SOCJOLOGIA EKONOMICZNA

1). Przedmiot socjologii ekonomicznej. Definicja dyscypliny i główne problemy badawcze. Koncepcje człowieka w gospodarstwie: homo oeconomicus i homo sociologicus.

- socjologia ekonomiczna to:

1) zastosowanie analizy socjologicznej do badań ekonomicznych

2) powiązania (tej) analizy - wskazuje na powiązania między gospodarką, polityką a kulturą

- odrębność socjologii i ekonomii - nie ważne są różnice dziedzin, ważne jakie problemy dana dziedzina rozwiązuje i na ile dorobek drugiej może być w tym pomocny

* CZŁOWIEK jako jednostka SPOŁECZNA i EKONOMICZNA

1. wg Allan Turaine'a, który był badaczem socjologii gospodarczej i politycznej - scena społeczna ma teatralny charakter, gdzie występują aktorzy grający swoje role społeczne (człowiek w socjologicznym rozumieniu jest więc postrzegany jako element grupy, społeczeństwa, jest pod wpływem innych jednostek)

• na scenie każdy człowiek odgrywa pewną wyreżyserowaną rolę

• aktor w porównaniu z pojęciem jednostki społecznej, zawiera pewną dynamikę, gra pewną rolę, jest aktywny, działa, coś robi

• najczęściej określa się mianem aktora ludzi działających w jakichś organizacjach

• aktor może działać w pojedynkę ale może być też zbiorowy (np. pracodawcy i pracobiorcy - w scenie aktora zbiorowego)

• w socjologii tak rozumiany aktor jest uzależniony od innych aktorów (ludzi)

• działanie jednostek jest zawsze pod wpływem norm i wartości grupowych.. gdyż człowiek zawsze jest społecznie uwarunkowany!

• Turaine jako pierwszy wprowadził teatrologie do polityki

w ekonomii jest jakby zupełnie inaczej gdyż jednostki są całkowicie niezależnie działające, co z kolei prowadzi do wyłonienia się pewnego systemu

• jednostka działa na rynku i podejmuje niezależne decyzje

3. natomiast socjologia ekonomiczna dąży jakby do kompromisu (między podejściem socjologicznym a ekonomicznym)

• jednostki niezależne (wg ekonomii - kalkulujące) są wg socjologii ekonomicznej zakorzenione społecznie i kulturowo

• wszyscy ludzie są przez socjalizację uzależnieni od systemu kulturowego (normy i wartości są przekazywane, ciągłość społeczeństwa trwa)

• zakorzenienie społeczne czyli że wszyscy ludzie są uzależnieni od wartości danej kultury społeczeństwa, w którym żyją - tzw. ciągłość przekazywana mechanizmów społecznych

• w myśl tą człowiek nie jest całkowicie niezależny, ani całkowicie zależny

* RACJONALNOŚĆ DZIAŁANIA

1. w socjologicznym ujęciu racjonalność zależy od wielu czynników (społecznych, psychologicznych, politycznych) - działania ekonomiczne jednostki (aktora społecznego) są więc ograniczone jej/jego pozycją społeczną, statusem

2. w ekonomicznym ujęciu działanie człowieka jest z założenia racjonalne - jednostki KALKULUJĄ i dlatego podejmują racjonalne decyzje; ponadto człowiek racjonalnie działa przede wszystkim w sferze wolnego rynku, gdzie konkuruje z innymi

• jakiekolwiek ograniczenia ekonomiczne człowieka wynikają z ograniczenia zasobów (ludzkich również), nie tylko materialnych, ale i społecznych (np. układy i znajomości - w ekonomii te pojęcia nabierają pewnego sensu, gdyż pewnym rzadkim zasobem jest sieć powiązań, które działaj na tej właśnie zasadzie)

• socjologia ekonomiczna skupia się tu uwagę na zasobach społeczno - kulturowych, na pewnych aspiracjach, czynnikach o charakterze politycznym - racjonalność zależy tu od pewnych okoliczności: czasu, miejsca, aktorów, itp. (prowadzi to do stopniowalnej racjonalności)

* ZWIĄZKI MIĘDZY NAUKAMI SPOŁECZNYMI a SPOŁECZEŃSTWEM

1. socjologia jest częścią społeczeństwa i formą jakby działania społecznego

2. w ujęciu ekonomicznym społeczeństwo jest czymś danym, a porządek społeczny traktuje się jak pochodną gospodarki - jest to wytwór rynku

• demokracja (wg liberałów) jest również rynkowa, więc człowiek nie musi aktywnie działać, za niego będą działać elity (???)

1. socjologia ekonomiczna uważa, że rynek jak i gospodarka są integralnie powiązane ze społeczeństwem i kulturą, polityką, a również państwem

• rynek jest względne wolny (względnie niezależny), zawsze jest jakoś uzależniony np. politycznie

• aspekty kulturowe wywierają wpływ na rynek

* CELE i METODY ANALIZY

- socjologia opisuje i wyjaśnia badane zjawisko, ale również tworzy własne dane

• również odwołuje się do analiz porównawczo - historycznych

• nastawia się na diagnozę i w związku z tym przewidywanie

- ekonomia opiera się na danych oficjalnych i zastanych

• jest nauką bardziej ścisłą niż nauki społeczne

• bada zachowania konsumentów na idealnym rynku

• nastawia się na prognozowanie - ma również ambicje przewidywania

- socjologia ekonomiczna uważa, że występują błędy w wynikach analiz ekonomicznych - gdyż te nie uwzględniają konwencji społeczno - kulturowej

* STOSUNEK DO TRADYCJI

- socjologia - stale czerpie z tradycji swojej nauki (ciągłość historyczna)

- ekonomia zaś kładzie nacisk na najnowsze osiągnięcia

• jej kolejne teorie mogą eliminować poprzednie, ale niekoniecznie tak zawsze jest

• dorobek pewnych badaczy jest wspólny obu tym dyscyplinom (np. M. Weber )

- socjologia ekonomiczna twierdzi, że możliwa jest tylko kumulacja wiedzy nawet różnych twórców - czyli, kolejne teorie uzupełniają poprzednie

* GRANICA DYSCYPLIN

- socjologia ekonomiczna - jest socjologią pogranicza

• nie ma sensu kłócenia się o to pogranicze (tzn. o jej granice i rozmiary)

• ważniejsze problemy do zbadania, to kooperacja i współpraca między tymi naukami (socjologią a ekonomią)

• ekonomiści są bardziej pewni siebie, uważają swoją naukę za wyjątkową, a socjologowie natomiast mniej radykalnie do tego podchodzą, z większą pokorą/dystansem uważając, że wiele rzeczy jest relatywnych

* KONCEPCJA CZŁOWIEKA w GOSPODARCE

- ekonomia spostrzega działające jednostki

- liberalizm patrzy na WOLNE działające jednostki, dokonujące racjonalnych wyborów

- stąd ekonomiści odwołują się do badania zachowań jednostkowych/pojedynczych, nie dostrzegają jak socjologowie faktów społecznych (Durkheim) ponadjednostkowych

Dyrektywy metodologiczne:

- ekonomia

1. człowiek ekonomiczny = wolna jednostka,

2. powstanie rynku kapitalistycznego wiąże się z nadzieją zwiększenia wolności jednostki (etap rozwoju: prawo cywilne, ekonomiczne, polityczne)

3. inżynieria społeczna - opiera się na założeniach iż podstawą funkcjonowania jednostek są zasady racjonalne

- socjologia

1. indywidualizm metodologiczny - opis świata społecznego prz ez redukcję złożoności do analizy zachowania jednostki, badania intencji (REDUKCJONIZM)

2. holizm metodologiczny - nie da się opisać i wyjaśnić zachowań jednostki bez całości, których ona jest elementem

Rozróżnienie HOMOECONOMICUS (homo oeconomicus) i HOMOSOCIOLOGICUS (homo sociologicus) a CZŁOWIEK ZAKORZENIONY INSTYTUCJONALNIE:

- homo oeconomicus

• ta koncepcja człowieka zakłada, że celem jego działań jest jego interes własny

• tzn. kalkuluje - kieruje się analizą zysków i strat

• cel jego działań wymaga jednak trafnego wykorzystania zasobów

• działalność człowieka to w tym ujęciu przedsiębiorczość - człowiek chce zagwarantować sobie maximum korzyści (przy minimalnym nakładzie własnych środków)

• zwrot do efektywności, który pomija etykę i moralność

• człowiek więc jest egoistą, który chroni własne interesy

• jakkolwiek możliwy jest w tym ujęciu również efekt uboczny, którym będzie dobro ogółu (wspólne), mimo tych motywów egoistycznych jednostki

• „bogactwo narodów wyrasta z jednostkowych egoizmów” (Smith)

- homo sociologicus

• człowiek jako bohater zbiorowy - element grupy, zbiorowości

• grupa potrafi jednak zdominować jednostkę

• fakty społeczne (Durkheim) są innej treści jak biologiczne, ale mają takie same cechy

• człowiek odwołuje się do wartości (bardziej niż do interesów)

• system wartości = podłoże realizacji zadań przez człowieka (etyka i moralność są ważniejsze od efektywności)

• w tym ujęciu człowiek to nosiciel uwewnętrznionych reguł zachowania i wartości

• „nawyki serca” (de Toucqueville) - ludzie zachowują się rutynowo, bez refleksji, gdyż są uzależnieni od danej instytucji społecznej

podmiot działania: człowiek ekonomiczny (JEDNOSTKA) vs człowiek socjologiczny (GRUPA, WSPÓLNOTA - jednostka jako członek grupy)

motywacja działania: człowiek ekonomiczny (INTERES WŁASNY) vs człowiek socjologiczny (WARTOŚCI - tradycja, solidarność, wolność, równowaga)

kryteria ocen: człowiek ekonomiczny (RACJONALNOŚĆ, KALKULACJA, UTYLITARYSTA) vs człowiek socjologiczny (WIELOŚĆ RACJONALNOŚCI, IRRACJONALNOŚĆ, NORMATYWNE ZASADY)

zasada działania: człowiek ekonomiczny (WOLNY WYBÓR, OGRANICZENIA TWARDE - kapitalistyczne) vs człowiek socjologiczny (OGRANICZENIA MIĘKKIE - zwyczaje, nawyki)

przestrzeń działania: człowiek ekonomiczny (WOLNY RYNEK, STREFA PRYWATNA) vs człowiek socjologiczny (RYNEK - instytucja społeczna, SFERA PUBLICZNA)

zasada organizacji przestrzeni społecznej: człowiek ekonomiczny (INTERAKCJE JEDNOSTEK wg preferencji i racjonalności) vs człowiek socjologiczny (WPŁYW POLITYKI - władzy, kryteria racjonalności substancjalnej, sprawiedliwości społecznej)

cele analizy: człowiek ekonomiczny (PRZEWIDYWANIE) vs człowiek socjologiczny (OPIS, WYJAŚNIANIE, INTEPRETACJA)

metody: człowiek ekonomiczny (FORMALNE, MATERIALISTYCZNE) vs człowiek socjologiczny (EMPIRYCZNE, JAKOŚCIOWE)

metodologia: człowiek ekonomiczny (REDUKCJONIZM, INDYWIDUALIZM) vs człowiek socjologiczny (HOLIZM, ORGANICYZM)

tradycja intelektualna: człowiek ekonomiczny (Smith, Marshall, Keynes) vs człowiek socjologiczny (Marks, Durkheim, Weber, Parsons)

