÓJ OBSZARÓW WIEJSKICH

    Program odnosi się do instrumentów rozwoju obszarów wiejskich, finansowanych z udziałem EFOiGR, Sekcja Orientacji. Generalnym celem SPO ROL jest wsparcie przemian strukturalnych terenów wiejskich i rolnictwa przez realizację trzech następujących priorytetów:

    SPO RYBOŁÓWSTWO I PRZETWÓRSTWO RYB

    Celem strategicznym Programu jest racjonalizacja gospodarki żywymi zasobami wód, poprawa efektywności sektora rybackiego oraz podniesienie konkurencyjności polskiego rybołówstwa i przetwórstwa rybnego. Zgodnie z założeniami SPO RPR produkty rybołówstwa oraz chowu i hodowli ryb, a także produkty przetwórstwa powinny odpowiadać zapotrzebowaniom rynku krajowego pod względem ceny i jakości oraz powinny być konkurencyjne na rynkach zagranicznych. Założenia celu strategicznego zostaną osiągnięte poprzez realizację czterech priorytetów oraz pomocy technicznej:

    Program jest współfinansowany ze środków Finansowego Instrumentu Wspierania Rybołówstwa (FIFG).

    SPO TRANSPORT

    Celem Programu jest zwiększenie spójności transportowej kraju oraz polepszenie dostępności przestrzennej miast, obszarów i regionów Polski w układzie Unii Europejskiej. Realizacja SPO Transport koncentruje się wokół projektów w zakresie inwestycji w infrastrukturę transportową oraz poprawy bezpieczeństwa.

    Wdrażanie działań Programu będzie finansowane z budżetu UE w ramach EFRR oraz krajowych środków publicznych. Generalny cel SPO zostanie osiągnięty poprzez realizację następujących priorytetów:

    ZINTEGROWANY PROGRAM OPERACYJNY ROZWOJU REGIONALNEGO

    Program rozwija cele Narodowego Planu Rozwoju, określając priorytety, kierunki i wysokość środków przeznaczonych na realizację polityki regionalnej państwa, które zostały uruchamiane z udziałem Funduszy Strukturalnych w Polsce na lata 2004-2006. Realizacja ZPORR jest współfinansowana z EFRR i EFS.

    Cel strategiczny ZPORR sformułowany został jako: [...] tworzenie warunków wzrostu konkurencyjności regionów oraz przeciwdziałanie marginalizacji niektórych obszarów w taki sposób, aby sprzyjać długofalowemu rozwojowi gospodarczemu kraju, jego spójności ekonomicznej, społecznej i terytorialnej oraz integracji z Unią Europejską.

    Ponieważ ZPORR jest wdrażany regionalnie, jego zadaniem jest likwidacja różnic i barier w rozwoju występujących na obszarze poszczególnych województw. Aby jak najlepiej zrealizować założone cele, budżet ZPORR został podzielony pomiędzy 16 województw. W ramach alokowanych środków wspierane są najpilniejsze inwestycje w regionach w zakresie infrastruktury, rozwoju zasobów ludzkich, a także rozwoju MŚP. Program jest współfinansowany z EFRR i EFS, a realizacja celów strategicznych nastąpi w ramach 4 priorytetów:

    Beneficjentami końcowymi są przede wszystkim samorządy wojewódzkie, powiatowe i gminne.

    SPO POMOC TECHNICZNA

    Realizacja Programu ma na celu zapewnienie efektywności zarządzania Funduszami Strukturalnymi oraz prawidłowości ich zastosowania i przejrzystości dysponowania nimi, a także podniesienie poziomu wiedzy związanej z pomocą strukturalną wśród potencjalnych beneficjentów oraz wśród ogółu społeczeństwa. Zakres działań w ramach SPO Pomoc techniczna obejmuje działania przygotowawcze, monitorujące, oceniające i kontrolne oraz działania z zakresu informacji i promocji, niezbędne dla prawidłowego wykorzystania Funduszy Strukturalnych, a realizowane na poziomie centralnym.

    Cele SPO Pomoc techniczna zostaną osiągnięte poprzez realizację następujących priorytetów:

    Wielkość alokacji z budżetu Unii Europejskiej na finansowanie Programów operacyjnych w latach 2004-2006 ilustruje tabela 3.

