1.Przedmiot socjologii ekonomicznej

-dyscyplina korzystająca z analiz socjologicznych do analiz zjawisk ekonomicznych

-zadanie: przełamywanie wzajemnej izolacji socjologii i ekonomii

definicja aktora: w socjologii-w pełni zależny od grupy ,norm i wartości grupowych

w ekonomii- zupełnie niezależny

w socjologii ekonomicznej- nie jest ani w pełni niezależny

ani też całkowicie zależny

2.Pojęcie racjonalności w ekonomicznym i socjologicznym sensie

socjolog: uważa, że racjonalność zależy od czynników społecznych politycznych i psychologicznych; działania ekonomiczne odbywają się w warunkach ograniczeń podyktowanych pozycją jednostki w strukturze społecznej a także znaczeniami jakie przywiązuje ona do bogactwa, prestiżu i władzy

ekonomista: działania ekonomiczne są z założenia racjonalne, ponieważ są wynikiem wolnych wyborów kalkulujących aktorów w warunkach rzadkości dóbr, by pozyskać przewagi konkurencyjne na rynku; interesują go ograniczenia, ale inne niż te, które interesują socjologa( ograniczenia kapitałów fizycznych np. bogactwo ziemi; finansowe; ludzkie np. wykształcenie; technologiczne; zasoby społeczne np. zaufanie, układy i znajomości)

socjologia ekonomiczna: uwaga skupiona jest na zasobach społeczno-kulturowych np. na ograniczeniach poznawczych (informacyjnych), na aspiracjach ludzi, na trudnościach związanych z kontrolą dotrzymywania i egzekwowania umów, czyli na czynnikach o charakterze politycznym

Z punktu widzenia socjologa racjonalność zależy od okoliczności, miejsca, metod( odgórnych, oddolnych),zdolności aktorów itd. Rezultat obu typów analiz wydaje się podobny : ograniczenia prowadzą dom stopniowalności racjonalności; jednak ekonomistę charakteryzuje większy optymizm co do rezultatów działań interesujących go aktorów :przedsiębiorstw, gosp. Dom., konsumentów, narodowych ekonomii;

3.Model człowieka ekonomicznego,społecznego i społeczno-ekonomicznego

Człowiek ekonomiczny(homo oeconomicus)-cel jego działania: własny interes, w imię którego potrafi chłodno kalkulować i dbać o jego maksymalizację; w kalkulacji dominują kryteria logiczno-empiryczne takie jak zysk czy strata; osiągnięcie celu wymaga trafnego wykorzystania kapitałów-zasobów jakie homo oeconomicus ma do dyspozycji: finansowych, ludzkich, społecznych; ponieważ kapitały-zasoby są dobrami rzadkimi potrzebna jest umiejętność ich odpowiedniego wykorzystania; na tym polega istota przedsiębiorczości w więc kolejnego rzadkiego kapitału - zasobu; homo oeconomicus ma więc jasno określony cel, dla którego realizacji szuka środków, jakimi się posługuje, mają one charakter utylitarny;

Człowiek ekonomiczny nastawiony jest na efektywność, nie zwraca uwagi na ludzką stronę produkcji i wymiany (np. na sprawiedliwość społeczną),skupia on uwagę na samym sobie i na konsekwencjach swoich działań, a otoczenie jest tylko barierą, którą musi pokonać, by chronić swoje własne interesy; człowiek z głową, ale bez serca; typ postawy : „indywidualizm bez opamiętania”

Człowiek socjologiczny(homo sociologicus)-jednostka jest tutaj częścią składową względnie zintegrowanych wspólnot takich jak naród czy społeczność lokalna; grupa społeczna potrafi tutaj zdominować jednostkę; homo sociologicus odwołuje się w swoich działaniach raczej do wartości niż do interesów, jest gotów przyczynić się do osiągnięcia celów wspólnoty zrzekając się kontroli nad swoimi zasobami; chęć naprawy gdy jednostce się coś nie podoba ( w ekonomii- chęć rozstania);posługuje się takimi kategoriami oceny jak :dobry-zły, pozytywny- negatywny;

