Duchowość kapłańska w okresie międzywojennym

Ks. Marek Chmielewski

ks. Mateusz Krzywicki

DOSKONAŁOŚĆ KAPŁAŃSKA W ŚWIETLE TEOLOGII

POLSKIEJ OKRESU MIĘDZYWOJENNEGO



Wzmożone poszukiwanie wzorców formacji kapłańskiej, ja-

kie obserwuje się po VIII Zwyczajnym Synodzie Biskupów w
1990 r.

, a tym bardziej po wydaniu posynodalnej adhortacji

apostolskiej Jana Pawła II Pastores dabo vobis, skłania do zaintere-
sowania się analogicznymi doświadczeniami minionych czasów.
Interesujące pod tym względem jest dwudziestolecie międzywo-
jenne w Polsce, w którym z punktu widzenia wydarzeń społecz-
no-politycznych dostrzegamy wiele analogii do czasów nam
współczesnych. Także w dziedzinie życia duchowego kapłanów
znaleźć można wiele podobieństw, co może posłużyć do wypra-
cowania adekwatnych do współczesności wzorców formacji ka-
płańskiej.

Niniejsze opracowanie jest jedynie zarysem problematyki

doskonałości kapłańskiej podejmowanej w polskiej literaturze
teologicznej okresu międzywojennego, a ponieważ oparte jest na
źródłach, może w pewnym sensie służyć jako przewodnik bi-
bliograficzny

—————————



Pierwodruk: Kapłan pośród ludu kapłańskiego („Homo meditans”, t. 14), red.

W. Słomka, J. Misiurek, Lublin 1993, s. 109-131.

Zob. dyskusja: O formacji do kapłaństwa we współczesnych uwarunkowaniach,

„Ateneum Kapłańskie” 116(1991), s. 34-60.

Zob. wnikliwe studium na ten temat: M. Krzywicki, Doskonałość życia ka-

płańskiego w polskiej literaturze teologicznej w latach 1918-1939

, Lublin 1991, ss.

XXVII + 244 (mps Archiwum KUL).

EOLOGICZNA INTERPRETACJA DOSKONAŁOŚCI

Najbardziej wnikliwą analizę samego pojęcia doskonałości

zaprezentował ks. A. Gmurowski. Idąc za myślą Akwinaty
twierdził, że każda istota staje się doskonała w miarę osiągania
swego celu

. Z kolei ks. A. Żychliński rozumiał doskonałość jako

stan permanentnego nabywania nowej, wyższej jakości. Akcen-
tował w ten sposób ascetyczną stronę doskonałości

Określenie doskonałości przez ks. K. Kowalskiego charakte-

ryzuje się szczególnym akcentowaniem związku istniejącego
pomiędzy cnotą miłości a innymi cnotami. Ks. E. Kulesza pod-
kreślał dynamiczny rys doskonałości rozumianej jako partycypa-
cja chrześcijanina w życiu Trójcy Świętej przez łaskę uświęcającą.
Stawiał w ten sposób znak równości pomiędzy doskonałością a
świętością. Podobnie rozumiał doskonałość ks. J. Puchalik. We-
dług niego świętość to najwyższy ideał ludzkiej doskonałości

Mimo iż zamiennie używano pojęć: świętość i doskonałość,

to jednak powszechniejszy był termin „doskonałość”. Wspólną
cechą różnych ujęć doskonałości było wyeksponowanie nad-
przyrodzonej cnoty miłości oraz łaski uświęcającej.

Na tle podejmowanej dyskusji o powszechnym powołaniu

do świętości rozpatrywano kwestię doskonałości kapłańskiej.
Dominikanin J. Woroniecki sytuował ją pośrodku, pomiędzy do-
skonałością obowiązującą wszystkich wiernych a doskonałością

—————————

Por. STh II-II, q. 184, a. 1.

Zob.: A. Gmurowski, Doskonałość chrześcijańska w myśl zasad św. Tomasza z

Akwinu

, Gniezno 1934, passim; A. Żychliński, Wtajemniczenie w umiejętność świę-

tych

, Poznań 1933, s. 115; tenże, Teologia życia wewnętrznego, Kielce 1947, s. 410;

Por. I. Werbiński, Zagadnienie doskonałości chrześcijańskiej w polskiej literaturze teo-
logicznej w latach 1918-1939

, Lublin 1980 (mpsBKUL), s. 55-59.

Zob.: K. Kowalski, Spiritus sanctitatis, Tuchów 1938, s. 25 n.; E. Kulesza,

Istota życia wewnętrznego

, „Szkoła Chrystusowa” 1(1930), s. 70-74; J. Puchalik,

Potrzeba świętości kapłana

, „Homo Dei” 1(1932), s. 3n.

zakonną dotyczącą małego grona wybranych

. Tym bardziej nie

rozróżniano doskonałości kapłana zakonnego i doskonałości za-
konnika nie będącego kapłanem. Doskonałość chrześcijańska
bowiem jest jedna, ale kapłan do jej osiągnięcia zobowiązany jest
dodatkowymi motywami, uwzględniającymi specyfikę jego sta-
nu i życia, przede wszystkim partycypacją w godności i posłan-
nictwie Chrystusa Kapłana.

ODSTAWY DOSKONAŁOŚCI KAPŁAŃSKIEJ

Podstawą doskonałości kapłańskiej i głównym motywem jej

osiągania jest godność kapłańska jako partycypacja w godności
Chrystusa-Kapłana i wynikająca z tego partycypacja w Jego
funkcjach kapłańskich.

2.1. Udział w godności kapłańskiej Chrystusa

W omawianych publikacjach powszechnie wyrażano tezę, że

„kapłaństwo z natury swojej domaga się świętości”, podkreśla-
jąc, że zobowiązanie kapłanów do doskonałości tkwi w samym
fakcie posiadanej przez nich godności kapłańskiej, przez co na-
wiązywano do nauki Kościoła zawartej między innymi w Ency-
klice Piusa XI O kapłaństwie katolickim

Zagadnienie godności kapłaństwa urzędowego, istotowo

wiążącego się z godnością kapłańską Chrystusa, stanowiło

—————————

J. Woroniecki, Królewskie kapłaństwo, Wrocław 1947, s. 101 n.; Por.: K.

Marmion, Chrystus wzorem zakonnika, tł. J. Andrasz, Kraków 1927, passim; J.
Meyneckens, Zarys doskonałości zakonnej, b. tł., Kraków 1925, s. 28 n.

Zob. Pius XI, Encyklika „O kapłaństwie katolickim”, tł. S. Okoniewski, „Mie-

sięcznik Diecezji Chełmińskiej” 79(1936), s. 1-42; Por.: J. Krysiński, Świętość a
wiedza kapłana

, „Unia Apostolska” 3(1929), s. 24; B. M. Lavaud, Kapłaństwo a

świętość

, w: Duszpasterstwo miejskie, Warszawa 1930, s. 61; F. Bourne, O wycho-

waniu duchowem

, [b. tł.], Poznań 1932, s. 14.

przedmiot wielu publikacji teologicznych, które zgodnie z trady-
cyjną nauką Kościoła wiązały kapłaństwo Chrystusa z całym Je-
go misterium zbawczym. Fundamentalne znaczenie nadawano
prawdzie o inkarnacji Słowa Bożego, unii hipostatycznej oraz o
odkupieńczej śmierci Chrystusa na krzyżu

. Godność Chrystusa-

Kapłana przedstawiano w świetle relacji kapłaństwa Chrystusa
do kapłaństwa starotestamentalnego. Kapłaństwo starotestamen-
talne zapowiadało kapłaństwo Chrystusa i w stosunku do niego
miało charakter figuratywny, o wyższości tego ostatniego bo-
wiem decyduje Bóstwo. Chrystus jako Bóg-Człowiek z natury
jest Pośrednikiem pomiędzy ludzkością a Ojcem i to decyduje o
wyższości jego kapłaństwa

Mocno podkreślano ścisły związek pomiędzy godnością ka-

płana jako partycypacją w godności Chrystusa Kapłana a świę-
ceniami kapłańskimi. Ich przyjęcie sprawia, że kapłan uczestni-
czy sakramentalnie w kapłaństwie Chrystusa oraz posiada
udział w godności Chrystusa Kapłana, Jego urzędach i władzy.

Z kwestią godności kapłańskiej wiązał się problem tzw. cha-

rakteru kapłańskiego, rozumianego jako signum distinctivum, to
znaczy niezniszczalny znak odróżniający kapłana od innych lu-
dzi

Pochodząca z charakteru kapłańskiego władza posiada spe-

cyfikę teologiczną, a nie socjologiczną. Oznacza to, że na mocy

—————————

Zob.: A. Żychliński, Sacerdos. Rozważania teologiczne o kapłaństwie i jego za-

daniu

, Poznań 1932 (wyd. 2), passim; S. Frankl, Kapłaństwo Chrystusowe, Lwów

1936; A. Syski, O powołaniu do kapłaństwa, Łuck 1936, s. 25.

Zob. W. Śpikowski, Psalm 109. Chrystus — Królem i Kapłanem na wieki,

„Unia Apostolska” 3(1929), s. 33; L. Branchereau, Rozmyślania dla kapłanów i kle-
ryków

, tł. S. Szurek, Kraków-Lwów 1938, cz. 6, s. 187.