    Wysokość środków finansowych przeznaczonych na zobowiązania wobec Polski w obecnym okresie programowania wynosi (według cen z 2004 r.):

    Średnia alokacja dla Polski w latach 2004-2006 wynosi 4 219,8 mln €.

    Tabela 3. Finansowanie Programów operacyjnych w latach 2004-2006

    0x08 graphic
    Źródło: Przewodnik po funduszach strukturalnych dla przedsiębiorców oraz instytucji wspierających firmy, PARP, Warszawa, grudzień 2004.

    Członkostwo Polski w Unii Europejskiej umożliwia pełne korzystanie z zasobów finansowych, jakie daje polityka rozwoju regionalnego Wspólnot Europejskich. Komisja Europejska jest zainteresowana sprawnym działaniem programów operacyjnych w Polsce. Dlatego wywierała presję by w latach 2004-2006 uruchamiać krajowe programy operacyjne, nie szesnaście programów wojewódzkich. Wywierała również presję, by poszczególne programy były jednofunduszowe, co uprościło ich uruchamianie. Już teraz można również stwierdzić, że istotne znaczenie dla przygotowania w Polsce niezbędnych umiejętności w zakresie absorpcji Funduszy Strukturalnych miały fundusze przedakcesyjne.

    Podstawową kategorią ekonomiczną polityki regionalnej UE jest PKB. Oceny sytuacji Polski w zakresie zróżnicowań regionalnych w latach dziewięćdziesiątych nie dawały jednoznacznych rezultatów. Przyczyną był brak wiarygodnej statystyki dotyczącej PKB w układzie regionalnym. Również zmiana podziału administracyjnego kraju w styczniu 1999 r. spowodowała brak ciągłości danych wielu ważnych kategorii statystycznych. Sytuacja uległa radykalnej poprawie w momencie przyjęcia przez Polskę podziału kraju na jednostki NUTS. Za ważne działanie należy również uznać fakt, iż Polska przyjęła podział na 16 jednostek terytorialnych NUTS, co oznacza, że wszystkie województwa są aktywnymi podmiotami europejskiej polityki regionalnej.

    Nadal istnieje niebezpieczeństwo zderzenia ogromnych europejskich środków finansowych z niedostatecznym potencjałem absorpcyjnym w Polsce. Przyczyną może być to, że podstawowym partnerem Komisji Europejskiej w Polsce jest administracja publiczna (rządowa i samorządowa) niezbyt dobrze wyedukowana. W tym miejscu mogą wystąpić problemy sprawnej obsługi Funduszy, a konsekwencją może być pozyskanie znacznie mniej środków niż przydzielone limity, a zmniejszone transfery nie będą wystarczające do znaczącej modernizacji kraju.

    Kolejnym niebezpieczeństwem jest brak możliwości zapewnienia niezbędnych środków własnych na montaż finansowy funduszy.

    Kończąc, warto prześledzić na jakie trudności, napotykają potencjalni beneficjenci wykorzystania funduszy. Można zaryzykować stwierdzenie, że największe kłopoty mają „najmniejsi”. Dotyczy to w szczególności małych firm, ponieważ nie zatrudniają na stałe osób zajmujących się pozyskiwaniem funduszy z UE.

    Przed podjęciem decyzji o skorzystaniu z dotacji należy zasięgnąć, najczęściej płatnej, porady specjalisty, który oceni możliwości realizacji projektu i jego dofinansowania. Po przejściu tego etapu, zaczynają się poważniejsze kłopoty. Podstawowym problemem jest konieczność zapewnienie funduszu na realizację przedsięwzięcia w zasadzie w 100%. Cena kredytu, trudności w jego otrzymaniu są często zaporą nie do pokonania. Kolejny element to sam wniosek o dofinansowanie. Przed wypełnieniem należy zdobyć mnóstwo dokumentów i zaświadczeń. Wypełnienie wniosku przez osobę kompetentną również nie jest bezpłatne (od 1500 zł nawet do kilku tysięcy zł) i nie gwarantuje otrzymania wsparcia z Funduszy UE. Teraz należy już tylko czekać na werdykt odpowiednich organów administracyjnych. Po akceptacji dofinansowania, kłopoty w zasadzie dopiero się zaczynają. Należy z własnych środków zrealizować projekt, rozliczyć go zgodnie z wymogami UE (kolejny wydatek dla fachowca), przesłać do odpowiedniego urzędu i czekać na refinansowanie. Oczywiście kwota zwrotu waha się w granicach do 70-75% poniesionych kosztów, ale ... Właśnie, w rozliczeniu nie mogą być ujęte podatki, opłaty za leasing sprzętu specjalistycznego, opłaty za wykup gruntów, budynków oraz wiele innych pozycji. Nie ma możliwości, by stwierdzić ile praktycznie wyniesie stopa zwrotu w stosunku do poniesionych nakładów ponieważ zależy to od zbyt wielu czynników indywidualnych dla każdego projektu. Czy zatem warto ubiegać się o refinansowanie kosztów projektu z Funduszy Strukturalnych? Szczególnie w wypadku małych firm działających w biedniejszych regionach (np. Wałbrzych), autor spotkał się już z wieloma opiniami, że nie warto.