- człowiek zakorzeniony instytucjonalnie - Mark Granovetter - twórca tej idei

• tzn. że jednostki wpływają na instytucję i odwrotnie

• zachowanie jednostki (realne działanie i doświadczenia) jest uzależnione od reguł i wzorów instytucjonalnych w danym społeczeństwie

• jednostka w takich warunkach korzysta z danych modeli mentalnych (indywidualnych poznawczych interpretacjach otoczenia) i dokonuje indywidualnych wyborów (na podstawie informacji oraz uwzględniając swój własny poziom aspiracji)

• Karl Rolanyi - mówił o zakorzenieniu instytucjonalnym norm i reguł

• reasumując: tzn. że na podstawie zakorzenionych wzorów podejmowane są decyzje (wybory indywidualne)

• jeśli chodzi o modele mentalne, to kształtują je doświadczenia i obserwacje własne jednostki, które potem pomagają podejmować wybory (matryce wyborów tworzą się)

2). Rozwój społeczno - gospodarczy. Gospodarka jako czynnik rozwoju. Polityka jako czynnik rozwoju. Ład społeczny a społeczny gospodarczy i polityczny.

Rozwój społeczno-gospodarczy - to proces najpełniej wyrażający społeczną reprodukcję rozszerzoną (coraz większego procesu powtarzania z okresu na okres procesu produkcji i występujących w nim stosunków ekonomicznych w skali gospodarki narodowej)

Obejmuje zmiany:

• w siłach wytwórczych (decydują o potencjale wytwórczym)

• w produkcji, podziale, wymianie i konsumpcji

• w całokształcie stosunków społecznych (w tym w stosunkach ekonomicznych)

• w środowisku naturalnym.

Alvin Tufler „Szok przyszłości” - lata 70- te, szokowe zmiany, które doprowadzą do przeobrażeń w społeczeństwie, czyli zmiany narastające falowo: 1. społeczeństwo tradycyjne, 2. społeczeństwo przemysłowe, 3. społeczeństwo informacyjne.

Daniell Bell - społeczeństwo postindustrialne „Nadejście społeczeństwa postindustrialnego” (1973).

Uczeni badali zmiany w organizacjach poprzez te wszystkie etapy rozwoju, jak i również przyczyny i konsekwencje takiego rozwoju, czynniki sprawcze tych przemian oraz ich konsekwencje w wymiarze życia zbiorowego ludzi (zmiana formy życia jako przyczyna przemian).

Daniel Bell - twórca koncepcji społeczeństwa poprzemysłowego i „końca wieku ideologii”.

Daniel Bell - 3 - etapowy rozwój ludzkości: społeczeństwo tradycyjne, przemysłowe i informacyjne - zachodzą zmiany podobne do zmian zachodzących wg koncepcji falowej, zmiany ewolucyjne, zmiany przełomowe.

Daniel Bell, w książce Kulturowe sprzeczności kapitalizmu (1976) napisał, że każda dekada ma jakiś swój znak szczególny i przechodząc w kolejny okres, zmienia także ten znak.

Tak np. miniona dekada upłynęła pod znakiem globalizacji, której przyspieszenie nastąpiło w momencie, gdy po 45 latach zimnej wojny z jednej strony nastąpił upadek komunizmu, z drugiej gwałtowne przyspieszenie rewolucji technicznej w dziedzinie komunikacji. Nagle świat został otwarty politycznie i połączony technologicznie. To było zupełnie nowe zjawisko. Dyskutuje się, czy globalizacja była zawsze, czy nie. Pewne formy jedności świata, poszukiwania uniwersalizmu były od zarania dziejów ludzkości, ale ten typ globalizacji, z którym mamy do czynienia w tej chwili, jest w historii świata zjawiskiem zupełnie nowym i niespotykanym. Nigdy nie było takiej sytuacji, żeby nastąpiło tak wielkie odblokowanie polityczne naszej planety i tak gwałtowny postęp w dziedzinie komunikacji i łączności. To stworzyło nową sytuację, która została wykorzystana przez najsilniejszych tego świata, przez wielki światowy kapitał i przez największe środki masowej kultury i informacji. I to dało początek doktrynie, która zdominowała i odcisnęła tak wyraźne piętno na latach dziewięćdziesiątych, doktrynie neoliberalizmu. Wprowadziła ona mechanizm rynku jako mechanizm decydujący praktycznie o wszystkim, będący receptą na wszelkie problemy świata.

OGÓLNY MODEL MODERNIZACJI










































- zmiana społeczna (rozwój) determinowana(y) jest przez - z jednej strony - czynniki technologiczne, a z drugiej przez czynniki gospodarcze jak i również polityczne

- A. Giddens - społeczeństwa I - ego świata („Socjologia”), współczesne czasy nazywa ponowoczesnością, a źródła tego stanu lokuje w XVII w. Wg Giddensa ludzie tworzą historię, ale często przy tym wywołują niezamierzone konsekwencje (historia jest tworzona przez intencjonalne działania, ale nie jest zamierzonym projektem). Społeczeństwo ludzkie na przełomie stuleci wkracza w fazę „późnej ponowoczesności”, kiedy rysy nowoczesności przybierają skrajną postać. Najważniejsze cechy późnej nowoczesności to:

a). wymóg zaufania do systemów technicznych i organizacyjnych o wielkim stopniu skomplikowania

b). nowe wymiary ryzyka, a zwłaszcza „ryzyka wyprodukowanego” w toku zmian cywilizacyjnych i technologicznych

c). nieprzejrzystość, niepewność i chaotyczność życia społecznego

d). postępująca globalizacja ekonomiczna, polityczna i kulturowa

rozwój społeczeństwa: przemysłowe - nowoczesne - ponowoczesne (Giddens)

- Społeczeństwo tradycyjne - sposób zorganizowania oparty głównie na uprawie roli. Ten sposób produkcji miał konsekwencje dla zorganizowania społecznego (społ. feudalne), życie na wsi, wokół majątku, przywiązanie do ziemi, brak praw cywilnych, wolności osobistej, własność właścicieli. Państwo feudalne, monarchia, dziedziczenie.

• to każde społeczeństwo, które nie osiągnęło jeszcze etapu społeczeństwa przemysłowego, a więc zarówno społeczeństwo rolnicze jak i społeczeństwo pierwotne, charakteryzujące się dużym odsetkiem ludności zamieszkałej na wsiach; wysokim analfabetyzmem; dominacja grup pierwotnych nad wtórnymi; brakiem instytucji formalnej kontroli lub niewielką ilością tego typu instytucji; gospodarką opartą na rolnictwie i rzemiośle, gdzie podstawową jednostką gospodarczą jest gospodarstwo domowe; brakiem indywidualizmu jednostek; niewielka rolą pieniądza w handlu.

- Społeczeństwo przemysłowe - wówczas kiedy pojawiły się wynalazki - dochodzi do pierwszej rewolucji przemysłowej, maszyny zastępują pracę rąk ok. 1770, zaczyna się produkcja określonych produktów, maszyna parowa, małe zakłady rzemieślnicze przekształcają się w duże przedsiębiorstwa.

• maszyna - upowszechnianie produkcji masowej, rozwija się masowa konsumpcja

• to specyficzny rodzaj społeczeństwa, który wykształcił się w okresie nowoczesności - po rewolucji przemysłowej (wcześniejsze społeczeństwa są określane jako społeczeństwa tradycyjne)

• społeczeństwa przemysłowe charakteryzuje malejąca liczba osób zatrudnionych w rolnictwie, dominująca rola, przemysłu i inne zjawiska społeczne wynikające z procesu industrializacji (rosnąca produktywność, poprawa warunków życia, zmniejszanie się znaczenia instytucji rodziny, sekularyzacja, urbanizacja)

• cecha istotną jest też wzrost heterogeniczności społeczeństwa, ze względu na podział pracy wymagany w przypadku produkcji masowej, charakterystycznego sposobu wytwarzania w tego typu społeczeństwach

• w latach 70. Daniel Bell lansował pogląd, że mamy już do czynienia ze społeczeństwem poprzemysłowym, gdyż najbardziej rozwinięte gospodarczo kraje świata uzyskały już jakościowo odrębne cechy.

• niektórzy współcześni teoretycy, jak np. Ulrich Beck, Anthony Giddens (koncepcja "późnej nowoczesności"), Zygmunt Bauman czy Manuel Castells twierdzą, że jesteśmy obecnie świadkami przejścia od społeczeństwa przemysłowego, nowoczesnego do społeczeństwa ponowoczesnego, określanego też jako społeczeństwo informacyjne

- Społeczeństwo informacyjne - towarem staje się informacja traktowana jako szczególne dobro niematerialne, równoważne lub cenniejsze nawet od dóbr materialnych

• społeczeństwo informacyjne odnosi się do technicznych narzędzi komunikacji, magazynowania i przekształcania informacji

• teorie rozwoju społecznego tłumaczą społeczeństwo informacyjne jako kolejny etap rozwoju społecznego, po społeczeństwie przemysłowym

• nazywane jest również mianem społeczeństwa post - nowoczesnego, ponowoczesnego lub poprzemysłowego

• z punktu widzenia społecznego podziału pracy, społeczeństwem informacyjnym będziemy nazywali zbiorowość w której 50% plus jedna osoba lub więcej, spośród zawodowoczynnych, zatrudnionych jest przy przetwarzaniu informacji

• D. Bell określał pracę człowieka przednowoczesnego jako grę człowieka z przyrodą, człowieka nowoczesnego jako grę człowieka z naturą nieożywioną a pracę człowieka ponowoczesnego jako grę miedzy ludźmi

• wysoko rozwinięty sektor usług, przede wszystkim sektor usług nowoczesnych (bankowość, finanse, telekomunikacja, informatyka, badania i rozwój oraz zarządzanie), w niektórych krajach w tym sektorze pracuje przeszło 80% zawodowo czynnej ludności, przy czym sektor usług tradycyjnych przekracza nieznacznie 10%

• gospodarka oparta na wiedzy

• postępujący proces decentralizacji społeczeństwa

• renesans społeczności lokalnej

• urozmaicanie życia społecznego

• zmiana formy firm - nie ma jednej określonej siedziby (jak dawniej), powstają firmy międzynarodowe (małe i duże firmy)

• dawniej państwo narodowe, zamknięte, dzisiaj struktury ponadnarodowe - Unia Europejska

• kapitał jest rozproszony, instytucjonalny

* ŁAD SPOŁECZNY a SYSTEM GOSPODARCZY

- od początku rynku kapitalistycznego trwa poszukiwanie ładu społecznego - relacji między rynkiem, państwem a społeczeństwem - wizja dychotomiczna:

• ład społeczny oparty na przymusie, ład społeczny oparty na konsensusie (tzn. w jednych krajach dominował rynek, a w innych logika państwowa)

- koncepcja T. Hobbesa

• „Lewiatan - czyli materia, forma i władza państwa kościelnego i świeckiego” - 1651r.