Zob. J. Korzonkiewicz, Powtórka z katechizmu o sakramencie kapłaństwa,

„Dzwon Niedzielny” 8(1932), s. 421; K. Kowalski, Domine, Tu scis, quia amo Te,
„Homo Dei” 6(1937), s. 496; tenże, Sacerdotem oportet praesse, tamże, s. 83; A. Ży-
chliński, Tajemnica piękna, doniosłości i społecznej wartości kapłaństwa, „Szkoła
Chrystusowa” 10(1939), s. 292; A. Syski, O powołaniu do kapłaństwa, s. 32.

sakramentalnego charakteru kapłaństwa kapłani posiadają wła-
dzę, która sprawia, że ich czynności są czynnościami samego
Chrystusa. Nie dziwi zatem, że ministerialny charakter władzy
kapłańskiej, posiadającej znamiona ofiarnej i pokornej służby,
ujmowano w szczególnej relacji do Eucharystii. Właśnie jej
sprawowanie decyduje — zdaniem ks. L. Żebrowskiego — o
„wyciśnięciu na duszy kapłana charakteru sakramentalnego”.
Toteż często pojawiał się pogląd, że o godności kapłana decyduje
właśnie możność sprawowania przez niego Eucharystii

Przy tej okazji dostrzegano pewne niebezpieczeństwo pole-

gające na niewłaściwym pojmowaniu godności kapłańskiej, wy-
wyższaniu się kapłanów nad innych ludzi. Określano bowiem
kapłana jako homo Dei, „drugi Chrystus”, „kapłan na wieki”.
Niekiedy przesadnie podkreślano status kapłana, twierdząc, że
kapłan przewyższa swoją godnością nawet aniołów. W związku
z wyższością kapłaństwa nowotestamentalnego podnoszono po-
stulat wyższej doskonałości życia kapłanów

2.2. Udział w posłannictwie kapłańskim Chrystusa

Zgodnie ze stosowaną w tym okresie terminologią funkcje

kapłańskie określano jako władzę udzieloną przez Chrystusa
zwaną niekiedy „urzędem”. Chrystus bowiem powierzył aposto-
łom władzę nauczania i chrzczenia (por. Mt 28, 19), sprawowa-
nia Ofiary (por. Łk 27, 19), rozgrzeszania (por. J 20, 22), rządze-
nia (por. Mt 29, 18), a następnie ich posłał. Z ontologicznego po-

—————————

Zob.: L. Żebrowski, Stosunek kapłana do Eucharystii, w: Dodatek do: „Pa-

miętnik kursu duszpasterskiego w sprawie sekciarstwa i innowierstwa”

, red. B. Ci-

szak, Poznań 1930, s. 225; Por. S. Żukowski, Kapłan jako szafarz Tajemnicy Ołta-
rza

, w: tamże, 232; T. Kaczewski, Godność kapłańska w oświetleniu Najśw. Ofiary,

„Homo Dei” 1(1932), s. 3.

Zob.: Z. Baranowski, O godność kapłańską, „Miesięcznik Kościelny”

52(1937), s. 216-218; A. Syski, Alter Christus. Konferencje duchowne, Łuck 1937; J.
Rostworowski, Sacerdos in aeternum, „Teologia Praktyczna” 1(1939), s. 92 n.

dobieństwa kapłana do Chrystusa Kapłana, dokonującego się
dzięki charakterowi kapłańskiemu, wynika posłannictwo, które-
go cel pokrywa się z celem posłannictwa Chrystusa (por. 2 Kor 5,
20). Toteż kapłani mają udział w nauczycielskiej, kapłańskiej i
pasterskiej władzy Chrystusa.

Szczególne podkreślanie funkcji kapłańskiej doktrynalnie

wynikało z nauczania Soboru Trydenckiego, który określał funk-
cję kultyczną i sakramentalną kapłana jako funkcję naczelną. W
jej zakres wchodziło sprawowanie Ofiary Eucharystycznej i in-
nych sakramentów, zwłaszcza sakramentu pokuty, a także ofiara
życia, która ma być niejako kontynuacją ofiary eucharystycznej
w życiu codziennym kapłana

W analizowanych publikacjach można zauważyć także próby

sytuowania na pierwszym miejscu funkcji nauczycielskiej kapła-
na, polegającej m.in. na proklamacji słowa Bożego. Stanowi to
podstawowy obowiązek kapłana i jeden z istotnych wymiarów
jego godności kapłańskiej

Kapłan przez przyjęte święcenia kapłańskie uczestniczy w

godności i posłannictwie Chrystusa Pasterza i Chrystusa Króla.
Partycypacja w tym stanowi dla kapłana szczególny motyw zo-
bowiązujący go do dążenia do doskonałości swego życia, wyra-
żającej się przede wszystkim w pracy nad sobą i pokonywaniu
grzechu.

—————————

Por.: B. Twardowski, List Pasterski, Lwów 1925, s. 12-16; S. Matusik, Na-

miestnik Boga i Chrystusa

, „Salvator” 1(1934), s. 17; A. Grabowski, Kapłan w Ko-

ściele Chrystusowym

, Mikołów 1935, s. 6; Z. Goliński, Pius XI o kapłaństwie kato-

lickiem

, „Prąd” 23(1936), t. 30, s. 112; K. Kowalski, Sacerdotem oportet offerre,

„Homo Dei” 6(1937), s. 280; R. Kostecki, Przyjaźń kapłana z Chrystusem, „Głos
Kapłański” 13(1939), s. 67.

Zob.: M. Nowakowski, Praca kaznodziejska, misje i rekolekcje, w: Duszpa-

sterstwo miejskie

, s. 87; E. Szramek, Praca wychowawcza duszpasterza na ambonie,

„Przegląd Homiletyczny” 11(1933), s. 258; W. Wicher, Powołanie i zadanie kapła-
na

, w: Posłannictwo katolicyzmu polskiego, Poznań 1939, s. 77.

RODKI DOSKONAŁOŚCI ŻYCIA KAPŁAŃSKIEGO

Z samej koncepcji doskonałości wynikają określone środki,

jakie trzeba zastosować dla jej osiągnięcia. Są to przede wszyst-
kim środki sakramentalne i pozasakramentalne. Tej kwestii po-
święcano wiele miejsca w teologicznych publikacjach międzywo-
jennych.

3.1. Środki sakramentalne

Środkami doskonałości życia kapłańskiego są w pierwszym

rzędzie sakramenty kapłaństwa, Eucharystii i pokuty, stanowią-
ce źródło łaski uświęcającej.

W sakramencie kapłaństwa jako środku ku doskonałości ka-

płańskiej podkreślano przede wszystkim skutek ontologiczny,
powodujący, że kapłan stawał się homo Dei i alter Christus. Po-
nadto zwracano uwagę na skutki święceń kapłańskich, polegają-
ce na pomnożeniu łaski uświęcającej, a tym samym nadprzyro-
dzonej miłości stanowiącej istotę doskonałości chrześcijańskiej i
kapłańskiej, oraz łask potrzebnych do godnego wykonywania
czynności kapłańskich

Eucharystia — określana jako sakrament Miłości lub sakra-

ment zjednoczenia z Chrystusem — stanowi najdoskonalszy
sposób partycypacji człowieka w życiu Bożym. Na istniejącą za-
leżność pomiędzy Eucharystią a doskonałością życia wewnętrz-
nego, zwłaszcza kapłańskiego, wskazuje prawda, że poprzez
przyjmowanie Komunii św. człowiek otrzymuje udział w życiu
Bożym i jednoczy się z Chrystusem. Tak więc Eucharystia (msza
św.) stanowi podstawę wszelkiego życia łaski, bez której nie-

—————————

E. Graf, Praktyczne wskazówki ascetyczne dla kapłanów. Sacerdotes sancti,

„Wiadomości dla Duchowieństwa” 16(1929), s. 210; J. Puchalik, Potrzeba święto-
ści kapłana

, s. 4-5.

możliwe jest nadprzyrodzone życie człowieka

Także sakrament pokuty jako środek uświęcenia kapłana był

w interesującym nas okresie przedmiotem żywego zaintereso-
wania. Przedstawiając problematykę korzystania z sakramentu
pojednania, wskazywano na możliwość prowadzenia jednocze-
śnie kierownictwa duchowego spowiadających się kapłanów

Znaczenie sakramentu pokuty jako środka doskonałości ży-

cia kapłańskiego wynika ze skutków, które w sposób pośredni
lub bezpośredni wiążą się z doskonałością życia kapłańskiego.
Do nich zaliczano w pierwszym rzędzie łaskę uświęcającą, łaski
uczynkowe oraz poznanie samego siebie, rozumiane jako ko-
nieczny warunek uświęcenia. Praktyka częstego przystępowania
kapłana do spowiedzi rozwija w nim cnotę pokory, uwrażliwia
na niebezpieczeństwo pokus i stanowi obronę przed kapłańską
oziębłością.

3.2. Środki pozasakramentalne

Sakramentalne środki doskonałości nie wyczerpują wszyst-

kich możliwości uświęcenia życia kapłańskiego. W polskiej mię-
dzywojennej literaturze teologicznej wskazywano wiele innych
pozasakramentalnych środków doskonałości kapłańskiej.

Na pierwszym miejscu stawiano modlitwę, bez której —

zdaniem ks. A. Żychlińskiego — świętość jest niemożliwa do
osiągnięcia, modlitwa bowiem decyduje o wzroście cnoty miło-
ści stanowiącej istotę doskonałości. Często więc przedstawiano
kapłana jako męża modlitwy, eksponując w ten sposób jego

—————————

Zob.: M. Niechaj, Kapłańska Eucharystia, „Homo Dei” 4(1935), s. 142; L.

Żebrowski, Stosunek kapłana do Eucharystii, w: Dodatek do „Pamiętnik kursu dusz-
pasterskiego...”

, s. 227.

Zob: Z. Marjański, Pro domo nostra. Ojciec duchowny kapłana, „Głos Ka-

płański” 7(1933), s. 307-310; I. Charszewski, O częstej spowiedzi kapłańskiej, „Mie-
sięcznik Pasterski Płocki” 30(1935), s. 160-165. 202-203. 261-264.

funkcję modlitewną obok funkcji ofiarniczej w jednym kapłań-
skim posłannictwie

Zajmowano się zatem zarówno modlitwą prywatną kapłana,

zwłaszcza rozmyślaniem, jak i sprawowaną przez niego modli-
twą liturgiczną

, przy czym jednoznacznie przyznawano wyż-

szość modlitwie liturgicznej nad modlitwą osobistą. Wynika to z
jej społecznego charakteru — jest bowiem modlitwą całego Ko-
ścioła, z jej zakotwiczenia we mszy św., z ubiblijnienia oraz fak-
tu, że dla modlitwy prywatnej jest ona sposobem komunikowa-
nia prawd dogmatycznych.

W ramach modlitwy prywatnej szczególną wartość dla życia

duchowego kapłanów przyznawano adoracji Najświętszego Sa-
kramentu. Kształtowaniu tego wymiaru duchowości kapłańskiej
służyły propozycje rozważań eucharystycznych zamieszczane
na łamach „Głosu Kapłańskiego”. Zachęcano też kapłanów do
wstępowania w szeregi stowarzyszeń o charakterze euchary-
stycznym. Przykładem istniejącego w tym czasie w Polsce sto-
warzyszenia propagującego kult eucharystyczny było Bractwo
Adoracji Najświętszego Sakramentu

Eucharystia jest doskonałą szkołą cnót kapłańskich, zwłasz-

cza miłości, a także wytrwałości, miłosierdzia, wyrozumiałości,
poświęcenia, ofiary, pokory, skupienia, umiłowania modlitwy.