    Nowa perspektywa finansowa Unii Europejskiej na lata 2007-2013

    Kończąc, warto dokonać prezentacji wstępnych założeń polityki strukturalnej UE na kolejny okres budżetowy w latach 2007-2013. Komisja Europejska proponuje, by priorytety polityki strukturalnej w tym okresie były osiągane w ramach trzech nowych celów:

    Źródłami finansowania nowej polityki mają być trzy fundusze:

    Pomoc w ramach EFRR powinna obejmować inicjatywy w następujących dziedzinach:

    Z EFS można uzyskać dofinansowanie na projekty, których celem jest:

    Nowe priorytety, które będzie wspierał Fundusz Spójności to:

    Dla sektorów rolnictwa i rybołówstwa Komisja proponuje stworzenie nowych instrumentów funkcjonujących poza polityką strukturalną.

    W nowym okresie budżetowym nie przewiduje się Inicjatyw Wspólnotowych, a działania przez nie podejmowane będą włączone do w/w trzech celów i finansowane z ERDF lub ESF.

    W dniu 30 kwietnia 2004 r. Rada Ministrów przyjęła dokument Stanowisko Polski w sprawie polityki spójności Unii Europejskiej w latach 2007-2013, który pokazuje zarówno pozytywne, jak i negatywne skutki dla Polski proponowanych zmian. Pozytywnie został oceniony projekt kontynuowania polityki spójności w oparciu o zasadę solidarności i wymiar regionalny. Również pozytywnie przez Rząd Polski zostało ocenione powiązanie polityki spójności z polityką wspierania konkurencyjności. Pozytywnie również oceniono propozycje: zwiększenia środków na realizację polityki spójności, dążenia Komisji do pełniejszego wykorzystania środków budżetowych, wprowadzenia instrumentu finansowania współpracy na granicach zewnętrznych, likwidację Inicjatyw Wspólnotowych, wzmocnienia zdolności instytucjonalnej i administracyjnej w państwach członkowskich, podziału środków polityki spójności, uproszczenia systemu realizacji polityki spójności, utrzymania siedmioletniego okresu programowania budżetu i polityk Wspólnoty, zwiększenia wysokości współfinansowania z Funduszy Strukturalnych do 80% w uzasadnionych przypadkach. Negatywnie ustosunkowano się do propozycji: wydzielenia polityki rolnej i rybołówstwa poza obszar działań strukturalnych, uelastycznienia zasad pomocy publicznej, ograniczenia transferów funduszy do 4% PKB państwa beneficjenta, zmiany w sposobie oceny zamożności regionu.

    Ograniczona objętość publikacji nie pozwala na analizę proponowanych zmian i ocen zawartych w w/w dokumencie. Ogólnie propozycje Komisji Europejskiej dotyczące przyszłej polityki spójności UE można ocenić jako zbieżne z interesami Polski. Konieczna jest jednak dyskusja i konsultacje, których wynikiem może być zmiana propozycji Komisji w niekorzystnych dla nas zapisach.

    Analiza treści całości publikacji nie daje podstaw do stwierdzenia, iż prognoza: „Polityka regionalna w XXI wieku nie będzie już spętana obsesją zmniejszania rozpiętości interregionalnych. Nie oznacza to jednak, że problem spójności społecznej i terytorialnej zniknie z europejskiego horyzontu XXI wieku. Problem ten znajdzie nowe sformułowanie w programie przezwyciężania wielkiej luki rozwojowej w skali europejskiej, luki oddzielającej Europejskie Centrum od Europejskich Peryferii” sprawdzi się nawet w długookresowym przedziale czasowym.

