PODSTAWY PRAWA UE

I. Zagadnienia ogólne - prawo Unii Europejskiej:

Akty prawne UE:

Prawo w UE

Prawo wtórne zawsze musi być zgodne z prawem pierwotnym.

Bezpośrednie obowiązywanie - relacja między prawem międzynarodowym a prawem krajowym.

1. koncepcja monistyczna - normy międzynarodowe są częścią prawa obowiązującego w danym państwie.

2. koncepcja dualistyczna - normy międzynarodowe nie są częścią porządku prawa krajowego.

system monistyczny system dualistyczny

Wyrok Trybunał Sprawiedliwości: Costa - E.N.E.L. - prawo UE jest zawsze częścią systemu prawa krajowego. Moc wiążąca w każdym państwie musi być jednakowa.

Wniosek: konflikt prawa UE z prawem krajowym -> stosujemy prawo UE. Jest to zasada prymatu prawa UE.

Zasada prymatu prawa UE - polega na pierwszeństwie stosowania, a nie obowiązywania, tzn., jeżeli mamy normę sprzeczną z prawem UE, to sąd nie musi czekać aż norma ta zostanie pozbawiona w mocy obowiązującej. Wystarczy, że zaprzestanie jej stosowania.

Bezpośrednia skuteczność - może być konsekwencją bezpośredniego obowiązywania. Oznacza to, że jednostka w sądzie może powoływać się na przepis prawa UE.

Wyrok Trybunał Sprawiedliwości: van Gend & Loos

Art. 12 traktatu EWG jest bezpośrednio skuteczny, co wynika z:

1. ducha - intencja stron

2. systematyki - uporządkowanie w systemie

3. brzmienia - czy nadaje się do bezpośredniego stosowania

Charakter normy:

Relacje wertykalne (pionowe): państwo - obywatel (jednostka)

Relacje horyzontalne (poziome): obywatel - obywatel

Bezpośrednie stosowanie - dotyczy sądów

Traktaty: mogą być relacje H/W

Rozporządzenia - praktycznie zawsze są - H/W

Dyrektywy - w relacjach H - nie, bo dyrektywa jest po to, aby państwo ją implementowało;

w relacjach W:

• upływ terminu i brak implementacji dyrektywy

• nieprawidłowa implementacja

• kryteria (bezpośredniego stosowania)

Decyzje - jak wyżej, z tą różnicą, że decyzje nie muszą być implementowane.

Opinie/zalecenia

Kryteria bezpośredniego stosowania:

1. Nadawanie uprawnienia

2. Nadawać się muszą do bezpośredniego stosowania (diagram)

II. Charakter prawny Unii Europejskiej i zasady ustrojowe:

Unia Europejska po wejściu w życie Traktatu z Lizbony:

• Unia Europejska zastępuje Wspólnotę Europejską

• Unia Europejska jest organizacją międzynarodową

• Unia Europejska jest organizacją międzynarodową o charakterze integracyjnym

• Unia Europejska zastępuje Wspólnotę Europejską

• Unia Europejska jest organizacją międzynarodową

• Unia Europejska jest organizacją międzynarodową o charakterze integracyjnym

Art. 1 TUE:

Niniejszy Traktat wyznacza nowy etap w procesie tworzenia coraz ściślejszego związku między narodami Europy, w którym decyzje podejmowane są z możliwie najwyższym poszanowaniem zasady otwartości i jak najbliżej obywateli.

Podstawę Unii stanowi niniejszy Traktat oraz Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (zwane dalej „Traktatami”). Oba te Traktaty mają taką samą moc prawną. Unia zastępuje Wspólnotę Europejską i jest jej następcą prawnym.

Orzeczenie w sprawie Van Gend en Loos

„...Wspólnota stanowi nowy porządek prawny w prawie międzynarodowym, na rzecz którego państwa ograniczyły, jakkolwiek tylko w wąskich dziedzinach, swoje prawa suwerenne, i którego normy znajdują zastosowanie nie tylko do państw członkowskich, ale i pochodzących z nich jednostek ...”

Opinia 1/91:

„...Traktat EWG, chociaż zawarty w formie umowy międzynarodowej, niemniej stanowi kartę konstytucyjną Wspólnoty opartą na zasadzie praworządności”

Podstawowe zasady, na których opiera się funkcjonowanie UE:

1. zasada poszanowania tożsamości państw członkowskich i podstawowych funkcji państwa

2. zasada ochrony praw człowieka

3. zasada niedyskryminacji

4. zasada proporcjonalności

5. zasada poszanowania praworządności (w tym nieretroakcyjność i ochrona uprawnionych oczekiwań)

6. zasada demokracji

7. zasada kompetencji powierzonych

8. zasada subsydiarności

9. zasada solidarności/lojalności

III. Zasada poszanowania tożsamości państw członkowskich i podstawowych funkcji państwa:

Jest to jedna z ogólnych zasad UE. Wynika ona z art. 4 ust. 2 TUE, który stanowi, że:

• równość państw członkowskich wobec Traktatów (por. zasada suwerennej równości państw)

• poszanowanie tożsamości narodowej państw członkowskich (struktury konstytucyjne i polityczne państw członkowskich oraz samorządowe i lokalne)

• poszanowanie podstawowych funkcji państwa (zob. w szczególności PWBiS oraz WPZiB):

- zapewnienie jego integralności terytorialnej

- utrzymanie porządku publicznego

- ochronę bezpieczeństwa narodowego

Wyrok Trybunały Sprawiedliwości: C-208/09 Ilonka Sayn-Wittgenstein vs Landeshauptmann von Wien:

1. zgodnie z art. 4 ust. 2 TUE Unia szanuje tożsamość narodową państw członkowskich, obejmująca również ustrój republikański państwa.

2. zakaz nabywania, posiadania lub używania przez obywateli tytułów szlacheckich jest proporcjonalnym w dążeniu przez państwo do zachowania zasady równości.

3. władze austriackie odmawiając uznania elementów szlacheckich nazwiska skarżącej nie wykroczyły poza zakres niezbędnych środków dla realizacji podstawowego celu konstytucyjnego

IV. Zasada ochrony praw człowieka (praw podstawowych):

Prawa podstawowe w UE = prawa człowieka. Zasada ta ma charakter ogólny. Znajdują się one na Karcie Praw Podstawowych. Zasada rozwijania w orzecznictwie ETS. Razem z zasadą praworządności stanowi aksjologiczną podstawę porządku prawnego UE.

Źródła praw podstawowych:

1. Tradycje konstytucyjne państw członkowskich - od nich zaczęła się ochrona praw podstawowych (wyrok Euglen Schmidtberger i 44/79 Hauer).

2. Traktat Lizboński (13 grudnia 2007 - wszedł w życie 1 grudnia 2009 r., w Polsce 2 grudnia) - art. 6, ochrona praw człowieka przez prawo UE.

3. Karta Praw Podstawowych - ma moc obowiązującą.

4. Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności (Rzym 1950 r.)- inaczej Europejska Konwencja Praw Człowieka. Upoważnienie dla Unii o przystąpieniu do konwencji.

Trybunały w UE:

Europejski Trybunał Sprawiedliwości (Luksemburg) - to sąd unijny, który jest właściwy, gdy:

1. Trybunał może badać pod względem zgodności wszystkie akty instytucji UE z prawami człowieka.

2. Akty państw członkowskich - tylko te, które wykonują prawo UE lub gdy wprowadzają dozwolone derogacje od swobód rynku (sytuacja C-260/89 ERT; 5/88 Wachauf)

Sądy krajowe mogą kierować pytania do ETS.

Europejski Trybunał Praw Człowieka (Strasburg) - działa na podstawie Europejskiej Konwencji Praw Człowieka.

Orzeczenia:

1. Wyrok Trybunału Sprawiedliwości w sprawie C-36/02 Omega:

1. prawa człowieka mogą być ograniczane przez swobody wynikające z traktatów, pod warunkiem że środki te są niezbędne dla ochrony tych praw, są proporcjonalne dla celu jaki ma być osiągnięty.

2. standard ochrony praw człowieka jest pozostawiony państwu.

2. Wyrok Trybunału w sprawie C-112/00 Euglen Schmidtberger, Internationale Transporte und Planzuge przeciwko Republice Austrii:

1. środki podejmowane w celu ochrony praw człowieka zawsze muszą być proporcjonalne i przewidziane prawem.

2. muszą one chronić jakiś interes ogólny.

3. ochrona praw człowieka nie ma charakteru bezwzględnego.

3. Wyrok Trybunału w sprawie C-555/07 Kucukvedeci - Swedex:

1. po raz pierwszy powołano Kartę Praw Podstawowych jako źródło prawa wiążącego.

2. Zasady niedyskryminacji są istotnym, ważnym celem (a środki przyjęte dla jego realizacji muszą być odpowiednie i proporcjonalne.

V. Zasada niedyskryminacji:

Jest to zasada ogólna prawa UE:

• podobne sytuacje muszą być traktowane podobnie, chyba że jest to nieuzasadnione

• odmienne sytuacje muszą być odmiennie traktowane, chyba że jest to nieuzasadnione - zasada jest naruszona poprzez różnice w traktowaniu podobnych sytuacji

• zakaz zróżnicowanego traktowania podmiotów znajdujących się w takiej samej (czy podobnej) sytuacji, jeśli to zróżnicowanie jest arbitralne i nieuzasadnione

• zasada nie ma zastosowania w przypadkach, gdy różne (dyskryminujące) traktowanie, jest uzasadnione ze względu na obiektywne kryteria

Traktatowe ujęcie zasady niedyskryminacji:

a) ART. 18 TFUE/ART.12 TWE - ZAKAZ DYSKRYMINACJI ZE WZGLĘDU NA PRZYNALEŻNOŚĆ PAŃSTWOWĄ - zakazane są wszelkie przejawy takiej dyskryminacji.

b) art. 19 TFUE/ art.13 TWE - inne podstawy np. orientacja seksualna, wiek, niepełnosprawność.

c) art. 157 TFUE/ art. 141 TWE - dyskryminacja ze względu na płeć.

Dyskryminacja występuje w następujących postaciach:

1. Jawna (bezpośrednia) - gdy środek wyraźnie odwołuje Siudo „zakazanego” kryterium zróżnicowania.

2. Ukryta (pośrednia) - gdy środek zawiera kryterium z pozoru neutralne, faktycznie jednak powoduję dyskryminację, również jeśli taki skutek był niezamierzony.

3. Odwrotna - gorsze traktowanie przez państwo swoich własnych obywateli.

Dyskryminacja obejmuje: wiek, płeć, kolor skóry, podatkowa, osób korzystających ze swobody przepływu pracowników, orientacja seksualna, religia, etc.

Wyjątki (odstępstwa) od zasady niedyskryminacji - muszą być odpowiednie i konieczne do osiągnięcia zamierzonego celu; proporcjonalność.

Nawet jeżeli ograniczamy zasady niedyskryminacji, to musi to być uzasadnione, a środki muszą być odpowiednie o proporcjonalne do zamierzonego celu.

Wyroki Trybunału Sprawiedliwości:

1. Płeć:

a) 43/75 Gabrielle Defrenne - nierównomierne wypłaty dla kobiet i mężczyzn.

b) C-285/98 Kreil - zatrudnieni kobiet w armii niemieckiej.

c) C-423/04 Sarah Margaret Richards - odmowa przyznania emerytury transseksualiście w tym samym wieku, co kobiecie. ETS uznał to za dyskryminację.

2. Orientacja seksualna:

1. C-267/06 Tadeo Maruko - przyznanie renty wdowiej dla zarejestrowanych partnerów tej samej płci.

2. C-249/96 Grant v South-West Trains Ltd - prawo do zniżkowych biletów kolejowych dla partnera odmiennej płci

3. C-125/99 P D przeciwko Rada - prawo do dodatku rozłąkowego przysługującego małżonkom: “co się tyczy naruszenia zasady równego traktowania funkcjonariuszy bez względu na ich orientację seksualną, jest oczywiste, że to nie płeć partnera determinuje to czy dodatek rozłąkowy jest przyznawany, lecz prawna natura więzi między funkcjonariuszem i jego partnerem”

3. Wiek - C-144/04 Mangold.

4. Obywatelstwo:

1. 115 i 116/81 Adoui i Cornuaille - zakaz wjazdu osób, chcących pojąć zatrudnienie

2. 293/83 Gravier - zakaz odmiennego traktowania obywateli innych państw odniesieniu do dostępu do usług edukacyjnych

3. 181/84 Cowan - zakaz odmiennego traktowania osób korzystających ze swobód wspólnego rynku we wszystkich sytuacjach życia codziennego

4. C-247/96 Bickel i Franz - obywatelstwo UE jako podstwa objęcia zakazem dyskryminacji

5. C-184/99 Grzelczyk - status obywatela UE jako podstawowy status obywateli państw członkowskich - zróżnicowane traktowanie, nawet jeśli jest przewidziane w prawie Unii nie może być stosowane arbitralnie bez uwzględnienia indywidualnej sytuacji

Obecnie zasada nierozerwalnie związana z obywatelstwem Unii

Artykuł 19 (dawny artykuł 13 TWE):

Rada Europejska, zgodnie ze specjalną procedurą i po uzyskaniu zgody PE, może podjąć środki niezbędne do zwalczania wszelkiej dyskryminacji ze względu na płeć, rasę pochodzenie etniczne, etc.

VI. Zasada proporcjonalności:

Jest jedną z zasad ogólnych UE, mających na celu ograniczenie kompetencji UE (obok zasady subsydiarności). Zarówno akty prawa UE, jak i krajowego wykonującego prawo unijne, podlegają zasadzie proporcjonalności.

Kompetencje wyłączne UE:

1. polityka celna

Kompetencje dzielone UE (UE i państwa członkowskie) - tak długo jak UE nie zajmie się jakąś dziedziną, to państwo ma pełnię kompetencji:

1. ochrona konsumentów

Kompetencje wspierające, koordynacyjne i uzupełniające UE - kompetentnym jest państwo członkowskie UE i nie nastąpi tu harmonizacja. Jednak UE może dążyć w pewnym zakresie do kontrolowania tego prawa:

1. edukacja

2. turystyka

Zasada ta odnosi się także do odpowiedzialności (?). Środki muszą być proporcjonalne do naruszenia. W UE przyjęty został protokół w sprawie stosowania zasad pomocniczości i proporcjonalności.

