Wiktor Kub ([e-mail])

Film polski w okresie II RP

Film polski w II RP

1. Początki filmu na świecie

2. Filmu w Polsce

3. Gatunki i rodzaje filmowe

4. Najpopularniejsi aktorzy występujący w filmach polskich w II RP

5. Filmy i role poszczególnych aktorów

6. Pseudonimy aktorów filmu polskiego

7. Najważniejsze wydarzenia filmu polskiego w II RP

8. Wielkość produkcji filmów w Polsce

1. Początki filmu na świecie

W 1895 r. Odbył się seans pierwszego filmu Ludwika i Augusta Lumiere. Bracia zaprezentowali dwuminutowy film p.t. „Wyjście pracownic z fabryki Lumiere w Lyonie” . Tematyka filmów Lumiere'ów przypomina wyczyny człowieka , który nauczył się właśnie fotografować: śniadanie dziecka, gra w karty ze znajomymi, kąpiel w morzu , łowienie ryb. Z rzadka coś mniej prywatnego: barki wypływające z portu.
Prasa, w epoce ustawicznych wynalazków nieskora do entuzjazmu, długo zachowywała milczenie. W prasie ukazały się tylko dwie notki. Jedna z nich brzmiała tak : „Kinematograf. Cudo fotograficzne.” Natomiast August Lumiere taki miał stosunek do tego wynalazku. Kiedy pewien młody człowiek zaproponował mu kupno owego aparatu fotograficznego , August odpowiedział: „Na szczęście mój wynalazek nie jest na sprzedaż. Gdyby był , zrujnowałby pana. Jako naukowa ciekawostka może jeszcze przez pewien czas intrygować, ale przyszłości handlowej nie ma żadnej.”
Wśród filmików braci Lumiere są jednak co najmniej dwa , które wytyczyć miały kinematografowi nowe drogi. „Przyjazd pociągu” pokazywał , jak na stacyjkę wjeżdżał pociąg osobowy. Ledwie widoczna początkowo lokomotywa zbliżała się do nieruchomo ustawionej kamery, wywołując na sali kinowej piski niekłamanego przerażenia, a czasem nawet ucieczkę mniej odpornych widzów. (formułka filmu dokumentalnego). Drugim znamiennym filmem jest „Polewacz polany” - ogrodnik podlewa grządki gumowym wężem, gdy jakiś urwis nadeptuje węża nogą. Zdziwiony ogrodnik zagląda w otwór i nagle strumień oblewa mu twarz. „Polewacz polany” daje początek nie tylko komedii, gatunkowi tak licznie reprezentowanemu w pierwszych dziesięcioleciach kina, ale również wszystkim filmom fabularnym tj. zagranym przez aktorów według z góry napisanego scenariusza i operującym akcją dramatycznym.
Partnerem i rywalem dla literatury stał się film. Ramy chronologiczne 1919-1939. Okres ten należy podzielić na dwie mniej więcej równe części :
I-rozwój filmu niemego
II-filmu dźwiękowego
W filmie niemym do prawdziwej perfekcji doprowadzana jest konstrukcja i aktorstwo.
-ekspresjonizm niemiecki

-monumentalność i awangardowość francuska
-rozrywkowość amerykańska
-rewolucyjna aktywność radziecka
Początki filmu, czyli „ruchomej fotografii” wiążą się z wynalezieniem praksinoskopu. Taśmę z serią zdjęć kolejnych faz ruchu przesuwano ręczną korbką. Dopiero w 1895r. Bracia Auguste i Louis Lumiere skonstruowali pierwszy aparat kinematograficzny, z którego 22 marca tegoż roku zaprezentowali pierwszy w historii film: „Wyjście robotników z fabryki”.

2. Filmu w Polsce
      Historia polskiego filmu sięga drugiego dziesięciolecia XX wieku. Już w 1912r. We Lwowie Pierwsze Galicyjskie Przedsiębiorstwo dla Wyrobu i Wypożyczania Filmów Kinematograficznych wyprodukowało kilka filmów dokumentalnych oraz fabularnych. Rok później, w tym samym mieście, powstała wytwórnia Leopolia, która wprowadziła na ekran film „Kościuszko pod Racławicami”. Budził on uczucia patriotyczne.
      W 1912r. Powstał Kantor Zjednoczonych Kinematografów „Siła”, założony przez przedsiębiorców żydowskich. Spółka ta specjalizowała się w melodramatycznych historiach z życia Żydów.
      W 1911r. Konstanty Jastrzębski przedstawił filmową wersję „Dziejów grzechu” Stefana Żeromskiego według scenariusza Gabrieli Zapolskiej pt. „Niebezpieczny kochanek”.
     W Warszawie przed filmem stawiano zadania artystyczne. W 1912r. Przeniesiono na ekran „Sędziów” St. Wyspiańskiego oraz „Szkice węglem”, za osobistą zgodą H. Sienkiewicza. Filmową wersję „Halki” oraz „Karpackich górali” według J. Korzeniowskiego pokazała wytwórnia Kosmofilm.
     Pionierem udźwiękowienia filmu był Aleksander Pruszko, który w 1909r. Zapisał dźwięk na taśmie filmowej, wykorzystując świeżo wtedy odkryty „minerał selen”.
     Ojcem polskiego kina nazywany był Aleksander Hertz, założyciel wytwórni Sfinks. W 1915r dorobił się własnego laboratorium obróbki taśmy filmowej. Przez następne 30 lat wyprodukował najważniejsze i najbardziej kasowe polskie filmy.
     Kino polskie wykreowało pierwszą gwiazdę wielkiego formatu Polę Negri, której prawdziwe nazwisko brzmiało Apolonia Chałupiec. Zdobyła ona światową sławę w dobie kina niemego. Często kreowała postaci kobiet fatalnych, rujnujących zakochanych w niej mężczyzn.
     Do rodzinnego kina wkroczył też rozmach inscenizacyjny. Niezwykle widowiskowe sceny można było obejrzeć w „Legendzie o panu Twardowskim”.

Pierwszy okres po odzyskaniu niepodległości nie należał do łatwych. Głównymi zadaniami młodego państwa było: usunięcie zniszczeń wojennych, scalenie byłych trzech zaborów w jednolity organizm społeczno-gospodarczy, walka z inflacją (zakończona w roku 1924), usilna praca nad doprowadzeniem do stabilizacji gospodarczej. A zadania te trzeba było realizować w atmosferze ostrej walki politycznej i różnorakich antagonizmów wewnątrz kraju.

Sytuacja ta miała bezpośredni wpływ na polską kinematografię. Ilość kin — około 700 w roku 1922, zmniejszyła się o połowę w roku 1924, by stopniowo dojść do punktu wyjściowego pod koniec lat 20-tych. Ale tak naprawdę, to tylko połowa obiektów zasługiwała na miano prawdziwego kina. Tak więc rynek filmowy był bardzo szczupły i nie mógł przynosić większych dochodów.

Produkcja ruszyła wprawdzie żwawo i wynosiła w 1919 roku 21 filmów pełnometrażowych, ale potem przez kilka lat nie przekraczała dziesięciu, by — podobnie jak ilość kin — ustabilizować się pod koniec lat 20-tych, na poziomie kilkunastu. Była to jednak produkcja chora, ponieważ ani państwo (poza kilkoma raczej żałosnymi produkcjami), ani wielki kapitał nie interesował się nią, wobec czego skazana była na wegetację. Oparta przede

wszystkim na systemie wekslowym, uzupełnionym składkami czy własnym kapitałem niebogatych producentów żyła od filmu do filmu. Dodajmy jeszcze, że polska kinematografia nią miała dużego doświadczenia produkcyjnego, że wojnę przetrwała tylko jedna wytwórnia — ,,Sfinks” i że obłożona była bodaj najwyższym na świecie, bo dochodzącym do stu procent podatkiem komunalnym. Słowem — bardziej opłacało się w Polsce wyświetlać filmy zagraniczne niż produkować własne. Toteż liczba filmów sprowadzanych do Polski wynosiła pod koniec lat 20-tych ponad tysiąc rocznie! Nic więc dziwnego, że ośrodki produkcyjne czy przedsiębiorstwa filmowe (trudno nazywać je wytwórniami) były słabe i pozbawione możliwości trwałego rozwoju. Ta sytuacja ekonomiczna miała oczywiście bezpośredni i fatalny wpływ na oblicze i poziom produkowanych filmów. Każdy film musiał przynieść zysk pewny i natychmiastowy. Robiono więc filmy jak najtaniej, w praktyce — jak najprymitywniej i „pod publiczkę”. Wszystko w nich musiało być jaskrawe, krańcowe,

łzawe lub krzykliwe. Realizowane (szczególnie na początku lat 20-tych) niewybredne farsy i banalne komedie, sentymentalne, sensacyjne, mistyczne czy erotyczne melodramaty, filmy patriotyczne, w których w sposób żenujący dyskontowano szczególnie mocne u Polaków, zwłaszcza tuż po odzyskaniu niepodległości, uczucia patriotyczne. Nad większością ówczesnych filmów unosił się, niestety, duch brukowej literatury — tandetnej, schematycznej, bezwartościowej.

Na szczęście produkcją zajmowali się nie sami koniunkturaliści, ale także zapaleńcy kinematografu, ludzie, którym zależało nie tylko na pieniądzach, Nie mieli oni łatwego życia. Dlatego też jedni, po pewnym czasie, z kina rezygnowali, inni ulegali naciskowi

komercjalnemu, jeszcze inni — walczyli uparcie o swój ideał filmu.

Wiktor Biegański np. starał się wzbogacić pewne schematy fabularne filmowymi środkami artystycznymi, zrywał z manierą teatralną a w „Panu Twardowskim” (1921) chciał stworzyć odbiegającą od szablonów baśń filmową. Rutynowany reżyser Edward Puchalski nakręcił na podstawie noweli Henryka Sienkiewicza rzetelny film patriotyczny — „Bartek zwycięzca (1925).

Leon Trystan — awangardowy pisarz, poeta, filmowiec —zrealizował m. In. „Bunt krwi i żelaza” (1927), w którym zastosował wiele oryginalnych rozwiązań formalnych wcielił w

życie swe awangardowe idee: prymat ruchu i rytmu, poszukiwanie tzw. Fotogeniczności filmu. Innymi próbami artystycznej twórczości w ramach produkcji komercjalnej były debiuty Juliusza Gardana „Kropka nad i” (1928). Ci dwaj reżyserzy reprezentowali grupę młodych reżyserów, którzy rozpoczęli swą pracę pod koniec lat 20-tych i stali się trzonem twórczym polskiego filmu w latach 30-tych.

Oddzielnie wspomnieć trzeba o adaptacjach dzieł polskiej literatury, stanowiły one bowiem 40 procent całej naszej ówczesnej produkcji. Na ekran przenoszono zarówno utwory wybitne, jak i drugorzędne. Te pierwsze nie miały, niestety, szczęścia. Nie licząc wyjątków np. „Ziemi obiecanej” wg Władysława Reymonta inne prasa określała jednoznacznie epitetem „skandal”. Fałszowano radykalną wymowę tych powieści Stefana Żeromskiego), nie wykorzystywano ich potencji filmowych, zamieniano w album ilustracji opatrzonych cytatami (Pana Tadeusza Adama Mickiewicza) ...

Powieści drugiego czy też trzeciego rzędu były na ekranie wiernym odbiciem nie najlepszej literatury a często poziom tej literatury jeszcze bardziej obniżały. Starano się czasami przyciągnąć do współpracy renomowanych pisarzy. Nie dało to pozytywnego rezultatu. Nacisk komercjalizmu był zbyt silny. Za piętę Achillesa uznać trzeba scenariusze.