• państwo absolutne jest najlepsze dla uniknięcia anarchii (Hobbes broni państwa absolutnego)

• bez autorytarnego państwa społeczeństwo będzie w chaosie (bo człowiek człowiekowi wilkiem jest),

• stan natury z powodu niewystarczającej ilości dóbr to nieustanna wojna powodowana tym stanem niepewności

• bez silnego państwa ludziom grozi strach, egoistyczne jednostki wchodzą w konflikty ze sobą

• racjonalne zachowania nie są dobre dla całej wspólnoty (nie można osiągnąć racjonalności kolektywnej)

• ludzi trzeba oddać państwu, władza policji, legalna możliwość użycia przemocy - musi działać prawo reżimu

• jakkolwiek aparat przymusu nie wystarczy, potrzebna jest jego legitymizacja - akceptacja społeczna

- koncepcja A. Smitha

• „Badania nad naturą i przyczynami bogactwa narodów” - 1776r.

• teza że skłonność jednostek do robienia interesów jest wystarczającą przesłanką do teorii „niewidzialnej ręki rynku” (liberalizm)

• na wolnym konkurencyjnym rynku wzajemna korzystna wymiana między egoistycznymi jednostkami może spowodować bogacenie narodów

• rynek a nie państwo są kluczem do lepszej przyszłości, koncentracja na rynku, a nie na/w państwie, państwo jedynie ma zabezpiecza wolność ekonomiczną

• wniosek: wolny rynek zapewnia ŁAD

Koncepcje T. Hobbesa i A. Smitha są sobie PRZECIWSTAWNE.

- współcześnie owe dylematy są aktualne

- dla jednych rozwiązaniem jest liberalizm (globalizacja) - neoliberalizm

- taka dychotomia jest współcześnie widoczna między systemem amerykańskim a europejskim (silniejsza rola państwa socjalnego)

- wolny rynek budził i budzi wątpliwości, ma swoje słabości, wywołuje konsekwencje społeczne - obszary nędzy

- historyczny pojedynek między rynkiem a państwem poddał w wątpliwość tezę, że rynek powoduje ład państwowy

- wyjścia należy szukać w kompromisie między rynkiem, państwem a społeczeństwem - to daję szansę odnalezienia wzoru ładu społecznego

- współcześnie świat globalny niesie za sobą wiele zagrożeń, narastają nierówności, stąd niektórzy uważają, że odgórna regulacja w skali państwa i świata jest najlepszym rozwiązaniem (np. G7)

- Bank Światowy jako Hobbesowy Lewiatan, jakkolwiek pewne wzorce działania trzeba narzucić - Międzynarodowy Fundusz Walutowy

- współcześnie trudno jednak o JEDNOZNACZNĄ wizję państwa jako suwerena - dziś (państwo) to aparat biurokracji państwowej

- współcześnie zmieniają się funkcje państwa w zglobalizowanym świecie zanika rola państwa jako redystrybutora, ale społeczeństwa będą potrzebowały formy wsparcia dla najsłabszych

- wzrasta rola państwa jako kreatora ładu niepaństwowego - dotyczy wolnej działalności ludzi, a społeczeństwo potrzebuje wsparcia dla najsłabszych

- model państwa efektywnego = musi być wypracowana forma państwa socjalnego

- toczy się współcześnie dyskusja, czy państwo powinno być mniej czy bardziej socjalne - skłonność do opieki socjalnej przez państwo nad obywatelami jest obecnie zracjonalizowana, ale opieka socjalna jest w jakimś choćby stopniu potrzebna

- podsumowując: nie ma optymalnego rozwiązania, należy go szukać w pełnych kompromisu grach między rynkiem, państwem a społeczeństwem, ale i również kultura ma znaczenie, gdyż ład społeczny kształtuje się w zależności od miejsca

- od końca XIXw. obywatele zachodnich demokracji zyskali możliwość aktywnego oddziaływania na politykę - wykształciły się pewne odmiany kapitalizmu (prawo wyborcze)

- to (wczesny kapitalizm) pozwoliło oddziaływać na gospodarkę rynkową

- aktywni (politycznie) obywatele wpływają na zróżnicowane wzory relacji między rynkiem, państwem i społeczeństwem

- te 3 systemy (gospodarczy, polityczny, społeczny) są więc ze sobą powiązane

- gospodarka nie może być apolityczna, gdyż działa w ramach politycznych ograniczeń

- jednocześnie te systemy powinny być autonomiczne, gdyż rządzą się własnymi regułami gry

- wniosek: systemy powiązane ale mają odrębną autonomię

Zasady regulacji w społeczeństwie, państwie, gospodarce.

Wymiary	System społeczny	System gospodarczy	System polityczny
Cele regulacji	tożsamość zapewniająca jednostce i grupie społecznej umiejscowienie w przestrzeni społeczno - kulturowej (socjalizacja)	korzyści własne w postaci zysku, zarobków, dóbr	dobro państwa (narodu), jego bezpieczeństwo, prawa obywatelskie
Zasady regulacji	zasady o charakterze normatywnym mają postać wartości spajających grupę (moralnych, religijnych, politycznych)	w gospodarce rynkowej naczelną zasadą jest konkurencja a podstawą informacyjną tego procesu są ceny.	w polityce (administracji publicznej) podstawą są przepisy biurokratyczne aprobata dla podległości hierarchicznej, posłuszeństwo
Aktorzy	głównym aktorem w państwie jest grupa	w gospodarce aktorami są przedsiębiorstwa, gospodarstwa domowe, banki i inne organizacje gospodarcze	w polityce aktorami są agendy administracji państwowej i ich funkcjonariusze
Motywacje	w społeczeństwie jest nią poważanie, zaufanie, zaspokojenie aspiracji jednostkowych i grupowych jako podstawy własnej pozycji	jest nią racjonalna kalkulacja związana z osiąganiem zysku	zasadnicza sprawa to zdobycie władzy, wpływanie na innych i związane z tym korzyści, np. kariera (czyli służba społeczna dla dobra ogółu)
Zasada decyzji	dążenie do konsensusu w sprawach strategicznych, np. respektowanie zasad konstytucyjnych	logika gospodarowania polega na uwzględnianiu preferencji suwerennych konsumentów	przestrzeganie zasady rządów większości wyborczej z poszanowaniem praw mniejszości
Wytwarzanie dobra	w społeczeństwie są to dobra wspólnotowe: solidarność międzyludzka, wolność, równość, sprawiedliwość	w gospodarce są to dobra prywatne np. żywność czy zarobki	w polityce są to dobra polityczne np. obrona narodowa, oświata, zdrowie
Podziały społeczne	swoi kontra obcy, podział na dobrych i złych	kapitał kontra praca, sprzedający i kupujący, kierownicy i pracownicy	elity kontra nieelity, aktywni politycznie kontra bierni
Fundament normatywny	w społeczeństwie jest nim tradycja, zwyczaje	w gospodarce odpowiednikami są prawa własności	w polityce dbałość o demokracje

koncepcja D. Bella

- „Kulturowe sprzeczności kapitalizmu”- zachodni funkcjonalizm - wg Bella w kapitalizmie występują oczywiste sprzeczności:

• w systemie ekonomicznym (gospodarczym) dominuje efektywność narzucająca dominację, biurokrację, jednostki traktuje się przedmiotowo

• w systemie politycznym dominuje zasada równości wobec prawa i uczestnictwa politycznego - jednostka ma prawo podmiotowe

• w systemie społecznym (system kultury) dominują zasady samorealizacji i hedonizmu - jednostka nastawiona antyinstytucjonalnie

- w kapitalizmie stale występują sprzeczności, co powoduje dewaluację jego form

3). Główni aktorzy sfery ekonomicznej. Państwo, przedsiębiorstwo, pracownicy, organizacje pracobiorców i pracodawców.

Państwa współczesne są organizacjami przymusowymi, gdyż posługują się przymusem systematycznie (np. policja, prokuratura, sądy), jawnie oraz wobec większej liczby ludzi i ich spraw niż jakiekolwiek inne organizacje, a ponadto czynią to na ogół na podstawie norm prawa stanowionego przez własne organy. Innym przejawem przymusowości jest niedobrowolne nabywanie (np. przez fakt urodzenia na terytorium określonego państwa lub przez automatyczne dziedziczenie obywatelstwa swych rodziców) lub utrata obywatelstwa. Tylko naturalizowani imigranci mogą nabyć dobrowolnie obywatelstwo wybranego państwa, ale jedynie wówczas, gdy właściwe organy (na ogół decyzją głowy państwa) na podstawie prawa tego państwa przyznają im obywatelstwo.

Państwa dążą do utrzymania możliwie najwyższego stopnia suwerenności; przyjmuje się, że suwerenność wewnętrzna to możność decydowania i działania niezależnego od sił i nacisków powstających wewnątrz granic tego państwa, a suwerenność zewnętrzna to niezależność decyzji państwa od woli, interesów innych państw - PAŃSTWO jest suwerenne wobec wszystkich ludzi żyjących na jego terytorium, także wobec tych obywateli państw obcych, którzy nie są chronieni przez immunitet dyplomatyczny. Przejawem zewnętrznej suwerenności jest rzeczywista możność swobodnego kształtowania formy państwa i jego ustroju społeczno - gospodarczego oraz dobrowolnego nawiązywania stosunków z innymi państwami i wstępowania do organizacji międzynarodowych; formalnym wyrazem takiej suwerenności jest uznanie państwa za podmiot stosunków międzynarodowych i utrzymywanie z nim kontaktów dyplomatycznych, konsularnych, gospodarczych i kulturalnych. Rosnąca współzależność państw, regionalne formy integracji (np. Unia Europejska) oraz wpływy mocarstw na liczne państwa słabsze prowadzą do faktycznego ograniczenia ich suwerenności; jednak jest ona nadal powszechną zasadą prawa międzynarodowego; państwa formalnie suwerenne mają faktycznie w różnym stopniu ograniczoną suwerenność.