VII. Zasada rządów prawa - poszanowania państwa prawnego (praworządności):

Tzw. Rule of law. Geneza tej zasady sięga XVIII wieku. Inaczej - zasada pewności prawa. Razem z zasadą ochrony praw podstawowych(praw człowieka) stanowi aksjologiczną podstawę porządku prawnego UE.

1. Elementy negatywne:

1. niedopuszczalna jest samowola rządzących - państwo musi działać według prawa, które samo stanowi.

2. Elementy pozytywne:

1. Idea dobrego prawa - dobre prawo to takie, które jest jasne, precyzyjne, zrozumiałe, przewidywalne.

2. Lex retro non agit.

3. Niezawisłość sędziów - nie podlegają, nie są zależni od władz państwa.

W aspekcie UE:

d) Obowiązek notyfikowania - tłumaczenia aktów prawnych na języki państw członkowskich.

e) Normy nie mogą działać wstecz - zasada nieretroakcji.

f) Nulla poena sine lege.

g) Ochrona uprawnionych oczekiwań.

h) Decyzje instytucji i organów powinny być należycie uzasadnione.

Wyroki Trybunału Sprawiedliwości:

1. Skoma-Lux: wykroczenia celne, w związku z nie opublikowaniem rozporządzenia przetłumaczonego na język czeski. Nie można powoływać się na przepisy wspólnotowe, które nie zostały opublikowane w języku urzędowym państwa członkowskiego.

2. C-345/06 Gottfried Heinrich - nie można powoływać się względem jednostek na listę przedmiotów zakazanych na pokładzie samolotu, jeżeli nie została ona opublikowana.

3. 80/86 Public Prosecutor przeciwko Kolpinghuis Nijmegen - zasada pewności prawa jako ograniczenie obowiązku zgodnej interpretacji

VIIa. Zasada nieretroakcyjności:

Wiążę się z zasadą praworządności.

Wyroki Trybunału Sprawiedliwości:

1. 63/83 Kent Kirk - sprawa ma charakter absolutny, bezwzględny, gdy chodzi o odpowiedzialność karną.

2. 98/78 Racke - zasada nieretroakcyjności, gdy chodzi o odpowiedzialność inną niż karna retroakcja może być dopuszczalna - warunki:

• nie może to być domniemanie - musi być wyraźne wskazanie, że przepis (środek prawny) działa z mocą wsteczną (ma on retroaktywny charakter).

• tylko w takich sytuacjach, gdy wymaga tego ważny interes UE.

• musi być chronione w sposób należyty uprawnione oczekiwanie jednostek, podmiotów.

VIIb. Zasada uprawnionych oczekiwań:

Jest częścią zasady rządów prawa. Zasada ta odnosi się do relacji między jednostką a UE. Środki prawne nie mogą naruszać tej zasady. Uprawnione oczekiwania odnoszą Siudo rozsądnej osoby, która wie że w określonej sytuacji nastąpią jakieś wydarzenia. Oczekiwania są związane z zapewnieniami.

Zasada ta nie chroni przed zmianą prawa. Nie ma też charakteru bezwzględnego, gdy mamy do czynienia z nadrzędnym interesem publicznym.

Wyroki Trybunału Sprawiedliwości:

a) 120/86 Mulder

Aby powołać się na zasadę, podmiot powinien wykazać:

• istnienie uprawnionego oczekiwania,

• poniósł stratę lub znalazł się w niekorzystnej dla siebie sytuacji, ponieważ na tym oczekiwaniu polegał.

b) Nie stanowi naruszenia uprawnionego oczekiwania zmiana przepisów na niekorzyść podmiotu:

• przewidywalna np. ze względu na specyfikę danego sektora (12/77 Toepfer przeciwko Komisja),

• mieszcząca się w granicach zwykłego ryzyka gospodarczego (C-331/88, Fedesa),

• mająca na celu ukrócenie spekulacji, poprawienie obowiązującej regulacji (2/75 EVGF przeciwko Mackprang)

VIII. Zasada powagi rzeczy osądzonej - res iudicata

IX. Zasada demokracji:

Deficyt demokratyczny WE/UE:

• wzmocnienie roli PE (udział w procedurach stanowienia prawa);

• obywatelstwo UE

• wzmacnianie roli parlamentów narodowych

Wyrok Trybunału Sprawiedliwości: 138/79 SA Roquette Frères przeciwko Radzie (tzw. sprawa izoglukozy) - przyznanie Parlamentowi kompetencji konsultacyjnych „odzwierciedla na poziomie wspólnotowym, mimo że w ograniczonym zakresie, podstawową zasadę demokracji, zgodnie z którą społeczeństwo uczestniczy w wykonywaniu władzy za pośrednictwem zgromadzenia reprezentantów”

Traktat z Lizbony:

TYTUŁ II

POSTANOWIENIA O ZASADACH DEMOKRATYCZNYCH

Artykuł 9:

We wszystkich swoich działaniach Unia przestrzega zasady równości swoich obywateli, którzy są traktowani z jednakową uwagą przez jej instytucje, organy i jednostki organizacyjne. Obywatelem Unii jest każda osoba mająca przynależność Państwa Członkowskiego. Obywatelstwo Unii ma charakter dodatkowy w stosunku do obywatelstwa krajowego i nie zastępuje go.

• zasada demokratycznej równości obywateli UE;

• zasada demokracji przedstawicielskiej;

• zasada demokracji uczestniczącej.

zasada równości demokratycznej

• „obywatelstwo Unii ma charakter dodatkowy w stosunku do obywatelstwa krajowego i nie zastępuje go”

• UE - nie jest państwem

• orzeczenie FSK w sprawie Traktatu z Lizbony - zasady konstytucyjne nie mogą być stosowane wprost do UE;

• zapewnienie realizacji konstytucyjnej zasady demokracji w ramach członkowstwa państwa w UE należy do prawa krajowego (Polska - ustawa kooperacyjna);

Zasada demokracji przedstawicielskiej:

Artykuł 10:

1. Podstawą funkcjonowania Unii jest demokracja przedstawicielska.

2. Obywatele są bezpośrednio reprezentowani na poziomie Unii w Parlamencie Europejskim.

Państwa Członkowskie są reprezentowane w Radzie Europejskiej przez swoich szefów państw lub rządów, a w Radzie przez swoje rządy; szefowie państw lub rządów i rządy odpowiadają demokratycznie przed parlamentami narodowymi albo przed swoimi obywatelami.

Zasada demokracji uczestniczącej:

Formy kontroli demokratycznej i demokracji uczestniczącej

• udział organizacji przedstawicielskich w życiu UE (konsultacje społeczne, dialog społeczny);

• obywatelskie prawo pośredniej inicjatywy prawodawczej;

• udział parlamentów krajowych

Zasady umożliwiające realizację zasady demokracji:

Art. 15 TFUE

• zasada otwartości - jawność obrad Parlamentu Europejskiego i Rady dot. projektu aktu ustawodawczego

• prawo dostępu do dokumentów instytucji, organów i jednostek organizacyjnych Unii (możliwe ograniczenia z uwagi na interes publiczny lub prywatny)

• publikacja dokumentów

X. Zasada kompetencji powierzonych:

Artykuł 5 TFUE:

1. Granice kompetencji Unii wyznacza zasada przyznania. Wykonywanie tych kompetencji podlega zasadom pomocniczości i proporcjonalności.

2. Zgodnie z zasadą przyznania Unia działa wyłącznie w granicach kompetencji przyznanych jej przez Państwa Członkowskie w Traktatach do osiągnięcia określonych w nich celów. Wszelkie kompetencje nie przyznane Unii w Traktatach należą do Państw Członkowskich.

KOMPETENCJA WYŁĄCZNA UE:

„jedynie Unia może stanowić prawo oraz przyjmować akty prawnie wiążące, natomiast Państwa Członkowskie mogą to czynić wyłącznie z upoważnienia Unii lub w celu wykonania aktów Unii”

• unia celna;

• ustanawianie reguł konkurencji niezbędnych do funkcjonowania rynku wewnętrznego;

• polityka pieniężna w odniesieniu do Państw Członkowskich, których walutą jest euro;

• zachowanie morskich zasobów biologicznych w ramach wspólnej polityki rybołówstwa;

• wspólna polityka handlowa.

Unia ma także wyłączną kompetencję do zawierania umów międzynarodowych, jeżeli ich zawarcie zostało przewidziane w akcie prawodawczym Unii lub jest niezbędne do umożliwienia Unii wykonywania jej wewnętrznych kompetencji lub w zakresie, w jakim ich zawarcie może wpływać na wspólne zasady lub zmieniać ich zakres.

KOMPETENCJA DZIELONA:

„Unia i Państwa Członkowskie mogą stanowić prawo i przyjmować akty prawnie wiążące w tej dziedzinie. Państwa Członkowskie wykonują swoją kompetencję w zakresie, w jakim Unia nie wykonała swojej kompetencji. Państwa Członkowskie ponownie wykonują swoją kompetencję w zakresie, w jakim Unia postanowiła zaprzestać wykonywania swojej kompetencji.”

a) rynek wewnętrzny;

b) polityka społeczna w odniesieniu do aspektów określonych w niniejszym Traktacie;

c) spójność gospodarcza, społeczna i terytorialna;

d) rolnictwo i rybołówstwo, z wyłączeniem zachowania morskich zasobów biologicznych;

e) środowisko naturalne;

f) ochrona konsumentów;

g) transport;

h) sieci transeuropejskie;

i) energia;

j) przestrzeń wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości;

k) wspólne problemy bezpieczeństwa w zakresie zdrowia publicznego w odniesieniu do aspektów określonych w niniejszym Traktacie.

Postanowienia szczególne dot. badań, rozwoju technologicznego i przestrzeni kosmicznej oraz współpracy na rzecz rozwoju i pomocy humanitarnej

KOMPETENCJA KOORDYNACYJNA, WSPIERAJĄCA I UZUPEŁNIAJĄCA:

W niektórych dziedzinach i na warunkach przewidzianych w Traktatach, Unia ma kompetencję w zakresie prowadzenia działań w celu wspierania, koordynowania lub uzupełniania działań Państw Członkowskich, nie zastępując jednak ich kompetencji w tych dziedzinach.

Prawnie wiążące akty Unii przyjęte na podstawie postanowień Traktatów odnoszących się do tych dziedzin nie mogą prowadzić do harmonizacji przepisów ustawowych i wykonawczych Państw członkowskich:

a) ochrona i poprawa zdrowia ludzkiego;

b) przemysł;

c) kultura;

d) turystyka;

e) edukacja, kształcenie zawodowe, młodzież i sport;

f) ochrona ludności;

g) współpraca administracyjna.

Artykuł 5

3. Zgodnie z zasadą pomocniczości, w dziedzinach, które nie należą do jej wyłącznej kompetencji, Unia podejmuje działania tylko wówczas i tylko w takim zakresie, w jakim cele zamierzonego działania nie mogą zostać osiągnięte w sposób wystarczający przez Państwa Członkowskie, zarówno na poziomie centralnym, jak i regionalnym oraz lokalnym, i jeśli ze względu na rozmiary lub skutki proponowanego działania możliwe jest lepsze ich osiągnięcie na poziomie Unii.

4. Zgodnie z zasadą proporcjonalności zakres i forma działania Unii nie wykraczają poza to, co jest konieczne do osiągnięcia celów Traktatów.

Kompetencje dodatkowe:

Artykuł 352 TFUE

(dawny artykuł 308 TWE)

1. Jeżeli działanie Unii okaże się niezbędne do osiągnięcia, w ramach polityk określonych w Traktatach, jednego z celów, o których mowa w Traktatach, a Traktaty nie przewidziały uprawnień do działania wymaganego w tym celu, Rada, stanowiąc jednomyślnie na wniosek Komisji i po uzyskaniu zgody Parlamentu Europejskiego, przyjmuje stosowne przepisy. Jeżeli przepisy te są przyjmowane przez Radę zgodnie ze specjalną procedurą ustawodawczą, stanowi ona również jednomyślnie na wniosek Komisji i po uzyskaniu zgody Parlamentu Europejskiego.

2. W ramach procedury kontroli stosowania zasady pomocniczości określonej w artykule 5 ustęp 3 Traktatu o Unii Europejskiej Komisja zwraca uwagę parlamentów narodowych na wnioski, których podstawą jest niniejszy artykuł.

3. Środki, których podstawą jest niniejszy artykuł, nie mogą prowadzić do harmonizacji przepisów ustawowych i wykonawczych Państw Członkowskich, jeżeli Traktaty wykluczają taką harmonizację.

4. Niniejszy artykuł nie może służyć jako podstawa do osiągania celów związanych ze wspólną polityką zagraniczną i bezpieczeństwa, a wszelkie akty przyjęte zgodnie z niniejszym artykułem przestrzegają granic określonych w artykule 40 akapit drugi Traktatu o Unii Europejskiej.

Zasada lojalnej współpracy:

Art. 4 TUE

3. Zgodnie z zasadą lojalnej współpracy Unia i Państwa Członkowskie wzajemnie się szanują i udzielają sobie wzajemnego wsparcia w wykonywaniu zadań wynikających z Traktatów.

Państwa Członkowskie podejmują wszelkie środki ogólne lub szczególne właściwe dla zapewnienia wykonania zobowiązań wynikających z Traktatów lub aktów instytucji Unii.

Państwa Członkowskie ułatwiają wypełnianie przez Unię jej zadań i powstrzymują się od podejmowania wszelkich środków, które mogłyby zagrażać urzeczywistnieniu celów Unii.

Zakres zastosowania - wchodzące w zakres prawa Unii relacje:

• państwo członkowskie - państwo członkowskie (m.in. wyłączenie możliwości powoływania się na zarzut braku wzajemności 52/75 Komisja v. Włochy)

• państwo członkowskie - Unia/instytucje Unii (w szczególności obowiązek zapewnienia pełnej skuteczności prawu Unii - effet utile; obowiązek współpracy dla realizacji celów traktatowych)

• instytucja Unii- instytucja Unii (C-65/93 PE przeciwko Rada; zob. też art. 13 ust 2 TUE)

UWAGA !!! Zasada lojalnej współpracy nie może być powoływana przez jednostki (nie jest bezpośrednio skuteczna)

INSTYTUCJE I ORGANY UE

Ramy instytucjonalne

Artykuł 13

1. Unia dysponuje ramami instytucjonalnymi, które mają na celu propagowanie jej wartości, realizację jej celów, służenie jej interesom, interesom jej obywateli oraz interesom Państw Członkowskich, jak również zapewnianie spójności, skuteczności i ciągłości jej polityk oraz działań.