—————————

A. Żychliński, Pełnia umiejętności świętych, Poznań 1935, s. 80; Zob.: H.

Haduch, O duchu modlitwy, „Głos Kapłański” 3(1929), s. 250-253; Z. Marjański,
Pro domo nostra. Od tego zależy dzień cały

, „Głos Kapłański” 5(1931), s. 309-310; J.

Pelczar, Rozmyślania o życiu kapłańskim, Kielce 1936, t. 3, s. 67; K. Kowalski, Sa-
cerdotem oportet benedicere

, „Homo Dei” 6(1937), s. 410-420.

J. Korzonkiewicz, Nieco mistyki w brewiarzu, „Głos Kapłański” 2(1928), s.

187-189; W. Czapliński, Modlitwa liturgiczna wobec indywidualnej, „Homo Dei”
1(1932), s. 14; S. Abt, O medytacji liturgicznej, „Gazeta Kościelna” 40(1933), s.
549-550; K. Smoroński, Attende lectionis, „Homo Dei” 3(1935), s. 133-140; K. Ko-
walski, Różaniec w życiu kapłana, „Duszpasterz” 5(1937), s. 117-118; X. S. L.,
Rozważania nad brewiarzem

, „Gazeta Kościelna” 45(1938), s. 441.

Zob.: M. Jeż, O stowarzyszeniu kapłańskim Adoracji Przenajświętszego Sa-

kramentu

, „Głos Kapłański” 2(1928), s. 245-253.

Toteż — jak zaznaczano — Eucharystia została w pierwszym
rzędzie ustanowiona dla kapłanów, którzy są jej ministrami

Do środków, których praktykowanie jest konieczne dla osią-

gnięcia doskonałości chrześcijańskiej i kapłańskiej, zaliczano
praktykę codziennego rachunku sumienia. Praktyczne znaczenie
rachunku sumienia dla doskonałości życia kapłańskiego uwi-
docznia się w skutkach, jakie wynikają ze stosowania tego środ-
ka. Zaliczano do nich ochronę przed grzechem oraz pomoc w
osiąganiu cnoty pokory. Przeprowadzany przez kapłana rachu-
nek sumienia pozwala mu na poznanie własnych myśli, czynów,
pomaga w unikaniu zła i pielęgnowaniu dobra. Pozytywny
wpływ codziennego stosowania tej praktyki wynika z faktu, że
stanowi ona obowiązkowe uzupełnienie modlitwy myślnej ka-
płana, pomaga w wykorzenieniu wad i nabywaniu cnót

Do tej kategorii środków doskonałości życia kapłańskiego na-

leży kierownictwo duchowe, ale w polskiej literaturze teologicz-
nej tego okresu zagadnienie to jest słabo opracowane.

W dążeniu kapłana do doskonałości życia ważne miejsce

wyznaczano praktyce rekolekcji kapłańskich, jednakże i na ten
temat ukazało się niewiele pism, mimo że znana była w języku

—————————

Zob.: M. Jeż, Co przynosi kapłanowi adoracja Najświętszego Sakramentu,

„Homo Dei” 3(1934), s. 36-38; tenże, Nasze bogactwo, nasza siła. (Luźne myśli o
Przenajświętszym Sakramencie)

, „Głos Kapłański” 3(1929), s. 363; tenże, Nie zo-

stawiajmy Go samego

, tamże, s. 10; J. Bochenek, Chrystus Eucharystyczny centrum

życia kapłańskiego

, „Głos Kapłański” 7(1933), s. 277; T. Kaczewski, Nabożeństwo

par excelance kapłańskie

, „Homo Dei” 2(1933), s. 36; B. Obuchowicz, Najświętszy

Sakrament a działalność kapłana

, „Głos Kapłański” 8(1934), s. 469-471; tenże, Naj-

świętszy Sakrament — celem życia gorliwego kapłana

, „Głos Kapłański” 8(1935), s.

291; A. Rewera, O codziennej adoracji Najświętszego Sakramentu przez kapłana,
„Kronika Diecezji Sandomierskiej” 27(1934), s. 42-48; tenże, Kapłan a Euchary-
stia. Konferencja duchowna

, tamże, s. 254; A. Jougan, O codziennym nawiedzaniu

Najświętszego Sakramentu

, „Szkoła Chrystusowa” 9(1938), s. 27.

B. Chautard, Życie wewnętrzne duszą apostolstwa, tł. A. Szczepaniakowa,

Warszawa 1928, s. 214; I. Bobicz, Kaznodziejski rachunek sumienia. (Kartka z ascezy
chrześcijańskiej)

, „Przegląd Homiletyczny” 14(1936), s. 227-234.

polskim encyklika Mens nostra, zalecająca wszystkim wiernym
odprawianie rekolekcji zamkniętych. Pewnym dowartościowa-
niem tego środka były wskazania Pierwszego Ogólnopolskiego
Zjazdu Księży Rekolekcjonistów (2-4 stycznia 1936 r.) oraz usta-
lenia Pierwszego Synodu Plenarnego. Mówiąc o konieczności
rekolekcji dla doskonalenia się wewnętrznego podkreślano
istotny wpływ tej praktyki na rozwój cnót, zwłaszcza miłości, i
płynącej stąd gorliwości, lepszego poznania Boga i siebie

Praktyka czytania duchownego, mająca ustalone miejsce

wśród środków doskonałości życia kapłańskiego, nie domagała
się jurydycznych zaleceń i zobowiązań kapłanów do korzystania
z niej. Świadomość konieczności stosowania tego środka oraz
podkreślanie jego praktycznych aspektów sprawiły, że czytanie
duchowne nie było przedmiotem teoretycznych analiz prowa-
dzonych w tym okresie na łamach polskiej literatury teologicz-
nej. Powszechnie wyrażano prawdę o niezbędności tej praktyki
w dążeniu kapłana do doskonałości życia. Kapłańska duchowość
miała być więc budowana na źródłowych tekstach Pisma świę-
tego, dlatego też wskazywano kapłanom konieczność czytania
Pisma świętego i pism Ojców Kościoła. Na tę praktykę zwracano
szczególną uwagę już w czasie seminaryjnej formacji alumnów
w seminarium. Czytanie duchowne — jak podkreślano — ma

—————————

Zob.: A. Hlond, Rekolekcje dla kapłanów, „Miesięcznik Kościelny” 44

(1929), s. 87; J. Letourneau, Przewodnik kapłana podczas jego rekolekcji rocznych, tł.
S. Warszawski, Warszawa 1930; Pius XI, Encyklika „Mens nostra”, „Miesięcznik
Kościelny” 4(1930), s. 51 ns.; H. Hurter, Szkice rekolekcyjne dla kapłanów i klery-
ków

, tł. A. Wojnar, Kraków 1934; J. Bochenek, Zalety dobrego rekolekcjonisty,

„Przegląd Homiletyczny” 13(1935), s. 144; Pierwszy Ogólnopolski Zjazd Księży
Rekolekcjonistów

, „Głos Kapłański” 10(1936), s. 28-30; J. Roztworowski, O potrze-

bie metody rekolekcyjnej uwag kilka

, „Myśl Rekolekcyjna” 1 (1937), s. 13; Rekolekcje

dla kapłanów o. B. Łubieńskiego

, „Homo Dei” 11(1937), s. 192; W. Padacz, Obo-

wiązki kapłańskie w uchwałach Synodu Plenarnego

, „Głos Kapłański” 12(1938), s.

104 ns.; S. Wilk, Konieczność rekolekcyj dla kapłana, „Kronika Diecezji Włocław-
skiej” 7-8(1939), s. 200-215.

prowadzić młodszych alumnów do poznania fundamentów ży-
cia duchowego, starszym zaś ma dostarczyć wzorców tego życia.

Zależność między doskonałością życia kapłańskiego a pogłę-

bianiem wiedzy przez kapłana była treścią wielu artykułów i
drukowanych rozpraw. Na kształtowanie się tej problematyki
wpływ wywierały tłumaczone dzieła niektórych autorów zagra-
nicznych. Motywem zobowiązującym kapłana do posiadania po-
trzebnej mu wiedzy jest jego godność i posłannictwo. Wiedza
teologiczna ma stanowić siłę i źródło duchowości kapłańskiej.
Jest ona potrzebna kapłanowi do należytego spełniania zadań
wynikających z uczestnictwa w funkcji nauczycielskiej, kapłań-
skiej i królewskiej Chrystusa

Autorzy polskiej literatury teologicznej okresu międzywo-

jennego wskazywali na szczególne znaczenie, jakie dla doskona-
łości życia mają więzi między kapłanami i stowarzyszenia ka-
płańskie. Powoływano się w tym względzie na przykład i naukę
Chrystusa, a także wspólnotę apostołów, stąd jedność wśród ka-
płanów rozumiano jako praktyczną realizację nakazu Chrystusa
dotyczącego jedności i braterskiej miłości

Do czynników pogłębiających ducha wspólnotowości mię-

dzy kapłanami oraz przyczyniających się do wzrostu ich święto-
ści zaliczano regularne spotkania księży, konferencje i wspólnie
przeżywane uroczystości. Ponadto więzi między kapłanami bu-
dowane na fundamencie nadprzyrodzonej miłości mają się uwi-

—————————

M. Jeż, Co potrzebniejsze dla kapłana: nauka czy świętość, „Gazeta Kościelna”

30(1923), s. 137-138; A. Szymański, Wyższe studia wśród duchowieństwa, „Prąd”
16(1929), t. 16, s. 244; J. M., Laik, kapłan a nauka, „Wiadomości dla Duchowień-
stwa” 18(1931), s. 299 n.; L. Chojnacki, O czytaniu codziennym przez kapłanów Pi-
sma św. i nieustającym kształceniu się w naukach teologicznych i prawie kościelnym

„Kronika Diecezji Sandomierskiej” 30(1937), s. 11-16; K. Gołębiewski, Więcej
pogłębienia

, „Homo Dei” 7(1938), s. 385-395.