Nie mieliśmy zawodowych scenarzystów, początkowo także nie było zawodowych reżyserów. Reżyserował kto chciał i potraf nakłonić producenta do powierzenia mu pieniędzy. Natomiast zawsze pracowali w polskim filmie utalentowani operatorzy i dekoratorzy. Z aktorami bywało różnie — film nasz korzystał: aktorów teatralnych, wyłącznie filmowych było niewielu. Teatralny rodowód miał swoje dobre doświadczenie, ogólne obsceniczne, kultura) jak i złe strony (ciągle pokutująca maniera gry scenicznej). W latach 20-tych narodziła się i rozbłysła nasza największa w okresie międzywojennym gwiazda filmowa — Jadwiga Smosarska.

Nieco odrębny, ale też trudny żywot wiódł ówczesny polski film krótkometrażowy. Powstawały pierwsze ośrodki produkcyjne, ale realizowały one, w zasadzie, wyłącznie filmy krajoznawcze, propagandowe, aktualności (w roku 1927 powołano do życia

kronikę filmową) oraz filmiki fabularne, najczęściej komedyjki i farsy. Dopiero pod koniec okresu niemego rozległo się wołanie o artystyczny film krótkometrażowy awangardowy, eksperymentalny. Film taki, i to pełnometrażowy powstał natomiast w warunkach amatorskich. Zrealizował go wraz ze swymi wychowankami — malarzami prof. Tadeusz Pruszkowski. Nosił tytuł „Szczęśliwy wisielec ` (1926) i był oryginalną rejestracją happeningu zorganizowanego w Kazimierzu Dolnym.

O ówczesnym filmie polskim — jego cieniach, ale także nielicznych blaskach bardzo dużo pisano. Istniało wiele pism filmowych (m. In. ,,Ekran”, „Kino”) i pojawiły się stałe rubryki w pismach literackich (najcenniejsza w ,,Wiadomościach Literackich”) rozwijała się myśl filmowa o najróżniejszych zabarwieniach — od skrajnej awangardy wołającej o film czysty, po pierwsze żądania realizmu.

Najwybitniejszym, unikalnym nie tylko w skali Polski i nic tylko wówczas dziełem była Karola Irzykowskiego, pisarza, dramaturga, krytyka oraz bojownika o film artystyczny. Dzieło to ukazało się w roku 1924, a więc równolegle z prekursorskimi pracami Beli Balazsa. Jest na wskroś oryginalne i twórcze. Irzykowski twierdzi, że głównym tematem kina jest zetknięcie się człowieka ze światem materii. Film jest ,,widzialnością obcowania człowieka z materią”. Człowiek tej materii ulega, albo ją sobie podporządkowuje, albo jest jej obserwatorem. Te trzy stosunki powinny stanowić właściwy podmiot sztuki filmowej.

Irzykowski przypisywał równe znaczenie zarówno treści jak i formie filmu, który traktował oczywiście jako dzido sztuki.

Myśli Irzykowskiego wyprzedzały epokę, niestety nie oddziałały ani na skomercjalizowaną produkcję polską, ani też nie wydostały się za granicę (bariera językowa).

Okres niemy żegnała kinematografia polska bez szczególnych laurów. Pozostała słaba ekonomicznie, spętana wymogami kasy, lansująca ciągle te same schematy fabularne, pozbawiona własnego oblicza stylistycznego. Jednocześnie pojawiły się próby odświeżenia tych schematów i tradycyjnego języka, ukształtowały się poszczególne zawodowe grupy twórcze, polepszył się stan techniczny, rozwinęło się piśmiennictwo filmowe, powstały organizacje branżowe, okrzepł tym samym nieco organizm kinematografii. Ale już wkrótce przeżyć musiała ona dwa bolesne wstrząsy... Kryzys ekonomiczny przełomu lat 20-tych i 50-tych oraz rewolucja dźwiękowa wstrząsnęła polską kinematografią. Zjawiska te, a także ich następstwa trwały w Polsce do połowy lat 50-tych, tworząc pewien wyróżniający się okres.

Polska przeżyła kryzys ekonomiczny bardzo boleśnie. Produkcja przemysłowa spadła prawic o połowę, ilość bezrobotnych wynosiła w miastach milion, a na wsi — kilka milionów. Nastąpiło znaczne zubożenie ludności co spowodowało spadek frekwencji w kinach i w konsekwencji ich zamykanie, niemniej kino pozostało nadal najtańszą i najpopularniejszą rozrywką. Zmniejszyła się ilość ośrodków produkcyjnych oraz ilość produkowanych filmów ; w roku 1931 zrealizowano tylko i o filmów pełnometrażowych i 15 5 krótkometrażowych.

„Udźwiękowienie” kinematografii polskiej trwało długo i było procesem trudnym. Do permanentnego braku kapitału dołączył się bowiem 50 procentowy spadek wpływów kasowych — w związku z obniżoną frekwencją. Początkowo nagrywano dźwięk do polskich filmów za granicą. Pierwszym filmem dźwiękowym wykonanym w kraju (dialogi

na płytach gramofonowych) była ,,Moralność pani Dulskiej” jego premiera odbyła się w roku 1950. Natomiast pierwszym ,,stuprocentowym” dźwiękowcem (dźwięk na taśmie filmowej) była komedia „Każdemu wolno kochać”, zrealizowana w roku 1955. Z jednym tylko nie mieliśmy kłopotu. Ponieważ polscy aktorzy występujący przed kamerą mieli na ogół bogaty staż teatralny— żaden z nich nie przeżył tragedii z powodu niefonogenicznego głosu...

Wprowadzenie dźwięku w kinach odbywało się również wolno. Dopiero w roku 1954 wszystkie kina warszawskie, a działało ich wtedy 60, przystosowane zostały do wyświetlania filmów dźwiękowych. W tym samym roku na 707 kin w Polsce, prawic 200 nie posiadało jeszcze aparatury dźwiękowej. Kryzys ekonomiczny i wprowadzenie dźwięku odbiło się także

na obliczu samych filmów. Pierwszym efektem był ogólny wzrost tanich komedii i fars, najczęściej pozbawionych jakichkolwiek treści, lansujących drobnomieszczański model życia i nie najlepszy stanowiły one 70 procent całej produkcji fabularnej. Za jedyne ich wartości uznać można niewielką ilość zabawnych i inteligentnych pomysłów i dowcipów oraz dużo znakomitych piosenek filmowych. Do powodzenia tych filmów przyczyniali się bardzo dobrzy aktorzy komediowi (zarówno rewiowi jak i dramatyczni), szczególnie Adolf Dymsza — niewykorzystany, niestety komik, który stworzył oryginalną postać Dodka — cwaniaka z warszawskiego przedmieścia.

Na początku lat 30-tych powstało także sporo dramatów historycznych. Miały one — jak podkreślała krytyka — odwracać uwagę widzów od trudnych i bolesnych problemów dnia co-

dziennego, ale bardzo często prawdę historyczną podporządkowywano wymogom kasy. Z tego niedobrego schematu wyłamywało się wtedy zaledwie kilka filmów. „lo-ciu z Pawiaka”

(1931) Ryszarda Ordynskiego przedstawiał w dramatyczny sposób autentyczne wydarzenie z 1906 roku — wykradzenie z warszawskiego więzienia grupy polskich więźniów politycznych. „Dzikie pola” (1952) Józefa Lejtesa posiadał nieprzeciętne walory artystyczne, szczególnie plastyczne. Na specjalne wyróżnienie zasługuje natomiast „Młody las” (1934) tegoż J. Lejtesa. Film ten opowiada historię strajku szkolnego, jaki miał miejsce w

Warszawie w 1905 roku; bohaterami są uczniowie gimnazjum, walczący przeciwko rusyfikacji szkół. Strajk ten notabene doprowadził do otwarcia gimnazjów z polskim językiem wykładowym. Pozbawiony schematycznego przedstawiania strony polskiej i rosyjskiej, kreślący pogłębione sylwetki bohaterów, oddający trafnie i dramatycznie ówczesną atmosferę, zwracający uwagę wyrównaną bardzo dobrą a miejscami znakomitą grą

aktorów stanowił jedną z najcenniejszych pozycji naszego kina.

Demonstrowany na międzynarodowym festiwalu filmowym w Moskwie (1935) spotkał się z bardzo pochlebnymi ocenami i otrzymał wyróżnienie.

Podobną rolę jak „Młody las” w kategorii dramatów historycznych, pełnił wśród filmów współczesnych „Legion ulicy” (1932) Aleksandra Forda. Na tle banalnej, uproszczonej, skomercjalizowanej produkcji film ten zaskakiwał swoją odmiennością i oryginalnością. Nie było tu sakramentalnych historyjek miłosnych', losów kopciuszka, wyższych sfer czy lumpów z półświatka. Jak pisano — ani jednego ,,policmajstra, ułana, handlarza żywym towarem, ani kabaretu, ani dziewczyny ulicznej, ani wojny, ani pseudopatriotycznej blagi”.

Film ten opowiadał o codziennym życiu warszawskich sprzedawców gazet — owym bezimiennym legionie ulicy. Jeden z bohaterów bierze udział w biegu i wygrywa główną nagrodę — rower; może teraz szybciej i więcej sprzedać gazet. Ale wpada pod tramwaj i łamie nogę... „Legion ulicy” mówił w sposób prosty i przekonywujący, w stylu neorealistycznym, bez udziału zawodowych aktorów, o codziennych, nie wydumanych problemach, troskach i radościach zwykłych ludzi. Krytyka nazywała „Legion ulicy” filmem oryginalnie polskim, podkreślała jego wartości społeczne i artystyczne, zaś czytelnicy tygodnika „Kino” uznali go za najlepszy film roku 1952. Nie była to oczywiście jedyna w ówczesnym kinie polskim próba odświeżenia tematyki i języka filmowego, ale najradykalniejsza i najbardziej konsekwentna. Pojawił się np. zrealizowany w

warunkach amatorskich film rozgrywający się w Tatrach —„Biały ślad” (1932) Adama Krzeptowskiego z udziałem narciarzy — zawodników (wyróżnienie za zdjęcia na festiwalu w

Wenecji). W filmie „Wyrok życia” (1935) Jana Nowiny-Przybylskicgo starano się przedstawić samotność kobiety w trudnej sytuacji życiowej, kiedy natrafia na mur niezrozumienia i wrogości, usiłowano również, bez większego jednak powodzenia, wprowadzić na ekran tematykę egzotyczną itd.

Cechą ogólną ówczesnego fabularnego filmu polskiego było osiągnięcie pewnej poprawności warsztatowej; o sztuce filmowej — z kilkoma wyjątkami — jeszcze mówić nic można. Tak samo jak o stworzeniu jakiegoś własnego, oryginalnego polskiego stylu filmowego. Walkę o nowy styl, a także o nowe treści podjęli w tamtym okresie młodzi zapaleńcy z pod znaku awangardy, działający w filmie krótkometrażowym.

Ówczesny oficjalny krótki metraż ograniczał się na ogół do filmów szablonowych — propagandowych, fabularnych jednoaktówek, dokumentalnych rejestracji zdarzeń czy obiektów itp. Ciekawsze filmy gatunku dokumentalnego, oświatowego, naukowego były sporadycznymi, prywatnymi przedsięwzięciami,

które nie znajdywały szerszego echa. Producentom nie opłacało się realizować ambitniejszych krótkich filmów, dopiero wprowadzenie specjalnej 20 procentowej zniżki podatkowej za polski „dodatek” nieco tę sytuację zmieniło. Najsilniejszym ośrodkiem awangardy była Warszawa. W Krakowie i Lwowie zajmowano się przede wszystkim rozważaniami teoretycznymi oraz szerzeniem kultury filmowej. Najgłośniejszym twórcą awangardy krakowskiej był Jan Kurek — pisarz, poeta, krytyk, którego ideałem był film jako „czyste widowisko optyczne ignorujące sens treściowy obrazu”; urzeczywistnieniem tej idei był jego film „OR” (Obliczenia rytmiczne 1933).

