Scharakteryzuj stosunki Polski z Niemcami, Czechosłowacją, Związkiem Radzieckim, Litwą, Łotwą w okresie międzywojennym
Polska okresu międzywojennego stanęła w ciężkiej sytuacji- musiała zarówno stworzyć nową organizację państwową, rozwiązać problemy etniczne, rozwinąć gospodarkę jak i zaistnieć
na arenie międzynarodowej ale przede wszystkim zapewnić byt niepodległej Polsce, która przez ponad 120 lat nie istniała na mapach Europy.
Z powodu skomplikowanego rozwoju polityki zagranicznej II RP pozwoliłem sobie podzielić go na cztery etapy:
I. Polityka zagraniczna Polski w okresie 1918-1921 roku.
II. Polityka zagraniczna Polski w okresie 1921-1926 roku.
III. Polityka zagraniczna Polski w okresie pomajowym.
IV. Polityka zagraniczna Polski w okresie przedwojennym od roku 1935-1939
Podział wynika stąd że polityka w tych okresach była zróżnicowana w zależności od sytuacji wewnętrznej państwa polskiego.
I. Polityka zagraniczna Polski w okresie 1918-1921 roku.
Polska na mocy traktatu wersalskiego uzyskała Wielkopolskę, większą część Galicji, a także dostęp do morza poprzez Pomorze Gdańskie, jednak bez Gdańską. Nie spełniało to oczekiwań rządu polskiego, który miał nadzieję na odzyskanie ziem utraconych pod zaborami rosyjskimi, niemieckimi i austryjackimi. Głównym założeniem politycznym okresu 1918-1921 będzie rozszerzenie terytorium państwa polskiego, szczególnie wschodnich granic, ponieważ traktat Wersalski nie precyzował ich wyglądu, dając Polakom wolna rękę przy
ich tworzeniu.
Decyzje które zapadną w tym okresie będą miały duży wpływ na polskie stosunki międzynarodowe w okresie międzywojennym, których skutki będą odczuwalne przez cały okres trwania II RP.
Stosunki Polsko-Niemieckie
Polska rościła sobie prawa do terenów należących do Niemiec- Wielkopolski z Poznaniem, Warmii i Mazur, Gdańska a także Górnego Śląska.
Sytuacja polityczna Niemiec w roku 1918 skusiła Polaków do przeprowadzenie powstania
i akcji militarnej w Wielkopolsce. Odbicie Poznania nastąpiło 27 grudnia 1918 r. a do 16 stycznia 1919 r. większości terenów Wielkopolski, tego też dnia został podpisany rozejm
z Niemcami, na mocy którego ziemie te zostały legalnie włączone do Polski. Dodatkowo 28 czerwca 1919 roku w Wersalu został podpisany traktat pokojowy na mocy którego Gdańsk stał się wolnym miastem, Pomorze Gdańskie i Wielkopolska zostały przyłączone do polski,
a o Śląsku, Warmii i Mazurach miał decydować plebiscyt.
Plebiscyt na Warmii i Mazurach został przegrany z powodu dopuszczenia do głosowania Niemców urodzonych lecz nie zamieszkałych na ich terenach, propagandę niemiecką i przez wojnę Polski z Rosja, w której chwilowo Polska ponosiła porażkę.
Sprawa Śląska była nieco bardziej skomplikowana.
Zanim doszło do plebiscytu dochodziło tam dwa razy do manifestacji ludności, która chciała przyłączenia do Polski, krwawe stłumienie manifestacji doprowadziło do I powstania śląskiego, bez większej interwencji Polski. Sytuacja Polaków śląskich w roku 1920 uległa pogorszeniu, Niemcy wprowadzili terror, doprowadziło to do wybuchu II powstania śląskiego 20 sierpnia 1920, z interwencją Polski. Jego zakończenie na rozkaz Polskiej Organizacji Wojskowej odbyło się 25 sierpnia 1920 r. Powstanie te poprawiło sytuację Polaków na Śląsku. Mimo to na plebiscyt który odbył się 20 marca 1921 roku przybyło 200 tyś. Niemców nie mieszkających, lecz urodzonych na Śląsku, przez co polska otrzymała tylko 40% głosów.