Wymiary	Człowiek ekonomiczny	Człowiek socjologiczny
Podmiot	Jednostka	Grupa,wspólnota(jednostka jako członek grupy, wspólnoty)
Motywacja:	Interes własny	Wartości(tradycja,solidarność,wloność Równość, wiara)
Kryteria ocen:	Racjonalność kalkulacyjna, utylitarne( np. zysk kontra strata)	Wielość racjonalności, nieracjonalności i irracjonalności, normatywne (np. dobre kontra złe)
Zasada działania:	Wolny wybór, ograniczenia twarde(np. kapitał, kadry)	Ograniczenia w działaniu (miękkie) Działają inni,działania mają rozmaite znaczenia,potęga zwyczjów, nawyków
Przestrzeń działania	Rynek, sfera prywatna	Społeczeństwo( rynek jako instytucja społeczna),sfera publiczna
Zasada organizacji przestrzeni społecznej	Interakcje jednostek, według preferencji i racjonalności proceduralnej	Wpływ polityki(władzy), według kryteriów racjonalności substancyjnej (np. sprawiedliwości społ.)
Cele analizy	Przewidywanie	Opis, wyjaśnienie, interpretacja
Metody	Formalne, matematyczne	Empiryczne,jakościowe
Metodologia	Redukcjonizm,indywidualizm	Holizm, organicyzm
Tradycja intelektualna	Smith,Marshall,Keynes, Samuelson	Marks,Durkheim,Weber,Parson

Człowiek społeczno-ekonomiczny(zakorzeniony instytucjonalnie)

-obie przedstawione wyżej teorie uważa się w socjologii ekonomicznej za skrajne i poszukuje syntezy, która lepiej korespondowałaby z nagromadzoną wiedzą empiryczną; wybory jakich dokonuje człowiek są wypadkową wielu czynników, które nie są w pełni racjonalne, a decyzje nie mogą być optymalne a jedynie zadowalające(pojęcie ograniczonej racjonalności; March i Simon);Schemat analityczny zachowań człowieka społeczno-ekonomicznego:

1.Reguły-wzory instytucjonalne; mają one charakter zew. Wobec jednostki, a człowiek jest w nich zakorzeniony; wzory te mogą się odnosić do rodziny, szkoły, miejsca pracy itd.

2.Wybory indywidualne-zadowalające decyzje podejmowane na podstawie posiadanych informacji, uwzględniające poziom aspiracji człowieka; aspiracje te określają tempo, intensywność i gotowość do szukania lub zaprzestania szukania informacji;

3.Modele mentalne-chodzi o poznawcze interpretacje otoczenia, których dokonuje jednostka na podstawie własnych doświadczeń i obserwacji zew. Wzorów; modele te maja charakter wew.

4.Zachowania jednostki-realne działania i doświadczenia człowieka w gospodarce

4.Pojęcie strategii exit (rozstania) i voice (krytyki)

exit-strategia ta dotyczy człowieka ekonomicznego; jednostka łatwo podejmuje decyzję gdy stwierdza, że oferty rynkowe nie odpowiadają jej interesom;

voice-strategia ta dotyczy człowieka socjologicznego i oznacza chęć naprawy, gdy jednostce się coś nie podoba.

5.Podażowy i popytowy model biurokracji wg Niskansena

Oba modele dotyczą tego, że biurokracja, zwłaszcza państwowa, zachowuje się jak łupieżca dbający o własne interesy a nie o interesy państwa;

• w potażowym modelu biurokracji biurokraci są przedstawiani jako dbający o ekspansję swoich urzędów, dbający o zagwarantowanie miejsc pracy i zarobków, prestiż itd. Nie hamuje ich przecież motyw zysku, bo mogą brać pieniądze z budżetu czyli z kieszeni podatników; problem ma szerszy wymiar jako, że nie tylko taka lub inna biurokracja, ale również politycy menedżerowie i inne grupy społeczne zachowują się najczęściej w sposób zbliżony do homo oeconomicus; zjawisko to nosi nazwę rent-seeking (pogoń za rentą) i chodzi o wpływanie na rząd by podejmował dogodne dla konkretnych interesów decyzje;

popytowy model biurokracji przedstawia presję różnych oddolnych grup nacisku na rozbudowę państwa (państwo dobrobytu), gdyż chcą one zaspokoić potrzeby socjalne (uzasadnione i nieuzasadnione);chodzi często o zjawisko klientelizmu czy free ride (jazda na gapę, czyli za darmo); biurokraci nie mają na ogół nic przeciwko temu, by takim presjom ulegać, bo sprzyja to obronie ich własnych interesów; nie uwzględniają też konsekwencji swoich działań: zmniejszania się stabilności politycznej;

6.Weberowska koncepcja przyczyn rozwoju kapitalizmu.

Jest przedstawiany jako twórca teorii instytucjonalnej.