W Warszawie powstało pod koniec 1929 roku Stowarzyszenie Miłośników Filmu Artystycznego „START” (zalegalizowane przez władze, w roku 1931). Stawiało ono sobie za cel: podniesienie kultury widza (odczyty, pokazy, publiczne dyskusje), pracę samokształceniową a w jej rezultacie podjęcie realizacji filmów. Stowarzyszenie działało kilka lat, po czym na skutek trudności organizacyjnych i szykan władz rozwiązało się. Odegrało jednak wielką rolę, ostro i zdecydowanie występując przeciwko skomercjalizowaniu i zbanalizowaniu filmu oraz wszechwładzy pieniądza. Głównymi działaczami i twórcami „STARTU” byli Eugeniusz Cękalski, Stanisław Wohl, Wanda

Jakubowska, Tadeusz Kowalski, Jerzy Zarzycki i Jerzy Toeplitz oraz Jerzy Bossak.

Członkowie „STARTU” zrealizowali kilka filmów krótkometrażowych, w których w pierwszym okresie przeważały poszukiwania formalne, ale dosyć szybko przystąpiono do praktycznego wcielenia w życie nadrzędnego hasła ,,Startu” — walki o film społecznie użyteczny. Tę użyteczność społeczną i wysokie walory formalne reprezentowało także, działające poza „STAR-TEM” małżeństwo Franciszki i Stefana Thcmersonów, których

film „Europa” (1932) był oryginalnym utworem skierowanym przeciwko wojnie i narastającej groźbie faszyzmu. Słusznie pisano, że „polska awangarda filmowa była jedyną spośród kinematografii narodowych, działających w kręgu filmu komercjalnego, podejmującą obok walki o artystyczną formę, hasło walki o treść użyteczno-społeczną”. Na tym głównie polega jej odrębność i szczególna wartość i zasługa.

Ciekawym zjawiskiem było również powiązanie polskiej publicystyki filmowej z awangardą filmową. Wielu twórców awangardowych pisało stale artykuły publicystyczne i recenzje, współdziałało ze swymi kolegami po piórze zarówno w pismach

fachowych („Kino”, „Wiadomości filmowe”, „Kino dla wszystkich”), jak i w tygodnikach społeczno-literackich (,,Wiadomości literackie”, „Dekada”, ,,Epoka”, „Pion”).

Podniósł się ogólny poziom warsztatowy filmów polskich początku lat 30-tych, umocniła się też bardziej sama kinematografia. Nastąpiło zjednoczenie związków branżowych utworzona została Rada Naczelna Przemysłu Filmowego w Polsce — stała i jedyna odtąd reprezentantka wszystkich interesów polskiej kinematografii; zakończył się tym samym proces kształtowania się nowoczesnej kapitalistycznej kinematografii polskiej. Jednym z pierwszych osiągnięć Rady było przygotowanie „Ustawy o filmach i ich wyświetlaniu” (1934). Niestety wiele słusznych i pożytecznych punktów ustawy np. o utworzeniu funduszu filmowego dla popierania produkcji krajowej czy stworzenie kontroli przywozu filmów do kraju pozostało na papierze. Okres pokryzysowy (1934—1939) Polsce to najpierw depresja gospodarcza, a następnie — tuż przed wybuchem II wojny światowej — ożywienie koniunktury. W życiu społeczno-politycznym kraju następowało z jednej strony coraz wyraźniejsze dążenie do rządów silnej ręki i ograniczania swobód demokratycznych, z drugiej zaś — coraz silniejszy i powszechniejszy opór społeczeństwa. Pełnometrażowych filmów fabularnych wyprodukowano w roku 1937 — 27, w roku 1939 miało ich być 40. Krótkometrażowych powstało prawie 200. Ilość kin przekroczyła w roku 1938 liczbę 800. Kinematografia doczekała się doraźnej pomocy rządowej, obniżono podatek od wyświetlania filmów polskich do 3—5 procent, wprowadzono odpowiednie zniżki podatkowe w przypadku wyświetlania określonej ilości filmów krajowych. Nastąpiło pewne ograniczenie inwazji filmów amerykańskich, które pod koniec lat 50-tych stanowiły 60 procent całego repertuaru, przy 10 procentach filmów niemieckich i 8 procentach francuskich. Jednocześnie nastąpił wzrost eksportu polskich filmów, choć nie przybrał on rozmiarów mających większe znaczenie ekonomiczne. Powstały organizacje zawodowe realizatorów i techników filmowych oraz dziennikarzy i publicystów filmowych, przyjętych do Międzynarodowej Federacji Prasy Filmowej-FIPRESCI. Wyraźnie podniósł się poziom techniczny i warsztatowy polskich filmów, widoczne też były pewne zmiany w doborze i traktowaniu niektórych problemów

i tematów. Działo się to nawet w tak zbanalizowanych gatunkach jak komedia i melodramat.

Polskie komedie dźwiękowe cierpiały przede wszystkim na niedowład scenariuszowy (szablonowość pomysłów i trywialność sytuacji) oraz na lichy lub wręcz niewybredny humor. Zdarzały się na szczęście odstępstwa od tej reguły. „Antek policmajster”

(1935) Michała Waszyńskiego był udaną wersją Gogolowskiego ,,Rewizora”. Film miał zarówno zacięcie satyryczne (akcja toczy się w czasie rozbiorów), jak i zawierał pewne elementy humoru czysto absurdalnego. Tytułowego bohatera odtwarzał Adolf Dymsza, najpopularniejszy wtedy i najciekawszy komik polski. Często grywał w filmach, ale niestety nie zawsze były to role tak udane jak w ,,Antku policmajstrze .Jadzia” (1936) Mieczysława Krawicza, zrealizowana z werwą i nie pozbawiona wdzięku opowiadała o walce konkurencyjnej dwóch wytwórni rakiet tenisowych i była popisem niezwykle popularnych aktorów: Jadwigi Smosarskiej, która także w latach 30-ych nie przestała być gwiazdą pierwszej wielkości oraz Mieczysławy Ćwiklińskicj, Michała Znicza i Stanisława Sielańskiego. Trzeba przyznać, że właśnie aktorom zawdzięczać należy uratowanie niejednej ówczesnej komedii. A to, że popularne są jeszcze dziś, — także kompozytorom wielu znakomitych przebojów. Drugim — Obok komedii — gatunkiem filmowym najchętniej

oglądanym i jednocześnie najbardziej zbanalizowanym był melodramat, taki jak w innych kinematografiach, tylko może jeszcze bardziej ckliwy i łzawy, jeszcze płytszy. Sztandarowym dziełem tego typu, największym super-melodramatem i super-szlagierem była ,,Trędowata” (1956 — druga wersja) Juliusza Gardana z Elżbietą Barszczewską w roli ubogiej, lecz pięknej, szlachetnej i cnotliwej guwernantki zakochanej z wzajemnością w artystokracie, lecz odtrąconej przez jego rodzinę i środowisko. Można się było nawet w tym dopatrzeć pewnego protestu przeciwko istniejącym barierom społecznym... Wątki melodramatyczne starano się urozmaicić przez wzbogacanie ich elementami sensacyjnymi, kryminalnymi, szpiegowskimi,

erotycznymi. Niewiele to jednak zmieniało. Czasami tylko przebijał poprzez sentymentalny szablon jakiś strzęp problemu, bardzo rzadko społecznego, częściej obyczajowego czy psychologicznego. Tak było np. w filmach będących adaptacjami popularnych powieści Tadeusza Dołęgi-Mostowicza ,,Znachor” (1957)

Michała Waszyńskiego czy „Dr Murek” (1959) Juliusza Gardana, choć spłycone w stosunku do pierwowzoru literackiego zawierały jednak — pierwszy — pewien ciekawy wątek psychologiczny, drugi — nieśmiałe akcenty krytyki społeczne). Z innych filmów: „Jego wielka miłość” (1956) Stanisławy Perzanowskiej i Mieczysława Krawicza to przede wszystkim ciekawa kreacja Stefana Jaracza w roli człowieka opętanego postacią Napoleona i ideą wielkości. Akcja ,,Czarnych diamentów” (1959) Jerzego Gabryelskiego rozgrywała się w kopalni węgla i przedstawiała walkę polskich górników z obcymi agentami... Reżyserem, którego bogata twórczość świadczyła nie tylko o jego ambicjach myślowych i artystycznych, ale również o zmianach a zarazem ograniczeniach całej polskiej kinematografii był Józef

Lejtes. Jego filmy stanowią grupę wyróżniającą się. Już —wspomniane — debiutancki „Huragan” czy ,,Dzikie pola” zwracały .uwagę, pozostałe budziły wielkie zainteresowanie a

często i ostre dyskusje... Barbara Radziwiłłówna' (1936) była prób4 ambitnego widowiska historycznego (XVI w.), w którym połączono: wątek romansowy króla Zygmunta Augusta z piękną przedstawicielką potężnego rodu magnackiego, konflikt z matką króla — Boną oraz walkę króla o ukrócenie samowoli polskiej magnaterii i szlachty. Film ten, sprawnie zrealizowany, lansował bardzo przejrzyście tezę polityczną o konieczności rządów silnej ręki.

Miało to w tamtych latach określoną wymowę. ,,Kościuszko pod Racławicami” (193 y) wyróżniał się znakomitymi scenami batalistycznymi. Najżywszą dyskusję wywołała jednak adaptacja utworu Stefana Żeromskiego „Róża ` (1936). Nie budziła zastrzeżeń strona realizacyjna (wspaniałe sceny, rysunek postaci, dialog, kilka znakomitych kreacji aktorskich, przede wszystkim Kazimierza Junoszy-Stępowskiego i Michała Znicza), ale zawartość ideowa filmu.

Róża Żeromskiego, której akcja rozgrywa się w latach 1905-06 jest utworem o radykalnej wymowie społecznej. Niestety znik-nęła ona prawie zupełnie z filmu. Przyczynili się do tego najpierw bojaźliwi producenci a potem ,,odważni” cenzorzy, kalecząc film niemiłosiernie.

