Oda Do Młodości

Utwór ten, napisany w grudniu 1820 r. w Kownie, wyrósł z atmosfery wileń-skiego życia studenckiego i organizacji filomackich. Gwałtownością wezwań do przemiany świata, wiarą w zwycięstwo wolności, sza-lonym entuzjazmem zaskoczył jednak przyjaciół poety. Jedynie Franciszek Malewski, oczytany w literaturze europejskiej, zrozumiał sens równoczesnych nawią-zań w utworze do tradycji antycznej (młodość - to grecka bogini Hebe) oraz do rewolucyjnego entuzjazmu niemieckiego poety Friedricha Schillera, z którego Mickiewicz zaczerpnął początkowo motto do Ody: "Stare formy padają w ruiny" (zob. "Pisarze niemieccy" w rozdz. "Poprzednicy polskich romantyków..."). Malewski dostrzegł także nowatorstwo Ody:
"Młodość chrzestna córka Schillera, już w mojej mieszka pamięci. [...] To mi uniesienie, to myśl, to poezja! Na karmelku takiej nie znajdziesz. Żaden Polak tak nie pisał" (Kronika życia i twórczości Mickiewicza).
Przez długie lata Oda krążyła w odpisach. Po raz pierwszy opublikowano ją w 1827 r. w zbiorku poezji Polihymnia, wydanym we Lwowie. Szczególną popular-ność zdobyła w okresie powstania listopadowego. Jej fragmenty pojawiły się na murach Warszawy. Ponadto ogłoszono ją w powstańczej prasie ("Podchorąży") i w formie druku ulotnego. O jej zaś "zgubnym" wpływie na młodzież pisał ok. 1855 r. przedstawiciel konserwatystów Kajetan Koźmian:
"Twory zatrute chwytała młódź i truła się, aż na koniec wytrysnęła z mózgu mistrza litewskiego sławna Oda do młodości. Ta już sprowadziła zupełny zawrót głów. Młodzież uczuła się wszystkim w ojczyźnie, w patriotyzmie, w literaturze. Spoiła się dążność rewolucyjna w literaturze z dążnością do rewolucji politycznej; patriotyzm i rewolucja we wszystkim stały się synonimem. Poruszał tym buntem młodych, zagorzałych umysłów na całej przestrzeni zie-mi polskiej Mickiewicz". (Pamiętniki, 1972).
Oda odzwierciedla przemianę, jaka dokonywała się wówczas w literaturze polskiej. Z jednej strony związana jest bowiem z dziedzictwem oświecenia ( gatunek, sposób obrazowania, symbolika, ideały przyjaźni, jedności oraz konieczność uporządkowania jednostki zbiorowości, wiara w możliwość ulepszenia świata), z drugiej - kreuje nieprzeciętne, romantyczne "ja" podmiotu mówiącego, romantycznego przywódcę na miarę antycznego Heraklesa, osobowość, która z wiarą i entuzjazmem wzywa młodych do rewolucyjnej przemiany starego świata, a egoizmowi "starych" przeciwstawia altruizm "młodych", postawie zdroworozsądko-wego wyrachowania - postawę mądrości czerpanej z zapału. Formuła: "Jednością silni, rozumni szałem" ukazuje najpełniej dwoistość Ody, która łączy oświeceniową mądrość z heroizmem i namiętnością romantycznego zapału. Antyczny zaś mit o Heraklesie i Hebe pozwolił przedstawić młodość w kategoriach potęgi, czynu i świętości. Jak świadczy informacja Mochnackiego, Oda została odczytana przez romantyków jako wezwanie do rewolucji, do poniesienia ofiar w imię zwycięstwa wolności.
Podobnie rozumiała Odę w rewolucyjnym roku 1905 Maria Konopnicka: "Kiedy Mickiewicz woła: ŤHej, ramię do ramienia!ť albo ŤRazem, młodzi przyjaciele!)), czujemy rozkaz wodza. Rozkaz bezwzględny, nie oglądający się na nic, nie paktujący z żadną słabością, z żadnym oportunizmem, ni swoim, ni cudzym; rozkaz, który ma wprost cudotwórczą siłę stawiania na nogi niemocnych i wskrzeszania martwych". (Szkice).
Oda, obok Mazurka Dąbrowskiego, należy do tych utworów, które kształtowały naszą świadomość narodową i weszły na stałe do narodowej pamięci. Przez całe dziesięciolecia była wierszem programowym młodzieży polskiej. Pozo-stała też ciągle żywym źródłem literackich inspiracji, haseł, cytatów, odwołań itp.

Ten młodzieńczy utwór Mickiewicza przełożono na kilkanaście języków. Dzięki temu Oda stała się żywą wartością ogólnoludzką. O takiej właśnie jej perspektywie i żywotności mówił Mieczysław Jastrun w retorycznym pytaniu do-tyczącym Mickiewicza: "Czy kiedy pisał ten hymn bojowy, potężny jak Marsylianka, kunsztowny jak ody Horacjusza i murarski jak pieśni masonów i węglarzy', czy kiedy pisał to wyzwanie rzucone światu z ubogiej izby kowieńskiego nauczyciela, słyszał już przed sobą zmieszane głosy przyszłych pokoleń, czy widział usta nie narodzonych jeszcze chłopców i dziewcząt, usta, które powtarzać będą przez wiek ten hymn młodości, ten wiersz nie przystosowany do warg delikatnych, ale mówiony całą gębą, na cały świat teraźniejszy i potomny?" (Adam Mickiewicz, 1951).