Niemcom miała zostać przyznana większa część śląska, co wywołało III powstanie śląskie, które doprowadziło do przyznania Polsce przez komitet międzynarodowy większej części Śląska. Nie wszczęcie przez Niemiec wojny z Polską było spowodowane układami polsko-francuskimi o pomocy w razie ataku Niemiec, Francja dążyła do zmniejszenia pozycji Niemiec w Europie.
Nieodzyskanie wszystkich ziem polskich należących do Niemiec i rozwiązania siłowe przy odbiciu Śląska i Wielkopolski wpłynęły znacznie na pogorszenie się stosunków Polsko Niemieckich.
Stosunki Polsko-Czechosłowackie
W styczniu roku 1919 czesi przekroczyli polsko-czeską linię demarkacyjną ponieważ rząd praski dążył do przyłączenia całego Śląska Cieszyńskiego do Czechosłowacji, doprowadziło to starć polsko-czeskich, którym koniec dało rozjemstwo mocarstw zachodnich i podział Śląska Cieszyńskiego oraz samej jego stolicy pomiędzy skłócone państwa.
Sprawa Cieszyna zaważyła na Polsko-Czeskich stosunkach, które nie ulegną ociepleniu przez cały okres trwania III RP.
Stosunki polskie z sąsiadami wschodnimi
Niepowodzenie Rosji na frontach I Wojny Swiatowej, jej osłabienie i wojna domowa rozbudziły w narodach, dotychczas pod panowaniem carskim, ambicje niepodległościowe. Naczelnik wojsk polskich-Józef Piłsudzki- uwazał iż trzeba umożliwić tym narodom samoistnienie, tym samym tworząc parawan obronny pomiędzy Polska a Rosja, po ich wypowiedzeniu się na ten temat. Oczywiście mowa tu o terenach położonych za granicami wystepowania ludności polskiej na wschodzie(tzw. Linii Curzona). Jednak ani Bolszewicy
ani kontrrewolucjoniści zwani „białymi” nie chcieli się na to zgodzić , w związku z czym zadaniem Piłsudzkiego stało się odparcie jak najdalej na wschód prących na zachód Czerwonoarmistów.
Wojska bolszewickie, w miarę wycofywania się Niemców, zaczęły zajmować ziemie przekazane Niemcom na mocy traktatu brzeskiego(Łotwa, Litwa, Białoruś) docierając
do Wilna i Kowna już w styczniu roku 1919.
Akcja ta nie została bez odpowiedzi polskiej- dzięki umowom z Niemcami, o przejściu przez ich terytoria, wojska polskie przedostały się pod Niemen już w 10 dni później, oficjalnie rozpoczynając wojnę polsko-bolszewicką.
Piłsudzki odniósł piorunujące sukcesy w walce z Bolszewikami, odbijając z ich rąk ziemie
aż po Dniepr i Berezynę, Wołyń, Kamieniec Podolski i Wilno. Polska uzyskała uznanie
i podziw krajów zachodnich i pomimo ich nadziei nie pomogła białym w ostatecznym rozprawieniu się z Bolszewikami, ponieważ kłóciło się to z interesami Polski. Polska wszczęła tajne pertraktacje z Bolszewikami, proponowała wstrzymanie akcji ofensywnej
w zamian za nieszeżenie komunistycznej propagandy w wojsku polskim i utworzenie niepodległej Ukrainy. Bolszewicy nie przystali na to. W związku z tym Piłsudzki rozpoczął rozmowy z Ukraińską Republiką Narodową, której obiecał niepodległość. Piłsudzki tym samym chciał zapewnić bezpieczeństwo Polsce i ostatecznie rozprawić się z bolszewikami
na froncie ukraińskim.
