Kl. 2 TD

Temat: Sytuacja Polski w okresie pozytywizmu.

Czas trwania lekcji: 45 min

Cele:

Główne:

- omówienie celów i założeń pozytywistów polskich

Operacyjne:

- uczeń charakteryzuje epokę romantyzmu polskiego

- uczeń porównuje główne założenie romantyzmu i pozytywizmu

- dostrzega fakt, że światopogląd oraz wynikające z niego cele i założenia epoki są konsekwencją wydarzeń historycznych XIX wieku

- uczeń dostrzega działanie cenzury na gruncie literackim i kulturalnym

- uczeń konfrontuje program pozytywistyczny z ideałami romantycznymi w Polsce

Nieoperacyjne:

- ukazanie sytuacji Polski po upadku powstania styczniowego

- uwrażliwienie uczniów na trudy życia Polaków pod zaborami związane z brakiem wolności i swobodnego wypowiadania się

Metody: wykład, heureza, praca z tekstem (notki w podręczniku), dyskusja

Formy pracy: zbiorowa, jednostkowa, indywidualna

Środki dydaktyczne: podręcznik E. Paczoska, Przeszłość to dziś, cz. 2

Przebieg lekcji:

1. Podanie tematu lekcji

2. Przypomnienie wiadomości o epoce pozytywizmu w Europie z poprzedniej lekcji

3. Omówienie sytuacji polski pod zaborami

- rusyfikacja, germanizacja, prześladowania Polaków, powstania narodowowyzwoleńcze

1. Początek epoki pozytywizmu w Polsce (na podstawie podręcznika s. 12-13)

- głośne odczytanie tekstu wprowadzającego w epokę z podręcznika (kilka osób po fragmencie)

- zadanie pytań do usłyszanego tekstu:

• jakie wydarzenie historyczne uważa się za początek epoki pozytywizmu na ziemiach polskich? (odp. powstanie styczniowe)

• jaka jest inna nazwa dla epoki pozytywizmu? (odp. epoka postyczniowa)

• które z romantycznych wzorów odrzucano po upadku powstania? (koncepcje spiskowe, wizje mesjanistyczne, idealizm świata, akcentowanie duchowej strony rzeczywistości, indywidualizm, uczuciowość, upodobanie do niezwykłości i fantastyki)

- sporządzenie notatki w zeszycie na podstawie wcześniejszych wypowiedzi

Pozytywizm polski:

- rozpoczął się po upadku powstania styczniowego w 1864

- odrzucenie romantycznych wzorców i celów: (jak wyżej)

1. Stosunek pozytywistów polskich do romantyzmu narodowego

- odczytanie notki Między pozytywizmem a romantyzmem s. 20 i krótkie wspólne omówienie jej (wyciągnąć wnioski podsumowujące wcześniejsze spostrzeżenia, wprowadzenie do haseł pozytywistycznych i dalej do pracy domowej)

1. Założenia programowe polskich pozytywistów jako odpowiedź na działalność zaborców – przeczytanie notki s. 16 Polscy pozytywiści – najważniejsze hasła – podanie notatki do zeszytu

Pytania do tekstu:

• z jakiej koncepcji wyrosły dwa głównie hasła pozytywistów polskich – praca u podstaw oraz praca organiczna?

• pracy z jaką warstwą społeczną głównie poświęcali uwagę pozytywiści?

Notatka:

praca u podstaw – krzewienie oświaty ogólnej i zawodowej oraz świa­domości narodowej wśród ludu, aby warstwa ta stała się pełnoprawną częścią pol­skiego społeczeństwa

praca organiczna – hasło to nawiązuje do założeń utylitaryzmu; jego zwolennicy traktowali społeczeństwo jako organizm biologiczny, którego elementy składowe, a więc poszczególne warstwy miały ze sobą współpracować tworząc korzystne dla wszystkich dzieło postępu.

emancypacja kobiet – żądanie dla nich prawa do podejmowania pracy zarobkowej i samodzielnego decydowania o własnym losie poprzez umożliwienie im kształcenia się oraz przygotowanie do pracy zawodowej; stworzenie wizerunku kobiety jako partnerki a nie ozdoby mężczyzny.

asymilacja Żydów – uznanie Żydów za pełnoprawnych członków społeczeń­stwa przy jednoczesnym zachowaniu przez nich własnej religii i kultury.

- czołowe czasopisma pozytywistów: Przegląd Tygodniowy, Ateneum, Niwa, Prawda

- wzorzec osobowy epoki: Człowiek starannie wykształcony, ufny w potęgę rozumu i możliwości nauki. Największą wartością w jego życiu jest praca. Stąd charakterystyczne cechy pozytyw­nego bohatera: zaradność, trzeźwe obliczanie środków i celów, skuteczność w działaniu, obowiązkowość, czystość moralna. Pracuje dla wspólnego dobra, dlatego własne interesy podporządkowuje dobru ogółu. Wykorzystuje legalne możliwości działania dla dobra narodu. Daleki od lojalizmu wobec zaborców. Tolerancyjny, pozbawiony wszelkich uprzedzeń.

- działalność cenzury – posługiwanie się mową ezopową (odczytanie notki z podręcznika s. 14 Cenzura)

Podanie przykładów działalności cenzury:

• W 1886 r. nie dopuszczono do wystawienia w teatrze Fircyka w zalotach Zabłockiego z uzasadnieniem: Jakkolwiek autor przedstawia obyczaje wyższych warstw w Polsce XVIII w. w barwach niezbyt pociągających, a treść sztuki nie zawiera nic niecenzuralnego, ogólne wrażenie, jakie by rzecz sprawiła na widzach, mogłoby się okazać niepożądane, jako że całkiem jasno rysuje się w niej położenie Polski niepodległej od morza do morza; wskutek czego pan cenzor, mając na uwadze tutejsze stosunki, zaproponował wystawienie tego dzieła zabronić.

• notka Jak działała cenzura s. 14

Przykłady mowy ezopowej:

• głównymi środkami wyrazu artystycznego były metafora (w tym głównie peryfraza) i elipsa:

⇒ np. zastąpienie Syberii, gdzie przebywał bohater na zesłaniu, opisowym określeniem kraina osobliwa, daleka i biała;

⇒ obecne położenie = niewola, zabory

• szczególne znaczenie posiadał zaimek nasz będący synonimem przymiotnika polski;

• ziemia i kraj = Polska

1. Podsumowanie wiadomości podanych na lekcji – krótkie pytania utrwalające

2. Praca domowa: Zapoznanie się z fragmentem artykułu A. Świętochowskiego My i wy (wstępna analiza według podanych pytań – przygotowanie się do pracy z tekstem na następnej lekcji)

- zaznacz fragmenty opisujące młodych (my) i starych (wy)

- zaznacz ironię w tekście

- zaznacz jakie cele stawiają przed sobą młodzi, a co zarzucają starym

- podkreśl fragmenty dotyczące metaforyki drogi oraz wojny

- wymień użyte w tekście środki wyrazu (środki stylistyczne) i podaj przykłady na każdy z nich

- spróbuj znaleźć w tekście przykłady mowy ezopowej