Instytucjami Unii są:

- Parlament Europejski,

- Rada Europejska,

- Rada,

- Komisja Europejska (zwana dalej „Komisją”),

- Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej,

- Europejski Bank Centralny,

- Trybunał Obrachunkowy.

Zasady działania instytucji UE:

• Zasada autonomii

• Zasada przyznanych kompetencji

• Zasada równowagi instytucjonalnej

• Zasada lojalności

Zasada autonomii - każda instytucja ma prawo określania swojej struktury wewnętrznej i szczegółowych przepisów dotyczących jej funkcjonowania w oparciu o podstawowe przepisy zawarte w traktatach.

Zasada kompetencji przyznanych - każda instytucja działa w granicach uprawnień przyznanych jej na mocy Traktatów, zgodnie z procedurami, na warunkach i w celach w nich określonych. Instytucje lojalnie ze sobą współpracują.

Zasada równowagi instytucjonalnej:

1) Działania jakiejkolwiek instytucji nie mogą naruszać uprawnień innej instytucji;

2) Swoiste „check and balance” w braku klasycznego trójpodziału władzy;

3) Wiąże się także z problemem godzenia/balansowania interesów prezentowanych przez instytucje Unii (państw członkowskich i obywateli w ramach UE).

Parlament Europejski

1. Wywodzi się ze zgromadzeń parlamentarnych 3 Wspólnot Europejskich (EWWiS, EWG i Euratom)

2. Instytucja wspólna już na mocy Traktatów Rzymskich

3. Nazwa Parlament Europejski - od roku 1962

4. Instytucja przedstawicielska - pierwsze wybory bezpośrednie: 1979

5. Siedziby: Strasburg i Bruksela, Sekretariat: Luksemburg i Bruksela

Skład:

Zmiana:

TWE: "przedstawicieli społeczeństw narodów Państw Członkowskich Wspólnoty"

TFUE: „przedstawiciele obywateli Unii”

W skład Parlamentu Europejskiego wchodzą przedstawiciele obywateli Unii. Ich liczba nie przekracza siedmiuset pięćdziesięciu, nie licząc przewodniczącego. Reprezentacja obywateli ma charakter degresywnie proporcjonalny, z minimalnym progiem sześciu członków na Państwo Członkowskie. Żadnemu Państwu Członkowskiemu nie można przyznać więcej niż dziewięćdziesiąt sześć miejsc.

Liczba parlamentarzystów:

• Traktat akcesyjny 2005 − 736 (Polska 54),

• po przyjęciu Bułgarii i Rumunii - 785 ;

• Od 2009 r. - razem 736 (Polska 50)

• Trakat Lizboński 750 + 1 (Polska 51)

• Protokół zmieniający Protokół w sprawie postanowień przejściowych (Polska + 1)

Członkowie Parlamentu Europejskiego są wybierani na pięcioletnią kadencję w powszechnych wyborach bezpośrednich, w głosowaniu wolnym i tajnym.

Decyzja Rady 2002/772

• wybory powszechne, wolne, tajne

• wybór typu ordynacji wyborczej należy do kompetencji państw członkowskich pod warunkiem, że nie narusza zasady reprezentacji proporcjonalnej,

• głosowanie proporcjonalne, jednak swoboda państw członkowskich: dopuszczalne - próg wyborczy , głosowanie na listy preferencyjne;

• mandat eurodeputowanego niepołączalny z funkcjami w innych instytucjach i organach UE i parlamentach krajowych.

Funkcje:

Parlament Europejski pełni, wspólnie z Radą, funkcje prawodawczą i budżetową. Pełni funkcje kontroli politycznej i konsultacyjne zgodnie z warunkami przewidzianymi w Traktatach. Wybiera przewodniczącego Komisji.

1. Legislacyjne:

1. zwykła procedura ustawodawcza (dawna procedura współdecydowania);

2. specjalne procedury ustawodawcze - zgoda, konsultacja;

3. pośrednie prawo inicjatywy prawodawczej

2. Budżetowe:

1. uchwala budżet wspólnie z Radą (specjalna procedura ustawodawcza)

2. udziela Komisji absolutorium z wykonania budżetu

3. Kontrolne:

1. wobec Komisji:

• prawo do pytań pisemnych i ustnych

• dyskusja nad rocznym sprawozdaniem

• wotum nieufności dla Komisji

• wobec Rady: Deklaracja Stuttgarcka 1983 r.;

• wobec Rady Europejskiej - obowiązek składania sprawozdań;

• możliwość wnoszenia skarg do ETS przeciwko innym instytucjom (nieważność aktu, bezczynność);

• powołuje Europejskiego Rzecznika Praw Obywatelskich;

• rozpatruje petycje jednostek;

• możliwość powoływania komisji śledczych i tymczasowych

Rzecznik Praw Obywatelskich

Uprawniony do przyjmowania od każdego obywatela Unii lub każdej osoby fizycznej bądź prawnej mającej miejsce zamieszkania lub statutową siedzibę w państwie członkowskim skarg, które dotyczą przypadków niewłaściwego administrowania w działaniach instytucji, organów lub jednostek organizacyjnych Unii, z wyłączeniem Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej wykonującego swoje funkcje sądowe - sprawozdanie z badania

Rada Europejska

Skład:

W skład Rady Europejskiej wchodzą szefowie państw lub rządów Państw Członkowskich, jak również jej przewodniczący oraz przewodniczący Komisji. W jej pracach uczestniczy wysoki przedstawiciel Unii do spraw zagranicznych i polityki bezpieczeństwa.

Rada Europejska zbiera się dwa razy w ciągu półrocza, zwoływana przez jej przewodniczącego. Jeżeli wymaga tego porządek obrad, członkowie Rady Europejskiej mogą podjąć decyzję, aby każdemu z nich towarzyszył minister, a w przypadku przewodniczącego Komisji - członek Komisji. Jeżeli sytuacja tego wymaga, przewodniczący zwołuje nadzwyczajne posiedzenie Rady Europejskiej.

Przewodniczący Rady Europejskiej:

Rada Europejska wybiera swojego przewodniczącego większością kwalifikowaną na okres dwóch i pół roku; mandat przewodniczącego jest jednokrotnie odnawialny. W przypadku przeszkody lub poważnego uchybienia Rada Europejska może pozbawić przewodniczącego mandatu zgodnie z tą samą procedurą.

a) przewodniczy Radzie Europejskiej i prowadzi jej prace;

b) zapewnia przygotowanie i ciągłość prac Rady Europejskiej, we współpracy z przewodniczącym

Komisji i na podstawie prac Rady do Spraw Ogólnych;

c) wspomaga osiąganie spójności i konsensusu w Radzie Europejskiej;

d) przedstawia Parlamentowi Europejskiemu sprawozdanie z każdego posiedzenia Rady Europejskiej.

Przewodniczący Rady Europejskiej zapewnia na swoim poziomie oraz w zakresie swojej właściwości reprezentację Unii na zewnątrz w sprawach dotyczących wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa, bez uszczerbku dla uprawnień wysokiego przedstawiciela Unii do spraw zagranicznych i polityki bezpieczeństwa.

Przewodniczący Rady Europejskiej nie może sprawować krajowej funkcji publicznej.

Funkcje:

1. podejmuje zasadnicze decyzje polityczne dot. rozwoju integracji;

2. czuwa nad poszanowaniem podstawowych wartości, na których opiera się UE;

3. decyzje (polityczne) w zakresie WPZiB;

4. procedura rewizji Traktatów - zwołanie konwentu, określenie mandatu KM;

5. uproszczone procedury zmiany Traktatów

6. art. 48, 82 ust. 3, 83 ust. 3, 86 ust. 1, 87;

7. kompetencje w zakresie polityki gospodarczej.

Rada (Unii Europejskiej)

1. Organ międzyrządowy - do TL główny organ decyzyjny obecnie wraz z PE organ ustawodawczy Unii Europejskiej

2. W skład wchodzą przedstawiciele państw członkowskich na szczeblu ministerialnym

3. Strażnik interesów państw członkowskich w systemie UE

4. COREPER - organ prowadzący bieżące prace Rady

Głosowanie:

Kwalifikowana większość głosów - system nicejski

„Jeżeli przyjęcie uchwały przez Radę Europejską i Radę wymaga większości kwalifikowanej, głosy członków ważone są następująco”:

• jeżeli akt na wniosek Komisji = 255 `za' oddanych przez większość członków

• w innych przypadkach ­ = 255/ oddanych przez 2/3 członków

Belgia 12, Bułgaria 10, Republika Czeska 12, Dania 7, Niemcy 29, Estonia 4, Grecja 12, Hiszpania 27, Francja 29, Irlandia 7, Włochy 29, Cypr 4, Łotwa 4, Litwa 7, Luksemburg 4, Węgry 12, Malta 3, Niderlandy 13, Austria 10, Polska 27, Portugalia 12, Rumunia 14, Słowenia 4, Słowacja 7, Finlandia 7 , Szwecja 10, Zjednoczone Królestwo 29

O ile Traktaty nie stanowią inaczej, Rada stanowi większością kwalifikowaną.

• Od 1 listopada 2014 roku

• większość kwalifikowaną stanowi co najmniej 55% członków Rady, jednak nie mniej niż piętnastu z nich, reprezentujących Państwa Członkowskie, których łączna liczba ludności stanowi co najmniej 65% ludności Unii;

• mniejszość blokująca musi obejmować co najmniej czterech członków Rady (35% ludności), w przeciwnym razie uznaje się, że większość kwalifikowana została osiągnięta.

Okres przejściowy 1 listopada 2014 - 1 marca 2017 r.

w przypadku decyzji przyjmowanej QMV każdy z członków R/ RE będzie mógł wystąpić z wnioskiem, aby decyzja została przyjęta zgodnie z systemem nicejskim

Funkcje:

Rada pełni, wspólnie z Parlamentem Europejskim, funkcje prawodawczą i budżetową. Pełni funkcje określania polityki i koordynacji zgodnie z warunkami przewidzianymi w Traktatach.

Komisja

Skład:

1. W skład Komisji mianowanej między datą wejścia w życie Traktatu z Lizbony a 31 października 2014 roku wchodzi jeden obywatel każdego Państwa Członkowskiego, przy czym skład ten obejmuje jej przewodniczącego i wysokiego przedstawiciela Unii do spraw zagranicznych i polityki bezpieczeństwa, który jest jednym z wiceprzewodniczących Komisji.

2. Od 1 listopada 2014 roku Komisja składa się z takiej liczby członków, w tym z jej przewodniczącego i wysokiego przedstawiciela Unii do spraw zagranicznych i polityki bezpieczeństwa, która odpowiada dwóm trzecim liczby Państw Członkowskich, chyba że Rada Europejska, stanowiąc jednomyślnie, podejmie decyzję o zmianie tej liczby.

3. Członkowie Komisji są wybierani spośród obywateli Państw Członkowskich na podstawie systemu bezwzględnie równej rotacji pomiędzy Państwami Członkowskimi, który pozwala odzwierciedlić różnorodność demograficzną i geograficzną wszystkich Państw Członkowskich. System ten jest ustanawiany jednomyślnie przez Radę Europejską zgodnie z artykułem 244 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej

Konkluzje prezydencji RADA EUROPEJSKA W BRUKSELI 18-19 CZERWCA 2009 R.

„Po uważnym przeanalizowaniu obaw narodu irlandzkiego przedstawionych przez premiera

tego kraju Rada Europejska na posiedzeniu w dniach 11-12 grudnia 2008 r. uzgodniła, że jeżeli traktat z Lizbony wejdzie w życie, podjęta zostanie - zgodnie z niezbędnymi

procedurami prawnymi - decyzja o pozostawieniu w składzie Komisji jednego obywatela z każdego państwa członkowskiego.”

Wybór:

Uwzględniając wybory do Parlamentu Europejskiego i po przeprowadzeniu stosownych konsultacji, Rada Europejska, stanowiąc większością kwalifikowaną, przedstawia Parlamentowi Europejskiemu kandydata na funkcję przewodniczącego Komisji. Kandydat ten jest wybierany przez Parlament Europejski większością głosów członków wchodzących w jego skład. Jeżeli nie uzyska on większości, Rada Europejska, stanowiąc większością kwalifikowaną, przedstawia, w terminie miesiąca, nowego kandydata, który jest wybierany przez Parlament Europejski zgodnie z tą samą procedurą.

Rada, za wspólnym porozumieniem z wybranym przewodniczącym, przyjmuje listę pozostałych osób, które proponuje mianować członkami Komisji. Są oni wybierani na podstawie sugestii zgłaszanych przez Państwa Członkowskie, zgodnie z kryteriami przewidzianymi w ustępie 3 akapit drugi i w ustępie 5 akapit drugi.

Przewodniczący, wysoki przedstawiciel Unii do spraw zagranicznych i polityki bezpieczeństwa i pozostali członkowie Komisji podlegają kolegialnie zatwierdzeniu w drodze głosowania przez Parlament Europejski. Na podstawie takiego zatwierdzenia Rada Europejska mianuje Komisję, stanowiąc większością kwalifikowaną.

Odwołanie:

Komisja ponosi kolegialnie odpowiedzialność przed Parlamentem Europejskim - Parlament Europejski może uchwalić wotum nieufności w stosunku do Komisji. W przypadku uchwalenia wotum nieufności członkowie Komisji kolegialnie rezygnują ze swoich funkcji, a wysoki przedstawiciel Unii do spraw zagranicznych i polityki bezpieczeństwa rezygnuje z funkcji pełnionych w ramach Komisji.

Przewodniczący Komisji:

Artykuł 17 TUE

6. Przewodniczący Komisji:

a) określa wytyczne, w ramach których Komisja wykonuje swoje zadania;

b) decyduje o wewnętrznej organizacji Komisji tak, aby zapewnić spójność, skuteczność i kolegialność jej działania;

c) mianuje wiceprzewodniczących , innych niż wysoki przedstawiciel Unii do spraw zagranicznych i polityki bezpieczeństwa, spośród członków Komisji.

Członek Komisji składa rezygnację, jeżeli przewodniczący tego zażąda . Wysoki przedstawiciel Unii do spraw zagranicznych i polityki bezpieczeństwa składa rezygnację, zgodnie z procedurą przewidzianą w artykule 18 ustęp 1, jeżeli przewodniczący tego zażąda  

Wysoki przedstawiciel Unii do spraw zagranicznych i polityki bezpieczeństwa:

Wybór:

1. Rada Europejska, stanowiąc większością kwalifikowaną, za zgodą przewodniczącego Komisji, mianuje wysokiego przedstawiciela Unii do spraw zagranicznych i polityki bezpieczeństwa. Rada Europejska może zakończyć jego kadencję zgodnie z tą samą procedurą.