Dnia 25 kwietnia rozpoczęła się ofensywa Polsko-Ukraińska w celu odbicia Kijowa, zakończyła się powodzeniem 7 maja, XVII armia bolszewicka została rozbita. Wywołało
to niepokój w Moskwie, przez Bolszewików została zorganizowana kontrofensywa z zasobów rezerwowych, której gwałtowny atak przed przegrupowaniem się wojsk posko-ukraińskich, pozwolił odbić utracone tereny Ukrainy. W obliczu zagrożenia szybko posuwającą kontrofensywą bolszewicką Polska utworzyła Radę Obrony Państwa, która zwróciła się
o pomoc do zachodnich mocarstw o pomoc, zaproponowali oni rozejm pomiędzy polsko-bolszewicki- na mocy którego Polacy mieli się wycofać do tzw. Linii Curzona oddając opuszczone ziemie Bolszewikom. Bolszewicy pewni swojej przewagi odrzucili tą możliwość. W lipcu 1920 ruszyła wielka ofensywa radziecka, która odnosiła wielkie sukcesy, już pod koniec lipca armia zdobyła tereny aż pod wschodnie granice Polski, a w sierpniu stanęła
na przedpolach Warszawy szykując się do ostatecznego starcia z Polakami, została zorganizowana kontrofensywa polska. 13 sierpnia armia bolszewicka ruszyła na Warszawę, dzięki umiejętnościom strategicznym Piłsudzki odniósł wielkie zwycięstwo na Bolszewikami.
Wycofujący się Bolszewicy z ziem litewskich oddali Wilno Litwinom mając nadzieje że nie oddadzą go z powrotem Polakom. Polacy stanęli w patowej sytuacji- nie mogli oficjalnie odebrać ziemi Litwinom, upozorowali więc bunt wojska, które rzekomo nie mogło się z tym pogodzić i zajęli Wilno, Piłsudzki zarządził, po mimo sprzeciwów Litwinów,
że o przynależności Litwy do polski (w takim wypadku…) zdecyduje plebiscyt, który okazał się pomyślny dla Polski. Wpłynęło to znacznie na pogorszenie się stosunków polsko-litewskich.
W Rydze 18 marca została podpisana, po prawie pół rocznych rozmowach, ostateczne warunki rozejmu- Bolszewicy uznali granice polski przebiegającą od Dźwiny do Karpat, Rosja zobowiązała się do zwrotu zrabowanego mienia i rekompensaty pieniężnej, której nigdy nie zwróciła.
Rozejm w rydze nie rozwiązał sprawy Ukrainy, Polacy musieli się zgodzić na reżim bolszewicki na Ukrainie, Ukraińska Republika Narodowa uznała Polskę za zdrajców.
Popsuło to zupełnie Polsko-Ukraińskie stosunki.
Stosunki polsko-francuskie
Poparcie roszczeń Polaków dot. granicy zachodniej na konferencji wersalskiej przez Francuzów przyczyniło się do tego iż to właśnie w Paryżu rząd polski szukał sojusznika. Ważną rolę odegrało wspólne zagrożenie ze strony Niemiec. W roku 1920 podpisano
z Francją układ polityczny i konwencję wojskową na wypadek ataku ze strony Niemiec,
oraz układ gospodarczy.
Jak widzimy okres 1918-1921 skonfliktował Polskę z prawie wszystkimi sąsiadami, szczególnie z Rosją, Niemcami które miały ambicje imperialne i w których rozwinął się system totalitarny, które rościły sobie prawa do ziem polskich, ochłodził także stosunki
z Czechami oraz spowodował konflikty wewnętrzne w sprawie Litwinów i Białorusinów, ociepliły się jednak stosunki polsko-francuskie, co zarazem spowodowało niechęć Anglii.
II. Polityka zagraniczna Polski w okresie 1921-1926 roku.
Okres ten charakteryzuje się dążeniem Polski do wzmocnienia swojej pozycji w Europie,
oraz poszukiwaniami sojuszników którzy zapewnili by Polsce obronę w razie ataku Niemiec czy Rosji, a także chęcią załagodzenia konfliktów z sąsiadami.
Polska dyplomacja starała się przeciwstawić zagrożeniu niemiecko-radzieckiemu poprzez podpisanie paktów z innymi państwami, swoja nadzieję na znalezienie sojuszu Polska pokładała w Rumunii, Jugosławii i Czechosłowacji. Czechosłowacja odmówiła udziału
w przymierzu, ponieważ nie widziała zagrożenia ani ze strony Niemiec ani Rosji. Sojusz został podpisany jedynie z Rumunią w marcu 1921. Polska próbowała także szukać sojuszy wśród państw nadbałtyckich, niestety bez skutku.
Stosunki z Łotwą uległy pogorszeniu, przez wywłaszczanie polskich posiadaczy ziemskich. Stosunki z Litwą były bardzo złe, Litwa dalej uznawała Polskie Wilno za swoją stolicę.
