CLAUDE LEVI-STRAUSS, DROGI MASEK

Przebieg analizy strukturalnej:

-pytanie, jak w konkretnej rzeczywistości dokonują się mityczne transformacje, dlaczego w umysłach narratorów i słuchaczy powstają takie modyfikacje,

-konfrontuje się mity różnych populacji, które przeczą sobie wzajemnie, pozostają w stosunku inwersji lub ujawniają stosunki symetrii na wielu osiach,

-indywidualna jednostka i kolektyw-nie da się tego rozdzielić'

-szuka się mitu wyjściowego-->pomiędzy odrębnymi mitami lub pomiędzy wersjami tego samego mitu, badacz wnioskuje o powiązaniach logicznych, pojęcia mitu rozmieszcza na grafach siatki lub “dendrytu”; na grafach tych pewnym mitom/wariantom przyznaje się pozycje dominującą, innym podporządkowaną

-łączenie analizy strukturalnej z historią (jednak wychwycenie momentu w historii, w którym doszło do transformacji jest trudne, bo to ludy niepiśmienne)

Jednostka analizy: grupy indiańskie z rodziny językowej salish, które zamieszkiwały terytorium na kontynencie na pn i pd od estuarium rzeki Fraser oraz we wsch cz. W. Vancouver.

Streszczenia kilku wybranych mitów:

Wersje wyspiarskie:

W pradawnych czasach przodkowie spadli z nieba. Ich twarze były podobne do masek współczesnych. Dwie istoty przybyłe na początku odgoniły trzecią by zapach jej ciała lub dźwięk sistrum(grzechotek) nie przepłoszył łososi. Czwarta osoba dotykając ziemi spowodowała wstrząsy sejsmiczne… Wszystkich przybyszy było sześć.

Pewien gostek zamieszkiwał już te okolice, miał leniwą córkę, którą wydał za jednego z nich. Niepomyślne małżeństwo: wczesna śmierć trzech zrodzonych dzieciaków, odesłanie żony do ojca. Ten sam przybysz ożenił się z córką innego przybysza. Dużo dzieci. Przodek ze swoim bratem odnaleźli psa, który pomagał im w polowaniu. Pewnego razu pies zniknął, bo przodek zawinił wzg. zwierzaka niewstrzemięźliwością seksualną ze swoją żoną. Poszukiwania psa przez braci. Dotarcie do wodospadu, gdzie dużo łososi-obfity połów.

Brak rozwiązania problemu, wątek urywa się na połowie rybek.

Wersje z kontynentu:

Surowy ojciec, który nie pozwalał synowi (przygotowującemu się do inicjacji) spotykać się z siostrą. Pewnego razu rodzeństwo wybrało się wspólnie na polowanie. Chłopiec poczuł się źle, wyruszył na poszukiwanie przygody, ciało pokryło się wrzodami. Zmęczony chorobą zatrzymał się nad strumieniem, gdzie ukazali mu się dwaj gostkowie, jeden pomalowany czerwono, drugi na czarno. Przepowiedzieli mu, że złowi łososie w kolorze czerwonym i czarnym, ma je przygotować wg rytuału i nie może ich jeść. Chłopak dostosował się do polecenia i z jego ciała wyskoczyły żaby i wskoczyły na rybki. W nocy ukazali mu się ci sami goście, kazali mu płynąć z biegiem strumienia. Dotarł do domostwa, gdzie wisiały stroje do tańca. Mieszkający w nim starzec nakazał, aby wrócił do swojej wioski a jego siostra ma obciąć 3 kosmyki włosów, zrobić z nich wędkę i zanurzyć w wodzie. Wyłowiła z wody dwie maski. Przed wyłowieniem dał się słyszeć hałas. brat włożył je do koszyka. W nocy przed mieszkańcami wioski zaintonował pieśń masek. Stał się bardzo bogaty.

Wersja pośrednia Squamiszów o pradawnej migracji z wybrzeża na wyspy.

W zamierzchłych czasach, kiedy na ziemi żyło niewielu ludzi, dwaj bracia usłyszeli hałas na dachu domu. Czynił go tańczący gościu w masce (odpowiednik maski swaihwe). Gostek nie zszedł z dachu i tańczył dalej mimo prośby braci. Zepchnęli go dachu, bo twierdził , ze jest pierworodnym. Bracia nie zgodzili się z tym i wypędzili go nad niewielką zatoczkę. Tam nieznajomy poślubił kobietę nie wiadomo skąd i mieli dużo energicznych i żywych dzieciaków. Ich wioskę odwiedzały foki. Myśliwi ze starszej wioski niestety wybili foki i wśród danych mieszkańców wybrzeża zapanował głód.