2. Prowadzi wspólną politykę zagraniczną i bezpieczeństwa Unii. Przyczynia się, poprzez swoje propozycje, do opracowania tej polityki i realizuje ją działając z upoważnienia Rady. Dotyczy to także wspólnej polityki bezpieczeństwa i obrony.

3. Przewodniczy Radzie do Spraw Zagranicznych .

4. Jest jednym z wiceprzewodniczących Komisji:

1. czuwa nad spójnością działań zewnętrznych Unii.

2. odpowiada w ramach Komisji za jej obowiązki w dziedzinie stosunków zewnętrznych i koordynację innych aspektów działań zewnętrznych Unii. W wykonywaniu tych obowiązków w ramach Komisji, i tylko w odniesieniu do tych obowiązków, wysoki przedstawiciel podlega procedurom regulującym funkcjonowanie Komisji w zakresie, w jakim jest to zgodne z ustępami 2 i 3.

Komisja - członkowie:

1. Członkowie Komisji są wybierani ze względu na swe ogólne kwalifikacje i zaangażowanie w sprawy europejskie spośród osób, których niezależność jest niekwestionowana.

2. Komisja jest całkowicie niezależna w wykonywaniu swoich zadań. Bez uszczerbku dla artykułu 18 ustęp 2, członkowie Komisji nie zwracają się o instrukcje ani ich nie przyjmują od żadnego rządu, instytucji, organu lub jednostki organizacyjnej. Powstrzymują się oni od podejmowania wszelkich działań niezgodnych z charakterem ich funkcji lub wykonywaniem ich zadań.

Artykuł 245 TFUE (dawny artykuł 213 TWE):

1. Członkowie Komisji powstrzymują się od wszelkich czynności niezgodnych z charakterem ich funkcji. Państwa Członkowskie szanują ich niezależność i nie dążą do wywierania na nich wpływu przy wykonywaniu przez nich zadań.

2. Członkowie Komisji nie mogą, podczas pełnienia swych funkcji, wykonywać żadnej innej zarobkowej lub niezarobkowej działalności zawodowej. Obejmując swoje stanowiska, uroczyście zobowiązują się szanować, w trakcie pełnienia funkcji i po ich zakończeniu, zobowiązania z nich wynikające, zwłaszcza obowiązki uczciwości i roztropności przy obejmowaniu pewnych stanowisk lub przyjmowaniu pewnych korzyści po zakończeniu funkcji. W przypadku naruszenia tych zobowiązań przez członka Komisji Trybunał Sprawiedliwości , na wniosek Rady stanowiącej zwykłą większością lub Komisji, może orzec, stosownie do okoliczności, o jego dymisji, zgodnie z artykułem 247, lub o pozbawieniu go prawa do emerytury lub innych podobnych korzyści.

3. C-432/04 Komisja Wspólnot Europejskich / Édith Cresson :

członkowie Komisji winni wypełniać „zobowiązania wynikające z ich funkcji”. Pojęcie to nie zostało w żaden sposób ograniczone, należy zatem interpretować je w ten sposób, iż obejmuje, poza zobowiązaniem do uczciwości i roztropności, wymienionym wprost w tym artykule, całość obowiązków wynikających z funkcji członka Komisji, wśród których znajduje się zobowiązanie do działania w sposób w pełni niezależny w interesie ogólnym Wspólnoty oraz przestrzegania jak najbardziej rygorystycznych norm postępowania. Członkowie Komisji winni więc zawsze przedkładać ogólny interes Wspólnoty nie tylko nad interesy narodowe, lecz także osobiste. Postępowanie członków Komisji winno być bez zarzutu, niemniej jednak za naruszenie zobowiązań w rozumieniu art. 213 ust. 2 WE może być dopiero uznane naruszenie o istotnej wadze.

4) C-432/04 Komisja Wspólnot Europejskich / Édith Cresson

É. Cresson, doprowadzając do zatrudnienia bliskiego znajomego, R. Berthelota, jako zewnętrznego pracownika naukowego, który nie miał wykonywać odpowiadających temu stanowisku obowiązków, a to w celu umożliwienia mu wykonywania pracy w charakterze osobistego doradcy w jej gabinecie politycznym, mimo że gabinet ten miał już kompletną obsadę, a R. Berthelot przekroczył dopuszczalny na takim stanowisku wiek, dopuściła się istotnej wagi naruszenia.

5) Jakkolwiek wreszcie naruszenie zobowiązań wynikających z funkcji członka Komisji wymaga co do zasady zastosowania sankcji, Trybunał orzekł, że biorąc pod uwagę okoliczności sprawy uznać należy, iż samo stwierdzenie naruszenia stanowi odpowiednią sankcję i można wobec tego zwolnić É. Cresson z sankcji w postaci pozbawienia prawa do emerytury lub innych podobnych korzyści.

Komisja - funkcje:

Art. 17 TUE

Komisja wspiera ogólny interes Unii i podejmuje w tym celu odpowiednie inicjatywy. Czuwa ona nad stosowaniem Traktatów i środków przyjmowanych przez instytucje na ich podstawie. Nadzoruje stosowanie prawa Unii pod kontrolą Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej. Wykonuje budżet i zarządza programami. Pełni funkcje koordynacyjne, wykonawcze i zarządzające, zgodnie z warunkami przewidzianymi w Traktatach. Z wyjątkiem wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa oraz innych przypadków przewidzianych w Traktatach, zapewnia reprezentację Unii na zewnątrz. Podejmuje inicjatywy w zakresie rocznego i wieloletniego programowania Unii w celu osiągnięcia porozumień międzyinstytucjonalnych.

O ile Traktaty nie stanowią inaczej, akty ustawodawcze Unii mogą zostać przyjęte wyłącznie na wniosek Komisji. Pozostałe akty są przyjmowane na wniosek Komisji, jeżeli Traktaty tak stanowią.

1. Kontrolne - strażnik Traktatów:

Kontrola przestrzegania prawa UE przez państwa członkowskie (art. 258 i 260 TFUE)

Artykuł 258 (dawny artykuł 226 TWE):

Jeśli Komisja uzna, że Państwo Członkowskie uchybiło jednemu z zobowiązań, które na

nim ciążą na mocy Traktatów, wydaje ona uzasadnioną opinię w tym przedmiocie, po

uprzednim umożliwieniu temu Państwu przedstawienia swych uwag.

Jeśli Państwo to nie zastosuje się do opinii w terminie określonym przez Komisję, może

ona wnieść sprawę do Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej (art. 260 ust. 3 w przypadku gdy przedmiotem skargi jest uchybienie obowiązkowi poinformowania o środkach podjętych w celu transpozycji dyrektywy przyjętej zgodnie z procedurą prawodawczą, Komisja może, o ile uzna to za właściwe, wskazać kwotę ryczałtu lub okresowej kary pieniężnej do zapłacenia przez dane Państwo, jaką uzna za odpowiednią do okoliczności).

Artykuł 260 (dawny artykuł 228 TWE):

1.Jeśli Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej stwierdza, że Państwo Członkowskie uchybiło jednemu z zobowiązań, które na nim ciążą na mocy Traktatów, Państwo to jest zobowiązane podjąć środki, które zapewnią wykonanie wyroku Trybunału. 

2.Jeżeli Komisja uzna, że dane Państwo Członkowskie nie podjęło środków zapewniających wykonanie wyroku Trybunału, może ona wnieść sprawę do Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej, po umożliwieniu temu Państwu przedstawienia uwag. Wskazuje ona wysokość ryczałtu lub okresowej kary pieniężnej do zapłacenia przez dane Państwo Członkowskie, jaką uzna za odpowiednią do okoliczności. 

Jeżeli Trybunał stwierdza, że dane Państwo Członkowskie nie zastosowało się do jego wyroku, może na nie nałożyć ryczałt lub okresową karę pieniężną. 

Procedura ta nie narusza artykułu 259.

1. Decyzyjne:

• wyłączna inicjatywa ustawodawcza

• akty delegowane

• akty wykonawcze

2. Funkcje wykonawcze (akty administracyjne)

3. Funkcje międzynarodowe

Sądy wspólnotowe

Artykuł 19

1. Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej obejmuje Trybunał Sprawiedliwości, Sąd i sądy wyspecjalizowane. Zapewnia on poszanowanie prawa w wykładni i stosowaniu Traktatów.

Państwa Członkowskie ustanawiają środki zaskarżenia niezbędne do zapewnienia skutecznej ochrony sądowej w dziedzinach objętych prawem Unii.

Postępowania przed Trybunałem Sprawiedliwości:

1. skargi przeciwko państwom członkowskim o stwierdzenie naruszenia zobowiązań wynikających z prawa UE (art. 258-260 TFUE),

2. skarga o stwierdzenie nieważności aktu instytucji lub organu (art. 263 TFUE),

3. skarga na bezczynność instytucji (art. 232 TWE),

4. postępowanie w przedmiocie pytania prejudycjalnego sądu krajowego (art. 267 TFUE),

5. skarga odszkodowawcza przeciwko WE (art. 268 w zw. z art. 340 TFUE),

6. skarga pracownicza przeciwko WE (art. 270 TFUE)

Postępowanie niesporne

• Pytania/Orzeczenia prejudycjalne (art. 267 TFUE)

• Opinie o zgodności umów międzynarodowych UE z Traktatem (art. 218 ust. 11 TFUE)

Trybunał Obrachunkowy

Artykuł 285 - Trybunał Obrachunkowy sprawuje kontrolę rachunków Unii.

Artykuł 286 TFUE:

1. W skład Europejskiego Trybunału Obrachunkowego wchodzi jeden obywatel z każdego państwa członkowskiego.

2. Członkowie ETO wybierani są spośród osób, które wchodzą lub wchodziły w swych krajach w skład organów kontroli zewnętrznej lub mających szczególne kwalifikacje do zajmowania tego stanowiska. Ich niezależność musi być niekwestionowana.

3. Członkowie ETO są mianowani na okres 6 lat (decyzją Rady po konsultacji z PE)

4. Członkowie ETO wybierają spośród siebie prezesa na odnawialną, 3-letnią kadencję.

Organy kontroli:

Artykuł 287 TFUE:

1. ETO kontroluje rachunki wszystkich dochodów i wydatków Wspólnoty. Kontroluje również rachunki wszystkich dochodów i wydatków wszystkich organów utworzonych przez Unię (...)

2. ETO kontroluje legalność i prawidłowość dochodów i wydatków oraz upewnia się co należytego zarządzania finansami Wspólnoty.

3. ETO może w każdej chwili przedstawić swoje uwagi i spostrzeżenia, w formie sprawozdań specjalnych oraz wydawać opinie na żądanie innych instytucji Unii.

4. Kontrole dotyczą dokumentów, a w razie potrzeby przeprowadza się je na miejscu w innych instytucjach Wspólnoty, w pomieszczeniach każdego organu zarządzającego dochodami i wydatkami w imieniu Wspólnoty, oraz w siedzibie każdego beneficjenta środków pochodzących z budżetu Wspólnoty.

5. Kontrola może obejmować również oraz wszystkie inne operacje finansowe nie włączone do budżetu, np. kredyty udzielone i zaciągane przez Europejski Bank Inwestycyjny.

6. Kontrola w państwach członkowskich realizowana jest wspólnie z właściwymi krajowymi organami kontrolnymi.

7. Kontrola Trybunału rozciąga się również na państwa trzecie, które otrzymują pomoc finansową UE.

8. ETO przedkłada Parlamentowi Europejskiemu i Radzie poświadczenie wiarygodności rachunków, jak również prawidłowości i legalności wszelkich operacji leżących u ich podstaw, które to poświadczenie publikowane jest w Dzienniku Urzędowym UE (na jego podstawie PE udziela Komisji absolutorium z wykonania budżetu)

9. ETO sporządza Raport roczny, publikowany w Dzienniku Urzędowym UE.

Europejski Bank Centralny

Europejski Bank Centralny i krajowe banki centralne stanowią Europejski System Banków Centralnych (ESBC). Europejski Bank Centralny i krajowe banki centralne Państw Członkowskich, których walutą jest euro, tworzące Eurosystem, prowadzą politykę pieniężną Unii.

ESBC funkcje:

• definiowanie i urzeczywistnianie polityki pieniężnej UE;

• przeprowadzanie operacji walutowych;

• utrzymywanie i zarządzanie oficjalnymi rezerwami walutowymi państw członkowskich;

• popieranie sprawnego funkcjonowania systemów płatniczych.

EBC funkcje:

• konsultacyjne

• projekty aktów prawnych UE podlegające jego kompetencji;

• projekty regulacji krajowych podlegające jego kompetencji;

• opinie kierowane do instytucji i organów UE oraz państw członkowskich;

• gromadzenie niezbędnych danych statystycznych;

• WYŁĄCZNE PRAWO EMISJI BANKNOTÓW EURO

Struktura:

1. Rada Prezesów

2. Zarząd

3. Rada Ogólna

1) Rada Prezesów:

1. członkowie Zarządu + Prezesi krajowych banków centralnych państw strefy euro;

2. funkcje:

• uchwala wytyczne i podejmuje decyzje niezbędne do zapewnienia wykonania zadań powierzonych ESBC;

• ustala politykę monetarną UE, włącznie z decyzjami w kwestiach pośrednich celów pieniężnych, podstawowych stóp procentowych i wielkości rezerw ESBC oraz określa wytyczne konieczne do ich realizacji.

2) Zarząd:

1. Prezes, wiceprezes + członkowie (4);

2. funkcje:

• realizuje politykę pieniężną;

• udziela niezbędnych instrukcji krajowym bankom centralnym;

• inne kompetencje na podstawie upoważnienia Rady Prezesów.