Na trudną sytuację Polski wpływała także niechęć Anglii np. nieprzychylna interpretacja wyników plebiscytów była spowodowana stanowiskiem Anglii. Stosunki polsko-brytyjskie ochładzały się w miarę polepszania stosunków z Francją.
Polska podjęła próby ocieplenia stosunków z Czechosłowacją przekonując ja o zagrożeniu
ze strony Niemiec, kończąc spór o Jaworzynę, a w roku 1924 podpisano umowę handlową
i umowę w sprawie mniejszości narodowych.
Niestety pomimo dobrych chęci ze strony Warszawy nie udało się utrzymać dobrych stosunków z Czechosłowacją, ponieważ uważała ona że to właśnie kontakty z Polską prowokują konflikty z Niemcami.
Polska próbowała wciąż wzmocnić pozycję Ligi Narodów w której uczestniczyła. Znaczenie Ligi po niekorzystnym układzie w Loranco znaczenie spadło. Układ ten uważa się za klęskę dyplomacji Polski okresu przedmajowego, Niemcy uznali w nim „legalność” tylko swych zachodnich granic.
Stosunki polsko-niemieckie
Niemcy już podczas podpisania Traktatu Wersalskiego myślały o odzyskaniu utraconych
na rzecz Polski ziem, nie ukrywając swoich zamiarów. O Polsce mówili „państwo sezonowe”. Celem polityki zagranicznej Niemiec było osłabienie Polski. Niemcy wprowadziły bariery celne i ograniczenia tranzytowe dla Polski, Polska odpowiedziała bojkotem gospodarczym Prus Wschodnich. W roku 1925 restrykcje te doprowadziły do wojny celnej, na której Polska była stratna.
Stosunki polsko-rosyjskie
Stosunki polsko-rosyjskie od traktatu ryskiego systematycznie pogarszały się. Wpływ
na to miało nieprzestrzeganie przez Rosjan umów rozejmowych, niezapłacenie odszkodowania, niezwracanie skradzionych dzieł sztuki, a także represje na Polakach
i katolikach mieszkających w Rosji. Władze Rosji uzbrajały białoruskich partyzantów, którzy napadali na Polskę, także siała propagandę przeciw Polsce wśród Litwinów.
Doprowadziło to do szeregu spotkań polskich władz z Rosyjskimi których zwieńczeniem była, konferencja rozbrojeniowa w Moskwie i podpisanie umowy o nieagresji, która została później rozszerzona na państwa nadbałtyckie.
Polityka zagraniczna w okresie 1921-1926 doprowadziła do zaostrzenia stosunków polsko-niemieckich a w efekcie do wojny ekonomicznej, zwiększyła także zagrożenie ze strony Niemiec- skutki fatalnego dla Polski traktatu z Loranco- który pozbawiał Polskę gwarancji bytu. Nie udało się zmniejszyć tego zagrożenia poprzez przymierza z innymi państwami. Polska nie potrafiła znaleźć sobie innego sprzymierzeńca przeciw Niemcom niż Francji, której interesy wobec Niemiec zmieniały się i przez co traktat stawał się bardziej niepewny.
Znaczenie Ligi Narodów- która miała zagwarantować pokój europie- zaczęło spadać,
co było niekorzystne dla Polski.
Polska odniosła jednak nieznaczne sukcesy polityczne- doprowadziła do podpisania aktu
o nieagresji przez Rosję i państwa nadbałtyckie, a także załagodziła stosunki z Czechosłowacją i znalazła sprzymierzeńca przeciw Rosji- Rumunię, która jednak nie była gwarantem bezpieczeństwa Polski.
III. Polityka zagraniczna Polski w okresie pomajowym.
Na politykę zagraniczną tego okresu główny wpływ będzie miał marszałek Józef Piłsudzki, który po przewrocie majowym miał duży wpływ na decyzję podejmowane przez rząd. Jego polityka opierać się będzie na załagodzeniu stosunków z Niemcami i Rosja z jednoczesnym niespoufalaniem się z tymi państwami.
Polityka wobec Czechosłowacji nie zmieniała się, czesi w ciąż żywili urazę do Polski
o utracone tereny, a także bały się zbliżenia z nią z powodu złych stosunków z Polski Niemcami.