Zob.: X. Jan O., Miłość wśród kapłanów świeckich, „Unia Apostolska”

2(1928), s. 47; M. Sopoćko, Sacerdos alter Christus, „Wiadomości Archidiecezjal-
ne Wileńskie” 5(1931), s. 75-76; F. Korszyński, Wzajemna miłość kapłańska, „Głos
Kapłański” 13(1939), s. 103-104.

docznić we wzajemnej trosce i odpowiedzialności. W kręgu zain-
teresowania powinni znajdować się przede wszystkim kapłani
zagrożeni pod względem moralnym i duchowym. Kapłanom
przeżywającym kryzys samotności, wskazywano, że najlepszym
na to lekarstwem jest doświadczenie wspólnoty oraz pomocy ze
strony współbraci.

Nie narzucano kapłanom obowiązku przynależenia do ja-

kichkolwiek formalnych organizacji kapłańskich. Zasadniczym
motywem decydującym o dowartościowaniu tych wspólnot była
odpowiedzialność za kapłaństwo swoje oraz współbraci. Nie-
mniej jednak Uchwały Pierwszego Polskiego Synodu Plenarnego
proponowały kapłanom, oprócz środków własnego uświęcenia
przepisanych przez Kodeks Prawa Kanonicznego, przynależenie
do jednego ze stowarzyszeń kapłańskich. W dokumentach
wspomnianego Synodu wymieniono następujące związki ka-
płańskie: Unia Apostolska Kleru, Stowarzyszenie Wytrwałości
Kapłańskiej, Liga Świętości Kapłańskiej oraz Związek Księży
Adoratorów

Warto dodać, że wśród niektórych księży diecezjalnych po-

jawiały się tendencje zmierzające do utworzenia stowarzyszeń
kapłańskich mających charakter wspólnot zakonnych. Kapłani
zakonni natomiast przejawiali tendencje sekularyzacyjne, prze-
ciwstawne nurtowi regularyzacyjnemu, istniejącemu wśród ka-
płanów diecezjalnych

—————————

Zob.: M. Kozal, Wzajemna ideowa współpraca kapłanów w służbie wielkości

Kościoła

, „Wiadomości dla Duchowieństwa” 18(1931), s. 9; K. Smoroński, Liga

świętości kapłańskiej

, „Miesięcznik Diecezji Chełmińskiej” 75(1932), s. 81; J. Żół-

towski, Correctio fraterna, „Wiadomości Archidiecezjalne Wileńskie” 9(1935), s.
110-113; T. Gałdyński, Stowarzyszenia kapłańskie w dekretach I Synodu Plenarnego,
„Homo Dei” 8(1939), s. 216-223.

M. Jeż, Życie wspólne, księży w świetle historii i potrzeb dzisiejszych, War-

szawa 1924, s. 7; K. Szrant, Sekularyzacja i regularyzacja, „Homo Dei” 2(1933), s.
9.

Zagadnienie rad ewangelicznych poruszano zasadniczo w

kontekście doskonałości stanu zakonnego. Jednakże zdawano
sobie sprawę, że nie można osiągnąć doskonałości życia kapłań-
skiego bez praktykowania rad ewangelicznych. Interesujący jest
zatem fakt, że w analizowanej literaturze rady ewangeliczne za-
liczano do normalnych środków doskonałości kapłańskiej.

Na kształtowanie duchowości kapłanów poprzez praktykę

ewangelicznej rady ubóstwa wpływ wywierały dzieła teologów
zagranicznych, a także nauczanie papieża Piusa XI. Eklezjalny
rys tej duchowości wynikał z wymagania Kościoła. Kapłani byli
zobowiązywani do zrywania tych więzi z rzeczami materialny-
mi, które mogłyby stanowić zagrożenie dla ich świętości. Auto-
rzy zajmujący się tą kwestią zasadniczo dóbr ziemskich nie trak-
towali jako złych samych w sobie. Głównie chodziło im o to, aby
kapłan diecezjalny nie wyrzekając się posiadania dóbr material-
nych był jednocześnie wzorem właściwego ich wykorzystywa-
nia. Wyrażano bowiem przekonanie, że dobrobyt materialny od-
rywa człowieka od spraw duchowych.

Omawianie rady czystości w życiu kapłana wiązano zwykle

z zagadnieniem czystości kapłańskiej i celibatu. Kościół, obligu-
jąc kapłanów do przestrzegania tej praktyki, wzorował się na
przykładzie Jezusa Chrystusa i apostołów, którzy opuścili
wszystko i poszli za Chrystusem (por. 1 Kor 7, 32-33). Tego ro-
dzaju motywacja uwypuklała w omawianej literaturze wartość i
sens życia samotnego i dziewiczego, prowadzonego na wzór
Chrystusa

W analizowanych źródłach czystość kapłańską rozumiano

zarówno w aspekcie pastoralnym, jak i ofiarniczym. W wymia-
rze pastoralnym przestrzeganie ewangelicznej rady czystości
przez kapłana pozwala mu na większą dyspozycyjność wobec
wszystkich ludzi oraz prowadzi do ustawienia na właściwej

—————————

J. Wieczorek, Ważna sprawa, „Kronika Diecezji Kujawsko-Kaliskiej”

19(1925), s. 318; Czemu się księża nie żenią, „Głos Kapłański” 4(1930), s. 19.

płaszczyźnie jego relacji do rodziny. Aspekt zaś ofiarniczy wyni-
ka z faktu, iż pełnienie przez kapłana funkcji kultycznych,
szczególnie sprawowanie mszy św., domaga się „czystego po-
średnika”. Taki sposób ujmowania tej rzeczywistości prowadził
do stwierdzenia, że celibat kapłański został ustanowiony przede
wszystkim ze względu na ofiarę mszy św.

Ewangeliczna rada posłuszeństwa stanowiła w tym okresie

temat wielu artykułów i książek teologiczno-duchowych. Przed-
stawiano jurydyczne i biblijne podstawy dla właściwego jej ro-
zumienia i praktykowania. Określano ponadto relacje pomiędzy
posłuszeństwem a innymi cnotami i wolnością, odwołując się do
aktu stworzenia. Stworzenie ludzi przez Boga wiąże się także z
ustanowieniem wśród nich osób posiadających władzę i repre-
zentujących samego Boga Władcę świata

Praktyka posłuszeństwa kapłana, stawiająca go w specyficz-

nej relacji do biskupa, któremu ślubował je w dniu święceń, ma-
jąc charakter powszechny, powinna obejmować wszystkie jego
prace i obowiązki. Stawia mu również wymogi natury ascetycz-
nej, co powinno się uwidaczniać gotowością do dobrowolnego i
radosnego ponoszenia ofiar w jej realizacji. Toteż kapłanom die-
cezjalnym zalecano także dążenie do nabywania ducha posłu-
szeństwa zakonnego

RZEJAWY DOSKONAŁOŚCI KAPŁAŃSKIEJ

Ponieważ kapłan przez święcenia zostaje upodobniony onto-

logicznie do Chrystusa, toteż jego doskonałość najpełniej wyraża

—————————

Zob.: L. Branchereau, Rozmyślania dla kapłanów, t. 2, s. 201; M. Sopoćko,

Konferencja o posłuszeństwie

, „Wiadomości Archidiecezjalne Wileńskie” 5(1931),

s. 105-107; W. N., Obowiązki kapłańskie, s. 169.

Z. Łoziński, Rozważania dla duchowieństwa, Poznań 1927, s. 207; K. Kowal-

ski, O posłuszeństwie, „Szkoła Chrystusowa” 7(1936), s. 75-76.

się w realizacji zleconych sobie funkcji Chrystusa: nauczyciel-
skiej, kapłańskiej i królewskiej

4.1. Pełnienie funkcji nauczycielskiej

Omawiana przez nas polska literatura teologiczna okresu

międzywojennego głoszenie Słowa Bożego uważała za podsta-
wowy obowiązek kapłana, wynikający z pełnionego przez niego
posłannictwa. Według ks. E. Szramka apostołowie pragnąc jak
najlepiej zrealizować mandat misyjny Chrystusa, postawili gło-
szenie Słowa Bożego przed udzielaniem sakramentów (por. 1
Kor 1, 17) oraz działalnością charytatywną (por. Dz 6, 2). Ks. W.
Kosiński natomiast stwierdzał, że chociaż kaznodziejstwo nie
jest ósmym sakramentem, to jednak po nich zajmuje pierwsze
miejsce

Realizację mandatu misyjnego, zleconego przez Chrystusa

(Mt 28, 19-20), rozumiano niemalże dosłownie, czego wyrazem
było ożywione zainteresowanie misjami, zwłaszcza na terenach
za wschodnią granicą Polski. Kładziono też wielki nacisk na
proklamację słowa Bożego w ramach działalności duszpaster-
skiej poprzez nauki i kazania dotyczące prawd wiary, rekolekcje
i misje parafialne oraz pracę katechetyczną. W trosce o podnie-
sienie poziomu posługi kaznodziejskiej kapłanów przygotowy-
wano nawet specjalne zestawy tematów, które powinny być
podjęte w kaznodziejstwie

—————————

W. Kosiński, Znaczenie Słowa Bożego, „Przegląd Homiletyczny” 6(1928), s.

247; Por. E. Szramek, Praca wychowawcza, s. 257; I. Bobicz, Kaznodziejski rachunek
sumienia

, s. 127-134.