Europejski Bank Inwestycyjny

Zadaniem Europejskiego Banku Inwestycyjnego jest przyczynianie się, poprzez odwołanie się do rynku kapitałowego i zasobów własnych, do zrównoważonego i stałego rozwoju rynku wewnętrznego w interesie Unii. W tym celu Bank, nie dążąc do osiągania zysków, udziela pożyczek i gwarancji, które sprzyjają finansowaniu poniższych projektów we wszystkich sektorach gospodarki:

a) projektów zmierzających do rozwoju regionów mniej rozwiniętych;

b) projektów modernizacji lub przekształcania przedsiębiorstw lub tworzenia nowych dziedzin działalności, wynikających z ustanowienia lub funkcjonowania rynku wewnętrznego, które z uwagi na swoje rozmiary lub charakter nie mogą być całkowicie sfinansowane z różnych środków dostępnych w poszczególnych Państwach Członkowskich;

c) projektów stanowiących przedmiot wspólnego zainteresowania kilku Państw Członkowskich, które z uwagi na swoje rozmiary lub charakter nie mogą być całkowicie sfinansowane z różnych środków dostępnych w poszczególnych Państwach Członkowskich.

Wykonując swoje zadania, Bank ułatwia finansowanie programów inwestycyjnych w powiązaniu z pomocą funduszy strukturalnych i innych instrumentów finansowych Unii.

Organy doradcze:

1. Komitet Ekonomiczno-Społeczny - powołany Traktatem Rzymskim - obecnie dla UE-27 344 członków - powoływanych na czteroletnią, odnawialną kadencję. Polska: 21 przedstawicieli

2. Komitet Regionów - powołany Traktatem z Maastricht - obecnie dla UE-27 344 członków - powoływanych na czteroletnią, odnawialną kadencję. Polska: 21 przedstawicieli

PROCEDURY STANOWIENIA PRAWA

1. Faza opracowania tekstu projektu aktu prawnego - Komisja. Elementy wniosku Komisji:

1. podstawa prawna: w propozycji Komisji zawarte być musi odniesienie do właściwego/właściwych artykułu/ów traktatu;

2. zasada subsydiarności

3. zasada proporcjonalności

4. ocena wpływu proponowanych uregulowań;

5. implikacje finansowe.

2. Procedury rewizji traktatów:

1. zwykła procedura zmiany (art.48 ust. 2-5 TUE)

2. uproszczone procedury zmiany (art. 48 ust. 6-7 TUE)

3. traktaty akcesyjne

3. Zwykła procedura rewizyjna

1. Inicjatywa państwo czł, Komisja, PE;

2. Rada notyfikuje propozycję RE i parlamentom krajowym;

3. po zasięgnięciu opinii KE, PE i EBC (w zakresie jego kompetencji) stanowisko RE (QMV);

4. Przewodniczący RE zwołuje Konwent (przedstawiciele - Konwent przyjmuje zalecenia dla Konferencji Międzyrządowej;

5. RE (zwykła większość) - decyzja o niezwoływaniu Konferencji Międzyrządowej LUB przewodniczący RE zwołuje Konferencję Międzyrządową;

4. Konferencja Międzyrządowa ma na celu:

a) uchwalenia za wspólnym porozumieniem zmian, jakie mają zostać dokonane w Traktatach;

b) podpisanie traktatu;

c) ratyfikacja przez wszystkie Państwa Członkowskie, zgodnie z ich odpowiednimi wymogami konstytucyjnymi;

d) wejście życie

Jeżeli po upływie dwóch lat od podpisania traktatu zmieniającego Traktaty, został on ratyfikowany przez cztery piąte Państw Członkowskich i gdy jedno lub więcej Państw Członkowskich napotkało trudności w postępowaniu ratyfikacyjnym, sprawę kieruje się do Rady Europejskiej.

Uproszczone zmiany traktatów:

Zmiany postanowień części III TFUE: „Polityki i działania wewnętrzne Unii”

nie może zwiększyć kompetencji przyznanych Unii w Traktatach!!!

• wniosek pń. czł., Komisja, PE

• Rada Europejska - decyzja jednomyślna po konsultacji z PE, Komisją, i EBC;

• zatwierdzenie przez państwa członkowskie, zgodnie z ich odpowiednimi wymogami konstytucyjnymi;

• wejście w życie.

„Procedura kładki”:

• Zmiana jednomyślności na QMV (nie dotyczy kwestii wojskowych i obronnych);

• Zmiana specjalnej procedury ustawodawczej na zwykłą procedurę ustawodawczą.

• Zmiana jednomyślności na QMV (nie dotyczy kwestii wojskowych i obronnych);

• Zmiana specjalnej procedury ustawodawczej na zwykłą procedurę ustawodawczą.

• notyfikacja inicjatywy parlamentom narodowym;

• w przypadku gdy parlament narodowy notyfikuje swój sprzeciw (6 miesięcy) - decyzja nie zostaje przyjęta;

• brak sprzeciwu - Rada Europejska może przyjąć decyzję - jednomyślnie po uzyskaniu zgody PE.

Traktat akcesyjny:

• Artykuł 49 TUE

• Każde państwo europejskie, które szanuje wartości, o których mowa w artykule 2, i zobowiązuje się je wspierać, może złożyć wniosek o członkostwo w Unii. O wniosku tym informuje się Parlament Europejski i parlamenty narodowe. Państwo ubiegające się o członkostwo kieruje swój wniosek do Rady, która stanowi jednomyślnie po zasięgnięciu opinii Komisji oraz po otrzymaniu zgody Parlamentu Europejskiego, udzielonej większością głosów jego członków. Brane są pod uwagę kryteria kwalifikacji uzgodnione przez Radę Europejską.

• Warunki przyjęcia i wynikające z tego przyjęcia dostosowania w Traktatach stanowiących podstawę Unii są przedmiotem umowy między Państwami Członkowskimi a Państwem ubiegającym się o członkostwo. Umowa ta podlega ratyfikacji przez wszystkie umawiające się Państwa, zgodnie z ich odpowiednimi wymogami konstytucyjnymi.

PROCEDURY USTAWODAWCZE:













Specjalna procedura ustawodawcza

Określona w konkretnym przepisie - akt przyjmuje Rada z udziałem PE lub PE z udziałem Rady (np. jednomyślność lub QMV w Radzie i/lub konsultacja lub zgoda PE; zwykła większość w PE i lub konsultacja lub zgoda Rady)

art. 81 ust. 3 TFUE (dawny artykuł 65 TWE):

” środki dotyczące prawa rodzinnego mające skutki transgraniczne są ustanawiane przez Radę stanowiącą zgodnie ze specjalną procedurą ustawodawczą. Rada stanowi jednomyślnie po konsultacji z Parlamentem Europejskim.”

art. 19 TFUE

Rada, stanowiąc jednomyślnie zgodnie ze specjalną procedurą ustawodawczą i po uzyskaniu zgody Parlamentu Europejskiego, może podjąć środki niezbędne w celu zwalczania wszelkiej dyskryminacji ze względu na płeć, rasę lub pochodzenie etniczne, religię lub światopogląd, niepełnosprawność, wiek lub orientację seksualną.

Procedura aktu organicznego/konstytucyjnego

Zatwierdzenie przez państwa członkowskie, zgodnie z ich odpowiednimi wymogami konstytucyjnymi.

Udział parlamentów krajowych:

Artykuł 12 TUE:

Parlamenty narodowe aktywnie przyczyniają się do prawidłowego funkcjonowania Unii:

1. otrzymując od instytucji Unii informacje oraz projekty aktów ustawodawczych Unii zgodnie z Protokołem w sprawie roli parlamentów narodowych w Unii Europejskiej;

2. czuwając nad poszanowaniem zasady pomocniczości zgodnie z procedurami przewidzianymi w Protokole w sprawie stosowania zasad pomocniczości i proporcjonalności;

3. uczestnicząc, w ramach przestrzeni wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości, w mechanizmach oceniających wykonanie polityk Unii w tej dziedzinie, zgodnie z artykułem 70 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej, oraz włączając się w polityczną kontrolę Europolu i ocenę działalności Eurojustu, zgodnie z artykułami 88 i 85 tego Traktatu;

4. uczestnicząc w procedurach zmiany Traktatów, zgodnie z artykułem 48 niniejszego Traktatu;

5. otrzymując informacje na temat wniosków o przystąpienie do Unii, zgodnie z artykułem 49 niniejszego Traktatu;

6. uczestnicząc we współpracy międzyparlamentarnej między parlamentami narodowymi i z Parlamentem Europejskim, zgodnie z Protokołem w sprawie roli parlamentów narodowych w Unii Europejskiej

Udział parlamentów krajowych


Kontrola stosowania zasady pomocniczości:









SPRZECIW PARLAMENTÓW KRAJOWYCH

• uproszczone procedury zmiany Traktatów (art. 48 TUE ust. 7 tzw. procedury kładki)

• decyzja Rady określająca aspekty prawa rodzinnego mające skutki transgraniczne, które mogą być regulowane zwykłą procedurą ustawodawczą (art. 81 ust. 3 TFUE akapit 2 i 3)

System prawny UE

Źródła prawa UE:

Prawo w UE









Prawo wtórne zawsze musi być zgodne z prawem pierwotnym.

Prawo pierwotne:

1. pochodzi od państw członkowskich

2. „karta konstytucyjna Wspólnoty”

3. procedura zmiany

4. jurysdykcja ETS

Źródła prawa pierwotnego:

1. Traktaty: TUE, TFUE, TEWEA, traktaty zmieniające, akcesyjne, protokoły

2. Akty konstytucyjne Rady (akty organiczne) np.: decyzja i akt dotyczący wyborów bezpośrednich do PE;

3. Ogólne zasady prawa Zasady ogólne prawa UE:

• pisane

• niepisane: wywiedzione przez ETS z „litery i ducha Traktatu” („tkwią immanentnie w traktatach„); „konstytucyjne tradycje państw członkowskich”

• zasady określające cechy prawa UE - zasada bezpośredniej skuteczności, prymatu

• zasady określające sposób wykonywania kompetencji przez UE - zasada kompetencji powierzonych, zasada subsydiarności, zasada proporcjonalności

• zasady wynikające demokratycznego i praworządnego charakteru UE - zasada praworządności, zasada poszanowania praw podstawowych zasada pewności prawa i ochrony zaufania; zasada demokracji, zasada przejrzystości,

• zasady proceduralne - ne bis in idem, prawo do czynnego udziału w postępowaniu

Prawo wtórne:

1. pochodzi od instytucji UE

2. przyjmowane na podstawie i w ramach prawa pierwotnego

3. zgodność z prawem pierwotnym

4. jurysdykcja ETS

Źródła prawa wtórnego:

1. umowy międzynarodowe WE ?

2. akty ustawodawcze

3. akty nieustawodawcze

• akty delegowane

• akty wykonawcze

• inne akty

• akty WPZiB

Akty ustawodawcze - przyjmowane przez Parlament Europejski i Radę co do zasady na wniosek Komisji:

1. w ramach zwykłej procedury ustawodawczej: akt przyjmowany wspólnie przez PE i Radę na wniosek Komisji

2. w ramach specjalnej procedury ustawodawczej przez PE z udziałem Rady lub przez Radę z udziałem PE

3. wymagają uzasadnienia i publikacji (art. 269 i 267 ust 1)

4. wchodzą w życie z dniem w nich określonym lub 20 dnia po publikacji

5. podlegają kontroli parlamentów krajowych co do zgodności z zasadą pomocniczości

Akty nieustawodawcze:

1. akty delegowane

2. akty wykonawcze

różnią się przedmiotem oraz procedurą przyjęcia

Akty delegowane:(art. 289 TFUE)

Akt ustawodawczy może przekazywać Komisji uprawnienia do przyjęcia aktów o charakterze nieustawodawczym o zasięgu ogólnym, które uzupełniają lub zmieniają niektóre, inne niż istotne, elementy aktu prawodawczego.

Akty ustawodawcze wyraźnie określają cele, treść, zakres oraz czas obowiązywania przekazanych uprawnień. Przekazanie uprawnień nie może dotyczyć istotnych elementów danej dziedziny, ponieważ są one zastrzeżone dla aktu prawodawczego:

• akt ustawodawczy deleguje kompetencje ustawodawcze PE i R na Komisje - ALE jedynie w ograniczonym zakresie - niedopuszczalne pełne przeniesienie kompetencji;

• kontrola przyjmowania aktów delegowanych sprawowana przez organy ustawodawcze: art. 290 ust 2 „Warunki, którym podlega przekazanie uprawnień, są wyraźnie określone w aktach prawodawczych i mogą być następujące:

a) Parlament Europejski lub Rada może zadecydować o odwołaniu przekazanych uprawnień;

b) akt delegowany może wejść w życie tylko wtedy, gdy Parlament Europejski lub Rada nie wyrażą sprzeciwu w terminie przewidzianym przez akt prawodawczy.

Akty wykonawcze:(art. 291 TFUE)

1. Państwa Członkowskie przyjmują wszelkie środki prawa krajowego niezbędne do wprowadzenia w życie prawnie wiążących aktów Unii.

2. Jeżeli konieczne są jednolite warunki wykonywania prawnie wiążących aktów Unii, akty te powierzają uprawnienia wykonawcze Komisji lub, w należycie uzasadnionych przypadkach oraz w obszarze WPZiB, Radzie.

Akty wykonawcze są przyjmowane w specjalnej procedurze z udziałem komitetów złożonych z przedstawicieli państw członkowskich oraz PE.

Umowy międzynarodowe UE: (część prawa wtórnego?)

1. zawierane na podstawie kompetencji traktatowej (wyraźnej lub dorozumianej);

2. wiążą instytucje UE i państwa członkowskie (art. 218 ust 2 TFUE)- (mogą być bezpośrednio stosowane);

3. podlegają jurysdykcji TS - kontrola prewencyjna oraz kontrola następcza legalności aktów instytucji o związaniu Unii umową, dokonywanie wykładni;

4. wykładnia i kontrola legalności umów WE dokonywana przez TS- orzeczenia wiążą UE i państwa członkowskie (nie wiążą drugiej strony umowy)

5. umowy WE powinny być zgodne z Traktatami (prawem pierwotnym) - prewencyjna kontrola legalności (art. 218 TFUE).

6. akty instytucji Unii (prawo pochodne) oraz prawo państw członkowskich musi być zgodne z umowami międzynarodowymi Unii .

Hierarchiczność systemu prawa Unii

1. Nadrzędność prawa pierwotnego nad wtórnym: art. 253 TFUE: akt instytucji może być unieważniony, z powodu „naruszenia niniejszego Traktatu lub jakiejkolwiek reguły prawnej związanej z jego stosowaniem”

2. Prawo wtórne:

a) szczególne miejsce prawa międzynarodowego (wiążą instytucje UE więc akty instytucji muszą być z nim zgodne);

b) środki ustawodawcze pierwszeństwo przed wykonawczymi i aktami delegowanymi/ akt główny i akt wykonawczy;

c) równorzędne źródła - usuwanie konfliktów lex posterior, lex specialis

Podstawowe formy aktów instytucji (art. 288 TFUE):

„W celu wykonania kompetencji Unii instytucje przyjmują rozporządzenia, dyrektywy, decyzje, zalecenia i opinie.”