Stosunki polsko-niemieckie
Stosunki niemieckie na początku rządów Piłsudzkiego do polski były wrogie- Niemcy wyraźnie wyrażali chęć do konfliktu zbrojnego, siali antypolską propagandę, otwarcie upominając się o Pomoże Gdańskie, Wielkopolskę i Śląsk. Od początku lat 30 Niemcy zaczęli rozbudowywać swój system fortyfikacji, umieścili dużą ilość wojsk pod granicą z Polską. Równocześnie w Niemczech rósł w siłę ruch faszystowski, który mówił o tym iż Niemcom potrzeba przestrzeni życiowej- na wschodzie- ruch ten miał 300 tysięczną bojówkę, głosił hasła antypolskie. Po sukcesie partii faszystowskiej sytuacja polsko-niemiecka stała się bardzo napięta, faszyści organizowali nawet pokazy sił pod polska granicą.
Po wydarzeniach z Gdańska roku 1932 gdzie Piłsudzki wydał rozkaz że w razie „incydentów” ze strony faszystów polski okręt ma otworzyć do nich ogień, stosunki polsko-francuskie ochłodziły się, w związku z czym napaść Niemców stała się realną.
30 stycznia 1933 w Niemczech władzę objął Hitler, który swoją politykę jeszcze bardziej zaostrzył w stosunku do polski. Areną na której rozegrała się próba sił był Gdańsk gdzie
to faszyści wyrządzali demonstracje, chcąc doprowadzić do wcielenia pro polskiego Gdańska do Rzeszy, na co Polska dała wyraźną i zdecydowana odpowiedź- wysłał jednostki
na Westerplatte i postawił je w stanie pogotowia, w razie naruszenia postanowień Traktatu Wersalskiego. Wydarzenia te zakończyły się rozluźnieniem spięcia, w interesie Niemiec
w tym momencie nie leżało pogarszanie stosunków z Polską.
Sytuacja polityczna w roku 1933 zmusiła Polskę do polepszenia stosunków z Rosją do czego nie chciał doprowadzić Hitler, zdając sobie sprawę że utrudnić to może ekspansję na wschód. Przyjął zatem pozorną politykę pojednawczą wobec Polski, chcąc uśpić jej czujność aby
nie dopuścić do koalicji przeciw niemu. Nawet wystąpienie Niemiec z Ligi Narodów jesienią 1933 nie otrzęsło Polski, szczęśliwej z wyciszenia propagandy antypolskiej i roszczeń terytorialnych Niemiec wobec Polski, jedynie doprowadziła do podpisania traktatu pokojowego w roku 1934.
Stosunki polsko-radzieckie
Początkowo uważano że Niemcy nie są zdolni zagrozić Polsce, Piłsudzki dopatrywał się zagrożenia za strony ZSRR, co wyraził na posiedzeniu Komitetu Obrony Państwa w 1926 r. Możliwość groźby zwiększało nienależenie ZSRR do Ligii Narodów, więc nie było one skrępowane układami z zachodnimi mocarstwami.
Stalin wyraźnie sprzeciwiał się rządom Piłsudzkiego, siał anty polska propagandę, rozmieszczał także wojsko wzdłuż granic Polskich oraz podpisał radziecko-ukraiński układ polityczny, co stało w sprzeczności z postanowieniami traktatu ryskiego. Rosja przyjęła wyraźnie antypolską politykę. Do roku 1928 stosunki systematycznie pogarszały się, Rosjanie stosowali represje wobec katolików i Polaków w Rosji, dokonali pozorowanego zamachu
na własnego ambasadora w Polsce aby zaognić stosunki jeszcze.
Równocześnie Rosjanie podpisali z Polską traktat o wyrzeczeniu się wojny, zrobili
to dla uzyskania odpowiedniego efektu na arenie międzynarodowej. Polskim sukcesem
w tej sprawie było rozszerzenie go na państwa bałtyckie w roku 1929.
W roku 1931 ratyfikowano między Polska a Rosja układ o nieagresji na trzy lata, który
w roku 1935 przedłużono na 10 lat, do podpisania tego paktu Polska była zmuszona z powodu Niemieckiej agresji.
Polityka zagraniczna rządów pomajowych nie okazała się przełomową, Polacy zyskali pozorne bezpieczeństwo ze strony Niemiec podpisując traktat pokojowy, był to wielki błąd ponieważ jego podpisanie było zapieczętowaniem odejścia Niemiec z Ligi Narodów. Niemcom od tego czasu praktycznie nic nie przeszkadzało się zbroić i przygotowywać
do wojny. Polsce ten układ dał tylko doraźne korzyści, i chwilową gwarancję pokoju. Stosunki z Rosją i Czechami nie uległy zmianie, wciąż były chłodne i nieprzychylne Polsce. Przez „incydent gdański” z roku 1932 stosunki z Francja uległy ochłodzeniu. Polska wciąż nie potrafiła wywalczyć sobie mocnego miejsca na arenie międzynarodowej, oraz zapewnić sobie gwarancji bezpieczeństwa.
IV. Polityka zagraniczna Polski w okresie przedwojennym od roku 1935-1939.
Polski rząd po śmierci Piłsudzkiego stanął w ciężkiej sytuacji zapewnienia niepodległego bytu państwu polskiemu, w momencie kiedy sytuacja międzynarodowa była w trudnej sytuacji, ulegała ciągłym zmianom.
Hitler rozpoczął politykę antykomunistyczną, na co Stalin odpowiedział wstąpieniem do Ligi Narodów, co pozornie było dla Polski korzystne, ale Stalin tym samym zapewnił sobie parawan ochronny przed Niemcami w postaci Polski.
Francja po wstąpieniu Rosji do Ligi zaczęła szukać układów w Moskwie, co zakończyło się 2 maja 1935 podpisaniem paktu rosyjsko-francuskiego o pomocy w razie napaści Niemiec
na któryś z krajów.
Francja nalegała aby Polska przestała uprawiać politykę neutralności i opowiedziała się
po stronie Rosji, co spotkało się ze sprzeciwem Warszawy. Stosunki polsko-francuskie uległy ochłodzeniu. Na pogorszenie się tej sytuacji wpłynął fakt że gdy po wkroczeniu Niemiec
do Nadrenii 7 marca 1936 , tym samym pogwałceniu postanowienia traktatu wersalskiego, Francja nie zrobiła żadnego konkretnego ruchu przeciw Niemcom. Poddawało to w wątpienie traktat polsko-francuski.
Polska zaczęła szukać sojuszników wśród państw nadbałtyckich, Rumunii i Węgier, niestety na daremnie jak również płonne okazały się nadzieję na bliższy związek z Czechosłowacją.
Sytuacja z Litwą uległa pogorszeniu, na co rząd polski zareagował stanowczo, osiągając pewne sukcesy polityczne.
Nowe oblicze polskiej polityki przyniosły wydarzenia z roku 1938- zajęcie prze Niemcy Czechosłowacji. Francja nalegała na to aby Polska pozwoliła na stacjonowanie Rosyjskich wojsk na jej terenie, w ten sposób Francja chciała rozwiązać problem czechosłowacki- przez ręce Rosjan. Z wiadomych powodów Polska nie mogła się zgodzić na wkroczenie Rosjan na jej tereny.
Po zajęciu Czechosłowacji przez Niemcy Polacy upomnieli się Śląsk Cieszyński, Niemcy zgodzili się, Polska została obwiniona o spisek z Niemcami przeciw Czechosłowacji, jej prestiż spadł.
4 stycznia 1939 roku Niemcy dali Polsce propozycję- w zamian za Gdańsk, oraz możliwość stworzenia korytarza transportowego do Prus Wschodnich przez teren Polski mogli ofiarować im traktat pokojowy na następne 25 lat- propozycja ta została odrzucona.
Konflikt zbrojny z Niemcami stał się nieunikniony, zadaniem polski stało się znalezienie sobie sojuszników wśród zachodnich mocarstw. Dnia 25 sierpnia 1939 roku Anglia podpisała deklarację natychmiastowej pomocy w razie niemieckiej napaści Niemiec na Polskę, Francja uczyniła to samo 19 maja 1939 roku.
Pomimo starań polskich polityków nie udało się zapobiec inwazji na Polskę. Winę
za to ponoszą nie tylko politycy polscy, lecz także mocarstwa zachodnie, które przez swoją nieodpowiedzialność i ignorancję doprowadziły do wybuchu II Wojny Światowej
i panowania Bolszewików w Rosji.
Skutki tych wydarzeń odczuwamy po dziś dzień.