Tendencja ta modyfikuje również ideę państwa narodowego i  prawo narodów do samostanowienia, zmuszając państwa do trudnych kompromisów między własną niezależnością i zgodną współpracą z innymi państwami, między interesami narodowymi a międzynarodowymi równowagą i  bezpieczeństwem.

Współczesne państwo ma swoisty charakter społeczny: jest organizacją przymusowo scalającą wszystkie osoby i grupy żyjące na określonym terytorium, czyli powszechną wspólnotą dla wszystkich swych obywateli, którzy są formalnie równi wobec prawa; jednak państwo nie w  takim samym stopniu reprezentuje interesy każdej grupy społecznej. Jako organizacja panowania politycznego realizuje interesy grup silniejszych (np. warstw bogatszych, innych klas, grup nacisku, określonych grup etnicznych lub religijnych). Ta dwoistość państwa umożliwia mu pod pewnym względem łączenie funkcji integracji całego społeczeństwa z funkcją ochrony panowania interesów grup silniejszych.

Państwa różnią się nie tylko treścią polityki, która jest dziełem grup rządzących, lecz głównie swą formą, która ma 3 zakresy:

a) ustrój terytorialny (państwa unitarne i federalne),

b) forma rządzenia, czyli stosunki między głową państwa, rządem i parlamentem, oraz

c) styl rządzenia, czyli zasady i metody rządzenia stosowane przez grupy rządzące.

Ze względu na formę rządzenia rozróżnia się:

a) monarchie (głową państwa jest dziedziczny lub wybierany król) i

b) republiki (głową państwa jest prezydent, wybierany przez parlament lub bezpośrednio przez ogół obywateli)

Ten podział jest coraz mniej istotny gdyż ważniejszy jest podział na demokratyczny i dyktatorskie formy państwa

Wśród demokracji współczesnych można wyróżnić systemy:

a) parlamentarno-gabinetowe (np. W. Brytania)

b) prezydenckie (np. USA)

c) zgromadzenia systemowego (np. Szwajcaria)

Dyktatury również mają wiele odmian: totalitarną (np. nazizm w Niemczech 1933-45, komunizm w ZSRR) i autorytarną (np. Hiszpania gen. F. Franco, dyktatury wojskowej lub policyjne w niektórych państwach Afryki i Ameryki Łac.). Tendencją dominującą w ostatnich latach jest przechodzenie od form dyktatorskich do różnych odmian demokracji, ulepszanie prawnej ochrony wolności obywateli i ich bezpiecznej egzystencji.

Przedmiotem sporów ideowych i politycznych, zwłaszcza w kulturze Europy i obu Ameryk, jest zakres ingerencji państwa w życie społeczno - gospodarcze oraz w sferę wartości, wierzeń religijnych i przekonań kulturowych.

Liberałowie na ogół sądzą, że państwa powinno jak najmniej ingerować w gospodarkę, nie powinno być właścicielem ani bezpośrednim zarządcą organizacji gospodarczej, aby nie zakłócało spontanicznej regulacji i swobodnej konkurencji na rynku. Pojęcie „państwa -nocnego stróża” lub państwa minimalnego wyraża liberalny punkt widzenia. Obowiązki państwa liberalnego to zapewnienie bezpieczeństwa życia i majątku obywateli, obrona terytorium przed agresją i utrzymywanie porządku wewnętrznego. W gospodarce państwo powinno tylko chronić własność i  tworzyć ogólne ramy instytucjonalne dla swobodnej inicjatywy przedsiębiorców i pracowników.

Konserwatywne nurty ideowe, w odróżnieniu od myśli liberalnej, dopuszczają głębszą ingerencję państwa w sferę wartości, wierzeń i  przekonań obywateli, której celem jest zachowanie wartości moralnych, tradycji kulturowych i wierzeń religijnych istotnych dla stabilności struktur życia społecznego. Zakładają, że państwo może i powinno wychowywać swoich obywateli odwołując się do takich wartości, jak: naród, rodzina, wiara religijna, hierarchiczny ład i równowaga społeczna. Jakkolwiek ideologie konserwatywne są na ogół niechętne ingerencji państwa w  gospodarkę — stąd możliwość łączenia nurtu konserwatywnego w  prawodawstwie i  liberalnego w polityce gospodarczej. Część konserwatystów, o orientacji chrześcijańsko - demokratycznej aprobuje interwencjonizm gospodarczy w imię równowagi społecznej.

Politykę społeczno - gospodarczą socjaldemokratów oba te nurty uważają za przyczynę stagnacji gospodarczej, rozrostu biurokracji i korupcji.

Koncepcje socjaldemokratyczne zakładają, że rynek i prywatna przedsiębiorczość dążąca do maks. zysków wywołują złe skutki społeczne, np. niesprawiedliwe nierówności szans i dochodów, zniszczenie środowiska naturalnego, bezrobocie, zagrożenie bezpieczeństwa socjalnego. Dlatego postulują, aby państwo prowadziło aktywną politykę społeczną, przemysłową, rolną, handlową i naukowo - techniczną. W odróżnieniu od konserwatystów nie przypisują państwu roli strażnika tradycji kulturowej i wierzeń religijnych, co zbliża ich do poglądów liberalnych. W kwestiach etycznych i światopoglądowych deklarują neutralność państwa. Spory ideologiczne o zadania i obowiązki państwa są zjawiskiem trwałym, wyrażają pluralizm interesów i wartości.

Przedsiębiorstwo, ekon. jeden z 3 podstawowych, obok gospodarstwa domowego i państwa, podmiotów w gospodarce rynkowej, wyodrębniony pod względem ekonomicznym, technologiczno - produkcyjnym, organizacyjnym i prawnym.

Pracodawca, podmiot zobowiązujący się do zatrudnienia pracownika za wynagrodzeniem w zamian za świadczoną przez niego pracę.

4). Stosunki pracy: konflikt i współdziałanie. Dialog społeczny. Ewolucja stosunków pracy w Polsce: w stronę deregulacji i indywidualizacji.

- obecnie mówi się o (neo)liberalnej odmianie kapitalizmu - wiele dyskusji dotyczy podania rozwiązania najbardziej optymalnego rodzaju kapitalizmu

- współcześnie kapitalizm stoi wobec perspektywy socjalnej i społecznej, jakkolwiek idee liberalne (w swojej klasycznej postaci) są nadal obecne

- stosunki pracy = stosunki przemysłowe

• problematyka stosunków pracy bądź stosunków przemysłowych wywodzi się z systemu kapitalistycznego - pojawiły się duże firmy, nowa struktura społeczna (klasa właścicieli vs klasa robotnicza)

• między tymi (dwoma) klasami pojawił się KONFLIKT INTERESÓW na linii zysk - sprzedaż (czyli konflikt między tymi, którzy wyzyskują, a tymi którzy są wyzyskiwani)

• Marks pisał o wyzysku klasy robotniczej, który miał służyć pomnażaniu kapitału klasy burżuazyjnej

• KONFLIKT PRZEMYSŁOWY, czyli konflikt między kapitałem, a pracą - typowy dla okresu epoki industrialnej (przemysłowej)

• Anglia - pojawienie się pierwszych związków zawodowych, gdyż w Anglii stosunki pracy miały najbardziej konfliktowy charakter

Powstanie związków zawodowych wiąże się z rozwojem przemysłu i wyodrębnieniem wolnych pracowników najemnych, którzy początkowo żywiołowo występowali z żądaniami dotyczącymi głównych warunków pracy i płacy. Stopniowo doraźne i  luźne alianse (koalicje strajkowe, organizacje samopomocowe) przekształciły się w trwałe związki w celu ochrony zbiorowego interesu robotników. Pierwsze organizacje zawodowe (kluby zawodowe, trade clubs) powstały w XVIII w. w W. Brytanii; później organizowano związki zawodowe tworzone początkowo na zasadzie cechowej, które zrzeszały wykwalifikowanych pracowników manufaktur jednej specjalności (piekarze, szewcy, tkacze, drukarze), rozdrobnione i mało liczne.

Związki zawodowe powstawały również w innych rozwiniętych gospodarczo krajach, szczególnie we Francji, Niemczech i Stanach Zjednoczonych. Związki zawodowe odwoływały się do idei socjalizmu (różnorodnych jego odmian), syndykalizmu, liberalizmu (tzw. żółte związki zawodowe we Francji i hirschdunckerowskie w Niemczech), chrześcijańskiej doktryny społecznej (szczególnie po wydaniu 1891 encykliki Rerum Novarum) oraz komunizmu (po 1918) i tworzyły odrębne dla każdego nurtu ideowopolitycznego struktury organizacyjne.

Początkowo związki zawodowe działały nielegalnie lub półlegalnie (nieformalna działalność), zwalczane przez instytucje państwowe i właścicieli przedsiębiorstw. W 1791 we Francji na mocy ustawy Le Chapeliera wprowadzono zakaz organizowania wszelkich zrzeszeń zawodowych (zakaz tworzenia koalicji) i karalność przynależności do nich, podobne akty prawne uznające związki zawodowe za organizacje spiskowe obowiązywały w W. Brytanii (1799 - 1825 ustawy antykoalicyjne, combination acts) i USA (do 1830). Dopiero 1869 zniesiono zakaz zrzeszania się robotników w Niemczech, 1870 — w Austrii, 1871 ustawa o związkach zawodowych (Trade Union Act) zalegalizowała związki zawodowe w W. Brytanii, 1884 — we Francji (Loi Waldeck-Rousseau), 1906 — Rosji, 1935 — USA, ale znoszenie innych ograniczeń krępujących działalność związkową trwało przez następnych kilkadziesiąt lat.

Stopniowo następował proces konsolidacji organizacyjnej związków zawodowych. Związki lokalne zaczęły łączyć się w ogólnokrajowe związki poszczególnych zawodów, następnie struktury międzyzwiązkowe. W 1833 z inspiracji R. Owena w W. Brytanii utworzono Krajowy Związek Związków Zawodowy (Grand National Consolidated Trades Union). Po powstaniu w połowie XIX w. nowego typu związków zawodowych skupiających pracowników wykwalifikowanych jednego zawodu, w 1868 związki zawodowe utworzyły Kongres Związków Zawodowych (Trades Union Congress - TUC). Centrale ogólnokrajowe utworzono również w innych krajach, 1834 w Stanach Zjednoczonych powstał Krajowy Związek Zawodowy (National Trades Union), 1866 — Krajowy Związek Robotniczy (National Labour Union), ale szybko zakończyły działalność. W 1881 utworzono Federację Związków Zawodowych i Organizacji Robotniczych Stanów Zjednoczonych i Kanady (Federation of Trades and Labor Union of United States and Canada), 1886 przemianowaną na Amerykańska Federację Pracy (American Federation of Labor, AFL). W 1886 we Francji powstała Krajowa Federacja Związków Zawodowych (Fédération Nationale des Syndicats), a w 1895 przekształcona w  Powszechną Konfederację Pracy (Confédération Générale du Travail, CGT). W 1904 powołano centralę liberalnych związków zawodowych — Federację Żółtych Związków Zawodowych Francji (Fédération des Syndicats Jaunes de France). W 1890 w Niemczech powołano Komisję Generalną Związków Zawodowych (Generalkommission Gewerkschaftsbund), 1909 — Powszechny Związek Chrześcijańskich Związków Zawodowych (Allgemeiner Christlicher Gewerkschaftsbund). W Imperium Rosyjskim związki zawodowe zyskały masowy charakter dopiero podczas wystąpień rewolucyjnych 1905 - 07. Liczba członków związków zawodowych w skali światowej do 2. poł. XX w. stopniowo rosła, 1914 liczyły ok. 15 mln czł., 1939 — 60 mln, 1980 — ok. 250 mln. Nie zdołały one jednak skupić większości pracowników najemnych (w większości państw rozwiniętych gospodarczo 1980 skupiały 20-60% pracowników najemnych), z wyjątkiem państw komunistycznych, w których ze względu na miejsce związków zawodowych w totalitarnym systemie społeczno - politycznym należało do nich ponad 90% wszystkich pracowników. Po 1989 liczba członków związków zawodowych zmniejszyła się szczególnie ze względu na kryzys związków zawodowych w państwach postkomunistycznych (powstające niezależne związki zawodowe skupiły tylko część pracowników najemnych).

