Ruch społeczny- Zbiorowe usiłowanie wprowadzenia nowego porządku w określonej(ych) dziedzinie(nach) życia społecznego. Jest często źródłem nowych wartości. Może również porządkować i rozwijać świadomość zbiorową podejmując próby objaśnienia całemu społeczeństwu swojego punktu widzenia. Posiada ideologię, organizację i taktykę.
Typy ruchów społecznych
1. Ruchy społeczne nakierowane na jednostki - alternatywne - religijne (odkupieńcze)
2. Ruchy nakierowane na społeczeństwo - wsteczne - reformatorskie - rewolucyjne (także utopijne)
Dynamika ruchów społecznych Neil Smelser: warunki pojawienia się ruchu społecznego
1. Sprzyjający kontekst strukturalny
społeczeństwa z tradycją kontestacji
społeczeństwa z „kulturą klęski”
2. Pojawienie się strukturalnego napięcia -W społeczeństwie muszą pojawić się sprzeczności interesów i wartości oraz związane z tym antagonizmy i konflikty - „stare” ruchy społeczne - głównie rozbieżności interesów ekonomicznych - „nowe” ruchy społeczne - głównie rozbieżności uznawanych wartości
3. Pojawienie się uogólnionego przekonania - Aby sprzeczności stały się siłą motywującą do wspólnych działań, muszą wejść do obszaru świadomości zbiorowej - Wiele ruchów społecznych motywowanych jest przez trzy główne doznania (poczucia): nierówności, niesprawiedliwości i deprywacji - odnoszą się zawsze do porównania własnej sytuacji z sytuacją innych lub porównywaniu możliwości z aspiracjami - Relatywna deprywacja - najważniejszy czynnik wywołujący gotowość do masowych kontestacji
4. Zdarzenie inicjujące - Zdarzenie często indywidualne, cząstkowe, lecz posiadające znaczenie symboliczne i emocjonalne
Dynamika ruchów społecznych / Etapy ruchu społecznego: 1. Rekrutacja członków
Dwa modele rekrutacyjne a. m. „wulkaniczny” (spontaniczność częsta w ruchach rasowych, klasowych, religijnych, narodowościowych - por. teorie tłumu, upośledzenia, społeczeństwa masowego) b. m. mobilizacji zasobów (przekonanie, że ruch społeczny jest efektem manipulacji)
Uruchomienie racjonalnej motywacji - jest utrudnione, gdy cele ruchu mają charakter dóbr czy wartości publicznych, tzn. nie mogą być przywilejami tylko niektórych grup społecznych (ruchy na rzecz demokracji, niepodległości, ekologiczne) → syndrom ”pasażera na gapę” → postawa „poczekamy, zobaczymy”
Uwolnienie od stowaway syndrome: - ideowe przekonanie ludzi, że wartość celu przewyższa jakiekolwiek koszty działania - zwiększenie atrakcyjności uczestnictwa poprzez dodanie pewnych dóbr czy wartości prywatnych, które staną się udziałem wyłącznie uczestników ruchu
Dynamika ruchów społecznych / Etapy ruchu społecznego: 2. Rozpoczęcie działalności
Pojawienie się postaci centralnej (charyzmatycznego przywódcy, który pełni funkcję mobilizującą, koordynującą, organizującą)
Dynamika ruchów społecznych / Etapy ruchu społecznego: 3. Krystalizowanie się ideologii, wyłanianie organizacji i powstawanie swoistego etosu
Luźne ideały przekształcają się w spoisty system - wizje przyszłości, w której idee ruchu zostaną wprowadzone w życie - diagnoza problemów i zagrożeń, które ruch pragnie rozwiązać, wskazanie winnego za aktualny stan rzeczy
Następuje różnicowanie się oraz biurokratyzacja struktur organizacyjnych, pojawiają się szczeble władzy
Niektóre ruchy przekształcają się w partie polityczne tracąc charakter przedsięwzięć zbiorowych
Pojawia się zestaw reguł postępowania
Dynamika ruchów społecznych / Etapy ruchu społecznego: 4. Koniec ruchu społecznego
Zwycięstwo (osiągnięcie zamierzonych celów) ↓ „kryzys wiktorii” (demobilizacja ruchu, rozproszenie jego członków, rozpad struktur organizacyjnych, dezaktualizacja ideologii) Klęska ↓ „kryzys przegranej” (narastające rozczarowanie członków, stopniowa demobilizacja, zamieranie aktywności, odpływ zwolenników)
Ruchy społeczne - teorie „Cykl życiowy" ruchu społecznego - powstanie - zjednoczenie - biurokratyzacja - schyłek: KLĘSKA lub ZWYCIĘSTWO
Teorie ruchów społecznych - teoria upośledzenia - teoria społeczeństwa masowego - teoria mobilizacji zasobów
Teoria upośledzenia - Ruchy społeczne powstają wtedy, gdy duża liczba ludzi czuje się pozbawiona tego, co uważa za niezbędne dla swego szczęścia i dobrobytu Poczucie upośledzenia często łączy się ze wzrostem oczekiwań na polepszenie sytuacji, co może sprzyjać powstaniu ruchu społecznego Teoria ta nie może jednak wyjaśnić, dlaczego niektóre upośledzone odłamy społeczeństwa tworzą ruchy społeczne, a inne nie
Teoria społeczeństwa masowego - Nowoczesne społeczeństwo stwarza sytuację społecznej izolacji i poczucia bezsilności. Łączenie się z innymi w ruchu społecznym łagodzi te odczucia. Teoria ta nie jest uniwersalna: badania empiryczne wykazują, że niektóre ruchy społeczne przyciągają ludzi żyjących w zbiorowościach o silnej więzi społeczne
Teoria mobilizacji zasobów - Upośledzenie i napięcia prowadzą do powstania ruchu społecznego jedynie wtedy, gdy dysponuje on niezbędnymi środkami podtrzymującymi jego istnienie W teorii tej zakłada się, że większość tych środków pochodzi z zewnątrz ruchu Badania ruchu praw obywatelskich dowodzą jednak, że nie jest tak w każdym przypadku
1