Zob.: R. Tomanek, Liturgia na ambonie, „Przegląd Homiletyczny” 1(1923),

s. 46; M. Jeż, O aktualności kazań naszych, „Przegląd Katolicki” 63(1925), s. 113; J.
Znamirowski, O niektórych przyczynach niechęci parafian do swego proboszcza,
„Wiadomości Diecezjalne Lubelskie” 8(1926), s. 244; I. Bobicz, Wyszkolenie ka-
znodziejskie alumnów w świetle potrzeb życia

, w: Pamiętnik Siódmego Zjazdu Związ-

ków Zakładów Teologicznych w Polsce

, [b. red.], Wilno 1934, s. 251 n.; M. Niechaj,

Katechezę uważano za jeden z najważniejszych obowiązków

kapłańskich, którego zaniedbywanie jednoznaczne uznawano za
grzech ciężki. Wierne wypełnienie tego zadania, będące od-
zwierciedleniem doskonałości kapłana, wymagało od niego do-
skonalenia metod przekazu słowa Bożego, pogłębiania swojej
wiedzy i nade wszystko dawania świadectwa żywej wiary w ce-
lu ukształtowania w wychowankach „charakteru katolickiego”.
Świadectwo życia kapłana jako forma uczestniczenia kapłana w
funkcji nauczycielskiej wiąże się ściśle z doskonałością życia ka-
płańskiego. Odwoływano się w tym względzie do racji biblij-
nych, a ściślej do przykładu Chrystusa, który ucząc o Królestwie
Bożym słowa potwierdzał czynami

4.2. Pełnienie funkcji kapłańskiej

Mszę św. zaliczano do najważniejszych czynności funkcji ka-

płańskiej, toteż stawiano kapłanowi wymóg posiadania osobistej
świętości, będącej koniecznym warunkiem ważnego i godziwego
odprawiania przez Najświętszej Ofiary. Omawiano ponadto
przygotowanie bliższe do mszy św., sposób celebrowania oraz
dziękczynienie po jej zakończeniu

—————————
Liturgia w duszpasterstwie

, „Mysterium Christi” 4(1934), s. 52; W. Niemyski, Z

praktyki kaznodziejskiej

, „Głos Kapłański” 9(1935), 310; K. Kowalski, Lapides vivi,

„Homo Dei” 6(1937), s. 186; W. Padacz, Wzorowe duszpasterstwo w świetle uchwał
Synodu Plenarnego

, „Głos Kapłański” 13(1939), s. 74.

Zob.: K. Noryśkiewicz, Nauka religii, „Wiadomości dla Duchowieństwa”

7(1920), s. 210; T. Kowalewski, Konieczność katechizowania, „Miesięcznik Paster-
ski Płocki” 19(1924), s. 285; J. Korzonkiewicz, Ważkie słowo biskupie o indywidual-
ności kaznodziei

, „Przegląd Homiletyczny” 2(1924), s. 272; W. Kosiński, Ideały i

prądy współczesnej katechetyki

, „Kronika Diecezji Sandomierskiej” 21(1928), s.

316; A. Szlagowski, Pedagog Chrystusowy, „Głos Kapłański” 9(1935), s. 59 n.

Zob.: X., Uświęceniem kapłana — jego Msza św., „Głos Kapłański” 1(1927),

s. 43; Jacobs, Przeszkody do gorliwego odprawiania Mszy św., „Głos Kapłański”
2(1928), s. 334; A. N., Obowiązek trwania dziękczynienia po Mszy św., tamże, s. 261;
J. Erdman, Sancta sanctae tractanda, „Homo Dei” 2(1933), s. 21-31; A. Rewera,

Podkreślano szczególny wpływ, jaki na doskonałość życia

kapłańskiego wywiera posługiwanie kapłana w sakramencie
pokuty i Eucharystii. Ks. K. Kowalski pisał, że msza św. i konfe-
sjonał to „dwie kuźnie naszej doskonałości kapłańskiej, a zara-
zem dwa sprawdziany poziomu naszej doskonałości kapłań-
skiej”. Sakrament pokuty — obok mszy św. — uważano za jedną
z najważniejszych czynności kapłańskich. Wyróżniająca kapłana
władza rozgrzeszania wypływa z charakteru kapłańskiego i jest
sprawowana w zastępstwie Chrystusa. Z takiego rozumienia
teologii posługiwania wynikały praktyczne konsekwencje, pole-
gające na tym, że kapłan ma sprawować funkcję spowiednika nie
tylko mocą Chrystusa, ale i na Jego wzór, jako lekarz i sędzia.

Pełnienie funkcji spowiednika stanowi według ks. Z. Choro-

mańskiego doskonałą szkołę świętości kapłańskiej. Twierdzi on,
że to posługiwanie jest dla kapłana ważniejsze, aniżeli posiadana
przez niego znajomość traktatów teologicznych. Sprawowanie
sakramentu pokuty pozwala mu bowiem poznać samego siebie,
uczy go skruchy, kształtuje delikatność sumienia oraz wyrabia
samokrytycyzm. Nie bez znaczenia dla duchowości kapłana jako
spowiednika jest także poznawanie różnych stanów duchowych
swoich penitentów, co może go skłaniać do większego jeszcze
pragnienia świętości

Pełnienie funkcji kapłańskiej przez kapłana nie ogranicza się

do sprawowania mszy św., sakramentów i paraliturgii, o której
zasadniczo nie pisano z punktu widzenia doskonałości kapłań-
skiej. Komplementarnym rysem funkcji kapłańskiej jest pono-

—————————
Kapłan a Eucharystja

, s. 257-258; S. Żukowski, Kapłan jako szafarz Tajemnicy Ołta-

rza

, w: Dodatek do „Pamiętnik kursu duszpasterskiego, s. 232 ns.

Zob.: Z. Marjański, Kapłan spowiednik, „Głos Kapłański” 2(1928), s. 71;

tenże, Z duszpasterstwa, „Głos Kapłański” 6(1932), s. 196; S. Sobalkowski, Ego te
absolvo

, „Przegląd Diecezjalny Kielecki” 15(1928), s. 157; R. Kostecki, Pokuta jako

sakrament

, „Szkoła Chrystusowa” 4(1933), s. 164; Z. Choromański, Potęga wy-

chowawcza spowiedzi

, „Miesięcznik Katechetyczny i Wychowawczy” 28(1939), s.

95.

szenie ofiary w życiu codziennym, co mocno podkreślały oma-
wiane publikacje. Racje, jakimi uzasadniano ofiarniczy styl życia
kapłana, wynikają nie tylko z jego powołania do wiary chrześci-
jańskiej, ale przede wszystkim ze ścisłych sakramentalnych więzi
z Chrystusem. Jako na dodatkową rację wskazywano sprawo-
wanie mszy świętej — Ofiary, która ma być kontynuowana w
codziennym życiu kapłana i to nie tylko w wymiarze indywidu-
alnym, ale również wspólnotowym. Polega to na jego zaanga-
żowaniu się w sprawy Kościoła, co ma się przejawiać w ofierze
serca, mienia i pracy

4.3. Pełnienie funkcji królewskiej

Pełnienie funkcji królewskiej realizuje się poprzez konkretne

obowiązki pasterskie kapłana, w których wyraża się jego dosko-
nałość. W teologii dwudziestolecia międzywojennego w Polsce
omawiano m.in. pracę nad sobą i związane z tym kierownictwo
duchowe oraz zaangażowanie społeczne. Nie spotyka się nato-
miast publikacji podejmujących kwestię związku zachodzącego
pomiędzy zarządzaniem dobrami kościelnymi przez kapłana a
doskonałością jego życia. Nieliczne publikacje o administracji
dobrami kościelnymi dotyczą głównie troski kapłana o wystrój
kościoła i estetykę szat liturgicznych

—————————

Zob.: C. Kicyło, Uczestnik Krzyża, „Salvator” 2(1925), s. 5; T. Graliński,

Ofiarne życie kapłańskie

, „Wiadomości Diecezjalne Łódzkie” 18(1938), s. 76; Naj-

świętsze Serce Jezusa a Kapłaństwo

, [b. tł.], Jasna Góra 1939, passim; J. Rostwo-

rowski, Świat na przełomie a nowe zadania katolickiego kapłaństwa, „Teologia Prak-
tyczna” 1(1939), s. 15.

Co może dziś proboszcz, „Głos Kapłański” 2(1928), s. 177; A. Mańkowski, O

zewnętrznej czci Bogu

, „Głos Kapłański” 3(1929), s. 340; Administracja dóbr ko-

ścielnych

, „Głos Kapłański” 4(1930), s. 301; X. M. J., Czem się zająć! Duszpasterz na

małej parafii?

, „Głos Kapłański” 4(1930), s. 308; Z. Pilch, Postać duszpasterza,

Warszawa 1937, s. 12-13.

Zapoczątkowanie pracy nad sobą, której poświęcano wyjąt-

kowo wiele miejsca w omawianej literaturze, dokonuje się w
chwili uświadomienia sobie własnego egoizmu. Ponieważ pole-
ga ona na ignacjańskim agere contra — usuwaniu egoizmu oraz
wszelkich jego przejawów, dlatego fundamentalne znaczenie
posiada poznanie samego siebie, tego, co warunkuje rozwój ży-
cia wewnętrznego i jego doskonałość. Łączy się z tym także
kwestia panowania nad sobą, w czym uwidacznia się w szcze-
gólny sposób królewska funkcja kapłana. Interesujące są w
związku z tym proponowane metody pracy nad sobą. Ks. A. Pio-
trowski na przykład proponuje program i metodę pracy nad so-
bą oparte na modlitwie Ojcze nasz (Mt 6, 9-13)

Pełnienie funkcji kierownika duchowego rzutuje na doskona-

łość życia kapłańskiego w tej samej mierze, w jakiej decydują o
niej wszystkie inne funkcje sprawowanego urzędu pasterskiego.
Już od samego pojmowania kierownictwa duchowego zależy
uświęcający wpływ tej funkcji na kapłana-kierownika duchowe-
go

W dwudziestoleciu międzywojennym często kierowano pod

adresem kapłanów wezwanie do intensywniejszego zaangażo-
wania się w nabrzmiały nurt spraw społecznych. Posługa kapła-
na, jak twierdzono, nie może się ograniczać tylko do „murów
kościelnych”. Konieczne jest więc wyjście kapłana ku ludziom

—————————

A. Piotrowski, Ojcze nasz a metoda pracy nad sobą, „Głos Kapłański”

3(1929), s. 271; tenże, Metodyczna praca nad sobą, „Homo Dei” 5(1936), s. 376; F.
Marciniak, Warunki życia wewnętrznego, „Homo Dei” 2(1933), s. 40; A. Żychliń-
ski, Wtajemniczenie, s. 71-74; tenże, Człowiek a grzech pierworodny. Natura ludzka
przed grzechem pierworodnym

, „Teologia Praktyczna” 1(1939), s. 28-29; tenże, Teo-

logia życia wewnętrznego

, Kielce 1947, s. 241; Z. Kozubski, Pokora jako chrześcijań-

skie samopoznanie

, „Głos Kapłański” 9(1936), s. 241.