Pewien czarownik wykonał fałszywą, drewnianą fokę. Kiedy pojawiła się na wybrzeżu, mieszkańcy znad zatoki zarzucili na nią harpun, ale foka zaczęła ciągnąć przyczepionych do niej mężczyzn w stronę morza. Stąd mieszkańcy zatoki przenieśli się na wyspy.

Wersja pośrednia przyjmuje pośrednie rozwiązania względem dwóch poprzednich. rozgrywa się między kontynentem a wyspą. Pierwsza maska ukazuje się na dachu domu, między górą a dołem. Nie spadła z nieba ni nie wyłowiono jej z jeziora/rzeki. maska została przyjęta przez niewyraźną? parę, w której neutralizuje się opozycja mąż-żona lub brat-siostra. maska nie jest pierwszym przodkiem. Neutralizacja opozycji miedzy osią pionową a poziomą zneutralizowana- maska schodzi tylko z dachu domu a polowanie na fokę odbywa się wyłącznie na poziomie morza.

[Komentarz do tabeli na następnej stronie:] Wniosek "Lewego Strosa": łatwiejsze są transformacje wersji kontynentalnych w wyspiarskie niż na odwrót oraz wersje kontynentalne są konstruktami logicznymi w takim stopniu w jakim wersje z wysypy nie nimi nie są. tym samym wersje z kontynentu są pierwotniejsze wzg. wyspiarskich :).

wersje kontynentalne	wersje wyspiarskie
mają przejrzystą i dobrze skonstruowaną intrygę	odwrócone epizody i tym samym intrygi nie takie spójne
maski są wyciągane z wody (świat chtoniczny)	spadają z nieba bez zewnętrznej interwencji
punkt docelowy - ZIEMIA :)
zachowują pomiędzy sobą ten sam stosunek inwersji
stosunek między mężem a żoną	stosunek między bratem a siostrą
epizod inicjalny-nieuleczany syn matki izolowany z powodu odoru chorego ciała, który rzuca się do wody - podąża z góry na dół (oś wertykalna)	wątek leniwej i nieudolnej córki pewnego mężczyzny, która odbywa daleką podróż, by znaleźć męża (oś horyzontalna) lub motyw trzeciego przodka, który spadł z nieba i izolowany jest ze wzg. na lęk, jaki budzi u innych przez dźwięk sistrum, lub przez woń z jego ciała (woń ta przepłasza ryby)

Jeżeli jedna grupa przejmuje od innej niezmienioną formę plastyczną, to odwróceniu ulega funkcja semantyczna. Jeżeli funkcja semantyczna nie zmienia się, to odwróceniu ulega forma plastyczna.

Zrozumienie funkcji masek możliwe tylko przez łączenie w system stosunków.

To co sensem masek, w tym mitów, które ustanawiają ich pochodzenie, i rytów, gdzie one się pojawiają pojedyncze analizowanie cech, funkcji nic nie wniesie.

Maska SWAIHWÉ (ułatwiająca bogacenie się) u Shalishów przeszła do Kwakiutłów i przekształciła się w maskę XWÉXWÉ zachowując funkcje plastyczne a zmieniając funkcje semantyczne (są skąpe i utrudniają ludziom bogacenie się).

Kwakiutlowie posiadali także maskę DZONOKWĘ (Shalishowie też mieli jej odpowiednik), która posiadała funkcja plastyczne przeciwne względem XWÉXWÉ.

SWAIHWÉ	DZONOKWA
maski-wypukłość (wiszący język, wyłupiaste oczy..	Wklęsłość , oczy zapadnięte
dominuje kolor biały	dominuje kolor brązowy, ciemny
w stroju tancerza pióra łabędzie, puch	tancerz przybrany w skórę np. niedźwiedzia
przeciwstawne, ale się dopełniają także w społeczno-rytualnych funkcjach
mity o pochodzeniu rozgrywają się na linii pn-pd	na linii zach-wsch
Szczodrze zapewnia ludziom uzyskiwanie miedzi	Pozwala na odbieranie sobie miedzi nawet za cenę swojego życia

Maski xwexwe wiązane przez K. ze wstrząsami sejsmicznymi . Podobnie jak Xwexwe ( Powodują drżenie podłogi domu) I Dzonokwy (Powodują drżenie dachu).

Jedna z wersji tłumacząca pochodzenie masek: Wódz regionu Fort Rupert, terytorium podgrupy Kwakutl, ogłosił przez herolda wolę poślubienia córki wodza Comoxów. Zaraz po tym przybył morzem do Comoxów w towarzystwie licznej drużyny. Przywiózł bogate dary dla rodziny. W czasie przygotowań narzeczonej do drogi dźwięk sistrum z muszli zagłuszył hałas podobny do grzmotu, ukazały się 4 postaci i rozpoczęły taniec. Wódz Comaxów kazał uspokoić maski, następnie podarował je swojemu zięciowi. nadał mu ponadto nowe imię i dał 20 skrzyń bulw camas. Małżeństwo miało 3 dzieci, po narodzinach czwartego rozwiodło się. Kobieta wróciła do rodzinnej wioski z dwójką i upowaznieniem dla Comoxów do wykonywania kilku tańców Kwakiutlów związanych z obrzędami zimowymi.