    Wykaz publikacji

    1. Buczkowski P., Bondyra K., Śliwa P. (red.), Jaka Europa? Regionalizacja a integracja, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Bankowej, Poznań 1998.

    2. Ciamaga L., Latoszek E., Michałowska-Gorywoda K., Oręziak L., Teichmann E., Unia Europejska, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1998.

    3. Decyzja Rady Unii Europejskiej nr 3906/89 (OJ L 375 z 23.12.1989 r.).

    4. Droga do Funduszy Strukturalnych Unii Europejskiej, PARR, Warszawa 2000.

    5. Fries F., Spór o Europę, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1998.

    6. Fundusze Strukturalne w Polsce, UKIE, Warszawa, grudzień 2002.

    7. Informacja UKIE Fundusze Spójności z 6.05.2004 r., http://fundusze.ukie.gov.pl.

    8. Jednolity Akt Europejski.

    9. Justyński J, Instytucje i porządek prawny Unii Europejskiej, „Dom Organizatora”, Toruń 2000.

    10. Kierunki polityki społeczno-gospodarczej do1994 roku. Warszawa 1990.

    11. Komitet Integracji Europejskiej, Centrum Informacji Europejskiej, Unia Europejska. Informator o programach pomocowych, Warszawa, czerwiec 2000.

    12. Koncepcja Polityki Przestrzennego Zagospodarowania Kraju, Warszawa 1999.

    13. Kukliński A., Rozszerzenie Unii Europejskiej o państwa Europy Środkowej i Wschodniej. Perspektywa roku 2000, „Studia Europejskie” nr 2/1997.

    14. Madej T., Regionalna polityka społeczno-gospodarcza, Uniwersytet Szczeciński, Szczecin 1998.

    15. Narodowa Strategia Rozwoju Regionalnego 2001-2006, Warszawa, październik 2000.

    16. Narodowy Plan Rozwoju na lata 2004-2006, Ministerstwo Gospodarki, 2003 r.

    17. Nowa perspektywa finansowa UE 2007-2013, Centrum Informacji o Środowisku, Warszawa 2005.

    18. Polityka regionalna w latach 1992-1994. Warszawa 1990.

    19. Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości, Przewodnik po funduszach strukturalnych dla przedsiębiorców oraz instytucji wspierających firmy, Warszawa, grudzień 2004.

    20. Polska 2025. Długookresowa strategia trwałego i zrównoważonego rozwoju. Warszawa, lipiec 2000.

    21. Program Operacyjny Pomoc techniczna 2004-2006, Ministerstwo Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej.

    22. PO Pomoc techniczna 2004-2006. Uzupełnienie Programu, Ministerstwo Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej.

    23. Program Wsparcia na lata 2001 i 2002. Warszawa 2000.

    24. Przewodnik po funduszach strukturalnych dla przedsiębiorców oraz instytucji wspierających firmy, PARP, Warszawa, grudzień 2004.

    25. Przyborowska-Klimczak A., Skrzydło-Tafelska E, Dokumenty Europejskie, t. 1, Wydawnictwo „Morpol”, Lublin 1996.

    26. Raport o polityce regionalnej, Warszawa 1995.

    27. Rozporządzenie Rady nr 1164/94/WE z 16 maja 1994 r.

    28. Rozwój regionalny, jako element strategii społeczno-gospodarczej Polski w latach 2000-2006, Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową, Gdańsk-Warszawa 1999.

    29. Sektorowy Program Operacyjny Restrukturyzacja i modernizacja sektora Żywnościowego oraz rozwój obszarów wiejskich 2004-2006. Narodowy Plan Rozwoju na lata 2004-2006. Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi.

    30. Sektorowy Program Operacyjny Rozwój Zasobów Ludzkich 2004-2006. Uzupełnienie programu. Ministerstwo Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej, Warszawa, kwiecień 2004.

    31. Sektorowy Program Operacyjny Rybołówstwo i przetwórstwo ryb 2004-2006, Zał. do Rozporządzenia Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 11.08.2004, poz. 2027, Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi.