- konflikt społeczny = to walka ludzi reprezentujących odmienne wartości lub walka o dostęp do statusu, władzy lub ograniczonych dóbr, w której to walce celem pozostających w konflikcie stron jest nie tylko osiągnięcie pożądanych wartości, lecz także zdecentralizowane ograniczenie lub wyeliminowanie przeciwnika (def. Cosera)

- ważnym czynnikiem generującym konflikty i napięcia są różnice interesów pomiędzy aktorami działającymi w sferze ekonomicznej

- u podstaw konfliktu interesów tkwi deficyt dóbr przeznaczonych do podziału, nierówności (asymetria) w dostępie do władzy (również dostępu do tego ograniczonego zasobu dóbr), dochodu, prestiżu, a także poczucia upośledzenia (deprywacji)

- w konflikcie przemysłowym świadomość przedsiębiorstwa, interesów i pozycji związana jest ze społecznym podziałem pracy i świadomości wagi kooperacji

- ROZUMIENIE KONFLIKTU:

1) sprzeczność interesów - źródło konfliktu

2) organizacje to systemy oparte na współpracy, konkurencji i zawsze jest konkurencja:

• ograniczone zasoby

• status

• szybką karierę

3. instytucjonalizacja konfliktów, przez: postawy, stereotypy, wartości, rytuały

- konflikt przemysłowy ma swoją specyfikę

1) dotyczy kwestii ekonomicznych

2) jest zinstytucjonalizowany

3) ma powtarzające się formy i wykształcone normy zachowań

4) uczestniczą w nim na ogół zorganizowani aktorzy

5) ma instytucjonalne formy rozwiązania

- zbiorowe stosunki pracy:

• aktorzy uczestniczący w tych stosunkach są aktorami zbiorowymi reprezentujących pracowników i pracodawców

• w potocznej socjologii liczy się pojedyncze stosunki przemysłowe (z tradycji brytyjskiej i amerykańskiej)

• w tradycyjnych formach używa się określenia „stosunki zawodowe” lub „stosunki pracy” - które podkreślają w ten sposób zbiorowy charakter stosunków między reprezentacjami pracowników i pracodawców

• obecnie jednak tendencje do określania jako „stosunki pracy” zaczynają się indywidualizować

• zbiorowe stosunki pracy są kategorią opisową i prawno - instytucjonalną

• istotną rolę może odgrywać państwo - jako bezpośredni uczestnik życia gospodarczego, może być stroną w stosunku pracy (np. sektor usług publicznych)

• najważniejszy jest wymiar realny, który obejmuje rzeczywisty przebieg działań aktorów, ich sposobów i praktyk działania

- Wiesława Kozek - „Instytucjonalizacja stosunków pracy”

• autorka definiuje zbiorowe stosunki pracy jako kontakt społeczny o wielowarstwowych, złożonych uwarunkowaniach, nie tylko prawnych, ale także społecznych, politycznych, ekonomicznych i kulturowych

• dlatego należy się koncentrować na uczestnikach stosunków pracy, podmiotach działających, bo ich działania rozstrzygają o tym, jak te stosunki wyglądają

- reasumując: def. zbiorowe stosunki pracy

• to całokształt stosunków społecznych, formalnych i nieformalnych, powstaje pomiędzy aktorami społecznie określanymi jako prawno - instytucjonalne podmioty zbiorowe lub uprawomocnione jako grupa lub kategoria społeczna w skutek zawiązywania umów o pracę pomiędzy pracodawcami a pracownikami

• stosunki pracy są częściej (bardziej ?) tworzone od strony społecznej - to ona jest najistotniejsza

- Froyser/Fredberg

• w każdej organizacji rzeczywiste stosunki pracy są przedmiotem gry, która się zaczyna od formalnych reguł, rozwiązań, przepisów

• decydujący jest stosunek społeczny między ludźmi

- zbiorowe stosunki pracy zachodzą na różnych poziomach:

1) MAKROSPOŁECZNYM - między rządem a ogólnokrajowym zrzeszeniami pracowników, dotyczy (ten poziom) elementów politycznych w ujęciu makro (ogólnym)

2) MEZOSPOŁECZNYM - stosunki między zarządami korporacji i firm, a regionalnymi, branżowymi reprezentacjami związków zawodowych, dotyczy (ten poziom) rozwiązywania kwestii socjalnych

3). MIKROSPOŁECZNYM - stosunki między personelem zarządzającym a pracownikami i działaniami związkowymi

- pracodawcy w zinstytucjonalizowanej formie działają jako:

• zrzeszenie pracodawców

• zarządy przedsiębiorstw

- pracownicy:

• władze ogólnokrajowych związków zawodowych

• zarządy regionalne, branżowe lub zakład związków zawodowych

- podział pracy

a) jednostkowy podział pracy - powstały w okresie rewolucji przemysłowej, występuje wewnątrz przedsiębiorstwa

• polega na rozbiciu procesu produkcji na odrębne fazy, czynności i operacje wykonywane przez wydziały, gniazda operacyjne itp.

• spowodował on ogromny wzrost wydajności pracy

• współcześnie coraz więcej czynności wykonują automaty i roboty

• jest to nowy etap jednostkowego podziału pracy, a jego następstwa nie są jeszcze dostatecznie rozpoznane

b) społeczny podział pracy przejawia się w istnieniu wielu działów gospodarki, gałęzi i zawodów

• jest skutkiem postępującej specjalizacji w zakresie badań naukowych oraz produkcji coraz większej ilości dóbr i usług

• wraz ze wzrostem poziomu dochodów charakteryzuje się on przekształcaniem czynności tradycyjnie wykonywanych w rodzinie w płatne usługi świadczone przez wyspecjalizowane przedsiębiorstwa

c) międzynarodowy podział pracy początkowo polegał na specjalizowaniu się poszczególnych krajów w wytwarzaniu tych dóbr, do których produkcji posiadały sprzyjające warunki naturalne i dzięki temu uzyskiwały korzyści bezwzględne

• następnie, wskutek rozwoju przemysłu i transportu, rozpoczął się proces specjalizacji w produkcji dóbr, które pozwalały osiągnąć największe korzyści komparatywne

• wskutek pogłębiania się międzynarodowego podziału pracy współcześnie występuje wymiana wewnątrzgałęziowa i zachodzą procesy globalizacji gospodarki

• w dotychczasowym rozwoju historycznym, wraz z postępem technologicznym, podział pracy pogłębiał się we wszystkich 3 zakresach (jednostkowym, społecznym i międzynarodowym)

• powodowało to nasilanie konkurencji i dlatego było kontestowane przez beneficjentów „starego porządku”

• przejawem takich protestów były zarówno bunty przeciw wprowadzaniu maszyn jak i współczesne demonstracje przeciw globalizacji gospodarki

zbiorowe stosunki pracy - aktorzy i ich funkcje

* Aktorzy (uczestnicy zbiorowych stosunków pracy)	Najważniejsze funkcje
* Pracodawcy (menadżerowie) i ich organizacje	- ekonomiczno - hierarchiczno - kierownicze - społeczno - ekonomiczne - ekonomiczno - biznesowe - polityczno - ekonomiczne i lobbystyczne
* Zorganizowani pracownicy (związki zawodowe i inne organizacje przedstawicielskie)	- reprezentacyjno - ochronne - korekcyjne - partycypacyjne - polityczno - społeczne i lobbystyczne - emancypacyjna
* Państwo (władza ustawodawcza, wyspecjalizowana, instytucje np. inspekcja pracy)	- prawotwórcza - interwencyjna - ekonomiczno - właścicielska - kontrolna - arbitrażowo-rozjemcza

- na świecie i w Polsce zbiorowe stosunki pracy się coraz bardziej indywidualizują

- słabnie reprezentacja zawodowa pracowników

- zbiorowe stosunki pracy tracą obecnie wymiar przemysłowy na rzecz konfliktu między pracownikami a pracodawcami w małych przedsiębiorstwach

- to sprawia, że relacje między pracownikami a pracodawcami - w mały przedsiębiorstwach się indywidualizują - „pracownik osamotniony”

- w polskich przedsiębiorstwach ZWIĄZKI ZAWODOWE są słabe, albo w ogóle ich nie ma

- jednym z elementów ładu społecznego, który kształtuje rozwój na arenie międzynarodowej muszą być uregulowane stosunki pracy - jest to newralgiczny punkt, który określa koszty pracy i efektywność firm (nieuregulowane mogą być dużym obciążeniem i mogą hamować rozwój)

Dialog społeczny

1) GENEZA DIALOGU SPOŁECZNEGO

- zmiany (w drugiej połowie XX wieku) modelu ładu społecznego dominującego w krajach Zachodu zachodzące w obszarach organizacji i funkcjonowaniu państwa, gospodarki i społeczeństwa

- rozwój działalności gospodarczej opartej na wiedzy

- rosnący nacisk na prawa jednostki i obywatela, równość dostępu do społecznie cenionych pozycji

- eksplozja organizacji pozarządowych, wywierających wpływ na funkcjonowanie i decyzje władz publicznych

- proces zmian połączony był z odchodzeniem od separacji państwa, gospodarki i społeczeństwa w kierunku współdziałania podmiotów tworzących te podstawowe sektory, przy zachowaniu ich autonomii

Autonomiczni aktorzy współdziałania to:

• podmioty władzy publicznej

• prywatne podmioty gospodarcze

• organizacje społeczne (III sektor)

- pojawiło się zjawisko niezdolności państwa do rządzenia „ungovernability” czyli narastającego wraz z pogłębianiem się kompleksowości ładu społecznego deficytu wiedzy, występującego w strukturach państwowych (osłabienie pozycji tradycyjnych partii politycznych, rozwój nowych ruchów społecznych, wzrost przestępczości i związana z tym reprywatyzacja środków bezpieczeństwa, kryzys państwa opiekuńczego)

Dwa wymiary rozpatrywania niezdolności państwa do rządzenia to:

• kwestia legitymizacji władzy

• (nie)możliwość realizacji przez państwo polityk publicznych

Zmiany, które nastąpiły to przede wszystkim:

• decentralizacja państwa

• rozwój samorządności terytorialnej

• wyłanianie się kolejnych poziomów „samo -rządzenia”

• odejście od hierarchicznej budowy państwa

Trzy mechanizmy mające usprawnić i wzmocnić państwo:

• reguły i ograniczenia (praworządność, niezależne sądy, podział władzy, monitoring i kontrola)

• nacisk na konkurencje (kryteria kompetencyjne rekrutacji urzędników, kontraktowanie usług, przetargi)

• współdecydowanie i partnerstwo (rozwiązania instytucjonalne z udziałem grup reprezentujących społeczność lokalną, grupy interesów)

2) CZYM JEST DIALOG SPOŁECZNY ?