Dzonokwa- klasa istot nadprzyrodzonych, najczęściej rodzaju żeńskiego, obdarzona duzymi piersiami, mieszka w głebinach lesnych, dzika olbrzymka, która porywa ludzkie dzieci, by je pożreć; z istotami ludzkimi utrzymuje ambiwalentne stosunki (wrogie lub nacechowane porozumieniem)

-Małżeństwo u Kwakiutlów jest aktem kupna, dokonywane na tych zasadach, co kupno miedzi.

-Miedź przechodzi z męża na ojca żony. Maska z rodziny żony do męża. Rozprzestrzenianie się masek i miedzi na jednej linii ale w przeciwnym kierunku.

Wodne pochodzenie miedzi i masek.

-maska (wyłupiaste oczy swaihwe, język-ryby łowi się za język; kształt maski podobny do ryby,maska wyławiana z wody, źródło bogactwa jak miedź)

-ryba (połyskliwa jak miedź, żyje w wodzie)

-miedź (połyskliwa, źródło bogactwa)

Mity tłumaczące w jaki sposób miedż znalazła się w posiadaniu ludzi.

Streszczenia:

1. Komogwa- bóstwo, Pan wodnego świata, właściciel licznych bogactw szczególnie m.in miedzi.

Poślubia on ludzką (ślepa) księżniczkę, która zjawiła sie w jego królestwie. Rodzi sie 4 synów, którzy po dorośnięciu obdarowani miedziakami powrócili do rodziny matki

2. Komogwa poślubia kobietę, która uciekła od męża- niedźwiedzia w dodatku cudzoziemca. Kobieta także ma 4 dzieci, lecz w tym micie to na ( anie dzieci) powraca do rodzinnej wioski z darami od Komogwy m.in miedzią.

3. Wódz wioski poślubia kobietę, która pojawiła się u niego pod postacią łabędzia o zapachu miedzi. Pod pretekstem ożenku z 2 kobietą, pierwsza żona zaprowadza wodza wgłąb ziemi, lecz narzeczona okazuje się być zaczarowanym niemowlęciem. Wódź rezygnuje z ożenku lecz poznaje Komogwe swojego teścia. Okazuje się, że Komogwa pomimo bogactwa ryb I miedzi, cierpi na brak drewna koniecznego przy budowach.

4. Kobieta (Dene) porwana przez Eskimosa, gdy udaje jej się uciec odnajduje złoża połyskliwej miedzi, o odkryciu donosi swoim braciom, którzy poprzez kazirodcze wykorzystanie kobiety tracą możliwość

pozyskania tej miedzi- gdyż zapada się ona pod ziemię.

5. Ziemska księżniczka uciekając przed porywaczem odnajduje łódź i dociera nią do synów słońca, którzy aby pojąć ją za żonę zabijają tę wcześniejszą. Jednak szybko porzucają księżniczkę pozostawiając ją wraz z urodzonym synem. Żyli oni w biedzie. Syn gdy dorosnął wybudował chatę z miedzianej łodzi swoich ojców. Dzięki czemu udało mu się poślubić dziewczynę której rodzice odrzucali do tej pory wszystkich kandydatów.

W 2 i 3 streszczeniu mamy do czynienia z pewnymi opozycjami I mediacjami.

2 Historia kobiety pomiędzy dwoma mężczyznami w opozycji do

3. Historii mężczyzny między dwoma kobietami

oraz

2. Podróż w osi poziomej ląd- morze- wybrzeże w opozycji do

3. Podróż w osi pionowej ziemia- podziemia- ziemia

* Motyw dziecka w mitach:

-płaczącego, lub którego płacz należy wywołać (powszechny w Ameryce motyw) - Jego matka zwykle Pani Bogactw, czyniła bogatym każdego kto, je usłyszał. Niektórzy próbując wymusić na matce dary porywali dziecko jako okup

-wyszczypujące oczy mieszkańcom wioski -dziecko boginki wodnej płci żeńskiej

-żarłocznego- inna forma nieposłuszeństwa, matka porzuca je objęta obawą- jest wynikiem małżeństwa zbyt odległego

-nieestetycznego, o wypukłym żołądku, podobnego do żaby

-nieludzkiego- naznaczonego, wyśmiewanego, lub biednego.