    32. Sektorowy Program Operacyjny Transport na lata 2004-2006, Ministerstwo Infrastruktury, Warszawa, grudzień 2003.

    33. Sektorowy Program Operacyjny Wzrost Konkurencyjności Przedsiębiorstw, lata 2004-2006, przyjęty przez RM w dniu 16 marca 2004 r. Podstawy Wsparcia Wspólnoty na lata 2004-2006, Ministerstwo Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej, Warszawa, marzec 2004.

    34. Szlachta J., Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego - szansa dla Polski, http://www.mgpips.gov.pl

    35. Szlachta J., Wnioski dla Polski wynikające z raportu kohezyjnego Komisji Europejskiej „Nowe partnerstwo dla spójności. Konwergencja, konkurencyjność, współpraca. Trzeci raport na temat spójności gospodarczej i społecznej”, Ekspertyza dla Ministerstwa Gospodarki i Pracy, Warszawa, maj 2004 r.

    36. Strategia Gospodarcza Rządu SLD-UP-PSL Przedsiębiorczość-Rozwój-Praca, Warszawa, styczeń 2002.

    37. The Regions in 1990. Commision of the European Communities DG XVI, Luxemburg 1991.

    38. Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską.

    39. Ustawa z 12 maja 2000 r. o zasadach wspierania rozwoju regionalnego, Dz.U. Nr 48, poz. 550.

    40. Ustawa z 20 kwietnia 2004 r. o Narodowym Planie Rozwoju, Dz.U. Nr 116, poz. 1206.

    41. Uzupełnienie Programu Restrukturyzacja i modernizacja sektora Żywnościowego oraz rozwój obszarów wiejskich 2004-2006, Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi.

    42. Uzupełnienie SPO „Rybołówstwo i przetwórstwo ryb 2004-2006, Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi.

    43. Zintegrowany program Operacyjny Rozwoju Regionalnego, Warszawa, luty 2003.

    44. Zintegrowany Program Operacyjny Rozwoju Regionalnego. Uzupełnienie programu. Ministerstwo Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej, Warszawa, marzec 2004.

    45. Zintegrowany Program Operacyjny Rozwoju Regionalnego 2004-2006. Warszawa, luty 2003.

    Por. np. Komitet Integracji Europejskiej, Centrum Informacji Europejskiej, Unia Europejska. Informator o programach pomocowych, s. 18, Warszawa, czerwiec 2000 oraz Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości, Przewodnik po funduszach strukturalnych dla przedsiębiorców oraz instytucji wspierających firmy, s. 5, Warszawa, grudzień 2004.

    Zob. np. F. Fries, Spór o Europę, s. 285 i nast.

    W zakresie, w który nie podlega jej wyłącznej kompetencji, Wspólnota podejmuje działania zgodnie z zasadą subsydiarności, tylko wówczas i tylko w takim zakresie, gdy cele proponowanych działań nie mogą być skutecznie osiągnięte przez Państwa Członkowskie, a zatem, z uwagi na skalę lub skutki proponowanych działań, zostaną lepiej zrealizowane przez Wspólnotę., Traktat Ustanawiający Wspólnotę Europejską, Art. 3b [w:] A. Przyborowska-Klimczak, E. Skrzydło-Tafelska, Dokumenty Europejskie, t. 1, s. 46.

    Jednolity Akt Europejski, Podsekcja IV, Spójność gospodarcza i społeczna, Artykuł 23: W części III Traktatu EWG dodaje się tytuł V w brzmieniu: „TYTUŁ V, Spójność gospodarcza i społeczna, Artykuł 130a. W celu ...”

    J. Justyński, Instytucje i porządek prawny Unii Europejskiej, s. 193.

    J. Szlachta, Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego - szansa dla Polski, http://www.mgpips.gov.pl, s.1.

    W UE wyróżniono 3 typy takich regionów: regiony zacofane, regiony depresyjne i regiony rolnicze. Por.: The Regions in 1990. Commision of the European Communities DG XVI, Luxemburg 1991, s. 42.

    Por.: L. Ciamaga, E. Latoszek .... Unia Europejska, s. 125.

    Jak wynika z treści dokumentu Stanowisko Polski w sprawie polityki spójności Unii Europejskiej w latach 2007-2013, punkt 15, s. 3, przydział środków na Fundusz Spójności zostanie utrzymany do roku 2013 i będzie wynosił 1/3 środków polityki strukturalnej UE.