- dialog społeczny: forma demokratycznego regulowania stosunków między uczestniczącymi w stosunkach pracy podmiotami:


- dialog społeczny - jego środki:

• wymiana informacji

• prezentacja stanowisk

• negocjacje

- dialog społeczny - ma na celu:

• pokój socjalny

• umowy społeczne

- definicja dialogu społecznego wg dawnego Departamentu Dialogu Społecznego Ministerstwa Pracy i Pomocy Społecznej:

„Mianem dialogu społecznego nazwać można całokształt wzajemnych relacji między głównymi partnerami społecznymi, tj. pomiędzy:

a) związkami zawodowymi,

b) organizacjami pracodawców

oraz ich stosunki (dwustronne lub trójstronne) z organizacjami państwowymi takimi jak rząd i jego agendy, władze komunalne, samorząd lokalny czy inne instytucje, wyrażające się w mechanizmach rokowań, układów i porozumień oraz w rozwiązywaniu sporów zbiorowych”.

- definicja dialogu społecznego - obecnie - wg Departamentu Partnerstwa Społecznego Ministerstwa Gospodarki:

„Nie ma jednej, powszechnie obowiązującej definicji dialogu społecznego. W największym uproszczeniu dialog społeczny to wszelkie relacje między związkami zawodowymi i organizacjami pracodawców, a także ich stosunki (dwustronne lub trójstronne) z administracją rządową i samorządową”.

- dialog społeczny obejmuje komunikowanie się przedstawicieli wyodrębnionych grup czy kategorii społecznych, przyjmujące najczęściej zinstytucjonalizowaną formę, którego celem jest wynegocjowanie konkretnych rozwiązań bądź polityk zmierzających do rozwiązania określonych problemów

- wg Jerzego Hausnera:

• dialog społeczny to dialog pracodawców ze związkami zawodowymi, a rola państwa (w takim układzie) jest ograniczona do roli mediacyjnej, gdyż państwo nie jest (bo być nie może stroną konfliktu - jedynie użycza stronom swych zasobów w celu sformalizowania ustaleń, efektów, dialogu)

- dialog społeczny:

a) WĄSKO rozumiany = trójkąt (organizacje pracodawców, pracobiorców i państwo)

b) SZERZEJ rozumiany = społeczeństwa postindustrialne:

• włączenie w dialog społeczny trzeciego sektora (zrzeszeń obywateli, instytucji samorządu terytorialnego, zawodowego i gospodarczego)

• dywersyfikacja struktur pośredniczących między rządem a strukturami społeczeństwa obywatelskiego (obecnie element programów rządowych wielu krajów)

- obecnie jednak rozumienie dialogu społecznego ulega poszerzeniu w zakresie przedmiotowym (ilości dyskutowanych zagadnień) jak i podmiotowym (liczby uczestników dialogu - lista uczestników dialogu zaczyna się poszerzać o organizacje i stowarzyszenia społeczne)

- warunki zinstytucjonalizowanego dialogu społecznego:

a) podstawy prawne dialogu (powinien odbywać się na mocy regulacji ustawowych, należy rozstrzygnąć czy rezultaty konsultacji mają mieć moc prawną)

b) podstawy polityczne dialogu (autonomiczność stron dialogu, eliminacja hierarchicznych zależności politycznych ograniczających artykulacje interesów stron)

c) podstawy społeczne dialogu (komunikacja między stronami dialogu powinna podlegać kontroli społecznej)

3) DIALOG SPOŁECZNY - DOŚWIADCZENIA EUROPEJSKIE

- 1986 - Europejski Akt Jednolity wprowadza do Traktatu EWG pojęcie „dialogu społecznego pomiędzy partnerami społecznymi”

- lata 90 - te: w 11 krajach członkowskich wdrożono instytucjonalne formy trójstronnego dialogu społecznego oraz przyjęto różne formy paktów na rzecz zatrudnienia

- partner społeczny wg UE:

• twór ogólnoprzemysłowy /sektorowy/ kategorii przemysłowej zorganizowany na szczeblu europejskim

• składa się z jednostek autonomicznych - jeśli to możliwe ze wszystkich krajów UE - uznanych stron struktur partnerstwa w krajach członkowskich (posiadających zdolność negocjowania porozumień)

• posiada adekwatne struktury zapewniające skuteczne uczestnictwo w procesie konsultacji

- rezultaty dialogu społecznego w UE:

• spadek liczby konfliktów wokół pracy (w tym strajków)

• spadek liczby dni straconych wskutek konfliktów (z ponad 85 mln. w 1979 do mniej niż 7 mln w 1996 roku)

• spadek jednostkowych kosztów pracy o 6% (pomiędzy rokiem 1991 a 1998), co przyczyniło się do spadku inflacji

4) DIALOG SPOŁECZNY w POLSCE

- artykuł 20 konstytucji RP, mówi że:

„Społeczna gospodarka rynkowa oparta na wolności działalności gospodarczej, własności prywatnej oraz solidarności, dialogu i współpracy partnerów społecznych stanowi podstawę ustroju gospodarczego Rzeczypospolitej Polskiej”

- dialog społeczny - polskie doświadczenia:

A) dialog społeczny to swoisty ideał transformacji systemowej od czasów sierpnia 1980 roku oraz Okrągłego Stołu (1989r.)

• stawiał na odbudowę podmiotowości pracowniczej i obywatelskiej

• był fundamentem (nie wyartykułowanej w postaci zespołu norm) koncepcji funkcjonowania społeczeństwa obywatelskiego w okresie transformacji systemowej „Zanim przejmiemy władzę polityczną budujmy społeczeństwo obywatelskie zdolne do kontrolowania władzy”

B) lata 90 - te = SZOK szybkich, gwałtownych zmian instytucjonalnych narzuconych odgórnie

• plan Balcerowicza  plan ten miał być parasolem ochronnym dla solidarności społeczeństwa, ale z biegiem czasu minimalizował konsultacje z partnerami społecznymi i wymagał od nich bezkrytycznego wspierania reform

• przeświadczenie, że polityka powinna ignorować stosunek społeczny do reform w imię ich racjonalności i w celu ich szybkiej realizacji  tzw. podejście „rewolucyjno - imitacyjne” (tzn. mimo, że reformy są bolesne to są konieczne i tylko reformatorzy znają ideę wyższej racji nieznanej „przeciętnym zjadaczom chleba”)

C) 1992r. - kumulacja oporu i konfliktów społecznych (2 lata po planie Balcerowicza)

• 1992 - 1994 - WYSOKA FALA STRAJKÓW

• 1994 - zawarcie paktu dla przedsiębiorstwa oraz ukonstytuowanie się na podstawie uchwały Rady Ministrów Komisji Trójstronnej ds. Społeczno - Gospodarczych

D) 1995 - 96 Komisja Trójstronna spełnia funkcję forum negocjacji z rządem

E) 1997 - odejście z Komisji NZSS Solidarność (zbyt wygórowane żądania), po wygranej w wyborach AWS - UW OPZZ tworzy Czarną Księgę dialogu społecznego

F) 6. 07. 2001r. - Ustawa o Trójstronnej Komisji ds. Społeczno - Gospodarczych i wojewódzkich komisjach dialogu społecznego

5) CECHY POLSKIEGO DIALOGU SPOŁECZNEGO wg JEGO UCZESTNIKÓW

- polityzacja (uczestnictwo partnerów dialogu w ugrupowaniach politycznych)

- instrumentalność (w traktowaniu regulacji prawnych dialogu, nie przestrzeganie ich w pełni - Czarna Księga dialogu społecznego w Polsce - OPZZ)

- słaba instytucjonalizacja (brak, niedorozwój struktur, słabość, nieobecność uzgodnień podlegających egzekucji)

- personalizacja (nadmierne uczestnictwo indywidualnych, a nie zbiorowych aktorów)

- fragmentaryzacja (ograniczanie jego form do kontaktów bilateralnych)

- pozorność dialogu (spełnianie przezeń funkcji instrumentalnych, nie merytorycznych - wzajemnego legitymizowania się, ograniczanie się do słabych form dialogu, brak alternatywnych propozycji)

- ideologizacja dialogu (odwoływanie się do symboli i wartości, oskarżanie się o czyny i zaniechania)

- ekskluzywność dialogu (dobieranie sobie „swoich” uprzywilejowanych partnerów)

- zawężanie dialogu (do problemów wtórnych, względem problemów „wyższego rzędu”)

- brak tzw. zaplecza intelektualno - eksperckiego (szczególnie wśród partnerów społecznych, ale nie tylko)

Wniosek: Polski DIALOG SPOŁECZNY jest słaby i wynika to z wyżej przedstawionych cech.