Art. 288 TFUE:

,,Rozporządzenie ma zasięg ogólny. Wiąże w całości i jest bezpośrednio stosowane we wszystkich Państwach Członkowskich".

Rozporządzenia:

1. mają zasięg ogólny - abstrakcyjne akty normatywne nie skierowane do określonego adresata (akty prawa powszechnie obowiązującego);

2. są bezpośrednio stosowane we wszystkich państwach członkowskich - niezależnie od metody przyjętej dla wprowadzania prawa międzynarodowego do prawa krajowego z momentem wejścia w życie stają się częścią porządków prawnych państw członkowskich;

3. stanowią źródło praw i obowiązków dla jednostek;

4. zakaz wprowadzania do prawa krajowego (sprawa 34/74 Variola); zakaz wydawania aktów wykonawczych, chyba że rozporządzenie tego wymaga;

5. obowiązują w całości - zakaz selektywnego stosowania postanowień i zmiany

6. państwa członkowskie są zobowiązane do uchylenia wcześniejszych krajowych przepisów prawnych niezgodnych rozporządzeniami i powstrzymania się od ustanawiania takich przepisów w przyszłości (zasada solidarności art. 4 ust 3 TUE)

7. instrument unifikacji prawa

art. 288 TFUE:

,,Dyrektywa wiąże każde Państwo Członkowskie, do którego jest kierowana, w odniesieniu do rezultatu, który ma być osiągnięty, pozostawia jednak organom krajowym swobodę wyboru formy i środków".

Dyrektywy:

1. adresatami dyrektyw są państwa członkowskie - dyrektywa wiąże wyłączni państwa członkowskie;

2. instrument harmonizacji prawa państw członkowskich - realizacja wspólnych celów Unii, przy zachowaniu odrębności krajowych porządków prawnych i poszanowaniu wykształconych w nich konstrukcji prawnych;

3. obowiązek zupełniej i efektywnej implementacji w terminie wyznaczonym przez dyrektywę;

4. notyfikacja implementacji (kary za niedopełnienie art. 260 ust 3 TFUE)

5. zakres swobody wyboru form i metod - harmonizacja całkowita lub częściowa: sensu stricto, opcjonalna, alternatywna, minimalna

Art. 288 TFUE:

,,Decyzja wiąże w całości. Decyzja, która wskazuje adresatów, wiąże tylko tych adresatów".

Zalecenia i Opinie - nie mają mocy wiążącej:

Wyrok Trybunału Sprawiedliwości: C-322/88 Salvatore Grimaldi v. Fonds des maladies professionelles

dotyczące kompetencji Komisji do wydania zalecenia w celu stwierdzenia, jakie skutki prawne ewentualnie mogłoby ono wywołać.

Trybunał podkreślił, że mimo braku skutku bezpośredniego, „środki o których mowa nie mogą być ....uważane za nieposiadające skutku prawnego”.

Skutek ten polega na tym, iż „sądy krajowe są zobowiązane do wzięcia pod uwagę zaleceń w celu rozstrzygnięcia sporów im przedstawionych, w szczególności gdy rzucają one światło na interpretację środków krajowych przyjętych w celu implementowania ich lub gdy mają na celu uzupełnienie wiążących postanowień Wspólnoty”

Inne akty:

a) porozumienia międzyinstytucjonalne

b) akty nieformalne - o skutek prawny zależy od treści, przedmiotu i kompetencji, w ramach której akt został przyjęty - UWAGA ograniczenie!!!

Wybór formy aktu:

Artykuł 296 (dawny artykuł 253 TWE)

Jeżeli Traktaty nie przewidują rodzaju przyjmowanego aktu, instytucje dokonują wyboru, jakiego rodzaju akt ma w danym przypadku zostać przyjęty, w poszanowaniu obowiązujących procedur oraz zasady proporcjonalności.

(…)

Rozpatrując projekt aktu prawodawczego, Parlament Europejski i Rada powstrzymują się od przyjmowania aktów nieprzewidzianych przez procedurę prawodawczą obowiązującą w danej dziedzinie.

Prawo Unii a prawo państw członkowskich

Autonomiczny charakter prawa Unii:

26/62 Van Gend en Loos art.12 (obecnie art. 25) TWE

”Państwa członkowskie nie będą wprowadzały nowych ceł przywozowych lub wywozowych ani też opłat o podobnych skutkach, ani też nie będą podwyższały tych opłat, które jeszcze obowiązują w ich wzajemnych stosunkach”

EWG stanowi nowy porządek międzynarodowoprawny, na rzecz którego państwa zredukowały, jakkolwiek w ograniczonym zakresie, swe prawa suwerenne; porządek prawny, którego podmiotami są nie tylko państwa członkowskie, ale także jednostki

instytucje wspólnotowe wyposażone zostały w prawa suwerenne, których wykonywanie dotyczy państw członkowskich i także ich obywateli”

6/64 F.Costa v. ENEL

W odróżnieniu od zwykłych umów międzynarodowych Traktat EWG stworzył własny porządek prawny, który po wejściu w życie Traktatu został włączony do porządków prawnych państw członkowskich i musi być stosowany przez ich sądy.

Poprzez utworzenie na czas nieograniczony Wspólnoty, posiadającej własne organy, wyposażonej w osobowość prawną, w zdolność prawną, w zdolność do reprezentacji w sferze międzynarodowej, a w szczególności w prawa suwerenne wywodzące się z ograniczenia kompetencji państw członkowskich lub z przekazania przez państwa członkowskie swych uprawnień Wspólnocie, państwa członkowskie ograniczyły swoje prawa suwerenne i przez to utworzyły korpus prawa, które jest wiążące dla ich obywateli i dla nich samych.

Konstytucyjny porządek prawny:

11/70 Internationale Handelsgesellshaft GmbH

Ważność środków stosowanych przez instytucje Wspólnot może być oceniana wyłącznie w świetle prawa wspólnotowego. Prawo wynikające z Traktatu, będącego niezależnym źródłem prawa, nie może być z samej swej natury uchylone przez prawo wewnętrzne, niezależnie od jego rangi, bez podważania jego charakteru jako prawa wspólnotowego i bez poddawania w wątpliwość podstaw prawnych Wspólnoty. W związku z tym ważność środków Wspólnoty oraz ich skuteczność w prawie wewnętrznym nie może być podważana poprzez stwierdzenia, że jest ono rzekomo przeciwne prawom fundamentalnym sformułowanym w konstytucji państwa członkowskiego czy też zasadom jego konstytucyjnej struktury.

Poszanowanie praw fundamentalnych stanowi integralną część ogólnych zasad prawa chronionych przez Trybunał.(…)

Opinia 1/91

...Traktat EWG, chociaż zawarty w formie umowy międzynarodowej, niemniej stanowi kartę konstytucyjną Wspólnoty opartą na zasadzie praworządności

Autonomiczny/konstytucyjny porządek prawny - konsekwencje:

1. bezpośrednia skuteczność

2. prymat prawa wspólnotowego

3. ETS jako sąd konstytucyjny

Bezpośredni skutek prawa wspólnotowego

Norma jest bezpośrednio skuteczna, jeśli przyznaje jednostce prawa, które mogą być dochodzone przed sądem krajowym.

Warunki:

1. norma musi być częścią porządku prawnego państwa i

2. nadawać się do bezpośredniego stosowania

art. 90 ust. 1 Konstytucji z 1997 r.

Rzeczpospolita Polska może na podstawie umowy międzynarodowej przekazać organizacji międzynarodowej lub organowi międzynarodowemu kompetencje organów władzy państwowej w niektórych sprawach.

art. 91 K-RP

1. Ratyfikowana umowa międzynarodowa, po jej ogłoszeniu w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej, stanowi część krajowego porządku prawnego i jest bezpośrednio stosowana, chyba że jej stosowanie jest uzależnione od wydania ustawy.

2. Umowa międzynarodowa ratyfikowana za uprzednią zgodą wyrażoną w ustawie ma pierwszeństwo przed ustawą, jeżeli ustawy tej nie da pogodzić się z umową.

3. Jeżeli wynika to z ratyfikowanej przez Rzeczpospolitą Polską umowy konstytuującej organizację międzynarodową, prawo przez nią stanowione jest stosowane bezpośrednio, mając pierwszeństwo w przypadku kolizji z ustawami.

Przesłanki bezpośredniej skuteczności norm prawa wspólnotowego:

26/62 Van Gend en Loos

„Sformułowanie art. 12 zawiera jasny i bezwarunkowy zakaz, który nie jest pozytywnym, lecz negatywnym zobowiązaniem. Co więcej, zobowiązanie to nie jest kwalifikowane jakimikolwiek zastrzeżeniami ze strony państw, które mogłyby uzależnić jego wykonanie od pozytywnych środków legislacyjnych uchwalanych w prawie krajowym. Z samej istoty zakaz ten jest idealnie przystosowany do wywoływania skutków bezpośrednich w stosunkach prawnych między państwami członkowskimi i ich podmiotami.”

Przesłanki bezpośredniej skuteczności norm prawa wspólnotowego:

1. jasna i jednoznaczna - precyzyjnie określa prawo jednostki

2. bezwarunkowa - stosowanie normy nie może być uzależnione od swobodnego uznania (dyskrecji) organu stosującego (UE lub państwa członkowskiego)

3. zupełna / kompletna stosowanie normy nie zależy od przedsięwzięcia dalszych środków implementacyjnych (na poziomie UE lub krajowym)

Prymat prawa wspólnotowego

F.Costa v. ENEL 6/64

Włączenie postanowień prawa wspólnotowego w systemy prawne poszczególnych państw członkowskich oraz generalnie litera i duch Traktatu powodują, że państwa te nie mogą jednostronnie podejmować środków skierowanych przeciwko przyjętemu przez nie na zasadzie wzajemności porządkowi prawnemu. (...)

Ze względu na specyficzny charakter prawa stanowionego przez Traktat i wypływającego z niezależnego źródła, żadne normy prawa wewnętrznego nie mogą mieć przed nim pierwszeństwa, aby nie pozbawiać go jego charakteru prawa wspólnotowego i nie podważać podstaw prawnych samej Wspólnoty.

Simmenthal 106/77

Zgodnie z zasadą prymatu prawa wspólnotowego postanowienia traktatów i bezpośrednio stosowane akty prawne organów Wspólnot wywierają w wewnętrznym porządku prawnym nie tylko skutek taki, że poprzez swe wejście w życie uniemożliwiają stosowanie każdego przepisu prawa wewnętrznego z nimi sprzecznego, lecz także - skoro te postanowienia i akty prawne stanowią hierarchicznie wyższą cześć składową porządku prawnego obowiązującego na terytorium każdego państwa członkowskiego - powodują, że wejście w życie nowej normy prawa wewnętrznego jest niemożliwe w takim zakresie, w jakim byłaby ona sprzeczna z normami wspólnotowymi.

Sąd państwowy, który w ramach swojej właściwości ma stosować prawo wspólnotowe jest zobowiązany do dbałości o pełną skuteczność tych norm, co przejawia się również w konieczności niestosowania każdego, również późniejszego postanowienia prawa wewnętrznego, bez konieczności wnioskowania lub czekania na uchylenie danej normy w trybie ustawodawczym lub w jakimkolwiek innym postępowaniu przewidzianym przez prawo konstytucyjne.

167/73 Komisja v. Francja / sprawa marynarzy francuskich statków handlowych

W interesie bezpieczeństwa prawnego niezależnie do pierwszeństwa prawa pierwotnego - sprzeczne z prawem pierwotnym przepisy prawa krajowego muszą być w takim przypadku odpowiednio zmienione (obowiązek zapewnienia spójności prawa wspólnotowego), w przeciwnym bowiem razie zachodzi przypadek naruszenia przepisów traktatu. Rozbieżności prowadzą do „niejasności natury rzeczowej” i tym samym osoba uprawniona „pozostawiona jest w stanie niepewności” co do możliwości powołania się na prawo wspólnotowe.

103/88 Fratelli Constanzo v. Comune di Milano

Wszystkie organy administracyjne, włączając zdecentralizowane, podlegają obowiązkowi prymatu, i jednostki mogą powoływać postanowienia [objęte prymatem] przeciwko nim

„(...) gdy spełnione są warunki, zgodnie z którym jednostka może powołać dyrektywę przed sądem krajowym (...), wszystkie organy administracyjne, włączając organy zdecentralizowane takie jak samorządowe władze miejskie (municipalities), są zobowiązane do stosowania tych postanowień.”

C-224/97 Ciola

czy tylko środki administracyjne generalne czy także indywidualne decyzje?

„... zakaz, który jest sprzeczny ze swobodą przepływu ..., ustanowiony przed przystąpieniem państwa członkowskiego do Unii Europejskiej nie poprzez generalną normę abstrakcyjną, lecz specjalną indywidualną decyzję administracyjną, która stała się ostateczna, nie może być brany pod uwagę przy ocenie ważności kary nakładanej z tytułu niewywiązywania się z tego zakazu po dacie przystąpienia.”

C-314/08 Filipiak

„… zasada pierwszeństwa prawa wspólnotowego zobowiązuje sąd krajowy do stosowania prawa wspólnotowego i do odstąpienia od stosowania sprzecznych z nim przepisów krajowych, niezależnie od wyroku krajowego sądu konstytucyjnego, który odracza utratę mocy obowiązującej tych przepisów, uznanych za niekonstytucyjne.”

Art. I-6 Traktatu ustanawiającego Konstytucję dla Europy

Konstytucja i prawo przyjęte przez instytucje Unii w wykonywaniu przyznanych jej kompetencji mają pierwszeństwo przed prawem państw członkowskich.

Traktat z Lizbony -brak przepisu w Traktacie, ale Deklaracja nr 17

„Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej Traktaty i prawo przyjęte przez Unię na podstawie Traktatów mają pierwszeństwo przed prawem państw członkowskich na warunkach ustanowionych przez wspomniane orzecznictwo”

ETS jako sąd konstytucyjny

C-143/88 i C-92/89 Zuckerfabrik

Sąd krajowy może zawiesić środek krajowy przyjęty w wykonaniu rozporządzenia wspólnotowego, jeśli ma poważne wątpliwości co do ważności środka wspólnotowego i, o ile kwestia ważności środka wspólnotowego nie została podniesiona przed Trybunałem Sprawiedliwości, wnosi ją do Trybunału, jeśli powstało nagłe niebezpieczeństwo poważnej i niepowetowanej szkody dla wnioskodawcy i jeśli sąd krajowy właściwie uwzględnił interes Wspólnoty.