W. Kosiński, Kierownictwo dusz pobożnych, „Kronika Diecezji Sandomier-

skiej” 18(1925), s. 202; tenże, Przymioty kierownika — spowiednika, tamże, s. 41-44
i 85-88; Ars artium, „Unia Apostolska” 1(1927), 3, s. 66; A. S. Wawryn, Kierownic-
two duchowe ludzi świeckich

, „Moderator” 7(1935), s. 332-333; J. Schryvers, Zasady

życia duchowego

, s. 462-466.

nie tylko po to, aby poznać ich problemy, ale również, aby po-
móc w ich rozwiązaniu. Stosowana przy tym argumentacja mia-
ła charakter eklezjologiczny, chrystologiczny oraz pastoralny.
Powoływano się więc na misję Kościoła i kapłaństwa w ludzkiej
społeczności, a także wskazywano na przykład Chrystusa w
pełni zaangażowanego w problemy życia codziennego swoich
słuchaczy. Kapłan wiernie naśladujący Chrystusa musi także
sprawy społeczne zaliczyć do swoich podstawowych obowiąz-
ków duszpasterskich

Jako szczególnie doniosłe dla uświęcenia kapłana było w tym

czasie jego zaangażowanie w zapobieganie ludzkiej nędzy, pro-
wadzenie środowiskowej działalności charytatywnej i wycho-
wania do trzeźwości, szczególnie poprzez własny przykład

Podkreślano ponadto, że w kręgu społecznej działalności ka-

płana winna się znaleźć inteligencja. Jasno wyrażano pogląd, że

—————————

Zob.: F. Mirek, Duchowieństwo a współczesna kwestia społeczna, „Wiadomo-

ści dla Duchowieństwa” 12(1925), s. 11; Duszpasterz — a sprawa społeczna, „Mie-
sięcznik Pasterski Płocki” 22(1927), s. 14; Z. Marjański, Pro domo nostra. Wstań a
chodź

, „Głos Kapłański” 6(1932), s. 280; B., Konieczny warunek owocnej pracy spo-

łecznej duszpasterza

, „Miesięcznik Pasterski Płocki” 33(1938), s. 280.

Zob.: W. Reiter, Zadania społeczne duchowieństwa w dobie obecnej, „Prze-

wodnik Społeczny” 5(1923), s. 130-131; K. Niesiołowski, Duchowieństwo a sprawa
alkoholizmu

, „Gazeta Kościelna” 34(1927), s. 29; X. L. K., Duszpasterz a praca spo-

łeczna

, „Gazeta Kościelna” 36(1929), s. 409; J. Matulewicz, Znaczenie abstynencji

dla kapłana

, „Głos Kapłański” 3(1929), s. 218; B. Dąbrowski, Zadanie duszpasterza

wobec alkoholików

, „Miesięcznik Diecezji Chełmińskiej” 76(1933), s. 73-80; S.

Sprusiński, Duszpasterstwo wobec zagadnienia alkoholizmu, „Głos Kapłański”
9(1935), s. 101; P. Steinmetz, Duszpasterz wśród ubogich, „Ruch Charytatywny”
15(1936), s. 34; S. Mystkowski, Alkoholizm a duszpasterstwo współczesne, „Głos
Kapłański” 11(1937), s. 458; S. Solarz, Troska duszpasterska o ubogich, „Homo De-
i” 7(1938), s. 416; S. Janicki, Wychowanie społeczeństwa do zorganizowanego miło-
sierdzia chrześcijańskiego

, „Duszpasterz” 3(1939), s. 110; F. Kirstein, Praca zapobie-

gawcza duszpasterza w walce o trzeźwość narodu

, „Miesięcznik Diecezji Chełmiń-

skiej” 82(1939), s. 184-196; M. Pirożyński, Udział kapłana w reformie społecznej,
„Homo Dei” 8(1939), s. 106.

duchowieństwo ma nie tylko prawo, ale i obowiązek czynnego
angażowania się w życie polityczne

AGROŻENIA I PRZESZKODY DOSKONAŁOŚCI KAPŁAŃSKIEJ

Analizowane przez nas publikacje miały charakter teologicz-

no-praktyczny, toteż nie pomijały realnych zagrożeń życia du-
chowego kapłanów, zarówno natury psychosomatycznej, jak i
moralnej, choć trzeba zaznaczyć, że nie był to temat wiodący.
Temat ten poruszano w rozmyślaniach i w ramach szeroko poję-
tej problematyki ascezy i życia wewnętrznego kapłanów

5.1. Zagrożenia psychosomatyczne

Wszelkie braki lub ograniczenia władz duchowych rzutują w

sposób pośredni lub bezpośredni na przebieg procesu dążenia
do doskonałości. Do psychosomatycznych zagrożeń doskonało-
ści życia kapłańskiego, których istnienie oraz stopień jest uwa-
runkowany kondycją natury ludzkiej, zaliczano psychoastenię,
histerię, neurastenię oraz pesymizm.

Psychoastenię uważano za słabość o charakterze psychicz-

nym, dotykającą przede wszystkim woli, która odgrywa wiodą-
cą rolę w dążeniu do doskonałości. Stan ten charakteryzuje się

—————————

Zob.: S. Ratymir, Ksiądz a polityka, „Miesięcznik Pasterski Płocki”

22(1927), s. 374; Z. Kozubski, Praca duszpasterza nad inteligencją miejską, w: Dusz-
pasterstwo miejskie

, s. 256-257; Księża wobec inteligencji, „Głos Kapłański” 4(1930),

s. 140; Z. Łoziński, List pasterski do kapłanów przestrzegający przed politykowniem,
„Piński Przegląd Diecezjalny” 8(1932), s. 3.

J. Pelczar, Życie duchowe czyli doskonałość chrześcijańska, Przemyśl 1924, s.

41-90; W. B. z B., Przeszkody życia duchowego, „Unia Apostolska” 2(1928), s. 47-
51; J. Puchalik, Przeszkody do świętości, „Homo Dei” 1(1932), s. 3-9; M. Schmid,
Miesięczne odnowienie ducha

, Kraków 1932, t. 1, passim; K. Kowalski, Ideał dusz-

pasterza

, „Duszpasterz” 2(1938), s. 129-130.

brakiem zdecydowania oraz wątpliwościami. Psychoastenik jest
świadom dysproporcji zachodzących pomiędzy obranym celem
a środkami, którymi dysponuje, co prowadzi go do stanu nieza-
dowolenia, zmęczenia, przygnębienia i melancholii. Trudności te
stanowią dla niego źródło niepokoju oraz zaburzenia świadomo-
ści, ujmowanej już nie tylko w kategoriach moralnych, ale i psy-
chologicznych. Wskutek tego są istniejące u psychoastenika my-
śli natrętne, zaś w dziedzinie moralnej — skrupuły. Objawami
psychoastenii są ponadto fobie oraz przesadne dążenie do per-
fekcyjnego wykonywania aktów i czynności.

Histeria, jako forma przygnębienia umysłowego, polegające-

go na zacieśnieniu pola świadomości oraz dążeniu do rozprzę-
żenia i wyzwolenia systemów myśli oraz funkcji tworzących
jakby nową osobowość, jest poważną przeszkodą do doskonało-
ści.

Podobieństwo negatywnych skutków histerii i psychoastenii

uwidacznia się w osłabieniu dynamizmu człowieka, jednakże
psychoastenik ma świadomość dysproporcji istniejącej pomiędzy
celem, do którego dąży, a środkami, histeryk natomiast, mając
bardziej zawężoną świadomość rejestruje tylko zjawiska, które
jednak nie docierają do jego świadomości refleksyjnej. Osoba w
takim stanie nie przeżywa cierpień swojej choroby, zaś jej niedo-
rzeczne i niekontrolowane przez świadomość myśli są trakto-
wane przez nią jako rozsądne. Dlatego stan ten charakteryzuje
się brakiem wewnętrznej równowagi w postępowaniu, zmienno-
ścią nastrojów, kontrastowością myśli, uczuć i czynów. Cechy te
w połączeniu z przesadną wybuchowością i nerwowością sta-
nowią poważną przeszkodę w dążeniu do doskonałości.

Pisząc o neurastenii podkreślano, że przeszkoda ta polega na

osłabieniu systemu nerwowego człowieka. Do skutków z niej
wynikających, które mają wpływ na osiąganie doskonałości, za-
liczano znużenie, uczucie zmęczenia i niepokój. Zaznaczano po-
nadto, że neurastenik, będąc wyczulonym na punkcie swojego
zdrowia, szuka sposobów oraz możliwości wyleczenia się z tej

nerwicy. Jest to możliwe, jeśli stworzy się warunki do odpo-
czynku systemu nerwowego

Z kolei interpretując pesymizm jako przeszkodę w rozwoju

życia duchowego, określano go w wymiarze indywidualnym ja-
ko niebezpieczeństwo utrudniające kapłanowi pracę nad sobą. Z
drugiej zaś strony dostrzegano specyficznie kapłański wymiar
tego zagrożenia, na co zdają się wskazywać postawy kapłanów
przygnębionych, zdegustowanych, usposobionych pesymistycz-
nie, niezadowolonych, ciągle szemrzących i narzekających

Pesymizm u kapłana objawia się zaistnieniem wątpliwości

dotyczących wszystkiego, co stanowi treść i zasadę jego paster-
skiej działalności, co w konsekwencji prowadzi do obniżenia
gorliwości w wypełnianiu zadań i funkcji kapłańskich. Jedną z
przyczyn pesymizmu kapłana dostrzegano w częstym popada-
niu w te namiętności, które — jako będące w przeszłości przed-
miotem pracy nad sobą — uznał za przezwyciężone. Inną przy-
czyną zaistnienia pesymizmu u kapłana mogą być trudności ży-
cia osobistego, zwłaszcza samotność oraz smutek.

Mówiąc o przyczynach pesymizmu u kapłana podkreślano,

że wiążą się one ze specyfiką jego egzystencji i posługiwania
wobec ówczesnego społeczeństwa, które — jak twierdził ks. Do-
laczyński — z jednej strony znacznie przeceniało przyrodzoność,
a z drugiej nie doceniało nadprzyrodzoności

—————————

Por.: J. Schryvers, Zasady, s. 308-326; J. Meyneckens, Zarys doskonałości za-

konnej

, s. 48; L. Pyżalski, Zjednoczenie z Bogiem, t. 1, s. 595 n.

L. Wałęga, Stary typ kapłana, s. 2-3; J. Żółtowski, Correctio fraterna, s. 467;

Dolaczyński, Wartość nieoceniona wizytacji i adoracji Najśw. Sakramentu, „Unia
Apostolska” 2(1928), s. 98.