Cechy polskiego dyskursu specjalistycznego:

- zaznaczanie dystansu pomiędzy elitą intelektualną a resztą społeczeństwa - „język pogardy”

- hierarchizacja intelektualna problemów społecznych

- „prywatyzacja” problemu zbiorowego (tłumaczenie, że nie należy on do domeny publicznej, a zależy od postaw ludzi, których dotyka)

- wiedza niskiej jakości

- ideologizacja dysput specjalistów (prowadzi to wyostrzania stanowisk skrajnych i wzrostu siły grupowego myślenia, nie dopuszczania do dyskusji argumentów przeciwnika)

Cechy polskiego dyskursu publicznego:

- „uspołecznianie” swych prywatnych lub grupowych interesów

- upublicznianie sporu - popadanie w populizm

- wykluczanie potencjalnego partnera dialogu poza obręb nadrzędnej wspólnoty: szukanie winnych, zdrajców, osób o obcych czy o „liberalnej mentalności”

- przestają się liczyć realne uwarunkowania i ograniczenia rozwiązań wyjściowego problemu, zastępuje je ustalanie winnego

- problem odpowiedzialności przenoszony jest na płaszczyznę moralną, wyjściowy konflikt interesów zamienia się w konflikt wartości

Komisja Trójstronna

- Komisja Trójstronna jest jedną z instytucji dialogu społecznego, poza nią można jeszcze wyróżnić inne instytucje takie na przykład jak:

• wojewódzkie komisje dialogu społecznego

• europejskie instytucje dialogu społecznego

• trójstronne zespoły branżowe

- aby zaistniał prawdziwy a nie tylko pozorowany dialog społeczny muszą być spełnione następujące warunki:

• organizacje pracowników i pracodawców muszą być w pełni niezależne, powinny one też być reprezentatywne tak aby przedstawiały prawdziwą opinie danego środowiska

• relacje między partnerami powinna charakteryzować względna równowaga - nie może dochodzić do sytuacji, kiedy jedna ze stron dominuje nad drugą - dlatego też uczestnicy dialogu powinni być równi wobec prawa

• zasady, według których dialog jest prowadzony, powinny być jasno określone i zaakceptowane przez strony - nie mogą stać w sprzeczności z obowiązującymi przepisami

- dialog społeczny może przybierać różne formy:






INFORMOWANIE OPINIOWANIE KONSULTACJE NEGOCJACJE najsłabsza forma najsilniejsza forma

- historia dialogu społecznego

a) zinstytucjonalizowanie dialogu społecznego w postaci organizacji trójstronnej nastąpiło najwcześniej w Szwecji już w latach trzydziestych XX wieku

• był to okres tzw. Wielkiego Kryzysu i organizacja zrzeszająca rząd, konfederacje pracodawców i związki zawodowe miała być pewnego rodzaju sposobem na podźwignięcie się z kryzysu

• miano w niej uzgadniać podstawowe parametry polityki ekonomicznej i socjalnej oraz warunki pracy i płacy

b) owo zinstytucjonalizowanie nastąpiło później i w innych krajach Europy Zachodniej

• obecnie komisja trójstronna w krajach europejskich coraz bardziej staje komisja dwustronną z powodu wycofywania się strony rządowej

• w Polsce prapoczątków Komisji można dopatrywać się w porozumieniach społecznych roku 1980 (gdańskie, szczecińskie, jastrzębskie) oraz w obradach okrągłego stołu 1989 - początki zaś związane są z wydarzeniami późniejszymi

c) 22 lutego 1993 r. podpisano w Polsce "Pakt o przedsiębiorstwie państwowym"

• podpisanie tego Paktu uruchomiło procedury negocjacji trójstronnych

• w ramach tego paktu istniał zapis o utworzeniu Komisji Trójstronnej

• Rada Ministrów powołała Komisje Trójstronną do spraw Społeczno -Gospodarczych w dniu 15 lutego 1994 roku - komisja stanowiła i stanowi forum negocjacji partnerów społecznych z rządem; jednak ze względu na uwikłania polityczne związków współpraca ta wyglądała różnie

d) Można wyróżnić trzy etapy prac Komisji:

• Etap pierwszy obejmujący lata 1994 - 2001 - za czasów rządów lewicowych w Komisji ustalano między innymi coroczny wskaźnik wzrostu wynagrodzeń, jednak w wyniku wygórowanych żądań NSZZ „Solidarność” w roku 1997 nie doszło to ustaleń w tej dziedzinie. Przez kolejne lata nie udało się powrócić do ustalania wskaźnika wzrostu wynagrodzeń i prace komisji przeżywały regres

• Etap drugi 2001 - 2003 - w tym czasie uchwalono nową ustawę o Komisji Trójstronnej, powołano między innymi wojewódzkie komisje dialogu społecznego. Jednak w opinii ekspertów rząd Jerzego Buzka istotnie ograniczył dialog społeczny w Polsce. Wynikało to z przekonania, że skuteczne wprowadzenie reform wymaga pominięcia wpływu partnerów społecznych. Ważną kwestia były też powiązania pomiędzy AWS a NSZZ „Solidarność”.

• Etap trzeci po roku 2003 - W tym roku weszła w życie nowelizacja ustawy o Komisji Trójstronnej. Zmiana obejmuje poszerzenia kompetencji wojewódzkich komisji dialogu społecznego, które teraz mogą się zajmować problemami, które powodują konflikty między pracodawcami a pracownikami. Przyjęto również, że prawo do zasiadania w Komisji Trójstronnej nie będzie przyznawane nieodwołalnie. Każda z organizacji członkowskich będzie musiała bowiem co cztery lata przedstawić prezydium Komisji ponowne orzeczenie sądu o ich reprezentatywności.

- wymienione etapy rozwoju Komisji Trójstronnej pokrywają się po części ze zmianami ekip rządzących - nie należy bowiem zapominać, że w Polsce poszczególne organizacje związkowe są powiązane z różnymi partiami politycznymi i często jest tak, że jeśli np. partie prawicowe dojdą do władzy to popierający je Związek „Solidarność” będzie im bardziej przychylny niż rządom lewicowym

- skład Komisji Trójstronnej - Komisja Trójstronna jak sama nazwa wskazuje posiada trzy strony, które maja prowadzić między sobą dialog społeczny:

• strona rządowa - w jej składzie znajdują się osoby reprezentujące poszczególne ministerstwa

• strona związkowa:

* Ogólnopolskie Porozumienie Związków Zawodowych

* Komisja Krajowa NSZZ „Solidarność”

* Forum Związków Zawodowych

* do grona tego mogą być włączone związki zawodowe, które spełniają

następujące kryteria:

1. zrzeszają więcej niż 300.000 członków będących pracownikami

2. działają w podmiotach gospodarki narodowej

• strona pracodawców

* Polska Konfederacja Pracodawców Prywatnych

* Konfederacja Pracodawców Polskich

* Business Centre Club - Związek Pracodawców

* Związek Rzemiosła Polskiego

* Inne organizacje mogą stać się członkami po spełnieniu następujących

warunków:

1. zrzeszają pracodawców zatrudniających więcej niż 300.000 pracowników,

2. mają zasięg ogólnokrajowy

3. działają w jednostkach gospodarki narodowej

Udział w komisji mają również tzw. przedstawiciele z głosem doradczym reprezentujący NBP i GUS oraz samorządy terytorialne.

- STRUKTURA KOMISJI:

a) Przewodniczącego Komisji wyznacza Prezes Rady Ministrów spośród członków Rady Ministrów, którzy są w składzie Komisji - to on zwołuje posiedzenie plenarne Komisji.

b) Prezydium, które kieruje pracami Komisji - składa się ono z przewodniczącego i wiceprzewodniczących, którzy są wybierani z pośród przedstawicieli każdej organizacji pracodawców i pracobiorców; Prezydium Komisji ustala działania i harmonogram prac oraz porządek posiedzenia Komisji.

c) Sekretarze Prezydium, są wyznaczani przez członków Prezydium Komisji i służą pomocą, przy wykonywaniu zadań.

d) Posiedzenie plenarne odbywa się w zależności od potrzeb, nie rzadziej jednak niż raz na 2 miesiące. Komisja może podejmować uchwały, jeżeli w głosowaniu bierze udział przedstawiciel: Rady Ministrów, co najmniej jednej z organizacji pracodawców i co najmniej jeden z organizacji pracowników. Podjęcie uchwały przez Komisję wymaga zgody wszystkich wyżej wymienionych, biorących udział w głosowaniu.

e) Sekretariat Komisji zapewnia on obsługę Komisji, złożony jest z pracowników Departamentu Dialogu i Partnerstwa Społecznego Ministerstwa Gospodarki i Pracy.

- ZESPOŁY PROBLEMOWE - obecnie w ramach Komisji Trójstronnej działa osiem stałych zespołów problemowych:

1. zespół ds. prawa pracy i układów zbiorowych

2. zespół ds. ubezpieczeń społecznych

3. zespół ds. polityki gospodarczej i rynku pracy

4. zespół ds. rozwoju dialogu społecznego

5. zespół ds. budżetu, wynagrodzeń i świadczeń socjalnych

6. zespół ds. usług publicznych

7. zespół ds. współpracy z MOP

8. zespół ds. funduszy strukturalnych Unii Europejskiej

Wcześniej (przed ustawą z 2001) liczba zespołów jak i problemy którymi się zajmowały bała zmienna.

- zgodnie z ustawą z 2001 roku (i późniejszymi nowelizacjami) do najważniejszych zadań Komisji Trójstronnej należą:

• prowadzenie dialogu społecznego w sprawach wynagrodzeń i świadczeń społecznych oraz w innych sprawach społecznych lub gospodarczych

• rozpatrywanie sprawy o dużym znaczeniu społecznym lub gospodarczym wniesionych pod obrady Komisji przez jedną ze stron, jeżeli uzna, że jej rozwiązanie jest istotne dla zachowania pokoju społecznego

• zawieranie wspólnych porozumień przez wszystkie strony Komisji

• udział w pracach nad projektem ustawy budżetowej - poprzez możliwość opiniowania

• ustalanie maksymalnego rocznego wskaźnika przyrostu przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia u przedsiębiorców

• uzgadnianie wysokości średniorocznych wskaźników wzrostu wynagrodzeń w państwowej sferze budżetowej na rok następny

• uzgadnianie wysokości minimalnego wynagrodzenia za prace na rok następny

• uzgodnienie i weryfikacja kwot kryteriów dochodowych - dotyczy pomocy społecznej

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Klaus Offer - „Drogi transformacji w NRD”

- koncepcja Offera - zdezorganizowany kapitalizm (zmiana systemu po II - ej wojnie światowej)

Scot Lash & John Urry

- koncepcja końca zorganizowanego kapitalizmu

- 3 fazy, przez które przechodziła gospodarka kapitalistyczna:

1) faza kapitalizmu liberalnego (dziki)

2) faza kapitalizmu zorganizowanego - kontakty między kapitałem a pracą były uregulowane, wykorzystywano interwencjonizm państwowy

3) faza końca kapitalizmu zorganizowanego - dezorganizacja ekonomiczna, która pociąga dezorganizację społeczną, fragmentacja grup interesów ze względu na zróżnicowanie interesów, dezorganizacja instytucjonalna i dezorganizacja kulturowa

- w Polsce stosunki pracy nie przechodziły tych w/w faz po kolei, tylko te fazy zachodziły równocześnie

- różnicuje się w Polsce również społeczeństwo obywatelskie - segmentacja

Sytuacja w Polsce a europejskie wymiary stosunków pracy

- w UE dialog społeczny jest rezultatem dłuższego procesu rozwoju stosunków pracy

- stopniowa instytucja konfliktu społecznego (w Polsce)

- tzn. przechodzenie do kooperatywnych form rozwiązania konfliktu między pracodawcami a pracobiorcami

Traktat UE z Maastricht

- zagadnienie stosunków pracy jest uregulowane w cz. XI („Polityka społeczna, edukacja, szkolenie zawodowe i młodzież” - EUROPEJSKI AKT JEDNOLITY)

1989r. - Karta Wspólnoty o Fundamentalnych Prawach Socjalnych Pracowników

Komisja Europejska (główny organ wykonawczy i adm. UE) a DIALOG SPOŁECZNY

- KE wspiera dialog pomiędzy pracobiorcami a pracodawcami na poziomie wspólnotowym poprzez ułatwienie jego przebiegu i zrównoważenie współpracy obu stron

- KE kształtuje propozycję dotyczącą polityki socjalnej z pracobiorcami i pracodawcami przed ich przyjęciem i wdrożeniem, przy czym partnerzy społeczni mogą wdrożyć procedurę wzajemnych negocjacji i uzgodnić zanim KE zajmie stanowisko

5). Rynek jako instytucja społeczna. Rynek pracy. Konsumenci i Przedsiębiorcy.