Skutek aktów prawnych

Skutek Traktatów: 43/75 Defrenne v. Sabenna

 Czy art. 119 (art. 141 TWE) spełnia kryteria?

 

„Wszystkie państwa członkowskie w czasie pierwszego etapu zapewnią, a następnie utrzymają stosowanie zasady jednakowego wynagrodzenia dla mężczyzn i kobiet za jednakową pracę.

 

Dla celów niniejszego artykułu pod pojęciem “wynagrodzenia” należy rozumieć zwykła płacę podstawową i minimalną, jak również inne formy wynagrodzenia, tak w gotówce, jak i w naturze, otrzymywane przez osobę zatrudnioną od jej pracodawcy bezpośrednio lub pośrednio w związku ze świadczoną pracą.

 

Równość wynagrodzenia bez dyskryminacji ze względu na płeć oznacza:

a) w przypadku pracy na akord określenie jednakowej jednostki rozliczeniowej za jednakową pracę;

b) w przypadku wynagrodzenia za czas pracy wypłacanie jednakowego wynagrodzenia za pracę na tym samym stanowisku.”

Rozporządzenia: 40/69 Bollmann

„Ponieważ rozporządzenie (...) wiąże w całości i jest bezpośrednio stosowane we wszystkich państwach członkowskich, państwo członkowskie nie może- chyba że co innego stanowi rozporządzenie - podejmować działań na rzecz wykonania rozporządzenia, których przedmiotem byłaby zmiana znaczenia lub uzupełnienie jego przepisów. W zakresie, w jakim państwa członkowskie przekazały kompetencję do stanowienia prawa (...) Wspólnotom, tracą one uprawnienie do stanowienia prawa w tej dziedzinie”.

94/77 Fratelli Zerbone

„Nawet jeżeli administracja poszczególnych państw członkowskich - w przypadku trudności interpretacyjnych - może czuć się zmuszona do podejmowania działań na rzecz wykonania wspólnotowego rozporządzenia i przy tej okazji do wyjaśniania wątpliwości, to może czynić to jedynie przy poszanowaniu postanowień wspólnotowych. W szczególności urzędy poszczególnych państw członkowskich nie mogą ustalać wiążących reguł interpretacji”.

Decyzja: art. 288 Decyzja, która wskazuje adresatów wiąże tylko tych adresatów

9/70 Grad /SACE/ decyzja może nałożyć bezpośrednio skuteczne obowiązki tylko na adresata

jeśli skierowana jest do państwa członkowskiego - nie może wywoływać skutków horyzontalnych

Dyrektywa: 41/74 Van Duyn argumenty:

a) art. 189 [ obecnie 249] zapewnia, że dyrektywa jest prawnie wiążąca ...

b) effet utile

c) art. 177 [obecnie 234]

• 148/78 postępowanie karne p. Ratti

d) estoppel - nie można czerpać korzyści z niewykonania obowiązku

• 148/78 Ratti

„…do czasu, aż nie upłynie okres wskazany dla państw członkowskich dla inkorporowania postanowień dyrektywy do ich prawa wewnętrznego dyrektywa nie może skutkować bezpośrednio; skutek taki powstaje wraz z upływem wskazanego okresu jeśli państwo nie wywiązało się ze zobowiązania”

152/84 Marshall

„Dyrektywa sama przez się nie może nałożyć obowiązków na jednostkę (...) postanowienie (dyrektywy) jako takie nie może być powołane przeciwko takiej osobie”

„Zgodnie z art. 189 [obecnie 249] TWE wiążący charakter dyrektywy, z którego wynika podstawa możliwości powołania się na dyrektywę przed sądem krajowym, istnieje tylko w stosunku do „każdego państwa członkowskiego, do którego jest skierowana.”

Powołanie przez jednostkę dyrektywy przeciwko państwu możliwe jest niezależnie od tego, czy państwo działa jako władza publiczna lub pracodawca. W obu przypadkach chodzi o to, aby państwo nie czerpało korzyści z własnego niewykonania zobowiązania wspólnotowego.

Skutek incydentalny i obiektywny dyrektyw:

C-194/94 CIA Security International

naruszenie obowiązku notyfikacji − defekt − „powoduje w ten sposób niestosowanie norm technicznych do jednostek, co zapewnia efektywność wspólnotowej kontroli prewencyjnej, którą przewiduje dyrektywa w celu zapewnienia swobodnego przepływu towarów, osiąga zatem co było zamierzone.”

Dyrektywy mogą wywoływać skutki incydentalne w stosunkach między jednostkami:

• dyrektywa nie tworzy w takich sytuacjach ani praw ani obowiązków dla jednostek

• prawo krajowe może nie móc być zastosowane, ponieważ państwo członkowskie nie spełniło wymogów proceduralnych dyrektywy - jednostka nie może naruszyć przepisów, które same są bezprawne.

Skutek obiektywny dyrektyw

• wymóg uwzględniania przez sądy krajowe dyrektywy z urzędu w celu zapewnienia jej pełnej efektywności, w związku z badaniem zgodności prawa krajowego - ustawy, decyzji administracyjnej itp. z dyrektywą.

Pośredni skutek prawa Unii:14/83 Von Colson

Doktryna przychylnej interpretacji/ z zasady lojalności

„...stosując prawo wewnętrzne, w szczególności postanowienia specjalnie wprowadzone w celu wykonania dyrektywy, sąd krajowy powinien, tak dalece jak jest to możliwe, interpretować prawo wewnętrzne, w świetle treści i celu dyrektywy, aby osiągnąć skutek zamierzony w art. 189 (3)”

„Do sądu krajowego należy interpretowanie i stosowanie ustawodawstwa przyjętego w celu wykonania dyrektywy w zgodzie z wymogami prawa wspólnotowego, tak dalece jak pozostawiono mu swobodę do takiego działania w prawie krajowym”.

80/86 Kolpinghuis

„(O)bowiązek ten ograniczają ogólne zasady prawa, które tworzą część prawa wspólnotowego, w szczególności zasady pewności prawa i nieretroaktywnego działania prawa. Z tego powodu dyrektywa nie może sama z siebie i niezależnie od prawa krajowego przyjętego dla jej wdrożenia przez państwo członkowskie stanowić podstawy odpowiedzialności karnej lub zaostrzać odpowiedzialności karnej osób naruszających jej przepisy”

C-106/89 Marleasing - prawo wew. wcześniejsze w stosunku do dyrektywy

„Sąd krajowy rozpatrując sprawę ... zobowiązany jest do interpretowania swojego prawa krajowego w świetle celu i treści dyrektywy tak, aby wykluczyć możliwość uznania za nieważną spółki na innych podstawach niż te przewidziane w art. 11 dyrektywy.”

C 334/92 Wagner Miret

„zasada interpretacji zgodnie z dyrektywą powinna być w szczególności stosowana, gdy sądy krajowe uważają, tak jak w tym przypadku, że wcześniej istniejące postanowienia prawa krajowego spełniają wymogi dyrektywy, o którą chodzi”

„tak dalece jak jest to możliwe” (w tym przypadku ETS uznał, że nie jest możliwe)

C-397-42/01 Pfeiffer

„Wymóg dokonywania wykładni zgodnej prawa krajowego jest związany z systemem Traktatu, gdyż zezwala sądowi krajowemu na zapewnienie, w ramach jego właściwości, pełnej skuteczności prawa wspólnotowego, gdy ten rozpatruje spór przed nim zawisły.

O ile zasada dokonywania wykładni zgodnej prawa krajowego dotyczy głównie przepisów krajowych przyjętych w celu transponowania danej dyrektywy, to nie ogranicza się ona jednakże do wykładni tych przepisów, ale sąd krajowy powinien brać pod uwagę całość norm prawa krajowego dla oceny tego, w jaki sposób mogą być stosowane, aby nie osiągnąć rezultatu sprzecznego z celem dyrektywy”

 W tym kontekście, jeśli prawo krajowe, stosując uznane przez nie metody wykładni, zezwala, w pewnych okolicznościach, na taką wykładnię przepisu krajowego porządku prawnego, że konflikt z inną normą prawa krajowego zostanie uniknięty lub na ograniczenie w tym celu zakresu danego przepisu poprzez stosowanie go tylko jeżeli jest zgodny z tą normą, sąd krajowy jest zobowiązany stosować te same metody w celu osiągnięcia rezultatu wytyczonego przez dyrektywę.

C-105/03 Pupino

Spoczywający na sądzie krajowym obowiązek uwzględnienia treści decyzji ramowej przy dokonywaniu wykładni odpowiednich przepisów prawa krajowego przestaje obowiązywać w chwili, gdy prawo krajowe nie może być zastosowane w sposób, który doprowadziłby do rezultatu zgodnego z celem wytyczonym przez tę decyzję ramową. Innymi słowy, zasada wykładni zgodnej nie może stanowić podstawy do dokonywania wykładni prawa krajowego contra legem. Zasada ta wymaga jednak, aby w odpowiednim przypadku sąd krajowy wziął pod uwagę całokształt prawa krajowego celem dokonania oceny, w jakim stopniu prawo to może zostać zastosowane w taki sposób, który nie prowadziłby do rezultatu sprzecznego z celem wytyczonym przez decyzję ramową.

Kiedy powstaje obowiązek przychylnej interpretacji:

• wraz z wejściem w życie dyrektywy?

• od momentu przyjęcia przepisów implementujących?

• z upływem terminu implementacji?

C-212/04 Adeneler

„ …przed upływem terminu na dokonanie transpozycji dyrektywy państwom członkowskim nie można zarzucić, że nie ustanowiły jeszcze w swych porządkach prawnych środków wykonujących dyrektywę.

 Wynika z tego, że w razie spóźnionej transpozycji dyrektywy ciążący na sądach krajowych ogólny obowiązek dokonywania wykładni prawa krajowego w sposób zgodny z dyrektywą powstaje z chwilą upływu terminu na dokonanie transpozycji dyrektywy”.

„W świetle orzecznictwa Trybunału z art. 10 akapit drugi WE w związku z art. 249 akapit trzeci WE i samą dyrektywą wynika, że w okresie przewidzianym na dokonanie transpozycji dyrektywy będące jej adresatami państwa członkowskie są zobowiązane do powstrzymania się od przyjmowania przepisów, których charakter poważnie zagraża osiągnięciu rezultatu wskazanego przez tę dyrektywę (…). W tym kontekście nie ma znaczenia, czy sporny przepis prawa krajowego, przyjęty po wejściu w życie niniejszej dyrektywy, służy jej transponowaniu, czy też nie (…).

 Jako że wszystkie władze państw członkowskich są zobowiązane do zapewnienia pełnej skuteczności postanowień prawa wspólnotowego (…), wskazany w poprzednim punkcie obowiązek powstrzymania się dotyczy również sądów krajowych.

 W świetle powyższego począwszy od daty wejścia w życie dyrektywy sądy państw członkowskich zobowiązane są tak dalece jak jest to możliwe do powstrzymania się od dokonywania wykładni prawa wewnętrznego w sposób, który poważnie zagrażałby − po upływie terminu dla jej transpozycji − osiągnięciu wskazanego w niej rezultatu”.

Dochodzenie roszczeń opartych na prawie Unii przed sądami krajowymi:Art. 19 ust 1 TFUE

Państwa Członkowskie ustanawiają środki niezbędne do zapewnienia skutecznej ochrony prawnej w dziedzinach objętych prawem Unii.

Zasada odpowiedzialności odszkodowawczej państwa za szkody poniesione przez jednostki w związku z naruszeniem przez państwo prawa Unii

Odpowiedzialność za nieimplementowanie dyrektywy:

C-6/90 i C-9/90 Francovich

• odpowiedzialność odszkodowawcza jako środek zapewniający efektywność w sytuacji, gdy skuteczność normy jest w pełni uzależniona od podjęcia działań przez państwo czł.

• Zasada solidarności (art. 4 ust 3 TUE) obowiązek likwidacji nielegalnych skutków naruszenia prawa wspólnotowego

• zasada odpowiedzialności państwa jest nieodłącznym elementem systemu Traktatu

Warunki:

1. Rezultatem przewidzianym przez dyrektywę jest przyznanie praw jednostkom

2. Treść tych praw daje się określić na podstawie przepisów dyrektywy

3. Istnieje związek przyczynowy między naruszeniem prawa przypisanym państwu a szkodą poniesioną przez jednostkę

C-91/92 Paola Faccini Dori

W przypadku braku w wyznaczonym terminie przepisów transponujących dyrektywę konsumentom nie przysługuje w ich stosunkach z przedsiębiorcami, z którymi zawarli umowę, i na podstawie samej tylko dyrektywy, prawo do odstąpienia od tej umowy i nie mogą się oni powoływać na to prawo przed sądami krajowymi. Sąd krajowy jest jednakże zobowiązany, stosując przepisy prawa krajowego, zarówno wcześniejsze, jak późniejsze od dyrektywy, interpretować je, na ile to tylko możliwe, w świetle litery i celów tej dyrektywy.

na wypadek gdy rezultatu zakładanego w dyrektywie nie można osiągnąć w drodze wykładni, prawo wspólnotowe nakłada na państwa członkowskie obowiązek naprawienia szkód, jakie wyrządzą one jednostkom z powodu braku transpozycji dyrektywy, pod warunkiem spełnienia trzech przesłanek.

C-46/93 Brasserie du Pecheur , C-48/93 Factortame

zasada odpowiedzialności państwa:

“nie może zostać wyłączona, jeżeli naruszenie dotyczy bezpośrednio stosowanych przepisów prawa wspólnotowego.” - „bezpośrednie stosowanie „ stanowi tylko gwarancję minimum”

Warunki, w których naruszenie prawa wspólnotowego powoduje prawo do odszkodowania:

• Zasady prawa wspólnotowego (zasada efektywności)

• Zasada solidarności

• Uwzględnienie przesłanek odpowiedzialności WE (zasady ogólne wspólne dla systemów prawnych pn.czł)

Bezprawność legislacyjna

W przypadku naruszenia przez państwo członkowskie prawa wspólnotowego, które można przypisać krajowemu ustawodawcy działającemu w dziedzinie, w której dysponuje on szerokim zakresem swobodnego uznania w dokonywaniu rozstrzygnięć prawodawczych, poszkodowanym jednostkom przysługuje prawo do odszkodowania, jeżeli naruszona norma prawa wspólnotowego ma na celu ustanowienie na ich korzyść uprawnień, postępowanie państwa wyczerpuje znamiona naruszenia prawa oraz istnieje bezpośredni związek przyczynowy między tym naruszeniem a szkodą wyrządzoną jednostce.