    Komisja Europejska na konferencji w Maastricht ustaliła warunki gospodarcze znane pod nazwą „Kryteria spójności”. Do warunków tych należą: dług publiczny, deficyt budżetowy, inflacja oraz kurs walutowy.

    Fundusz Spójności został utworzony na mocy postanowienia art. 161 Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską. Rada Unii Europejskiej powołała do życia ten instrument finansowy Rozporządzeniem Rady nr 1164/94/WE z 16 maja 1994 r.

    Szczyt Berliński, 24-25 marca 1999 r.

    Zob. np. M. Kozak, Fundusze Strukturalne Unii Europejskiej po reformie, [w:] Droga do Funduszy Strukturalnych Unii Europejskiej, PARR, Warszawa 2000.

    T. Madej, Regionalna polityka społeczno-gospodarcza, s. 93.

    Rozwój regionalny, jako element strategii społeczno-gospodarczej Polski w latach 2000-2006, s. 76.

    Ustawa z 12 maja 2000 r. o zasadach wspierania rozwoju regionalnego, Dz.U. Nr 48, poz. 550

    Kontrakt zawierany był pomiędzy Radą Ministrów, a samorządami województw, reprezentowanymi przez marszałków tych województw. Określał zasady, tryb i warunki realizacji zadań wynikających z programów wojewódzkich, które uzyskały wsparcie rządu oraz zadań nadzorowanych przez ministrów właściwych resortów, a wspieranych przez jednostki samorządu terytorialnego.

    Szerzej nt. „Kontraktów wojewódzkich” zob. np. Zintegrowany program Operacyjny Rozwoju Regionalnego, Warszawa, luty 2003, s. 43.

    Przyjęta przez Radę Ministrów 13 lipca 1999 r.

    Przyjęta przez Radę Ministrów 4 stycznia 2000 r.

    Przyjęta przez Komitet Rady Ministrów ds. Polityki Regionalnej i Zrównoważonego Rozwoju 27 lipca 2000 r.

    Przyjęta przez Radę ministrów 13 czerwca 2000 r. oraz Sejm RP w dniu 23 sierpnia 2001 r.

    Przyjęta przez Radę Ministrów 11 września 2001 r.

    Ustawa z 20 kwietnia 2004 r. o Narodowym Planie Rozwoju, Dz.U. Nr 116, poz. 1206.

    Komisja Europejska Decyzją z dnia 22 czerwca 2004 r. zatwierdziła PWW dla pomocy strukturalnej w regionach spełniających kryteria Celu 1 w Polsce.

    Centrum Informacji Europejskiej, Komitet Integracji Europejskiej, Unia Europejska. Informator o programach pomocowych, Warszawa, czerwiec 2000, s. 6.

    Decyzja Rady Unii Europejskiej nr 3906/89 (OJ L 375 z 23.12.1989 r.).

    Unia Europejska. Informator ..., op. cit., s. 7.

    Program ISPA ma na celu ujednolicenie poziomu rozwoju infrastruktury technicznej w zakresie transportu i ochrony środowiska.

    Program ISPA ma za zadanie wspieranie modernizacji rolnictwa i rozwój obszarów wiejskich.

    Unia Europejska. Informator ..., op. cit., s. 26.

    Zob. Tabela 1.

    Zob. Sektorowy Program Operacyjny Wzrost Konkurencyjności Przedsiębiorstw, lata 2004-2006, przyjęty przez RM w dniu 16 marca 2004 r. Podstawy Wsparcia Wspólnoty na lata 2004-2006, Ministerstwo Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej, Warszawa, marzec 2004, s. 55-79.

    Zob. Sektorowy Program Operacyjny Rozwój Zasobów Ludzkich 2004-2006. Uzupełnienie programu. Ministerstwo Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej, Warszawa, kwiecień 2004, s. 8-11.

    Zob. Sektorowy Program Operacyjny Restrukturyzacja i modernizacja sektora Żywnościowego oraz rozwój obszarów wiejskich 2004-2006. Narodowy Plan Rozwoju na lata 2004-2006, s. 74-79 oraz Uzupełnienie Programu Restrukturyzacja i modernizacja sektora Żywnościowego oraz rozwój obszarów wiejskich 2004-2006, s. 22-135, Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi.