-- historia jest kształtowana przez znaczenia jakie ludzie nadają własnym działaniom oraz działaniom innych

-- podział na świat zewnętrzny (przyroda) i wewnętrzny (postrzegany przez ludzi)

-- podział typów działań : 1.tradycyjne

2.afektualne (oparte na emocjach)

3.racjonalne (nastawione na realizację wartości ostatecznych)

4. racjonalne ( nastawione na realizację celu, instrumentalne)

Dwa ostanie typy to organizacja formalna.

Łańcuch przyczyn powstania kapitalizmu :

Dwa rodzaje zmiennych :

1) Elementy racjonalnego kapitalizmu :

• Przedsiębiorcza organizacja kapitału - dążenie do zysku

• Zracjonalizowana technologia - kiedy na rynku pojawia się masowe zapotrzebowanie na technologię (to daje zysk)

• Wolna siła robocza

• Nieograniczone (wolne) rynki - handel nie może być ograniczony

2) Warunki - przyczyny powstania kapitalizmu

• Przewidywalne prawo - np. reguły spisywania umów, a także prawo, które stoi na straży transakcji i umów

• Niedualistyczna etyka ekonomiczna - działanie religii jako czynnik sprawczy. Postawa protestantów to metodyczna organizacja pracy i dążenie do zysku.

• Państwo biurokratyczne

• Prawa obywatelskie

Są jeszcze warunki przedwstępne (ulokowane czasem w odległej historii) - pieniądz, armia urzędnicy itd.

7. Zależność rozwoju gospodarczego od rozwoju praw obywatelskich wg D.Northa.

-- zajmował się problematyką wzrostu gospodarczego, który miał miejsce tylko w niektórych krajach.

-- rozwija analizę instytucjonalną, która umożliwia pokazanie ścieżek zależności rozwoju gospodarczego od uformowania się praw własności do praw wolnościowych (obywatelskich, politycznych i religijnych)

-- istnieje ścisły pozytywny związek między ustanowieniem tych praw a wzrostem gospodarczym.

-- im bardziej chronione prawa wolnościowe tym mniejsze koszty transakcyjne

-- wybory ekonomiczne zależą zatem od struktury praw i ich ochrony

Różne sposoby rozwiązywania napięć między rządzącymi i rządzonymi:

Anglia - powstanie parlamentu i zabranie królowi części praw, trójporozumienie między królem, parlamentem i kupcami - demokracja konstytucyjna.

Hiszpania - stopniowa centralizacja władzy, rozwój państwa biurokratycznego i przejęcie władzy przez urzędników (których nie można było kontrolować), podniesienie podatków (bo brakowało pieniędzy na wojny), konfiskata mienia, stagnacja a potem zmierzch gospodarki.

Ogólnie: związek między zmainą instytucjonalną a wzrostem gospodarczym

+ podatki obywateli a dochody państwa:

A - parlament ustanawia, a król otrzymuje dochody

H - szlachta i duchowieństwo nie płacą podatków

+ sposób rozwiązywania napięć między królem a poddanymi :

A - stałe przetargi, trójporozumienie

H - narzucone przez koronę

+ ustrój gospodarczy:

A - ochrona prawa własności

H- biurokracja państwa, koncesje, pułapy cen

+ rezultaty gospodarcze:

A - rozwój handlu i przemysłu

H - stagnacja ekonomiczna, upadek rolnictwa

+ ustrój polityczny:

A - demokracja konstytucyjna (wolności obywatelskie)

H - imperium biurokratyczne (prześladowania).

8. Zależność rozwoju gospodarczego od sprawiedliwości społecznej wg K.Polanyi'ego

Zadaniem gospodarki jest dbanie o stosunki społeczne, np. eliminowanie konfliktów dzięki

takiemu systemowi alokacji bogactwa, który byłby zgodny z wartościami społecznymi.

Zaspokajanie potrzeb przez ludzi potrzeb materialnych (ściślej - organizowanie się

gospodarki) odbywa się na 3, zwykle współistniejące sposoby, choć w pewnych okresach któryś z nich może dominować nad pozostałymi:

(1) Mechanizm wzajemności, odwzajemniania - ruch dóbr między symetrycznymi jednostkami czy grupami np. dawanie prezentów. Uzależnia ono ludzi od siebie, ale też sprzyja ich integracji. Mechanizm ten rzadko wiąże się z zyskiem.