Kryteria odpowiedzialności odszkodowawczej państwa członkowskiego z tytułu bezprawności legislacyjnej:

• norma, na którą powołuje się skarżący musi mieć na celu nadanie jednostce uprawnienia (ma miejsce pogwałcenie nadrzędnej normy prawa dotyczącej ochrony jednostek)

• naruszenie jest wystarczająco poważne (władze prawodawcze w sposób oczywisty i rażący przekroczyły granice swobody oceny)

• musi występować związek przyczynowo-skutkowy pomiędzy naruszeniem ciążącego na państwie członkowskim zobowiązania a poniesioną szkodą

Sąd krajowy nie może w ramach obowiązującego ustawodawstwa krajowego uzależnić odszkodowania od stwierdzenia wykraczającej poza wyczerpanie znamion naruszenia prawa wspólnotowego winy umyślnej lub niedbalstwa organu państwa, któremu przypisuje się uchybienie.

rozstrzygające znaczenie dla stwierdzenia, czy wyczerpane zostały znamiona naruszenia prawa, ma oczywiste i poważne wykroczenie przez państwo członkowskie lub przez instytucję Wspólnoty poza granice przysługującego im swobodnego uznania.

 W tej kwestii wśród elementów, jakie właściwy sąd winien wziąć pod uwagę, należy wymienić stopień jasności i precyzji naruszonej normy, zakres swobodnego uznania, jaki naruszona norma pozostawia władzom krajowym lub wspólnotowym, umyślny lub nieumyślny charakter popełnionego uchybienia lub spowodowanej szkody, usprawiedliwiony lub nieusprawiedliwiony charakter ewentualnego błędu w stosowaniu prawa, okoliczność, że postępowanie jednej z instytucji Wspólnoty mogło przyczynić się do zaniechania, wydania lub utrzymania w mocy przepisów lub praktyki krajowej sprzecznych z prawem wspólnotowym.

W każdym razie znamiona naruszenia prawa wspólnotowego są w sposób oczywisty wyczerpane, jeżeli uchybienie trwało mimo ogłoszenia wyroku stwierdzającego zarzucane uchybienie, wydania orzeczenia prejudycjalnego lub istnienia utrwalonego orzecznictwa Trybunału w danej dziedzinie, z których wynika bezprawny charakter omawianego postępowania.

C-178, 179 i 188-190/94 Dillenkofer

brak wykonania dyrektywy sam w sobie stanowi „wystarczająco poważne naruszenie”

Odpowiedzialność za akty administracyjne

C-5/94 Hedley Lomas

Wystarczająco poważne naruszenie jest przesłanką konieczną do powstania obowiązku naprawienia szkody jednostce

„jeśli państwo członkowskie, które dokonało naruszenia postanowień prawa wspólnotowego przyznających prawa jednostkom, w czasie popełniania naruszenia nie miało prawnej możliwości wyboru lub miało ograniczone możliwości działania według swojego uznania lub nie miało ich wcale, jakiekolwiek naruszenie prawa wspólnotowego może być wystarczające do uznania, iż miało miejsce wystarczająco poważne naruszenie”

 

 C-224/01 Gerhard Köbler v. Austria

odpowiedzialność państwa za naruszenie prawa WE przez sąd ostatniej instancji

• norma prawa WE, która została naruszona dotyczy uprawnienia nadanego jednostce

• naruszenie jest wystarczająco poważne / musi być oczywiste

• związek przyczynowy między naruszeniem i szkodą

naruszenie jest wystarczająco poważne w każdym przypadku, w którym decyzja sądu w sposób oczywisty nie respektuje orzecznictwa Trybunału w danej dziedzinie

Do każdego państwa członkowskiego należy wskazanie sądu właściwego do rozstrzygania skarg dotyczących tego rodzaju odszkodowania

C-173/03 Traghetti del Mediterraneo SpA

„Wykluczenie wszelkiej możliwości pociągnięcia państwa do odpowiedzialności w sytuacji, gdy naruszenie zarzucane sądowi krajowemu wynika z interpretacji przepisów prawa lub oceny okoliczności faktycznych i dowodów, oznaczałoby naruszenie samej istoty zasady odpowiedzialności państwa i prowadziłoby do sytuacji, w której jednostki nie mogłyby skorzystać z żadnej ochrony sądowej w przypadku popełnienia przez sąd krajowy orzekający w ostatniej instancji oczywistego błędu podczas wspomnianych czynności udzielania wykładni lub dokonywania oceny.

Zasada autonomii proceduralnej:

Dochodzenie roszczeń unijnych przed sądami krajowymi odbywa się w oparciu o autonomię proceduralną, która oznacza, że w braku uregulowań prawa Unii warunki proceduralne i materialne dochodzenia roszczeń opartych na prawie Unii określa prawo krajowe

 

 Zasadę autonomii proceduralnej ograniczają:

 - zasada niedyskryminacji/ ekwiwalencji/ równoważności/

warunki proceduralne dochodzenia roszczeń unijnych nie mogą być mniej korzystne niż te, które dotyczą podobnych roszczeń prawa krajowego

- zasada efektywności/ efektywnej ochrony prawnej

… nie mogą prowadzić do uniemożliwienia lub nadmiernie utrudniać wykonywanie w praktyce praw uzyskanych przez jednostki na mocy prawa Unii

Unijne środki ochrony prawnej obejmują:

• restytucję prawa (przywrócenia stanu sprzed naruszenia),

• tymczasowe środków zabezpieczających powództwo,

• odszkodowania.

Podstawa: zasada efektywnej ochrony prawnej i efektywności (effet utile) - państwa członkowskie są zobowiązane eliminować krajowe normy proceduralne nadmienienie utrudniające korzystanie z praw unijnych

C-313/05 Brzeziński

„41 (...) art. 90 akapit pierwszy WE należy interpretować w ten sposób, że sprzeciwia się on podatkowi akcyzowemu w zakresie, w jakim kwota podatku nakładana na pojazdy używane starsze niż dwa lata, nabyte w państwie członkowskim innym niż to, które wprowadziło taki podatek, przewyższa rezydualną kwotę tego podatku zawartą w wartości rynkowej podobnych pojazdów, które zostały zarejestrowane wcześniej w państwie członkowskim, które nałożyło podatek. Do sądu krajowego należy zbadanie, czy uregulowanie sporne w postępowaniu przed sądem krajowym, a w szczególności stosowanie § 7 rozporządzenia, ma takie skutki.”

C-213/89 Factortame Nr 2

19     (…) zapewnienie podmiotom prawa ochrony prawnej wynikającej z bezpośredniej skuteczności przepisów prawa wspólnotowego jest na mocy zasady współpracy ustanowionej w art. 5 traktatu zadaniem sądów krajowych (…).

20     (…) sprzeczne z wymogami wynikającymi z samej natury prawa wspólnotowego byłyby wszelkie przepisy obowiązujące w krajowym porządku prawnym oraz wszelka praktyka legislacyjna, administracyjna lub sądowa, powodujące ograniczenie skuteczności tego prawa poprzez odmowę przyznania sądowi, w którego kompetencji leży jego zastosowanie, uprawnienia do uczynienia, w momencie stosowania tego prawa, wszystkiego, co niezbędne do pominięcia krajowych przepisów ustawowych stojących na przeszkodzie, nawet tymczasowo, pełnej skuteczności prawa wspólnotowego

21     (…) skuteczność prawa wspólnotowego zostałaby ograniczona także w przypadku, gdyby norma prawa krajowego mogła uniemożliwić sądowi rozpatrującemu spór podlegający prawu wspólnotowemu zarządzenie środków tymczasowych w celu zapewnienia w pełni skuteczności przyszłego orzeczenia sądowego w przedmiocie istnienia dochodzonych uprawnień wynikających z prawa wspólnotowego. Dlatego sąd, który w takich okolicznościach zarządziłby środki tymczasowe, gdyby nie stała temu na przeszkodzie norma prawa krajowego, zobowiązany jest nie zastosować tej normy.

• Dochodzenie praw jednostki, w tym roszczeń odszkodowawczych, opartych na prawie Unii odbywa się przed sądami krajowymi.

• Istnienie środka „naprawczego” jest konsekwencją prawa przyznanego przez prawo Unii.

• Kryteria przyznawania środka ochrony prawnej są takie same jak odpowiadającego mu prawa (konsekwencja zasady efektywnej ochrony prawnej).

• Konstytutywne warunki przyznawania ochrony muszą być jednolite we wszystkich państwach członkowskich, stąd muszą być regulowane na płaszczyźnie unijnej. Normy wykonawcze, proceduralne mogą być stanowione na poziomie krajowym.

Skutek prawny umów międzynarodowych zawieranych przez UE:

art. 216 ust 2 TFUE - Umowy zawarte przez Unię wiążą instytucje Unii i Państwa Członkowskie.

181/73 Haegeman

„Umowa zawarta przez Radę na podstawie art. 228 i 238 Traktatu EWG [art. 207 i 216 218 TFUE] jest, w zakresie dotyczącym Wspólnot, aktem jednego z organów Wspólnot w rozumieniu podpunktu (b) pierwszego punktu art. 177. Z chwilą wejścia w życie jej postanowienia tworzą integralną cześć prawa Wspólnot.”

Skutek umów międzynarodowych:

• określa prawo UE

• zależy od intencji stron (brzmienie, przedmiot i cel) oraz spełnienia warunków bezpośredniej skuteczności norm konkretnej umowy zawartej przez WE/UE

87/75 Bresciani (konwencja z Yaounde)

Postanowienie umowy zawartej przez Wspólnotę z państwem trzecim musi być uważane za bezpośrednio skuteczne, kiedy uwzględniając jego brzmienie oraz przedmiot i cel umowy, zawiera ono jednoznaczne i precyzyjne zobowiązanie, którego wykonanie nie wymaga przyjmowania dodatkowych środków prawnych

WTO (GATT) 21/72 i 24/72 International Fruit Company

ETS uznał, że Porozumienie ze względu na elastyczność postanowień oraz koncyliacyjny system rozstrzygania sporów nie może zostać uznane za bezpośrednio skuteczne w krajowych porządkach prawnych państw członkowskich UE

C 149/96 Portugalia przeciwko Radzie

Trybunał jednak uznał się za właściwy do kontroli aktów instytucji UE w świetle prawa WTO jeżeli:

- środek prawa UE miał na celu implementację określonego zobowiązania wynikającego z prawa WTO;

- środek prawa UE odnosił się bezpośrednio do porozumień WTO.

Autonomiczny (konstytucyjny) porządek prawny UE wobec zobowiązań wynikających z prawa międzynarodowego

C-415/05P Kadi

281    W tej kwestii należy przypomnieć, że Wspólnota jest wspólnotą prawa, to znaczy, że zarówno państwa członkowskie, jak i instytucje podlegają kontroli zgodności wydanych przez nie aktów z podstawową kartą konstytucyjną, jaką stanowi traktat WE, oraz że traktat ten ustanawia zupełny system środków prawnych i procedur w celu powierzenia Trybunałowi Sprawiedliwości kontroli zgodności z prawem aktów instytucji (…).

282    Wypada także przypomnieć, że umowa międzynarodowa nie może naruszać struktury kompetencyjnej określonej w traktatach, a więc niezależności wspólnotowego systemu prawnego, nad której przestrzeganiem czuwa Trybunał zgodnie z wyłączną kompetencją, w którą jest wyposażony na podstawie art. 220 WE i którą uznał już zresztą za jeden z fundamentów Wspólnoty (…).

284    Z orzecznictwa Trybunału wynika także, że przestrzeganie praw człowieka stanowi przesłankę zgodności z prawem aktów wspólnotowych (…) oraz że niedopuszczalne są we Wspólnocie środki, które są nie do pogodzenia z poszanowaniem tych praw (…).

285    Z ogółu tych okoliczności wynika, że zobowiązania nałożone umową międzynarodową nie mogą skutkować naruszeniem zasad konstytucyjnych traktatu WE, wśród których znajduje się zasada, zgodnie z którą wszystkie akty wspólnotowe powinny przestrzegać praw podstawowych, przy czym przestrzeganie to stanowi przesłankę ich zgodności z prawem, a kontrola, czy przesłanka ta jest spełniona, należy do Trybunału w ramach zupełnego systemu środków prawnych ustanowionego w tym traktacie.

286    W tej kwestii należy podkreślić, że w kontekście takim jak w niniejszej sprawie kontrola zgodności z prawem, jaką powinien zapewnić sąd wspólnotowy, dotyczy aktu wspólnotowego służącego wykonaniu danej umowy międzynarodowej, a nie umowy jako takiej.

Prawo pierwotne (tworzone przez państwa):

1. Traktaty

2. Zasady ogólne - zasady wspólne dla wszystkich państw członkowskich, demokratycznych systemów prawa

(np. lex retro non agit, ochrona wolności człowieka)

3. Umowy międzynarodowe

4. Akty przyjmowane przez Radę Europy

Prawo wtórne (tworzone przez instytucje UE):

1. Dyrektywy

2. Rozporządzenia

3. Decyzje

4. Opinie i zalecenia tze. soft law

5. Rezolucje i inne (nie wiążące)

prawo krajowe

prawo krajowe

p.m.

p.m.

bezwarunkowy

(wykonanie przepisu jest uzależnione od woli stron)

kompletna

(zupełna)

jasny i precyzyjny

Prawo pierwotne (tworzone przez państwa):

5. Traktaty

6. Zasady ogólne - zasady wspólne dla wszystkich państw członkowskich, demokratycznych systemów prawa

(np. lex retro non agit, ochrona wolności człowieka)

7. Umowy międzynarodowe

8. Akty przyjmowane przez Radę Europy

Prawo wtórne (tworzone przez instytucje UE):

6. Dyrektywy

7. Rozporządzenia

8. Decyzje

9. Opinie i zalecenia tze. soft law

10. Rezolucje i inne (nie wiążące)

---