    Zob. Sektorowy Program Operacyjny Rybołówstwo i przetwórstwo ryb 2004-2006, Zał. do Rozporządzenia Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 11.08.2004, poz. 2027, s. 65-98 oraz Uzupełnienie SPO „Rybołówstwo i przetwórstwo ryb 2004-2006, s. 21-125, Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi.

    Zob. Sektorowy Program Operacyjny Transport na lata 2004-2006, s. 43-54, Ministerstwo Infrastruktury, Warszawa, grudzień 2003.

    Zob. Zintegrowany Program Operacyjny Rozwoju Regionalnego. Uzupełnienie programu. Ministerstwo Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej, Warszawa, marzec 2004, s. 16-333.

    Zintegrowany Program Operacyjny Rozwoju Regionalnego 2004-2006. Warszawa, luty 2003, s. 52.

    Zob. Program Operacyjny Pomoc techniczna 2004-2006, s. 29-45 oraz PO Pomoc techniczna 2004-2006. Uzupełnienie Programu, s. 12-38, Ministerstwo Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej.

    Informacja UKIE Fundusze Spójności z 6.05.2004 r., http://fundusze.ukie.gov.pl

    Szerzej na ten temat np. na wydzielonych stronach Ministerstwa Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej http://web.mg.gov.pl

    Na podstawie: Nowa perspektywa finansowa UE 2007-2013, Centrum Informacji o Środowisku, Warszawa 2005.

    Szerzej na ten temat zob. J. Szlachta, Wnioski dla Polski wynikające z raportu kohezyjnego Komisji Europejskiej „Nowe partnerstwo dla spójności. Konwergencja, konkurencyjność, współpraca. Trzeci raport na temat spójności gospodarczej i społecznej”, Ekspertyza dla Ministerstwa Gospodarki i Pracy, Warszawa, maj 2004 r.

    „Istotę doktryny można sformułować w sposób następujący: Na podstawie argumentacji społecznej, politycznej i moralnej społeczeństwo i państwo nie może tolerować takiego ruchu spontanicznych sił rynkowych, które rodzą i pomnażają długookresowe rozpiętości pomiędzy regionami silnymi i słabymi. A. Kukliński, Rola regionów w federalnej Europie w XXI wieku w: P. Buczkowski, K. Bondyra, P. Śliwa (red.), Jaka Europa? Regionalizacja a integracja, s. 61.

    A. Kukliński, Rozszerzenie Unii Europejskiej o państwa Europy Środkowej i Wschodniej. Perspektywa roku 2000, „Studia Europejskie” nr 2/1997.

    14


    Wyszukiwarka

    Podobne podstrony:
    Dlaczego istnieje polityka strukturalna w Unii Europejskiej, Studia, STUDIA PRACE ŚCIĄGI SKRYPTY
    Polityka strukturalna w Unii Europejskiej (22 strony) IWMAH2FTMDL33H5D6XHCV42LYV5OSY7AR5RXXZA
    Polityka regionalna i FS - opracowanie, Polityka regionalna i fundusze strukturalne Unii Europejskie
    TEST EUE, Polityka regionalna i fundusze strukturalne Unii Europejskiej
    Polityka energetyczna Unii Europejskiej, ochrona środowiska
    POLITYKA TURYSTYCZNA UNII EUROPEJSKIEJ-zjazdy
    Geneza polityki spójności Unii Europejskiej prezentacja
    fundusze strukturalne unii europejskiej (4 strony) HTENEGZRRKZO5USSX7YD64ZNRII3PT5C3UWD3QY
    Polityka rolna, Wspólna Polityka Rolna Unii Europejskiej
    Fundusze Strukturalne Unii Europejskiej, plan pracy
    Geneza polityki spójności Unii Europejskiej prezentacja
    T4 SIS i polityka imigracyjna Unii Europejskiej
    Fundamentalne cele polityki społecznej Unii Europejskiej
    Polityka kulturalna Unii Europejskiej, Politologia
    fundusze strukturalne Unii Europejskiej przeznaczone dla kra, Bankowość i Finanse
    POLITYKA HANDLOWA UNII EUROPEJSKIEJ druk(8)

    więcej podobnych podstron