(2) Mechanizm redystrybucji - ruch dóbr i usług, którymi kieruje scentralizowany system np. przez władzę państwową. Nałożenie i zbieranie podatków, a potem zorganizowanie pomocy socjalnej. Czasem kierujemy się nie centralną decyzją ale zwyczajem.

(Smelser wyróżnił jeszcze system mobilizacji - alokacja dóbr na zasadzie czysto politycznej).

(3) Mechanizm wymiany rynkowej - dążenie do zysku.

Polanyiego interesowały niszczycielskie efekty alokacji rynkowej. Niszczenie więzi społecznych, pozostawienie ludzi bez płaszcza ochronnego, wzrost nędzy i gwałtownych konfliktów. Twierdził, że samoregulacja rynkowa sprzyja wąskiemu ekonomizmowi i rujnuje więzi społeczne, gdyż dzieli społeczeństwa na atomy. Był jednak świadom niebezpieczeństw, jakie niesie ze sobą ekonomia scentralizowana - zagraża wolności jednostki.

Zmiany w systemach alokacji można tłumaczyć nie tylko względami politycznymi czy społeczno - kulturowymi ale też względami efektywnościowymi.

9. Alternatywy porządku społecznego: wg T. Hobbsa i A. Smitha.

Problem : co powinno pełnić rolę siły napędowej kraju - państwo czy system rynkowy.

Hobbes: państwo absolutne to najlepszy sposób uniknięcia anarchii jaką przynosi współzawodnictwo między ludźmi. Bez autorytarnego państwa społeczeństwo będzie pogrążać się w chaosie. Ludzie są racjonalni ale nie kolektywnie tzn. walczą tylko o swoje interesy. Dlatego trzeba ich poddać prawu.

Simth: teoria o „niewidzialnej ręce rynku”, wzajemnie korzystna wymiana, poczynania egoistyczne jednostek gwarantują „bogactwo narodów”. To rynek jest kluczem do lepszej przyszłości.

Należy szukać odpowiednich proporcji między takimi dwoma rozwiązaniami.

10. Główne sprzeczności współczesnego kapitalizmu w krajach zachodnich.

Bell : zachodni kapitalizm jest pełen sprzeczności, ponieważ logiki funkcjonowania trzech zasadniczych systemów współczesnego społeczeństwa są zupełnie odmienne :

1. w syst. ekonomiczno - technicznym, efektywność, biurokracja, hierarchiczność - jednostka jest traktowana przedmiotowo.

2. w syst. politycznym - równość wobec prawa i uczestnictwa politycznego - jednostka ma prawa podmiotowe.

3. w syst. kulturowym - samorealizacja i hedonizm - jednostka jest nastawiona antyinstytucjonalnie.

Offe zastanawiał się co można zrobić, aby wyeliminować te sprzeczności. Doszedł do wniosków :

-- jeśli każdy obywatel będzie mógł być uczestnikiem stosunków towarowych to nie będzie większych sprzeczności.

-- aby to osiągnąć, to państwo kapitalistyczne nie wkracza ze swoimi zasadami politycznymi do gospodarki prywatnej. Państwo wspomaga pomnażanie akumulacji prywatnej.

-- warunki te są właściwie nie do spełnienia. Administracja państwowa ma skłonność do kontrolowania. Rozrastanie się państwa socjalnego.

-- umacnianiu się państwa towarzyszy mniejsza skłonność ludzi do ryzyka.

11. Koncepcje mieszanego ustroju społeczno - gospodarczego.

Systemy mieszane jako sposoby unikania sprzeczności i konfliktów między systemami

Interwencjonizm państwowy.

Interwencja państwa w rynek (cykl koniunkturalny), by zapewnić równowagę makroekonomiczną. Zachęta do działań w sferze socjalnej, co zaowocowało ukształtowaniem się państwa dobrobytu. Państwo spraw socjalnych.

Neokorporacjonizm.

Wykorzystanie negocjacji między szczytami organizacji i grup interesów a państwem. Utrzymanie pokoju społecznego i wzrostu gospodarczego.

Nowe siły napędowe.

Wzrost gospodarczy (społeczeństwo przemysłowe) i rewolucja naukowo - techniczna (społeczeństwo proindustrialne, społeczeństwo programowalne).

Nowy typ ładu społecznego.

-planowanie dla wolności

-ład porozumień zbiorowych.

12. Typologia ustrojów w zależności od stopnia zaangażowania państwa w gospodarkę wg F. Blocka.

Wymienia on 5 typów państw, które umieszcza na osi samoregulacji rynkowej i osi państwowej kontroli gospodarki. Kryterium typologii jest pytanie: ile państwa w gospodarce?