G. Garcia, Co może proboszcz dzisiaj, „Głos Kapłański” 1(1927), s. 36-39; E.

Gieleniewski, Pesymizm i optymizm u kapłanów, „Przegląd Diecezjalny Kielecki”
13(1926), s. 137.

5.2. Brak kultywowania życia wewnętrznego

Innym poważnym zagrożeniem doskonałości kapłańskiej, na

jaki wskazywały omawiane publikacje teologiczne, był brak tro-
ski kapłana o własne życie wewnętrzne. Wiązało się to z brakiem
ideału lub jego fałszywym pojmowaniem. Dlatego obok ideału
Chrystusa Kapłana ukazywano różne wzorce życia kapłańskie-
go

Niewłaściwe rozumienie ideału, wynikające zasadniczo z fał-

szywej interpretacji doskonałości, prowadzi najczęściej do
stwierdzenia, że osiągnięcie go jest niemożliwe. Zafałszowanie
ideału natomiast ma miejsce wtedy, gdy w dążeniu do doskona-
łości sprowadzi się ją do formalnego wypełniania praktyk asce-
tycznych, przy jednoczesnym przecenianiu uczuciowości. Inną
przeszkodą, uniemożliwiającą osiągnięcie ideału jest lenistwo.

Prowadzi ono do zaniedbywania praktyk modlitewnych, co

powoduje w rezultacie obniżenie poziomu życia wewnętrznego
kapłana, popełnianie grzechów i osłabia jego gorliwość w speł-
nianiu zadań i obowiązków kapłańskich, a tym samym utrudnia
nabywanie ducha kapłańskiego. Najczęściej wymieniane przy-
czyny niedociągnięć w życiu modlitewnym kapłana miały cha-
rakter zewnętrzny. Do nich zaliczano brak czasu na modlitwę,
pośpiech przy modlitwie brewiarzowej, roztargnienia i rutynę.
Oschłość i oziębłość traktowano jako wewnętrzne przyczyny za-
niedbań modlitewnych

—————————

Zob.: K. Wais, Św. Tomasz z Akwinu wzorem kapłanów, „Gazeta Kościelna”

32(1925), s. 87; Z. Kozubski, Duszpasterz w dobie obecnej, „Przegląd Katolicki”
63(1925), s. 436; A. Żychliński, O praktyczne duszpasterstwo, „Wiadomości dla
Duchowieństwa” 19(1932), s. 7; J. Kobierski, Ideał kapłana w pojęciu współcze-
snych

, Włocławek 1937, s. 55-65; K. Kowalski, Jan Vianney, „Duszpasterz”

2(1938), 4, s. 97-98.

Uwaga przy brewiarzu, „Głos Kapłański” 3(1929), s. 346; J. K., Znaczenie re-

kolekcji miesięcznych dla kapłana świeckiego

, „Unia Apostolska” 4(1930), s. 18; I.

Henry, Kapłan heroldem Boskiego Serca, [b. tł.], Wilno 1937, s. 129.

Jak to już było powiedziane, polscy teologowie omawianego

okresu wyznaczali sakramentom ważną rolę w rozwoju życia
wewnętrznego. Uznawali, że wszelkie zaniedbania w tej dzie-
dzinie prowadzą nie tylko do obniżenia poziomu życia we-
wnętrznego, ale stanowią również zagrożenie dla samej ducho-
wej tożsamości kapłana.

Rezygnacja kapłana z częstej spowiedzi na przykład lub nie-

dbałość w samym sposobie jej odprawiania pozbawia go owo-
ców dla jego życia wewnętrznego, jakie płyną z dobrze pojętej
praktyki częstej spowiedzi, a więc pomnożenia łaski uświęcają-
cej, lepszego poznania samego siebie, nabywania pokory oraz
odporności na pokusy i wady. Przystępowanie kapłana do sa-
kramentu pokuty jest także środkiem, zapobiegającym kapłań-
skiej oziębłości, chroni przed utratą delikatności sumienia i świę-
tokradzkim sprawowaniem mszy św.

Odnośnie do życia eucharystycznego wskazywano, że wa-

runkiem uświęcenia się kapłana odprawiającego mszę św. jest
już sam sposób, w jaki sprawuje on ofiarę eucharystyczną. Prze-
strzegano więc kapłanów, że „u ołtarza […] zaczyna się upadek
każdego złego kapłana”

. Największe zagrożenie dla życia we-

wnętrznego kapłana i doskonałości kapłańskiej upatrywano w
świętokradczym sprawowaniu mszy św.

Brak prywatnego kultu eucharystycznego, polegającego na

nawiedzaniu i adoracji Najświętszego Sakramentu, stawiano na
równi z obojętnością o własne zbawienie i powolną śmiercią du-
chową

—————————

I. Charszewski, O częstej spowiedzi kapłańskiej, „Miesięcznik Pasterski

Płocki” 30(1935), s. 261-264; K. Kowalski, Sacerdotem oportet offerre, s. 282; tenże,
Domine

, s. 493.

K. Legutki, Korzyści jakie kapłanowi przynosi Msza św., „Homo Dei”

2(1933), s. 38-39; A. Rewera, O codziennej adoracji, s. 47.

B. Obuchowicz, Visitatio Sanctissimi, „Głos Kapłański” 2(1928), s. 7-9; H.

Haduch, O życiu z wiary, tamże, 3(1929), s. 343.

Kolejne zagrożenie dla duchowości kapłańskiej to zaniedby-

wanie studium i lektury Pisma świętego. Prowadzi ono do obni-
żenia ascetycznego wymiaru życia, spadku jakości rozmyślań i
podejmowanych postanowień. Bp J. Pelczar twierdzi, że nieuc-
two obniżając poziom duchowego życia kapłana, prowadzi w
konsekwencji do ożywienia zmysłowości oraz łatwego ulegania
namiętnościom i złym żądzom

Przyczynę braku studium w życiu kapłanów autorzy oma-

wianych publikacji upatrywali w lenistwie, złej woli oraz w nie-
docenianiu wartości wiedzy dla duchowości i pasterskiego po-
sługiwania kapłana, a także w ich przeciążeniu i wielości pełnio-
nych duszpasterskich.

Omawiając potrzebę zaangażowania kapłana w życiu spo-

łecznym, zaznaczano dość ogólnie, że nie powinno ono stanowić
przeszkody w pracy nad uświęceniem własnym oraz wiernych,
przeciwnie — pozakościelna społeczna działalność kapłana ma
uzupełniać jego pracę w Kościele. Dlatego ks. W. Majewski ka-
płanom zaangażowanym w pracy społecznej polecał odprawia-
nie dłuższych (np. 10-dniowych) rekolekcji. W przeciwnym razie
kapłanom społecznikom grozi „anemia duchowa”. Toteż, gdyby
tego rodzaju działalność powodowała zaniedbanie obowiązków
kapłańskich, to należałoby z niej zrezygnować. Dotyczy to
zwłaszcza aktywności politycznej

—————————

Zob.: J. Bochenek, Pójdź za mną, s. 98; J. Pelczar, Rozmyślania, t. 3, s. 513;

A. Bertram, Charyzmaty duszy i pracy kapłańskiej, tł. A. Grelewski, Poznań 1936,
s. 315.

W. Majewski, Uświęcenie kapłańskie, s. 568; Por.: Duszpasterz a sprawa spo-

łeczna

, s. 15-16; R. Filipski, Duchowieństwo a wybory, „Kronika Diecezji Kujaw-

sko-Kaliskiej” 16(1922), s. 396; S. Szydelski, Duchowieństwo a polityka, „Gazeta
Kościelna” 33(1926), s. 373; S. Ratymir, Ksiądz a polityka, „Miesięcznik Pasterski
Płocki” 22(1927), s. 373 n.

5.3. Pokusy, pożądliwości i grzechy

Omawiając zagrożenia duchowego życia kapłana nie sposób

pominąć rzeczywistości pokusy, pożądliwości i grzechów w ży-
ciu kapłańskim.

Na temat miejsca oraz znaczenia pokus dla życia wewnętrz-

nego i doskonałości kapłana opracowywane przez nas publikacje
prezentują dość zróżnicowane poglądy. Widziano bowiem w
pokusach nie tylko same zagrożenia, ale także ich pozytywny
walor dla życia wewnętrznego. Zalecane środki posiadały za-
sadniczo charakter wewnętrzny. Zaliczano do nich gotowość
walki z pokusami, ostrożność, czuwanie nad zmysłami oraz mo-
dlitwę. Podobny rys posiadały inne pomoce: akty strzeliste, mo-
dlitwy ustne, stosowanie aktów cnót przeciwstawnych danej po-
kusie i wyznawanie pokus kierownikowi duchowemu. Pisząc o
tym autorzy powoływali się m.in. na nauczanie Tomasza à
Kempis

Szczególne zło pokus uwidacznia się w tym, że jako prze-

szkody życia wewnętrznego mogą doprowadzić do zaistnienia
grzechu. W przypadku pokus, których przedmiotem jest cnota
wiary, nadziei i miłości, może nastąpić obniżenie poziomu pro-
wadzonego życia wewnętrznego, wynikające zaś z nich grzechy
śmiertelne mogą doprowadzić do całkowitego zaniku życia du-
chowego.

Pokusy ściśle wiążą się ściśle z trojaką pożądliwością ludzkiej

natury. Pożądliwość oczu, określana jako pragnienie posiadania
dóbr materialnych, sama w sobie nie jest grzechem, ale skutkiem
grzechu pierworodnego, mogącym doprowadzić do zaistnienia
grzechu osobistego. W omawianych publikacjach przestrzegano
przed skutkami konsumpcjonizmu, wyrażającego się praktycz-
nym materializmem i ześwieczczeniem kapłanów.

—————————

Zob.: J. Meyneckens, Zarys doskonałości zakonnej, s. 51-55; J. Pelczar, Życie

duchowe

, t. 1, s. 499.

