Gospodarka Polski w okresie międzywojennym
I wojna światowa, a następnie wojna z Rosją doprowadziły do ogromnych zniszczeń na wschodnich, centralnych i południowych terenach Polski, gdzie uległa znaczna dewastacja przemysłu i rolnictwa. Wojny i gospodarka okupantów doprowadziły do gwałtownego zmniejszenia produkcji przemysłowej i rolnej oraz do bezrobocia w byłym Królestwie Polskim, z pozostałych dwu zaborów dużą ilość ludności wywieziono z Polski na roboty. Ogólne straty wojenne szacowano na olbrzymią sumę 73mld franków francuskich. W lepszej sytuacji były ziemie zaboru pruskiego, które nie zostały zniszczone działaniami wojennymi. Trudności pogłębiał fakt, że w skutek długotrwałego rozbicia politycznego nie stanowiła jeszcze jednolitego organizmu ekonomicznego. Każdy z zaborów miała odrębne ustawodawstwo, system monetarny, był zróżnicowany względem komunikacji uniemożliwiającej obrót handlowy. Ziemie polskie różniły się ekonomicznie i gospodarczo. Każdy z byłych zaborów był w innej mierze rozwinięty: byłe ziemie Cesarskie posiadały głównie zacofane rolnictwo, ludność dawnej Galicji również była uboga i w dużej mierze nie polska, w najlepszej sytuacji były ziemie dawnych Prus /Śląsk był ośrodkiem przemysłowym, Pomorze i ziemie poznańskie o charakterze agrarnym z wysokim poziomem produkcji. Polska była również zróżnicowana narodowościowo, prawnie i administracyjne. W związku z osią zainteresowań, głównie ludności chłopskiej zainicjowano ustanowienie reform rolnych; przewidywały one parcelację majątków państwowych, źle gospodarowanych i wrogów narodu polskiego, pod nadzorem państwa. Ustawa ta na pewien czas została zaniedbania, aż do momentu gdy Armia Czerwona weszła na tereny polskie. W 1920r. Sejm ustalił radykalniejszą ustawę o reformie rolnej; przewidywała ona odszkodowania dla obszarników, kredyty w wys.75% wartości parceli. Ziemię mieli otrzymać głównie bezrolni i małorolni. Gdy zakończyła się wojna siły które ustaliły tę reformę zaczęli ją bojkotować. Opierając się na artykule o nietykalności własności prywatnej uniemożliwiło jej wprowadzenie w stosunku do ziem prywatnych. Natomiast urzeczywistniono ustawę o osadnictwie wojskowym na ziemiach białoruskich i ukraińskich. Po ustanowieniu konstytucji i wyborach do parlamentu oraz po dymisji Piłsudskiego i objęciu władzy przez rząd Sikorskiego i gabinet Chjeno-Piasta sytuacja gospodarcza uległa pogorszeniu. Spadała wartość pieniądza, a rząd pokrywał niedobory budżetowe drukując wciąż nowe banknoty, co doprowadziło do wzrostu drożyzny. Przez kraj przechodziła coraz większa fala strajkowa /dnia 5 listopada 1923r. Wybuch strajk powszechny proklamowany przez PPS/. Rząd musiał podać się do dymisji. Na przełomie odbył się zjazd KPRP, który wysunął hasło “ziemia dla chłopów”. W myśl Zjazdu torowano sobie drogę do wzrostu wpływów nie tylko w środowisku robotniczym, ale i chłopskim.
Od 1924r rozpoczął się nacisk gospodarczy i polityczny przez Niemcy chcące doprowadzić do rewizji granicy z Polską, który doprowadził do rozpoczęcia wojny celnej. W konsekwencji okres od 1924r. Nie przyniósł on Polsce trwałej stabilizacji gospodarczej skoro w 1926r. doszło do przewrotu. W tym czasie stronnictwa polityczne w Polsce skupiły się na osiągnięciu stabilizacji gospodarczej, a przede wszystkim pieniężnej i dlatego powstał rząd Władysława Grabskiego, który chciał uzdrowić gospodarkę przez wprowadzenia podatku majątkowego. Poza tym rząd zapowiedział wprowadzenie oszczędności, zlikwidowania deficytu kolejowego, ożywienia kredytu i redukcję administracji. Grabskiemu udzielono pełnomocnictwo upoważniające do zmiany ustawodawstwa podatkowego w zakresie pożyczek, wprowadzenia nowego systemu monetarnego i waluty bez zgody Sejmu. Energiczne egzekwowanie zaległych podatków i podniesienia stawek podatkowych oraz taryf przewozowych w lutym 1924r. pozwoliło na ustabilizowanie waluty /dochody po raz pierwszy od wojny przewyższały wydatki/. Wprowadzono nową jednostkę monetarną /złoty polski/ przy pomocy niewielkiej pożyczki z Włoch i mało skutecznej pożyczki z amerykańskiego banku Dillona oraz odwołaniu misji finansowej Younga. W połowie 1924r. pozwoliło to na ustabilizowanie złotego i doprowadzeniu do pewnego wzrostu płac i zahamowaniu bezrobocia. Mimo wszystko na skutek zacofania technicznego i dochodów płynących z inflacji polski przemysł pozbawiony był dochodów. Zjawiskiem ujemnym też była obniżka węgla, drzewa i cukru. Czynniki te doprowadziły do wzrostu deficytu bilansu zagranicznego. W drugim kwartale 1925r. nastąpił wzrost bezrobocia oraz bilans handlowy wykazywał dalszy wzrost deficytu. Wydatki zaczęły przewyższać dochody, ponieważ opłaty podatkowe opieszale wpływały /podatek majątkowy/. W związku z wojną celną i ograniczeniem eksportu do Niemiec nastąpiło dalsze pogorszenie bilansu handlowego, w skutek którego doszło do załamania kursu złotego i upadku rządu. Przed drugim rządem stanęło przede wszystkim powstrzymanie drugiej inflacji, która doprowadziła do drożyzny i bezrobocia. Mimo niewielkiej poprawie kursu złotego i wzrostu produkcji oraz zmniejszeniu bezrobocia nadal utrzymywał się niedobór dochodów pokrywany emisją biletów skarbowych. Nowy rząd pod przewodnictwem Witosa chciał wprowadzić nową politykę gospodarczą /zmniejszenie wydatków wojskowych, zmniejszenie policji, obciążenie znacznymi podatkami klasy posiadającej, obniżeniem wynagrodzeń, zmniejszeniem rent i emerytur/, która doprowadziła do przewroty majowego /przewrót przypadł w chwili, gdy w kraju była widoczna poprawa koniunktury/. Umocnienie władzy burżuazji wpłynęło na uzyskanie w 1927r pożyczki w wysokości 63ml dolarów i 2 ml funtów szterlingów. Wzrósł również napływ kapitałów zagranicznych, który na krótką skalę /ponieważ w dalszej perspektywie owe kapitały w postaci zysków były wywożone/ miał wpływ na szersze finansowanie przemysłu i działalności inwestycyjnej. W tym czasie powstawały kartele i syndykaty, które opanowały szereg gałęzi przemysłu. Szybki wzrost produkcji prowadził do spadku bezrobocia, które w latach 1926-1929 było najniższe w okresie międzywojennym. Największą inwestycją była budowa portu w Gdyni. Nastąpił wzrost dochodu ludności wiejskiej. Rósł też popyt na ziemię i w związku z tym wzrosła jej cena, co spowodowało do wyprzedaży podupadłych majątków. Sądzono, że zamiast majątków folwarcznych powstaną gospodarstwa kapitalistyczne. Przeludnienie wsi spowodowało emigrację z Polski. Symptomy ożywienia gospodarczego nie weszły w fazę rozkwitu i już na wiosnę 1929r. dawały się dostrzec objawy zahamowania wzrostu produkcji, zwiastując wielką recesję. Kryzys ów w Polsce trwał od 1929 do 1935r.Spadek cen artykułów rolnych w skali światowej prowadził do spadku opłacalności gospodarki rolnej i spadku dochodów chłopów. Kurczyła się siła nabywcza wsi i spowodowało to spadek zapotrzebowania na produkty przemysłowe. W związku z czym zamykano fabryki, zwalniano robotników, którzy automatycznie ograniczyli zakup produktów rolnych. Spadały ceny zbóż, zmniejszała się produkcja węgla, stali. Zmniejszała się zdolność produkcyjna przemysłu w związku z brakiem wymiany zużytych urządzeń. Ograniczały się dochody przedsiębiorstw, a kartele ograniczały produkcję do zakładów wytwarzających najtaniej, sprzedając najdrożej. Jednocześnie kapitaliści obniżali płace robotników. Powodowało to katastrofalny wzrost bezrobocia. Położenie bezrobotnych było bardzo często tragiczne, ponieważ były niewielkie szanse na zatrudnienie. Spadek dochodów i bezrobocie obieły również rzemiosło i handel. Kryzys objął również transport kolejowy. W rolnictwie spadły ceny płodów, a podatki utrzymywały się na niezmienionym poziomie. Niewielkie dochody nie pozwalały na rozwój rolnictwa i reforma rolna utknęła w martwym punkcie. Najbardziej ucierpiały małe gospodarstwa. Najniższy poziom produkcji wystąpił w 1932r. W latach następnych nastąpił pewien wzrost zatrudnienia. Pogłębiającym kryzys był spadek dochodów i wzrost deficytu budżetowego Redukowano wydatki, które jednak w całości nie pokrywały deficytu. Rząd rozpisał w 1933 i 1935 dwie pożyczki wewnętrzne /przyniosły one znaczną kwotę 600mln złotych/. Zmniejszył się obieg pieniądza, spowodowane odpływem walut zagranicę. W celu powetowania strat zaciągnięto pożyczki zagraniczne od szweckiego koncernu Kreugera, który eksploatował przemysł zapałczany. W konsekwencji czego wzrosły ceny zapałek i spadek zużycia. W Polsce nakręcanie koniunktury zapoczątkowano w 1934/1935, a na szerszą skalę w 1936r. i związane było z poprawą sytuacji ogólnoświatowej. Jako symptom pewnej poprawy koniunktury wystąpił wzrost obrotu /handel wewnętrzny i międzynarodowy/. Dopiero w marcu 1936r. państwo zdołało zlikwidować deficyt budżetowy i zahamować odpływ dewiz. Stworzono plan czteroletni. Oprócz realizacji programu rozbudowy przemysłu rząd zamierzał uzdrowić strukturę agrarną. Nie tylko inwestycyjna polityka, lecz także postępujący rozwój produkcji wojennej spowodował ożywienie produkcji przemysłowej. Uruchamiano nieczynne zakłady, a nawet budowano nowe. Mimo budowy zakładów COP nie było możliwości zatrudnienia nadwyżki siły roboczej, będącej rezultatem przeludnienia agrarnego. Jednak produkcja przemysłowa bezpośrednio przed wybuchem wojny wykazywała tendencję zwyżkową, a koniunktura w rolnictwie miała charakter chwiejny.