Niska samoregulacja rynkowa i wysoka państwowa kontrola gospodarki:

-państwo socjalistyczne,

-państwo rozwojowe,

-państwo praw socjalnych,

-państwo stabilizacji makroekonomicznej,

-państwo dóbr publicznych

wysoka samoregulacja rynkowa i niska państwowa kontrola gospodarki.

Państwo dóbr publicznych- zajmuje się dobrami, których prywatnemu przedsiębiorcy nie opłaca się produkować, np. badania naukowe, wyprawy kosmiczne, transport. Również są to dobra wymagające usuwania negatywnych skutków ubocznych, np. zanieczyszczanie środowiska naturalnego czy długość dnia roboczego. Także dobra mieszane.

Państwo stabilizacji makroekonomicznej- stara się ograniczyć skutki cyklu koniunkturalnego.

Państwo praw socjalnych- wynik rozszerzenia praw obywatela na kwestie socjalne. Instytucja, która ma się nimi zajmować, jest welfare state.

Państwo rozwojowe- (np. azjatyckie tygrysy) aktywna rola państwa jako czynnik rozwoju gospodarki. Mówi się o państwie jako zastępczym przedsiębiorcy.

Państwo socjalistyczne- potępiono własność prywatną i samoregulujący się rynek, widziano w nim źródło alienacji i wyzysku.

13. Liberalna, konserwatywna i socjaldemokratyczna koncepcja welfare state.

Welfare state- ozn., że państwo bierze na siebie prawa socjalne obywateli.

Liberalne welfare state- pomoc socjalna jest skromna, skierowana głównie do ludzi o niskich dochodach, większość społeczeństwa podlega działaniu sił rynkowych. Model ten sprzyja dualizmowi klasowo- politycznemu.

Konserwatywne (korporacjonistyczne) welfare state- nabywanie praw odbywa się pod nadzorem państwa, na kształtowanie się tego modelu miał wpływ socjalizm i Kościół.

Socjaldemokratyczne welfare state-pomoc społeczna obejmuje nie tylko klasę robotniczą, ale także klasy średnie. Odrzuca się dualizm państwa i rynku, państwo bierze na siebie zapewnienie najwyższych standardów, Anie tylko zapewnienie potrzeb minimalnych. Ideałem jest rozwój niezależności jednostkowej. Jest to połączenie liberalizmu i socjalizmu.

14. Argumenty przeciw welfare state.

Argumenty ekonomiczne, związane z trudnościami finansowania transferów socjalnych (przeciążenie gospodarki). Etapy zmian:

-zwiększone transfery socjalne- państwo dobrobytu,

-zmuszają do zwiększenia podatków,

-zwiększenie podatków prowadzi do mniejszych oszczędności i zmniejszenia inwestycji,

nieuniknione następstwa: obniżająca się efektywność ekonomiczna, mniejsza innowacyjność i zmniejszenie wzrostu gospodarczego.

Argumenty polityczne, związane z przeciążeniem państwa.

Wskutek szczodrej pomocy socjalnej politycy zwiększyli oczekiwania ludzi, że teraz nie mogą spełnić ich bez narażania kondycji gospodarki.

Argumenty społeczno- kulturowe.

Welfare state zmniejsza jednostkową odpowiedzialność i samodzielność (uzależnia ludzi). Wzrasta roszczeniowość i umacnianie się postaw etatystycznych. Interwencja państwa może niszczyć rodzinę i sprzyjać wzrostowi liczby ludzi marginesu.

Dodatek.

Odmiany welfare state:

-koncepcja rezydualna- w normalnym społeczeństwie rodzina i rynek zaspokajaą potrzeby socjalne ludzi,

-koncepcja instytucjonalna- istnieje zorganizowany system usług socjalnych mający na celu pomoc jednostkom lub grupom w zaspokajaniu standardowych potrzeb życiowych, np. zdrowotnych.

Typy państw wg Jamesa Buchanan'a:

-państwo socjalistyczne- bierze na siebie zadnie zapewnienia ludziom dóbr i usług,

-państwo transferowe- zabiera podatki od jednych i następnie transferuje je w postaci pomocy socjalnej dla drugich. Dzieli się na welfare state i państwo przemiałowe.

Skutki socjalizmu klasycznego:

-biurokratyzacja systemu,

-paternalizm państwa,

-stałe niedobory dóbr,

-miękkie ograniczenia budżetowe.

---