Najgłośniejszymi i najlepszymi filmami Lejtesa były: ,,Dziewczęta z Nowolipek” (1937) i ,,Granica” (1938). Oba oparte na współczesnych powieściach, pierwszy — Poli Gojawiczyńskiej, drugi - Zofii Nałkowskiej. „Dziewczęta z Nowolipek” to świetnie zrealizowana opowieść o życiu i losach mieszkańców pewnej warszawskiej kamienicy, opowieść o ich dramatach, codziennych kłopotach i radościach. Film zawierał trafnie nakreślone tło społeczne, znakomicie zarysowane sylwetki bohaterów, wiele obserwacji obyczajowych i niuansów psychologicznych, ów tak trudny do określenia nastrój poezji

i liryzmu. Film ten, który można by zaliczyć do nurtu populistycznego spotkał się z entuzjastycznym przyjęciem zarówno publiczności jak i krytyki; w odniesieniu do przedwojennego filmu polskiego nie było to zjawisko zbyt częste... Słusznie pisano,

że jest to pierwszy film na wysokim, wyrównanym poziomie artystycznym, bez uproszczeń, naiwności, wyświechtanych szablonów, jakichkolwiek mankamentów warsztatowych czy technicznych. ,,Granica' była przedsięwzięciem znacznie trudniejszym, tak jak

i bardziej skomplikowane było pisarstwo Zofii Nałkowskiej. Wzięła ona zresztą udział, jako współautor w pisaniu scenariusza. Scenariusz i film zachował ducha powieści, zasadniczy zrąb akcji i rysunku bohaterów, ale rozszerzył je, pogłębił i nadał nowy

filmowy kształt. „Granica” jest dramatyczną opowieścią o ludzkich uczuciach i namiętnościach, o ludzkiej godności i odpowiedzialności, o owej — tytułowej — granicy (moralnej), której nikomu przekraczać nie wolno. Film zawierał też uboczny, ale

ostro zarysowany wątek krytyczno-społeczny, piętnujący nadużycia administracji państwowej. „Granicę” uznała krytyka za wielkie osiągnięcie, za „szczyt możliwości polskiej twórczości filmowej”. Dwa inne filmy fabularne, które z poprzednimi tworzą czołową,

wartościową pod każdym względem grupę polskiej kinematografii lat 50-tych są dziełem ludzi awangardy. Są to notabene również ekranizacje współczesnych powieści, „Ludzie Wisły” (1937) Aleksandra Forda i Jerzego Zarzyckicgo to — oparty na

wątkach powieści Wisla Heleny Boguszcwskiej i Jerzego Kornackiego — realistyczny, dramatyczny, ale przede wszystkim liryczny i poetycki obraz życia wiślanych wodniaków. Odmienne temperamenty twórcze obu reżyserów przeszkodziły wprawdzie

w powstaniu filmu jednorodnego stylistycznie, ale i tak uznano go za „dalszy etap rozwoju prawdziwej sztuki filmowej w Polsce”. ,,Strachy” (1958) to dzieło awangardzistów z pod znaku Spółdzielni Autorów Filmowych. Na podstawie powieści Marii Ukniewskiej zrealizowali film, który wywołał zainteresowanie i dyskusję. Pisano wówczas: „To zaiste wielki dzień w polskiej kinematografii”. Okazało się że ekipa w składzie Cękalski,

Szołowski (reżyserzy) i Wohl (Operator) — młoda awangarda, potrafiła przebrnąć przez wszystkie trudności techniczne i uporać się z kalkulacją finansową producentów. W historii dziewcząt z kabaretu i rewii, smutnej i prawdziwej, realizatorzy stworzyli

bardzo realistyczny obraz filmowy przekonywujący widza swą prostotą i umiarem”. Podkreślano szczególnie twórczą adaptację powieści, bezbłędną dramaturgię, montaż, zdjęcia, dialog i świetne aktorstwo Józefa Węgrzyna i Jacka Woszczcrowicza. Awangarda, choć udało się jej zrealizować film pełnometrażowy nie porzuciła filmu krótkometrażowego, przeciwnie — poświęcała mu wiele miejsca i czasu. Utworzona w roku 1956 Spółdzielnia Autorów Filmowych była kontynuacją stowarzyszenia „START”, realizowała postulaty swej poprzedniczki. Walczyła o film społecznie użyteczny. Wśród wielu zrealizowanych wówczas ciekawych i wartościowych filmów odnotować trzeba przede wszystkim średniometrażowy

„udramatyzowany reportaż” Aleksandra Forda „Droga młodych” (1955), poświęcony życiu i losom biednych i chorych dzieci żydowskich, ich pobytowi w sanatorium, ich solidarności z dziećmi strajkujących górników polskich. Ten postępowy i humanistyczny film zakazany został przez cenzurę, która uznała, że propaguje on światopogląd komunistyczny i zagraża żywotnym interesom państwa... Awangarda nie poniechała również walki o nowe formy języka filmowego. W tej grupie najwartościowszym były „Trzy etiudy filmowe” (1957) Eugeniusza Cękalskiego i Stanisława Wohia. Film ten, będący oryginalną, wizualną interpretacją muzyki Chopina, otrzymał odznaczenie na festiwalu w Wenecji. Ta sama

para zrealizowała w 1936 roku trzy interesujące filmy o Londynie. Nowatorskimi były także filmy Franciszki i Stefana Themersonów „Zwarcie” (1956) i „Przygoda człowieka poczciwego” (1958), w których społecznie użyteczne treści otrzymały ciekawą, niebanalną formę. Niestety nie można tego powiedzieć o filmach zrealizowanych przez nieawangardzistów. Film dokumentalny stał się prawie wyłącznie wyrazicielem oficjalnej propagandy państwowej, film oświatowy i naukowy poza kilkoma ciekawymi pozycjami niczym specjalnym się nie wyróżniał, film rysunkowy zaznaczył się tylko jedną interesującą, i jak na tamte czasy rewelacyjną próbą, mianowicie rysowaniem muzyki na taśmie filmowej. Dokonał tego w roku 1938 inż. Paweł Binn, na wiele lat przed Normanem MacLarenem. Próby te nie znalazły jednak szerszego oddźwięku, tak samo jak zainicjowana niezwykle ważna akcja wprowadzenia filmu jako pomocy dydaktycznej do szkół. Omawiając okres przedwojenny nie można pominąć ciekawego zjawiska jakim była produkcja filmów mówionych w języku jidysz realizowanych dla środowiska żydowskiego. Reprezentowały wysoki na ogół poziom realizacyjny, a dziś posiadają przede wszystkim bezcenne wartości historyczne. Kinematografia polska kończyła okres przedwojenny następującym bilansem: ogólnym podniesieniem poziomu produkowanych filmów, pojawieniem się nielicznych, ale ciekawych prób kina realistycznego, artystycznego, ożywioną działalnością awangardy,

walczącej nie tylko o nową formę, lecz przede wszystkim o nowe treści, rozszerzeniem i unowocześnieniem bazy technicznej (5 nowoczesnych hal zdjęciowych i 5 laboratoriów), coraz szerszym udziałem w międzynarodowym życiu filmowym, kilkoma na-

grodami i wyróżnieniami na festiwalach filmowych, rozwiniętym piśmiennictwem filmowym, poważnym dorobkiem naukowym w dziedzinie filmu. Były to poważne aktywa, ale ciągle jeszcze przeważały pasywa. Kinematografia polska w dalszym ciągu opierała się na kruchych podstawach ekonomicznych, producenci bali się ryzyka i podjęcia — na szerszą skalę — śmielszych prób tematycznych i formalnych. Decydujący głos mieli właściciele kin, dbający wyłącznie o kasę. Film polski czasami tylko bywał sztuką. Po to by mógł się nią stać naprawdę i w pełni, potrzebne były radykalne zmiany. Tymczasem jednak nad krajem zawisła groźba wojny.

3. Gatunki i rodzaje filmowe

Dzieła filmowe ze względu na treść dzieli się na: fabularne, dokumentalne, oświatowe i instruktażowe; ze względu na technikę wykonania rozróżnia się filmy: animowane i tzw. Ikonograficzne, nieme i dźwiękowe, czarno-białe i barwne, normalnoekranowe, panoramiczne lub plastyczne (stereoskopowe - stwarzające wrażenie trójwymiarowości); ze względu na długość - filmy krótkometrażowe (do 22 min), średniometrażowe (22 - 55 min) i pełnometrażowe (ponad 55 min, przeciętnie 90 - 132 min); na potrzeby programu telewizyjnego powstają filmy telewizyjne, najczęściej fabularne filmy seryjne, tzw. Seriale (z powtarzającymi się bohaterami lub podobną tematyką), dostosowane do sposobu odbierania filmu na ekranie telewizora (mały ekran wymaga wielu zbliżeń, mniej planów ogólnych, więcej dialogów i komentarzy).

Gatunki:
Film sensacyjny
Dobrze rozwijał się w Ameryce. Nie wymagał on kosztownych dekoracji i tłumu statystów , ale szerokiego pleneru i ruchu. Zasadą filmów z Dalekiego Zachodu czyli tak zwanych westernów, było starcie rzeczników prawa i ładu społecznego ze światem bezprawia, przemocy.
Komedie
Komicy towarzyszyli filmowi od samych jego narodzin. Komicy ci wywodzili się zazwyczaj z cyrków i kabaretów. Jednym z najbardziej znanych komików był Charles Chaplin. Wymyślił sobie charakterystyczną sylwetkę, najpopularniejszy kostium filmowy świata. Melonik i bambusowa laseczka przypomina z daleka elegancika Maxa. Z bliska widać jednak , że jedynie marzy o elegancji, poleruje paznokcie o połę surduta, ale wystarczy tylko spojrzeć na wystrzępione spodnie albo za duże buty - wzbudza sympatie. ( „Włóczęga” , „Charlie policjantem”, „Gorączka złota”)
Melodramaty
Choć epoka była łaskawa dla komedii, statystyczna większość filmów owych lat to dramaty. Bardzo dużo melodramatów produkowali Włosi.

4. Najpopularniejsi aktorzy występujący w filmach polskich w II RP

• Andrzejewska Jadwiga

• Bodo Eugeniusz

• Bogucki Andrzej

• Brodniewicz Franciszek

• Brodzisz Adam

• Ćwiklińska Mieczysława

• Dymsza Adolf

• Fertner Antoni

• Gierasieński Romuald

• Górska Stefania

• Grabowski Władysław

• Grossówna Helena

• Halama Loda

• Halama Zizi

• Jarossy Fryderyk

• Kondrat Józef

• Krukowski Kazimierz

• Mankiewiczówna Tola

• Ordonówna Hanka

• Orwid Józef

• Pogorzelska Zula

• Sempoliński Ludwik

• Sielański Stanisław

• Smosarska Jadwiga

• Tom Konrad

• Walter Władysław

• Wars Henryk

• Zelwerowicz Aleksander

• Zimińska Mira

• Znicz Michał

• Żabczyński Aleksander

• Żelichowska Lena

5. Filmy i role poszczególnych aktorów

Jadwiga Andrzejewska (1915-1977)

1933    Dzieje grzechu (1933) - kwiaciarka,
1933    Wyrok życia - Hanna,
1935 Wacuś - Kazia,
1936    30 karatów szczęścia - Zośka,
1936 Ada, to nie wypada - pensjonarka Zofia,
1936 Papa się żeni - Jadzia,
1936    Wierna rzeka - córka karczmarza,
1937 Dorożkarz nr 13 - Jadzia,
1937    Dziewczęta z Nowolipek - Franka,
1937    Parada Warszawy,
1938    Kobiety nad przepaścią - wywiadowczyni Iza,
1938    Moi rodzice rozwodzą się - Stasia, córka nałęczów,
1938    Strachy - Lilka Kłoskówna,
1938 Zapomniana melodia - Jadzia,
1939    Doktor Murek - Mika

Eugeniusz Bodo (1899 - 1943)

1925    Rywale - Geniuś,
1926    Czerwony błazen - inspicjent,
1927    Uśmiech losu - tancerz kabaretowy,
1929    9. 25. przygoda jednej nocy ,
1929    Człowiek o błękitnej duszy - rzeźbiarz,
1929    Policmajster Tagiejew - Markowskij,
1930    Kult ciała - Franciszek, pomocnik Czesława,
1930    Na sybir - robotnik,
1930    Niebezpieczny romans - przywódca bandy włamywaczy,
1930    Uroda życia - 1930 - Roszow,
1930    Wiatr od morza - Otto,
1932    Bezimienni bohaterowie - komisarz, (scenariusz),
1932    Głos pustyni - szejk Abdullach, (scenariusz, dialogi, słowa piosenek),
1933 Jego ekscelencja subiekt - subiekt Jurek,
1933    Zabawka - syn gajowego Kuźma,
1934    Czarna perła - Stefan, (scenariusz, dialogi),
1934 Czy lucyna to dziewczyna ? - inżynier Stefan Żarnowski,
1934    Kocha, lubi, szanuje - praktykant aptekarski Władysław,
1934 Pieśniarz Warszawy - Julian, (scenariusz),
1935 Jaśnie pan szofer - Boratyński,
1936    Amerykańska awantura - Paweł,
1936    Bohaterowie sybiru - Władek,
1936    Dwa dni w raju (scenopis, dialogi),
1937 Książątko - dziedzic Tadeusz Rolski,
1937 Piętro wyżej - Henryk Pączek, (scenariusz, kierownictwo artystyczne),
1937    Skłamałam - Karol Borowicz,
1938 Królowa przedmieścia (reżyseria, montaż),
1938 Paweł i Gaweł - Paweł,
1938 Robert i Bertrand - Bertrand,
1938    Strachy - Zygmunt Modecki,
1938    Za winy niepopełnione - Torense, wspólnik Cholskiego, (reżyseria),