* Motyw oczu mitach:

-ślepa księżniczka

-oczy pożerane przez dziecko

-oczy zrozpaczonych ojców, którzy stracili swe dzieci zostały wystrzelone na północ i południe .

-wysadzone, wytrzeszczone oczy masek swaihwe.

-głęboko zapadnięte oczy maski Dzonokwy- są one wciąż olśniewane.

-próba wkłucia oczu maskom Swaihwe w czasie tańców rytualnych.

• Według Leviego -Straussa wysadzone oczy masek swaihwe odnoszą się do małżeństw zbyt odległych. Ale równocześnie zapobiegała małżeństwom kazirodczym. W Micie 1. Księżniczka poślubia postać chtoniczną, w 2. cudzoziemca w dodatku niedźwiedzia, w 3. wódz córkę postaci chtonicznej. Stąd właśnie ten typ masek pozwala bratu dobrze wydać siostrę za mąż, ale tylko “mądrze” czyli np. Za osobę z sąsiedniej wioski. Z kolei w micie sąsiedniego plemiona bohaterka w popiołach po pożarze wioski odnalazła dużą ilość miedziaków, dzięki którym poślubiła księcia (w pobliskiej krainie). Stąd zawarła małżeństwo bardzo pożądane we wszystkich rodzinach. Dla odmiany w 4. dochodzi do zbliżenia zbyt bliskiego pomiędzy rodzeństwem dlatego miedz zapada się w tym przypadku pod ziemię.

W micie 5. Miedz łączy i pomaga w ożenku istot podzielonych w dwojaki sposób bohater jest pochodzenia niebiańskiego a dziewczyna ziemskiego. A po drugie chłopak uchodzi za biednego, przezywany nie cieszy się we wsi szacunkiem. W przeciwieństwie do dziewczyny.

* Można powiedzieć także, że istoty chtoniczne, ludzie i dobra jakich potrzebują tworzą swoisty system:

- Komogwa posiada ryby i miedź - brak mu drewna I produktów leśnych.

- Dzonokwa posiada produkty leśne I miedź- brak jej ryb- które wykrada ludziom.

- Ludzie mają ryby I produkty leśne- lecz nie maja miedzi- mogą ja dostać jedynie od Dzonokwy lub Komogwy

*Wskazanie Leviego Straussa na mediację w zapachu łososia I zapachu miedzi oba wymienione u Kwiakiutlów są nazwane terminem “kilpala”.

* Podsumowując możemy mówić o kilku sposobach otrzymywania miedzi i miedziaków.

1. Otrzymanie od istoty chtonicznej ( Komogwa)- jako daru, nagrody za uleczenie,

2 . Otrzymanie od istoty chtonicznej (Dzonokwa, Pani Bogactw)- w wyniku szantażu, wymuszone- w wyniku usłyszenia płaczu dziecka Dzonokwy, złapania tegoż dziecka bądź też ujrzenia samej Dzonokwy ( czy też jej odpowiedników u innych plemion)

3. Poprzez odnalezienie

a) w popiołach po pożarze wioski

b) w podróży wyglądającej niczym błyskające światełka, samorodki.

4. Przy pomocy maski swaihwe

5. Pozostawienie miedzi (np. przez synów słońca) swoim ziemskim dzieciom- pół bogom. Jako dowód, że miedź pochodzi z nieba ma świadczyć fakt, iż błyszczy ona niczym słońce.

6. Spadanie z nieba w postaci w postaci meteoru

7. Pierwsza znana ludziom miedź wg Tlingitów pochodziła z miedzianej łodzi syna słońca. Z kolei wg Kathlametów miedź ta pływała po powierzchni wody lśniąc. Czyli dla pierwszych słońce było panem miedzi dla drugich miedz nie mając pana błyszczała niczym słońce.

Metafory: puste muszle- podobne do miedziaków a strupy ran są muszlami danej osoby

Metonimie: mity czynią z muszli i strupów środki do zdobycia miedziaków.

* Co się dzieje dalej z miedziakami lub miedzią.

- miedz znika pod ziemia- za kare za związek zbyt bliski, kazirodczy pomiędzy kobieta a jej braćmi.

zostaje wrzucona do wody- jako

• jako błyszcząca obręcz wykradziona niedźwiedziowi, złamana i wyrzucona w powietrze stała się Lukiem tęczy. Z kolei słonce i księżyc stanowią bracia którzy nie mogli znieść żaru pierwszego całodobowego słońca więc zabili je i zajęli jego miejsce

• przekazywana prawem dziedziczenia, lub poprzez małżeństwo.

• Pozostaje w rodzinie przyczyniając się do szczęścia i życia w dobrych warunkach materialnych. Jednak częściej były one przeznaczone do przejścia w inne ręce.

• Były sprzedawane, oddawane w kawałkach czy też w całości podczas potlaczu .

---