Zagrożenia postawy ubóstwa w życiu kapłańskim były sy-

gnalizowane w powszechnym nauczaniu Kościoła, w uchwałach
Pierwszego Polskiego Synodu Plenarnego, uszczegółowiającego
w tym przedmiocie wskazania Kodeksu Prawa Kanonicznego,
jak również w innych wskazaniach Episkopatu Polski

Skutkiem praktycznego materializmu kapłana jest oziębłość,

ożywienie jego zmysłowości, lenistwo, brak wyczucia potrzeb
bliźnich, a w konsekwencji zaistnienie wielu grzechów. Do nich
zaliczano także chciwość, skąpstwo i zdzierstwo, do czego
szczególną okazję dawało pobieranie przez nich opłat za posługi
duszpasterskie

Przyczyny prowadzące do zaistnienia praktycznego materia-

lizmu w życiu kapłana dostrzegano nie tylko w pragnieniu pro-
wadzenia życia na wysokim poziomie, jak to miało miejsce w
niektórych przypadkach, ale także w potrzebie zabezpieczenia
się na czas starości lub choroby. Źródło tej postawy widziano
również w presji, wywieranej na kapłana w pewnych przypad-
kach przez rodzinę, pragnącą korzystać z dóbr przez niego ad-
ministrowanych.

Do poważnych zagrożeń doskonałości życia kapłańskiego

należą trudności związane z życiem w czystości i celibacie. Z lek-
tury pism teologicznych dwudziestolecia międzywojennego wy-
nika, że przyczynę zaistnienia tego zagrożenia doskonałości ka-
płańskiej upatrywano w popełnianych przez kapłana grzechach
nieczystości i w jego nieodpowiedzialnych relacjach do niewiast.
Zrozumiałe jest więc, dlaczego tak bardzo podkreślano wartość

—————————

Pius XI, Encyklika „O kapłaństwie”, s. 22 n.; P. Kałwa, Pierwszy Polski Synod

Plenarny

, s. 40-41; Orędzie Episkopatu Polski do Duchowieństwa i Wiernych w spra-

wie Uchwał Pierwszego Polskiego Synodu Plenarnego

, „Wiadomości Diecezjalne

Lubelskie” 20(1938), s. 386.

Zob.: W. Czeczot, Dyrektywa kapłańskiego sumienia, „Przegląd Katolicki”

3(1924), s. 292; S. Abt, Nasz stosunek do mamony, „Miesięcznik Kościelny”
50(1935), s. 131; Z. Baranowski, Asceza zakonna a świecka, „Teologia Praktyczna”
1(1939), s. 131; J. Zieja, Do braci kapłanów, Pińsk 1939, s. 9 n.

więzi kapłańskich oraz płynący z nich duchowy pożytek dla ka-
płana. Potrzebę istnienia tego rodzaju relacji braterskich odno-
szono szczególnie do młodszych kapłanów

Proponowane środki pomocne do zachowania czystości ka-

płańskiej dotyczyły naturalnej i nadnaturalnej płaszczyzny życia
kapłana. W relacji do niewiast zalecano kapłanom ogromną od-
powiedzialność i ostrożność, w stosunku zaś do siebie samego
wskazywano na konieczność opanowania sfery zmysłowej. Jako
szczególnie ważne w tej materii środki doskonałości polecano
kapłanom stosowanie umartwienia oraz trwania w bojaźni Bo-
żej

Wśród innych zagrożeń doskonałości życia kapłańskiego

wskazywano na szczególną szkodliwość pychy. Właściwa ocena
tego zagrożenia wynikała z roli, jaką w życiu kapłańskim pełni
pokora i posłuszeństwo.

Pychę określano jako nieuporządkowaną formę miłości wła-

snej, czyli egoizm. Człowiek pyszny odznacza się stanem za-
chwycenia własną, urojoną wielkością oraz subiektywizmem
ocen dokonywanych przez pryzmat własnego „ja”. Według ks.
A. Żychlińskiego pycha oraz subiektywizm w odniesieniu do
życia wewnętrznego kapłana prowadzą do oziębłości, nieczuło-
ści na łaskę Bożą, a także do przekonania o własnej samowystar-
czalności. Typowo kapłańską przyczynę zaistnienia pychy o. J.
Woroniecki upatrywał w przekonaniu kapłana o wyjątkowości
spełnianych przez siebie czynności, które rzekomo wyróżniają

—————————

Zob.: Z. Baranowski, O spółżyciu kapłańskiem, „Wiadomości dla Ducho-

wieństwa” 16(1929), s. 208; M. Kozal, Wzajemna ideowa współpraca kapłanów w
służbie wielkości Kościoła

, w: Dodatek do „Pamiętnik kursu duszpasterskiego”, s. 253.

Zob.: L. Pyżalski, Zjednoczenie z Bogiem, t. 1, s. 630; O czystości podług X.

Alfonsa Rodrigueza S.J.

, [b. tł.], Warszawa 1930, s. 18 n.; K. Kowalski, Sprawiedli-

wość osobista i społeczna duchowieństwa

, „Homo Dei” 7(1938), s. 196-200.

jego osobę. Pycha uwidacznia się w dystansie i lekceważącym
stosunku do ludzi

Szkodliwość pychy dla życia wewnętrznego i doskonałości

kapłańskiej jest znaczna. Prowadzi ona do zaistnienia wielu
grzechów oraz jest przyczyną licznych błędów. Jej obecność w
życiu kapłana ujawnia się zaistnieniem niesprawiedliwości,
drażliwości oraz trudnościami w umiejętnym i roztropnym do-
borze środków uświęcenia. Pyszny kapłan nie pragnie prowa-
dzić pogłębionego życia modlitewnego, nie dąży do poznania
rzeczywistego stanu swojego wnętrza, nie chce poddać się kie-
rownictwu innych ludzi.

Pomimo że prawda o istnieniu grzechu w życiu kapłana oraz

wynikające z tego implikacje dla doskonałości życia kapłańskie-
go stanowiły przedmiot wielu publikacji

, które w okresie mię-

dzywojennym podejmowały problematykę z zakresu duchowo-
ści kapłańskiej, to jednak brak jest w nich wyczerpującej teolo-
gicznej wykładni grzechu. Kwestię tę wyjaśniano najczęściej w
sposób praktyczny i pod kątem skutków, jakie wywiera osobisty
grzech kapłana na jego duchowość i doskonałość.

Tak więc poważną przeszkodą życia duchowego i doskona-

łości kapłańskiej jest grzech śmiertelny. Pozbawia go on łaski
uświęcającej oraz cnoty miłości. W związku z tym podejmowano
zagadnienie sprawowania mszy św. przez kapłana, będącego w
stanie grzechu śmiertelnego. Bp J. Pelczar stwierdzał, że kapłan
sprawujący w tym stanie ducha sakramentalną posługę popełnia
tyle grzechów ciężkich, ile sprawuje sakramentów. Negatywne
skutki dla duchowości i doskonałości kapłańskiej, płynące z od-
prawiania mszy św. w tym stanie, pomnażają się przez fakt kon-

—————————

Zob.: A. Żychliński, Człowiek a grzech, s. 29; tenże, Wtajemniczenie, s. 71-

74; J. Woroniecki, Królewskie kapłaństwo, s. 118 n.

Zob.: J. Czok, O konieczności zachowania porządku w codziennym życiu ka-

płańskim

, „Kronika Diecezji Kujawsko-Kaliskiej” 19(1925), s. 360 n.; F. Marlew-

ski, Peccata sacerdotalia, „Wiadomości dla Duchowieństwa” 16(1929), s. 334-338;
R. Kostecki, Pokutę czyńmy, „Szkoła Chrystusowa” 4(1933), s. 100.

sekrowania w grzechu śmiertelnym, świętokradzkie przyjmo-
wanie Komunii św. i niegodne jej szafowanie. Szkodliwość tego
rodzaju grzechu powiększa możliwość zgorszenia wiernych,
którym mógłby być znany powód niegodności kapłana

Za jedną z poważnych przeszkód w dążeniu do doskonałości

kapłańskiej uważano brak miłości braterskiej wśród kapłanów,
uwidaczniający się w istniejącej między nimi nienawiści, zazdro-
ści, uprzedzeniach, podziałach oraz rywalizacji

. Zanik lub brak

miłości braterskiej wśród kapłanów świadczy o braku miłości
nadprzyrodzonej, stanowiącej istotę doskonałości. Powoduje to
rozbicie jedności kapłańskiej oraz nie pozwala dzielić współod-
powiedzialności za duchowe dobro konfratrów. Konsekwencje
tego stanu mogą doprowadzić nie tylko do zaistnienia poważ-
nych przeszkód na drodze do doskonałości, ale także do trudno-
ści w ich przezwyciężaniu

Nie trudno zauważyć, że doskonałość kapłańska w świetle

teologii polskiej okresu międzywojennego ma charakter chrysto-
centryczno-pastoralny. Oznacza to, że im bardziej kapłan naśla-
duje Chrystusa w pełnieniu powierzonych sobie Jego posłan-
nictw: nauczycielskiego, kapłańskiego i królewskiego, tym wyż-
szy osiąga stopień świętości i łaski. Z drugiej strony widać wy-
raźnie, że im wyższy jest stopień łaski w życiu duchowym ka-
płana, osiągniętej przez dobrze pojętą ascezę, tym owocniejsze
staje się jego kapłańskie posługiwanie.

Ta współzależność podmiotowo-funkcjonalna znajduje swe

odbicie w całym nauczaniu Kościoła, a zwłaszcza w postano-

—————————

Zob.: J. Pelczar, Życie duchowne, t. 1, s. 262; J. Schryvers, Orędzie Jezusa do

swego kapłana

, s. 65-66. A. Żychliński, Teologia życia, s. 241.

Zob.: F. Korszyński, Wzajemna miłość, s. 103; Portae inferi non prevalebun-

tur

, „Głos Kapłański” 2(1928), s. 1-2; Por.: A. Żychliński, Ut sint, s. 9 n.; F. Garn-

carek, Stosunek wikariusza do proboszcza, „Głos Kapłański” 13(1939), s. 258.

Z. Marjański, Reformujmy sami siebie, „Głos Kapłański” 9(1935), s. 419-420;

J. Roztworowski, Kapłan „świecki”, „Teologia Praktyczna” 1(1939), s. 185.

wieniach Soboru Watykańskiego II i w późniejszych dokumen-
tach. Wydaje się zatem, że w poszukiwaniu sposobów formacji
współczesnych kapłanów w Polsce śmiało można sięgać do do-
robku teologii duchowości okresu międzywojennego, tym bar-
dziej, że jest nam ona bliska kulturowo i czasowo. Daje to szansę
przenieść doświadczenia polskiego „wczoraj” w polskie „jutro”,
zgodnie z odwieczną mądrością Kościoła, który jak ojciec rodzi-
ny „ze swego skarbca wydobywa rzeczy nowe i stare” (Mt 13,
52).