Andrzej Bogucki

1917    Pokój nr 13, Tajemnica Alei Ujazdowskich, Wanda Barska, Tajemnica hotelu w Tajemnice Warszawy,
1933 Jego ekscelencja subiekt,
1933    Szpieg w masce - mężczyzna na trybunach i w kawiarni,
1934    Śluby ułańskie - oficer,
1935 Manewry miłosne - huzar,
1936 Bolek i Lolek - kolega Lola,
1936    Pan Twardowski (1936) -
1937 Niedorajda - Zenon, syn Majewskich,
1937    Pan redaktor szaleje,
1938    Za winy niepopełnione - baron,
1939    Włóczęgi - Roman, brat Wandzi,
1939    Złota maska - baron Wolski

Franciszek Brodniewicz (1892 - 1944)

1922    Dymitr Samozwaniec - Zygmunt III Waza,
1933    Prokurator Alicja Horn - Jan Winkler,
1934    Córka generała Pankratowa - rewolucjonista Bolesław,
1934    Czarna perła - Torn,
1934    Śluby ułańskie - Gończa,
1935 Dwie Joasie - mecenas Robert Rostalski,
1935    Dzień wielkiej przygody - komendant obozu harcerskiego,
1936    August Mocny,
1936    Mały marynarz - Franciszek Nowicki,
1936    Pan Twardowski - Twardowski,
1936    Papa się żeni - Visconti,
1936    Trędowata - Michorowski Waldemar,
1936    Wierna rzeka - rotmistrz Wiesnicyn,
1937    Ordynat michorowski - Michorowski Waldemar,
1937    Ułan księcia Józefa - Poniatowski Józef,
1938    Moi rodzice rozwodzą się - Jerzy Sławomir,
1938    Wrzos - Andrzej Sanicki,
1939    Doktor Murek - doktor Murek,
1939    Przez łzy do szczęścia - Jan Monkiewicz,
1939    U kresu drogi - hrabia Wiktor Łański,

Adam Brodzisz (1906-1986)

1928    Przeznaczenie,
1929    Z dnia na dzień - Jerzy,
1930    Na sybir - Ryszard Prawdzic,
1930    Uroda życia (1930) - Piotr Rozłucki,
1930    Wiatr od morza - Ryszard,
1931    Dziesięciu z pawiaka - Janusz,
1931    Niebezpieczny raj - Heyst,
1931    Straszna noc - sternik Andrzej,
1931    Świat bez granic - Andrzej,
1932    Bezimienni bohaterowie - Andrzej Tulesza,
1932    Głos pustyni - sierżant Milczek,
1933    Pod twoją obronę - Jan, syn Polaskiej,
1934    Młody las - Stefan Kiernicki,
1935    Rapsodia Bałtyku - Adam Halny,
1936    Bohaterowie Sybiru - porucznik,
1937    Pan redaktor szaleje - redaktor Antoni Dzierzba,
1939    Bogurodzica,
1939    U kresu drogi - Jerzy

Mieczysława Ćwiklińska (1879 - 1972)

1933 Jego ekscelencja subiekt - Porecka,
1934 Czy Lucyna to dziewczyna ? - Hrabina,
1935 Antek policmajster - gubernatorowa,
1935    Panienka z poste restante - żona Smitha,
1935    Wacuś - Wdowa Centkowska,
1936    Amerykańska awantura - Barbara Malska,
1936 Dodek na froncie - żona pułkownika,
1936 Jadzia - prezesowa Oksza, matka Jana,
1936    Pan Twardowski - stryjna,
1936    Straszny dwór - Miecznikowa,
1936    Trędowata - baronowa Idalia Elżanowska,
1937 Dorożkarz nr 13 - pani Tarska,
1937    Dyplomatyczna żona -Aapolonia,
1937    Dziewczęta z Nowolipek - Raczyńska,
1937    Ordynat michorowski - baronowa Idalia Elzonowska,
1937    Pan redaktor szaleje - ciotka Ireny i Zofii,
1937 Pani minister tańczy - Polly,
1937    Znachor - Szkopkowa,
1938    Druga młodość - matka Janiny,
1938    Gehenna - Ewelina,
1938    Granica - matka Zenona,
1938    Profesor wilczur - Szkopkowa,
1938 Robert i Bertrand - siostra Ippla,
1938    Strachy - ciotka Teresa,
1938    Sygnały - markiza de Boncroix,
1938    Wrzos - Ramszycowa,
1939    Biały murzyn - hrabina Lipska, ciotka Jadzi,
1939    Doktor Murek - Czabranowa, matka Tunki,
1939 Ja tu rządzę - stara hrabina, matka Lulewicza,
1939    Kłamstwo Krystyny - matka Janka,
1939    Przez łzy do szczęścia - sekretarka Leny,
1939    Testament profesora Wilczura ,
1939    U kresu drogi - Kordelia, ciotka Gabrieli,
1939    Złota maska - matka Ksawerego,
1939    Żołnierz królowej Madagaskaru ,
1939    Żona i nie żona - Baronowa

Adolf Dymsza (1900 - 1975)

1924    Miłość przez ogień i krew - Wojtuś Grzęda, maszynista teatralny,
1926    Czerwony błazen ,
1929    Policmajster Tagiejew - Siemipudow,
1930    Janko muzykant - Florek,
1930    Moralność pani dulskiej - rewirowy,
1930    Niebezpieczny romans - adorator służącej,
1930    Sztabskapitan gubaniew. Golgota ziemi chełmskiej - ordynans,
1930    Wiatr od morza - Stefek,
1932    Sto metrów miłości - Dodek, (scenariusz-pomysł),
1932    Ułani, ułani, chłopcy malowani - Felek,
1933    Dwanaście krzeseł - antykwariusz Władysław Klepka,
1933 Każdemu wolno kochać - bezrobotny kelner Hipek,
1933    Prokurator Alicja Horn ,
1933    Romeo i Julcia - Teofil Rączka,
1934    Parada rezerwistów - szef zakładu, strzelec wyborowy,
1935    Abc miłości - Wincenty Poziomka,
1935 Antek policmajster - Antek Król,
1935    Wacuś - Wacuś - Tadeusz,
1936    30 karatów szczęścia - Dodek,
1936    Bolek i Lolek - 2 role: Lolo Charkiewicz, Bolek Cybuch,
1936 Dodek na froncie - Dodek,
1937 Niedorajda - Florek,
1938 Paweł i Gaweł - Gaweł,
1938 Robert i Bertrand - Robert,
1939 Sportowiec mimo woli - fryzjer Dodek Czwartek

Antoni Fertner (1874-1959)

1908    Antoś po raz pierwszy w Warszawie - Antoś, (scenariusz),
1911    Antek Klawisz, bohater powiśla,
1911    Dzień kwiatka - Antoś,
1911    Skandal na ulicy Szopena,
1913    Antek kombinator,
1923    Niewolnica miłości,
1925    Rywale - Tosio,
1933 Romeo i Julcia - Onufry Koziegłowicz,
1935 Antek policmajster - gubernator,
1935 Jaśnie pan szofer - prezes Pudłowicz,
1936 Ada, to nie wypada - Dziewanowski, ojciec Ady,
1936    Będzie lepiej - Ruczyński, stryj Wandy,
1936 Bolek i Lolek - mister Brown,
1936    Dwa dni w raju - nowobogacki szef firmy Boczek,
1936 Fredek uszczęśliwia świat - kupiec,
1936    Mały marynarz - Kostrzewa,
1936 Papa się żeni - baron,
1937 Książątko - Piwko, dyrektor dancingu,
1937    Pan redaktor szaleje - szkot,
1937    Ułan księcia Józefa - generał de Vieuxyemps,
1938    Gehenna - konsyliarz,
1938 Robert i Bertrand - Ippel, ojciec Ireny,
1938 Zapomniana melodia - ojciec Helenki,
1939    Włóczęgi - prywatny detektyw Trompka

Romuald Gierasieński (1885-1956)

1920    Konsul Pomeranc,
1922    Wszystko się kręci,
1927    Uśmiech losu - baloniarz,
1934 Co mój mąż robi w nocy - starszy kelner Fafuła, ojciec Kazi,
1934    Córka generała Pankratowa - wynajmujący mieszkanie rewolucjonistce,
1935 Panienka z poste restante - kontroler,
1936 Ada, to nie wypada - posłaniec Rzepka,
1937    Parada Warszawy,
1937    Znachor - bileter Franek,
1938 Królowa przedmieścia - Majcherek,
1939    Doktor Murek - portier

Stefania Górska (1907-1986)

1933    Zabawka - Mela,
1934    Córka generała Pankratowa - dziewczyna w restauracji,
1935 Antek policmajster - córka gubernatorostwa,
1936 Papa się żeni - tancerka,
1937    Parada Warszawy,
1939    O czym się nie mówi... (1939) - prasowaczka

Wladyslaw Grabowski (1883 - 1961)

1911    Meir Ezofowicz - pomocnik rabina,
1912    Przesądy - korepetytor,
1916    Studenci - Lucjan Ładnowski,
1917    Tajemnice Warszawy - bogacz,
1921    Cud nad wisłą,
1921    Pan Twardowski (1921) - młody bojar,
1924    O czym się nie mówi - Konitz,
1925    Iwonka - Olistierna, dyplomata szwedzki,
1926    O czym się nie myśli - skrzypek Borski,
1926    Trędowata (1926) - książę Znaniecki,
1927    Ziemia obiecana - Welt Moryc,
1933    Ostatnia eskapada - lekarz,
1934 Czy Lucyna to dziewczyna ? - baron Amadeusz Maria de Witz,
1935 Dwie Joasie - Anzelm,
1935    Kochaj tylko mnie - Hipolit Karcz,
1935    Wacuś - Łęcki, adorator Centkowskiej,
1936    30 karatów szczęścia - detektyw Raczek,
1936    Bolek i Lolek - Jan, lokaj Lola,
1936 Dodek na froncie - Wielki Książę Władimir,
1936    Dwa dni w raju,
1936    Papa się żeni - Ralfini,
1936    Trędowata (1936) - hrabia Treska,
1937 Dorożkarz nr 13 - Jan, przyjaciel Felka,
1937    Dziewczęta z Nowolipek - aptekarz,
1937    Ordynat Michorowski - hrabia Trestka,
1937    Trójka hultajska - Farfacki,
1938    Sygnały - markiza de Boncroix,
1938    Szczęśliwa trzynastka - Burlicki,
1938    Wrzos - hrabia Kołocki,
1938    Za zasłoną - znachor,
1938 Zapomniana melodia - fabrykant,
1939    Czarne diamenty - Ildefons,
1939 Ja tu rządzę - hrabia Anatol,
1939    Żona i nie żona - Ignaś,

Helena Grossówna (1904 - 1994)

1935    Kochaj tylko mnie - Lulu Bilska,
1936 Dodek na froncie - pokojówka Zuzia,
1936    Dwa dni w raju - hrabianka,
1936    Mały marynarz - Krysia,
1936    Straszny dwór - Jadwiga,
1936    Tajemnica panny Brinx - Krysia, córka Wilczyńskiego,
1937    Dyplomatyczna żona - Wanda,
1937    Parada Warszawy,
1937 Piętro wyżej - Lodzia, bratanica Hipolita Pączka,
1938    Florian - Lusia, córka organisty,
1938 Królowa przedmieścia - Mania,
1938 Paweł i Gaweł - Violetta,
1938 Robert i Bertrand - Irena,
1938    Szczęśliwa trzynastka - Hanka,
1938 Zapomniana melodia - Helenka Roliczówna,
1939    Testament profesora Wilczura - Bronka,
1939    Włóczęgi - Wandzia,

Loda Halama (1911-1996)

1927    Uśmiech losu,
1927    Ziemia obiecana - czarny łabądź,
1933    Prokurator Alicja Horn - tancerka,
1934    Kocha, lubi, szanuje - kasjerka Loda,
1935 Manewry miłosne - córka pułku,
1936    August mocny - młoda narzeczona,
1936 Fredek uszczęśliwia świat - Loda,
1937    Dyplomatyczna żona - tancerka,
1937    Parada Warszawy,
1939    Kłamstwo Krystyny - tancerka

Zizi Halama (1905-1975)

1932    Biała trucizna - (taniec)

Fryderyk Jarossy (1890 - 1960)

1934 Co mój mąż robi w nocy - król mody Picknick,
1935    Panienka z poste restante ,
1936    Papa się żeni - dyrektor „Olimpii”, (kierownictwo artystyczne),
1937    Parada warszawy - konferansjer

Józef Kondrat

1933    Dwanaście krzeseł,
1933    Dzieje grzechu (1933),
1933 Każdemu wolno kochać - widz w teatrze,
1933    Zabawka,
1934    Parada rezerwistów - szeregowy,
1935 Antek policmajster - Felek,
1935    Kochaj tylko mnie - posłaniec,
1936 Fredek uszczęśliwia świat - Józef Bomba,
1936    Jego wielka miłość - cwaniak w knajpie,
1936    Pan Twardowski (1936) - żebrak,
1937    Dyplomatyczna żona - sekretarz dyrektora Krupka,
1937    Trójka hultajska - czeladnik stolarski Wiórek,
1938 Królowa przedmieścia - Kajetan,
1938    Strachy - ojciec Teresy,
1939    Czarne diamenty - Gustlik, brat Teresy

Kazimierz Krukowski

1927    Ziemia obiecana - agent giełdowy,
1928    Tajemnica starego rodu - rekrut Moryc,
1930    Janko muzykant - Lopek,
1930    Niebezpieczny romans - paser,
1932    Pałac na kółkach - Ajzyk Rozkosznik,
1932    Ułani, ułani, chłopcy malowani - Lopek,
1933    10 % dla mnie - Lopek,
1934 Co mój mąż robi w nocy - baron Lolo Karolescu,
1935    ABC miłości - aktor rewiowy Krupkowski,
1936 Ada, to nie wypada - nauczyciel muzyki Bemol,
1937    Parada Warszawy ,

Tola Mankiewiczówna (1900 - 1985)

1933    10 % dla mnie - Zosia,
1934 Co mój mąż robi w nocy - Kazia, pokojówka Tarskich,
1934    Parada rezerwistów - dyrygentka,
1934    Śluby ułańskie - Krzysia, siostrzenica Pleszczyńskiego,
1935 Manewry miłosne - baronowa Kolmar,
1937 Pani minister tańczy - 2 role: pani minister; Lola, siostra pani minister,

Hanka Ordonówna (1902-1950)

1923    Niewolnica miłości,
1927    Orlę - tancerka, przyjaciółka Stonora,
1933    Szpieg w masce - Rita Holm, śpiewaczka i agentka wywiadu,
1933    Wyrok życia,
1937    Parada Warszawy

Józef Orwid (1891 - 1944)

1933    10 % dla mnie - notariusz,
1933 Każdemu wolno kochać - właściciel kamienicy Pulweriusz Sagankiewicz,
1933    Romeo i Julcia - ojciec starającego się o Mary,
1934    Młody las - pijak,
1935    Abc miłości - dyrektor rewii,
1935 Antek policmajster - kupiec rosyjski,
1935 Manewry miłosne - stryj Waldemar,
1935    Panienka z poste restante ,
1935    Wacuś - dyrektor lombardu,
1936    30 karatów szczęścia - Pikulski,
1936 Dodek na froncie - pułkownik armii rosyjskiej,
1936    Dwa dni w raju ,
1936    Fredek uszczęśliwia świat - sąsiad,
1936 Jadzia - Józef Malicz, ojciec Jadzi,
1936    Mały marynarz - Latajski,
1936    Straszny dwór - Maciej,
1936    Wierna rzeka - Szczepan, sługa Brynickiej,
1937 Książątko - dyrektor hotelu,
1937 Niedorajda - Onufry Majewski,
1937    Pan redaktor szaleje - szkot,
1937 Pani minister tańczy - Apoloniusz, niedoszły mąż Polly,
1937    Parada warszawy ,
1937 Piętro wyżej - Hipolit Pączek,
1937    Trójka hultajska - majster stolarski,
1937    Ułan księcia Józefa - stary wiarus Komar,
1938    Dziewczyna szuka miłości - Filip Zamiejski,
1938    Florian - proboszcz,
1938    Gehenna - leśniczy,
1938 Królowa przedmieścia - restaurator Gomółka,
1938 Paweł i Gaweł - impresario Hubert,
1938 Robert i Bertrand - dozorca więzienia,
1938    Serce matki - właściciel sklepu,
1938    Szczęśliwa trzynastka - Bończa,
1938 Zapomniana melodia - woźny,
1939 Ja tu rządzę - szewc Wirgiliusz Kopytkiewicz,
1939    Przez łzy do szczęścia - redaktor Czaputkiewicz,
1939 Sportowiec mimo woli - prezes Melchior Madecki,
1939    Złota maska - wuj Zaklesiński

Zula Pogorzelska (1896-1936)

1930    Niebezpieczny romans - służąca,
1932    Bezimienni bohaterowie,
1932    Sto metrów miłości - Zośka, dziewczyna z magazynu mód,
1932    Ułani, ułani, chłopcy malowani - Helka,
1933    Dwanaście krzeseł - kierowniczka domu sierot,
1933 Romeo i Julcia - Franka Krochmalska,
1933    Zabawka - Zizi,
1934    Kocha, lubi, szanuje - Kunegunda, służąca aptekarza

Ludwik Sempoliński

1935 Jaśnie pan szofer - lokaj,
1935 Manewry miłosne - książę Lambenstein,
1936    Barbara Radziwiłłówna - poseł rakuski,
1936    Pan Twardowski (1936) - żak,
1936    Róża ,
1937 Piętro wyżej - Kulka Kulkiewicz, złoty młodzieniec,
1937    Trójka hultajska - poeta Rymek,
1938    Moi rodzice rozwodzą się - Kobiernicki,
1938 Paweł i Gaweł - Żigolak,
1938    Sygnały - dyrektor hotelu De Vil,
1939 Ja tu rządzę - kompozytor,
1939    O czym się nie mówi (1939) - Konic,
1939 Sportowiec mimo woli - baron Drops,
1939    Żołnierz królowej Madagaskaru ,

Stanisław Sielański (1899 - 1955)

1930    Janko muzykant - kelner w knajpie,
1931    Uwiedziona - gość,
1932    Bezimienni bohaterowie,
1932    Biała trucizna,
1932    Puszcza,
1933    10 % dla mnie,
1933    Przybłęda - głupi Wasyl,
1933    Romeo i Julcia - Lamus,
1933    Zabawka - doktor Wessel,
1934    Kocha, lubi, szanuje - inspicjent,
1934    Parada rezerwistów - kelner, starszy strzelec,
1934    Przebudzenie,
1934    Śluby ułańskie - Grześ,
1935    Kochaj tylko mnie - sekretarz teatru,
1935 Manewry miłosne - ordynans porucznika Nika,
1935    Nie miała baba kłopotu,
1935    Rapsodia Bałtyku - Prądza,
1936    Amerykańska awantura - Anatol Przyszczypkowski,
1936    Będzie lepiej - woźny Hipek,
1936    Dwa dni w raju - inkasent,
1936 Jadzia - Feliks Wypych, majster firmy Malicz,
1936    Jego wielka miłość - fryzjer,
1936    Pan Twardowski - sługa,
1936    Papa się żeni - służący Viscontiego,
1936    Straszny dwór - Jasiek,
1936    Wierna rzeka - wachmistrz,
1937 Dorożkarz nr 13 - Felek Ślepowroński,
1937 Książątko - aptekarz Gulardowicz,
1937    O czym marzą kobiety - wywiadowca,
1937    Pan redaktor szaleje - Bohdan, przyjaciel Antoniego,
1937 Pani minister tańczy - starszy kelner,
1937    Parada Warszawy,
1937    Trójka hultajska - czeladnik krawiecki Igiełka,
1937    Ty, co w Ostrej świecisz bramie - Kwiatek,
1937    Ułan księcia Józefa - ordynans Koperek,
1938    Kobiety nad przepaścią - marynarz Staś,
1938 Królowa przedmieścia - Antek,
1938    Ostatnia brygada - Feliks,
1938    Rena - Wąsik,
1938    Serce matki - weterynarz Rodzynek,
1938    Sygnały - marynarz,
1938    Szczęśliwa trzynastka - Koziołek,
1938 Zapomniana melodia - Jarząbek,
1939    Doktor Murek - Cipak,
1939 Ja tu rządzę - Józio,
1939    O czym się nie mówi - Flecik,
1939    Przez łzy do szczęścia - szofer Feliks,
1939    Włóczęgi - Niuśko,

Jadwiga Smosarska (1898 - 1971)

1919    Dla szczęścia - Helena,
1920    Bohaterstwo polskiego skauta - Hanka,
1921    Cud nad wisłą ,
1922    Kizia - Mizia - Kizia-Mizia,
1922    Strzał - Mary, córka Grońskiego,
1922    Tajemnica przystanku tramwajowego - Kazia,
1923    Niewolnica miłości - Bronka,
1924    O czym się nie mówi (1924) - Frania zwana „Porankiem”,
1925    Iwonka - Iwonka,
1926    Trędowata (1926) - Rudecka Stefcia,
1927    Uśmiech losu - Irena Głębocka,
1927    Ziemia obiecana - Anka Kurowska,
1928    Tajemnica starego rodu - 2 role: Alicja, siostra księcia; Lidia, córka rybaka,
1929    Grzeszna miłość - Monika Goślicka,
1930    Na sybir - Rena Czarska,
1932    Księżna łowicka - Grudzińska Joanna,
1932    Rok 1914 - Hanka,
1933    Prokurator alicja horn - Alicja Horn,
1934 Czy Lucyna to dziewczyna ? - Lucyna Bortnowska vel Julian Kwiatkowski,
1935 Dwie Joasie - Joasia,
1936    Barbara Radziwiłłówna - Barbara Radziwiłłówna,
1936 Jadzia - Jadzia Maliczówna,
1937    Skłamałam - Hela Urbankówna-Burska,
1937    Ułan księcia Józefa - Kasia,

Konrad Tom

1918    Rozporek i ska - Reżyseria, Daniel Kokiet,
1920    Konsul Pomeranc - Reżyseria,
1924    Kiedy kobieta zdradza męża - Reżyseria,
1925    Rywale - Scenariusz,
1930    Janko muzykant - Słowa piosenki (-ek),
1930    Niebezpieczny romans - Dialogi, Słowa piosenki (-ek),
1932    Sto metrów miłości - Scenariusz, Dialogi, Słowa piosenki (-ek), Moniek vel Mieszek Oszczep-Sardinenfis,
1933 Jego ekscelencja subiekt - Scenariusz, Porecki,
1933    Romeo i Julcia - Dialogi, profesor Platfus,
1933    Zabawka Dialogi - dyrektor kabaretu,
1934 Co mój mąż robi w nocy - detektyw,
1934 Czy Lucyna to dziewczyna ? - Scenariusz, Słowa piosenki (-ek),
1934    Kocha, lubi, szanuje - reżyser,
1935    ABC miłoścI - lowelas,
1935 Antek policmajster - Scenariusz, oficer żandarmerii,
1935 Jaśnie pan szofer - Scenariusz,
1935 Manewry miłosne - Reżyseria, Scenariusz,
1935    Nie miała baba kłopotu - Dialogi, Słowa piosenki (-ek),
1935    Rapsodia Bałtyku - Scenariusz,
1935    Wacuś - Dialogi, dyrektor szkoły kosmetycznej,
1936 Ada, to nie wypada - Reżyseria, Scenariusz,
1936    Bolek i Lolek - Dialogi,
1936 Dodek na froncie - Dialogi,
1936    Mały marynarz - Reżyseria,
1937    Dyplomatyczna żona - Scenariusz, Dialogi,
1937 Książątko - Reżyseria, Scenariusz,
1937    Pan redaktor szaleje - Dialogi,
1937 Pani minister tańczy - Dialogi, dyrektor dansingu,
1937    Parada Warszawy - Reżyseria,
1937    Ułan księcia Józefa - Reżyseria, Scenariusz,
1938    Mateczka - Reżyseria, Scenariusz,
1938 Zapomniana melodia - Reżyseria,
1939    WłóczęgI - Scenariusz,
1946    Wielka droga - Scenariusz,

Władysław Walter (1887-1959)

1918    Carska faworyta - car,
1924    Miodowe miesiące z przeszkodami,
1926    O czym się nie myśli - knajpiarz,
1927    Mogiła nieznanego żołnierza - Ożóg, ordynans Łazowskiego,
1928    Przedwiośnie - Jędrek,
1928    Romans panny Opolskiej,
1928    Tajemnica starego rodu - wachmistrz,
1929    9. 25. przygoda jednej nocy,
1929    Człowiek o błękitnej duszy - gospodarz domu,
1929    Mocny człowiek - woźny teatralny,
1929    Pod banderą miłości - marynarz,
1929    Szlakiem hańby - jednooki,
1929    Z dnia na dzień,
1932    Ułani, ułani, chłopcy malowani - wachmistrz,
1933 10 % dla mnie - Grzybek,
1933    Pod twoją obronę - sierżant mechanik,
1934    Kocha, lubi, szanuje - stangret Franciszek,
1934    Młody las - woźny,
1934    Parada rezerwistów - kelner, kapral,
1934 Pieśniarz Warszawy - duży Antoś,
1934    Przebudzenie,
1934    Przeor Kordecki - obrońca Częstochowy - Furtian brat Paweł,
1934    Śluby ułańskie - doktor Demol,
1935    Nie miała baba kłopotu - Boczek,
1935 Panienka z poste restante - dyrektor biura,
1939    Bogurodzica,
1939    Złota maska - ojciec Magdy

Henryk Wars (1902-1977)

1930    Na sybir - muzyka,
1932    Bezimienni bohaterowie - muzyka,
1932    Głos pustyni - muzyka,
1932    Puszcza - muzyka,
1932    Szyb l-23 - muzyka,
1933 Jego ekscelencja subiekt - muzyka,
1933 Romeo i Julcia - muzyka,
1933    Szpieg w masce - muzyka,
1933    Wyrok życia - muzyka,
1934    Córka generała Pankratowa - muzyka,
1934    Czarna perła - muzyka,
1934 Czy lucyna to dziewczyna ? - muzyka,
1934    Kocha, lubi, szanuje - muzyka,
1934 Pieśniarz Warszawy - muzyka,
1935    Abc miłości - muzyka,
1935 Antek policmajster - muzyka,
1935 Jaśnie pan szofer - muzyka,
1935 Manewry miłosne - muzyka,
1935    Nie miała baba kłopotu - muzyka,
1935 Panienka z poste restante - muzyka,
1936    30 karatów szczęścia - muzyka,
1936    Będzie lepiej - muzyka,
1936    Bohaterowie sybiru - muzyka,
1936 Bolek i Lolek - muzyka,
1936 Dodek na froncie - muzyka,
1936    Dwa dni w raju - muzyka,
1936    Jego wielka miłość - muzyka,
1936 Papa się żeni - muzyka,
1937    Błazen purymowy - kierownictwo muzyczne,
1937 Niedorajda - muzyka,
1937    Ordynat Michorowski - muzyka,
1937 Pani minister tańczy - muzyka,
1937    Parada Warszawy - muzyka,
1937 Piętro wyżej - muzyka,
1937    Trójka hultajska - muzyka,
1937    Znachor - muzyka,
1938    Druga młodość - muzyka,
1938    Kobiety nad przepaścią - muzyka,
1938 Królowa przedmieścia - muzyka,
1938    Ostatnia brygada - muzyka,
1938 Paweł i Gaweł - muzyka,
1938 Robert i Bertrand - muzyka,
1938 Zapomniana melodia - muzyka,
1939    Bezdomni - muzyka,
1939    Bogurodzica - muzyka,
1939    Kłamstwo Krystyny - muzyka,
1939    Przez łzy do szczęścia - muzyka,
1939 Sportowiec mimo woli - muzyka,
1939    Włóczęgi - muzyka

Aleksander Zelwerowicz (1877-1955)

1912    Przesądy - hrabia, ojciec Lidii,
1913    Obrona Częstochowy - Zagłoba Jan Onufry,
1914    Tajemnica pokoju nr 100 - ojciec Belli,
1916    Ochrana warszawska i jej tajemnice - ojciec Zapolskiej,
1922    Rok 1863 - wielopolski Aleksander,
1923    Niewolnica miłości,
1924    Skrzydlaty zwycięzca,
1928    Huragan - Wielopolski Aleksander,
1929    Mocny człowiek - wydawca,
1929    Tajemnica skrzynki pocztowej,
1932    Księżna łowicka - Broniec, marszałek zamku,
1932    Pałac na kółkach - Francesco,
1933    Dzieje grzechu (1933) - chirurg,
1934    Przebudzenie - Płoński,
1935 Dwie Joasie - Kowalski,
1938    Granica - ojciec Zenona,
1938    Ludzie Wisły - Poloński,
1938    Serce matki - kierownik szkoły,
1938    Wrzos - ojciec Kazi,
1939    Czarne diamenty - Pogorzałka, ojciec Teresy,
1939    Doktor Murek - Czabran, ojciec Tunki,
1939    Trzy serca - Tukałło,
1939    Żona i nie żona

Mira Zimińska (1901 - 1998)

1922    Wszystko się kręci ,
1924    O czym się nie mówi (1924) ,
1925    Iwonka - Bronka,
1926    O czym się nie myśli - pianistka Wanda,
1930    Na Sybir - Janka Mirska,
1933 Każdemu wolno kochać - Lodzia,
1935 Manewry miłosne - pokojówka baronowej,
1936 Ada, to nie wypada - primadonna,
1936    Papa się żeni - Mira Stella,

Michał Znicz (1888 - 1943)

1934 Co mój mąż robi w nocy - przemysłowiec Roman Tarski,
1934    Czarna perła - Krzysztof,
1934    Kocha, lubi, szanuje - aptekarz,
1934    Młody las - profesor francuskiego,
1934 Pieśniarz Warszawy - Eustachy, syn Juliana,
1935 Dwie Joasie - Hilary,
1935    Kochaj tylko mnie - dyrektor teatru,
1935    Nie miała baba kłopotu - krawiec,
1935    Panienka z poste restante - przemysłowiec Smith,
1936    Amerykańska awantura - Stanisław Skuła,
1936    Polek i Lolek - profesor śpiewu Morini,
1936 Dodek na froncie - porucznik Duszkin,
1936 Jadzia - Królik, dyrektor firmy Oksza,
1936    Jego wielka miłość - Szypułko,
1936    Pan Twardowski - Sędzia,
1936    Róża - Anzelm,
1936    Tajemnica panny Brinx - detektyw,
1937    Dyplomatyczna żona - dyrektor teatru,
1937 Niedorajda - Rowek,
1937 Pani minister tańczy - lider opozycyjnego stronnictwa,
1937    Parada Warszawy ,
1937    Skłamałam - Galewicz,
1938    Druga młodość - lokaj Klaudiusz,
1938 Robert i Bertrand - baron Dobkiewicz,
1938 Zapomniana melodia - profesor Frankiewicz, stryj Stefana,
1939    Kłamstwo Krystyny -ojciec Krystyny,
1939    Żołnierz królowej Madagaskaru - Mazurkiewicz

Aleksanser Żabczyński (1900 - 1958)

1926    Czerwony błazen - doktorek,
1927    Ziemia obiecana ,
1928    Dzikuska - baron Janusz Ziemski,
1930    Janko muzykant - dziedzic Zaruba,
1931    Głos serca - Howard Vanning,
1931    Kobieta, która się śmieje - adwokat Farr,
1933    Dzieje grzechu 1933 - Zygmunt Szczerbic,
1934    Córka generała pankratowa - adiutant gubernatora,
1934    Śluby ułańskie - Stanisław Pleszczyński,
1935 Manewry miłosne - porucznik Niko, książę Quanti,
1935    Panienka z poste restante - przemysłowiec Olszewicz,
1936 Ada, to nie wypada - fred, syn Orzelskiego,
1936    Będzie lepiej - fabrykant Julian Dalewicz,
1936 Jadzia - Jan Oksza,
1936    Mały marynarz ,
1936    Tajemnica Panny Brinx - Henryk Malewicz,
1937    Dyplomatyczna żona - Henryk de Fontana,
1937 Pani minister tańczy - Sebastian hrabia de Santis,
1938    Kobiety nad przepaścią - dyrektor music-hallu Klug,
1938 Królowa przedmieścia - Zygmunt,
1938 Zapomniana melodia - Stefan Frankiewicz,
1939    Biały murzyn - Zygmunt, narzeczony Jdwigi,
1939 Sportowiec mimo woli - hokeista Jerzy Piątek,
1939    Trzy serca - Gogo,
1939    Złota maska - Ksawery Rudnicki, obywatel ziemski,
1939    Żona i nie żona

6. Pseudonimy aktorów filmu polskiego

Dawniej wielu aktorów występowało nie pod prawdziwymi nazwiskami lecz pod pseudonimami. Był to proceder nagminny i aż dziw bierze, że nie przyjął się na taką skalę w dzisiejszych czasach. W tym miejscu przytoczę wam prawdziwe nazwiska niektórych znanych aktorów i aktorek.
Dymsza Adolf - Adolf Bagiński
Benita Ina - Janina Ferow-Bułhak
Bodo Eugeniusz - Bogdan Eugeniusz Junod
Orwid Józef - Józef Kotschy
Sarska - Smosarska Jadwiga Filipina
Sielański Stanisław - Stanisław Nasielski
Znicz Michał - Michał Feiertag
Negri Pola - Apolonia Chałupiec
Ćwiklińska Mieczysława - Mieczysława Trapszówna

7. Najważniejsze wydarzenia filmu polskiego w II RP

1919 — utworzenie Związku Przemysłowców Filmowych; produkcja

wynosiła w tym roku 21 filmów fabularnych i 61 krótkometrażowych; kin było około 400.

1920 — pierwsze filmy o tematyce niepodległościowej — popularnej, lecz przedstawianej zazwyczaj w sposób uproszczony: Bohaterstwo polskiego skauta w reżyserii Ryszarda Bolesławskiego czy Dla Ciebie, Polsko w reżyserii Antoniego Bednarczyka;

— otwarcie pierwszych w Polsce Kursów Sztuki Kinematograficznej; przedsięwzięcia tego rodzaju, choć liczne, w następnych latach, nie cieszyły się jednak najlepszą sławą.

1922 — ekranizacja Chłopów Władysława Reymonta; reżyserował Eugeniusz Modzelewski.

1924 — Karol Irzykowski wydaje Dziesiątą muzę — pierwszą w literaturze światowej, obok publikacji Beli Balazsa, pracę z dziedziny estetyki filmu, w której dowodzi, że film jest „widzialnością obcowania człowieka z materią".

1925 -— na ekranach królowały w tamtych latach, obok fars, przede wszystkim melodramaty sensacyjne; klasycznym ich przedstawicielem były Wampiry Warszawy Wiktora Biegańskiego, reżysera, który pierwszy konsekwentnie zerwał z teatralną manierą inscenizacji.

1926 - największym przebojem kasowym był melodramat Trędowata, w reżyserii Edwarda Puchalskiego, z udziałem pierwszej polskiej gwiazdy ekranu — Jadwigi Smosarskiej; w dziesięć lat później doczekała się Trędowata drugiej ekranizacji z Elżbietą Barszczewską w głównej roli;

- Tadeusz Pruszkowski, profesor warszawskiej Szkoły Sztuk

Pięknych, realizuje wraz z grupą studentów pierwszy eksperymentalny film amatorski Szczęśliwy wisielec czyli Kalifornia w Polsce; film miał 2 000 metrów i wyświetlany był w kinach.

1927 — kronika filmowa staje się stałym organem Polskiej Agencji

Telegraficznej;

— Leon Trystan stosuje w praktyce (Bunt krwi i żelaza i Kochanka Szamoty) swe awangardowe idee: prymat ruchu i rytmu, poszukiwanie tzw. fotogeniczności filmu.

1928 — Przedwiośnie wg powieści Stefana Zeromskiego w reżyserii

Henryka Szaro oraz Pan Tadeusz wg poematu Adama Mickiewicza, w reżyserii Ryszarda Ordyńskiego — reprezentują

grupę licznych, choć zazwyczaj nieudanych adaptacji wybitnych dzieł literackich;

— reżyser Józef Lejtes, podejmując w Huraganie temat powstania styczniowego (1863), starał się nadać filmowi nowatorski kształt artystyczny.

1929 — publiczności oferowano przede wszystkim sensacyjne dramaty erotyczne: Grzeszna miłość, Kobieta, która grzechu pragnie. Szlakiem hańby, Z ramion w ramiona. Kult ciała. Kult ciała reklamowano jako „pierwszy film dźwiękowy"; zrealizowany został, niemal w całości, w Wiedniu i tam nagrano płyty z dźwiękiem;

— w 727 kinach pojawiło się 18 nowych polskich filmów fabularnych i 290 krótkometrażowych;

— rozpoczęła działalność pierwsza zorganizowana grupa awangardowa, zarejestrowana w dwa lata później pod nazwą Stowarzyszenie Miłośników Filmu Artystycznego „Start"; założycielami byli: Eugeniusz Cękalski, Wanda Jakubowska,

Tadeusz Kowalskir Jerzy Zarzycki i Stanisław Wohl; później dołączyli do niej: Jerzy Toeplitz, Jerzy Bossak i inni; walczyli o film społecznie-użyteczny, ich najwartościowsze filmy krótkometrażowe to: Dziś mamy bal Kowalskiego i Zarzyckiego, Czerwiec Cękalskiego, Uwaga! Cękalskiego

i Wohia oraz Tętno polskiego Manchesteru i Społem.

1930 — Moralność pani Dulskiej wg sztuki Gabrieli Zapolskiej, jedna z licznych adaptacji literatury ,,drugiego rzutu", w tym przypadku zawierająca jednak akcenty społeczne t obyczajowo-krytyczne; jednocześnie pierwszy polski film mówiony (dialog nagrano na płytach gramofonowych), zrealizowany całkowicie w kraju i reżyserował Borys Newolin;

— powstała Centrala Propagandy Filmu Naukowego, jednocząca wysiłki realizatorów i instytucji specjalizujących się

w tym gatunku;

— ukazał się pierwszy numer popularnego tygodnika „Kino",

najdłużej wydawanego pisma filmowego; poważne publikacje

na tematy filmowe pojawiały się jednak częściej w „Wiadomościach Filmowych", a przede wszystkim na łamach niebranżowych tygodników („Wiadomości Literackie") i dzienników.

1931 — gwałtowny spadek produkcji do 10 filmów fabularnych w

skali rocznej;

— największy sukces eksportowy — adaptację powieści Elizy Orzeszkowej Cham w reżyserii Jana Nowiny-Przybylskiego kupiło 13 krajów.

1932 — z bardzo dobrym przyjęciem przez widzów i krytykę spotkał się Legion ulicy — opowieść o warszawskich gazeciarzach; film ten uważany jest za jednego z prekursorów nurtu neorealistycznego;

— Europa — awangardowy film krótkometrażowy Franciszki

i Stefana Themersonów;

— pierwszy dźwiękowy film rysunkowy, zrealizowany przez

Jana Jarosza.

1933 — Biały siad w reżyserii i ze zdjęciami Adama Krzeptowskiego

inauguruje w Wenecji udział polskiej kinematografii w międzynarodowych festiwalach filmowych;

— współprodukcja uwieńczona sukcesem: film polsko-czechosłowacki Dwanaście krzeseł wg powieści Ilji Ufa i Jewgienija Piętrowa, w reżyserii Michała Waszyńskiego i Martina Frića, z udziałem Adolfa Dymszy i Vlasty Buriana;

— powołanie do życia Związku Producentów Filmów Krótko-metrażowych, który jednoczył producentów i realizatorów;

związek wywalczył zniżkę podatkową dla kin, wyświetlających polskie filmy krótkometrażowe;

- OR (Obliczenia rytmiczne) Jału Kurka, czołowego przedstawiciela krakowskiej grupy awangardy poetyckiej i filmowej;

jego ideałem był film jako „czyste widowisko optyczne ignorujące sens treściowy obrazu";

- założenie we Lwowie Klubu Filmowego „Awangarda", który zajmował się szerzeniem kultury filmowej oraz badaniami teoretycznymi, szczególnie problemami psychologii odbioru

filmu i budowy dzieła filmowego (Bolesław W. Lewicki) oraz muzyki w filmie (Zofia Lissa).

1934 - powstanie Rady Naczelnej Przemysłu Filmowego w Polsce,

obejmującej wszystkie sprawy polskiej kinematografii w kraju i za granicą; uchwalenie ustawy filmowej, regulującej całokształt spraw kinematografii;

- pierwsze próby dubbingu filmów zagranicznych na język polski;

• Czy Lucyna to dziewczyna w reżyserii Juliusza Gardana —film reprezentujący najpopularniejszy gatunek — komedię; główne role odtwarzali ulubieńcy publiczności — Jadwiga Smosarska, Eugeniusz Bodo i Mieczysława Cwiklińska.

1935 - próba ambitnej komedii: Antek policmajster w reżyserii Michała Waszyńskiego, z najpopularniejszym polskim aktorem komediowym, Adolfem Dymszą — polski wariant Gogolowskiego Rewizora;

- pierwsze nagrody na międzynarodowych festiwalach: w Moskwie za grę zespołu aktorskiego w filmie Miody las, w Wenecji — za Dzień wielkiej przygody; oba filmy reżyserował

Józef Lejtes;

- utworzenie Związku Dziennikarzy i Publicystów Filmowych,

przyjętego w rok później do Międzynarodowej Federacji.

Prasy Filmowej — FIPRESCI.

1936 - ambitna próba adaptacji dramatu Stefana Żeromskiego Róża

(tłem akcji była rewolucja 1905 roku), podjęta przez Józefa Lejtesa;

. - Droga młodych: ambitny artystycznie film-reportaż o sanatorium dla dzieci;

- nagroda na festiwalu w Wenecji dla filmu krótkometrażowego Trzy etiudy filmowe (będącego wizualną transkrypcją etiud Chopina), zrealizowanego przez Eugeniusza Cękalskiegt i Stanisława Wonią; '

— powołanie do życia Stowarzyszenia Realizatorów i Techników Filmowych,

1937 — zrealizowano 27 filmów fabularnych (najwyższa produkcji

w okresie przedwojennym), zaś krótkometrażowych — 102,

czynnych było 769 kin, 8 miejsc przypadało na tysiąc mieszkańców; na ekranach pojawiły się 492 filmy zagraniczne;

— wartościowymi reprezentantami nurtu populistycznego byłj dwa filmy: Dziewczęta z Nowolipek wg powieści Poli Gojawiczyńskiej w reżyserii Józefa Lejtesa i Ludzie Wisly wg powieści Heleny Boguszewskiej i Jerzego Kornackiego; ;

— Kościuszko pod Racławicami w reżyserii Józefa Lejtesa

widowiskowy film historyczny ze scenami batalistycznymi!

zrealizowanymi z dużym rozmachem i prawdziwą maestrią!

— pierwsza nagroda dla polskiego filmu amatorskiego: w Paryżu otrzymał ją film Piękno Księstwa Łowickiego Tadeusza Jankowskiego; ^:

— powstanie Spółdzielni Autorów Filmowych, kontynuującej i rozwijającej działalność nie istniejącego już wówczas „Startu",

i

1938 — pierwszy i jedyny pełnometrażowy film fabularny zrealizowany przez grupę SAF, który ukazał się na ekranach —Strachy wg powieści Marii Ukniewskiej, w reżyserii Eugeniusza Cękalskiego i Karola Szoiowskiego; film opowiadał o tragicznym losie tancerek z małych teatrzyków rewiowych;

— Granica wg powieści Zofii Nałkowskiej i w reżyserii Józefa Lejtesa była ambitną próbą podjęcia tematyki moralnej i psychologicznej w powiązaniu z krytycznie potraktowanym tłem społecznym;

— nagroda na festiwalu w Wenecji za kreacje Ludwika Solskiego w filmie Geniusz sceny, zrealizowanym przez Romualda Gantkowskiego; była to antologia najwybitniejszych ról teatralnych tego aktora;

• na ekranach ukazało się 18 filmów fabularnych; w momencie wybuchu wojny 9 filmów znajdowało się w realizacji, a 11 w przygotowaniu: w okresie od 1919 do 1939 roku istniało 121 wytwórni, ale — z wyjątkiem Sfinksa i Leo-filmu — każda z nich wyprodukowała zaledwie po jednym lub kilka filmów.

8. Wielkoąć produkcji filmów w polsce

Poniżej przedstawiam wykres prezentujący produkcję filmową w okresie od 1902 do 1939 roku. Na wykresie ukazana jest liczba wyprodukowanych filmów przypadająca na dany rok.

Temat: Film polski w okresie II RP

Literatura:

1. Stanisław Janicki Film polski od A do Z, WYDAWNICTWA ARTYSTYCZNE I FILMOWE, Warszawa 1977

2. Jacek Fuksiewicz Film w polsce, WYDAWNICTWO INTERPRESS, Warszawa 1972

3. Stanisław Janicki Film polski wczoraj i dziś, WYDAWNICTWO INTERPRESS, Warszawa 1982

4. Jerzy Toeplitz Historia sztuki filmowej, tom: I, Warszawa 1990

5. Adam Garbicz, Jacek Klinowski ,Kino wehikuł magiczny tom: I Kraków 1987

6. Jerzy Płażewski, Historia filmu, Warszawa 1995.

7. Alicja Helman (red.), Kino gatunków, Kraków 1991

8. Krzysztof Loska (red.), Kino gatunków wczoraj i dziś, Kraków 1998

9. Zbigniew Czeczot-Gawrak, Zarys dziejów teorii filmu pierwszego pięćdziesięciolecia

1895-1945, Wrocław 1977

10. Jadwiga Bocheńska, Polska myśl filmowa do roku 1939, Wrocław 1974;

30

Tekst pobrano ze strony: www.humanista.pl/kulturoznawstwo

---