SŁOWO WSTĘPNE

- rynek powstał wskutek historycznego procesu podziału pracy

- koniecznym warunkiem jego istnienia jest wytwarzanie przez producentów większej ilości dóbr niż sami mogą skonsumować i dokonywanie wymiany nadwyżek

- funkcjonowanie rynku zależy nie tylko od struktury podaży i popytu, ale również od instytucji i unormowań prawnych (ochrona własności, ochrona obrotu gospodarczego, system bankowy, sposoby regulowania zobowiązań, giełdy itp.)

- podczas historycznego procesu rozwoju społeczeństw, rynki przeszły znaczną ewolucję, a dokonywała się ona w kilku wymiarach:

1. w wymiarze przestrzennym rynki rozszerzały się: od małych — lokalnych (np. targów) — po wielkie rynki światowe

2. w wymiarze branżowym — powstawały coraz to nowe rynki, co wynikało z jednej strony z pogłębiania się społeczeństwa i międzynarodowego podziału pracy, z drugiej zaś — z obejmowania regulacją rynkową coraz to nowych dziedzin wiedzy (własność intelektualna, handel prawami własności rozwiązań technologicznych i organizacyjnych) oraz polityki (rynek usług regulacyjnych)

INFORMACJE PODSTAWOWE - JAKIE PRODUKTY BĘDĄ WYTWARZANE ?

- rynek

• to konfrontacja między podażą a popytem na dane dobro, która (ta konfrontacja) wywiera wpływ na cenę dobra i wielkość wymiany

• PODAŻ  KONFRONTACJA na RYNKU  POPYT EFEKTYWNY



wpływ na ceny i na wymienianie ilości towarów

- jakkolwiek rynek to nie tylko miejsce wymiany, gdzie ustalane są ilości i ceny wymienianych dóbr, to również miejsce konfrontacji podaży i popytu na nie

- na rynku:

* sprzedawca chce sprzedać towar po jak najlepszej cenie

* kupujący chce nabyć towar po jak najniższej cenie

* rozpatrywany więc jest tylko popyt efektywny

- współcześnie podstawą jakiejkolwiek wymiany jest rynek (= miejsce wymiany, które nie musi wcale mieć lokalizacji)

- rynek ma różne wielkości: LOKALNY, KRAJOWY, ŚWIATOWY

- aczkolwiek różne rynki są WSPÓŁZALEŻNE między sobą - tzn. powiązane ze sobą (np. wzrost popytu na jeden produkt prowadzi do wzrostu popytu na inny produkt - produkty komplementarne)

RYNEK jako INSTYTUCJA SPOŁECZNA

- to miejsce występowania relacji społecznych między ludźmi, które są ustrukturyzowane, mają cechy historyczne, kulturowe i instytucjonalne

- to pewnego rodzaju przestrzeń społeczna, która ma cechy przestrzeni więzi międzyludzkich oraz którą cechuje styczność społeczna

- to system, w którym relacje sprzedawca - nabywca oparte są na zaufaniu lub jego braku, współdziałaniu i obojętności

- to miejsce, gdzie podejmowane są decyzje uwarunkowane obyczajami, wzorami społecznymi, nawykami, zachętami, naśladowaniem itp.

- to umowa społeczna między sprzedawcą (producentem) a nabywcami oparta na normach społecznych, które wytworzyły się historycznie i są legitymizowane konsensusem

GOSPODARKA RYNKOWA jako ZBIOROWOŚĆ INSTYTUCJONALNA

- rynek jest wytworem procesu instytucjonalnego, i dzięki niemu wytworzyły się instytucje niezbędne dla funkcjonowania i które regulują gospodarkę(i) oraz spowodował rozwój postaw społecznych opartych na jego akceptacji jako miejsca aktywności ekonomicznej

- gospodarka rynkowa (taka, w której dominującym regulatorem procesów gospodarczych jest rynek) zakłada istnienie pewnej liczby instytucji warunkujących jej funkcjonowanie (również własności prywatnej, a przede wszystkim jej ochrony)

- instytucjonalizacja rynku to procesy w skutek których rozwiązują się problemy i utrwalają reguły działalności społecznej umożliwiając racjonalne i skuteczne osiąganie celów ekonomicznych

RYNEK jako INSTYTUCJA SPOŁECZNA - socjologiczne podejście/rozumienie:

1. rozumienie M. Webera

- rynek jako wymiana społeczna - rynek to IDEALNY TYP racjonalnej wymiany handlowej

- wymiana handlowa to konieczność życiowa jednostek i działanie społeczne, którym kierują reguły wzajemnego działania jednostek na siebie

- reguły te obejmują społeczne i normatywne zasady wzajemnego zachowania, dystrybucji dóbr, systemowej kontroli społecznej

- zadowolenie rynkowe (sprzedawcy i konsumentów) podlegają również pewnego rodzaju regulacjom - tradycyjnym, konwencjonalnym i prawnym

2. podejście funkcjonalno - strukturalne (T. Parsons)

- rynek jako subsystem całościowego systemu

- ważna jest rola zbiorowego aktora na rynku (producenta i konsumenta) oraz znaczenie mechanizmu cenowego

- w związku z czym zachowania producenta i konsumenta podlegają regułom organizacji, które sami tworzą i w których funkcjonują

- jakkolwiek zachowanie konsumenta podlega uwarunkowaniom kulturowym

- w tym ujęciu rynek to najważniejszy subsystem określający kształt ładu społecznego

3. podejście instytucjonalne (Williamson, Stiglitz)

- rynek jako instytucja społeczna

- podstawowe znaczenie (dla rynku) mają warstwy instytucjonalne, które tworzą reguły postępowania

- rynek jako instytucja rozumie się w znaczeniu: normatywnym, funkcjonalnym, personalnym

- normy i wartości zapewniają jedność systemu gospodarczego i jego funkcjonowanie

- normy i wartości wyznaczają również stratyfikację zachowań aktorów - aktorzy mają np. prawo do reprezentowania kapitału

ZASADNICZE ZNACZENIE WARTOŚCI na rynku:

- wartości podstawowe, czyli wolność, sprawiedliwość

- wartości pragmatyczno - praktyczne

- antywartości, np. niesprawiedliwość

- instytucje służą głównie jako analiza wartości moralno - społecznych, a czasem antywartości

- wartości rynkowe regulują funkcjonowanie rynku

- na rynku współistnieją ze sobą wartości podstawowe (wolność, wolność zawodowa, własność, wolność od ubóstwa)

WOLNY RYNEK

- to taki, na którym występuje konkurencja

- w zależności od stopnia koncentracji popytu i podaży wyróżnia się następując struktury rynku: konkurencję doskonałą oraz konkurencję niedoskonałą obejmującą: monopol, oligopol i konkurencję monopolistyczną

RYNEK PRACY

- rynek pracy jest traktowany jako miejsce konfrontacji podaży i popytu na pracę, czyli ofert pracy i chęci podjęcia pracy

- tworzą go wszystkie jednostki, które poszukują miejsca na rynku działalności zawodowej oraz jednostki, które wyrażają zapotrzebowania na siłę roboczą

- w zależności od potrzeb poznawczych i badawczych można, wg różnych kryteriów, wyróżnić rynki pracy:

1. przestrzenne — rynek międzynarodowy, krajowy, regionalny, lokalny

2. zawodowe — np. rynek nauczycieli, ekonomistów, sprzedawców

3. wiekowe — rynek ludzi młodych, np. w przedziale 20-30 lat

4. wykształcenia i kwalifikacji — np. rynek ludzi z wykształceniem zawodowym, ogólnym, wyższym technicznym

5. miejsca zamieszkania — rynek miejski, wiejski; statusu — rynek bezrobotnych, absolwentów, młodocianych

- zmienny poziom równowagi RYNKU PRACY zależy od:

• wzrostu cen i produktu pracy

• zwiększenia popytu na dane dobro

• możliwości przepływu pracy z jednej branży do drugiej

• od siły związków zawodowych

• od strategii firmy

• od preferencji państwa

• od kompromisu między pracodawcami i pracobiorcami czyli skłonności do ustępstw uwzględniających: bezrobocie, kondycję firm, konkurencyjność (stosunków pracy)

• od cyklów koniunkturalnych oraz zmian techniczno - strukturalnych

- dwa stanowiska rynku pracy:

1. LIBERAŁOWIE - rynek pracy jest takim samym rynkiem jak każdy inny

2. KONSERWATYŚCI - konieczna jest interwencja państwa, zwiększająca popyt (czyli ilość pracy na rynku), a rynek pracy nie jest prawdziwym rynkiem

BEZROBOCIE

- zasady pracy obejmują ludzi w wieku produkcyjnym, które zdolne są do podjęcia pracy

- zjawisko braku pracy zarobkowej dla osób zdolnych do pracy i gotowych do jej podjęcia na typowych warunkach płacowych występujących w gospodarce

- bezpośrednią przyczyną bezrobocia jest z reguły niewystarczająca liczba wolnych miejsc pracy dla ubiegających się o nie

- przyczynami mogą być również: wadliwa organizacja rynku pracy, brak odpowiednich kwalifikacji bezrobotnych, trudności mieszkaniowe uniemożliwiające przesuwanie nadwyżek siły roboczej do ośrodków wykazujących jej niedobór, oferowanie zbyt niskich stawek płac (np. w porównaniu z zasiłkiem dla bezrobotnych)

- jednym z podstawowych pojęć we współczesnej makroekonomii jest naturalna stopa bezrobocia — poziom bezrobocia, przy którym różne i zróżnicowane rynki pracy danego kraju są — ogólnie biorąc — w równowadze;

- niektóre z nich wykazują nadwyżkę popytu (wolne miejsca pracy), inne natomiast nadwyżkę podaży (bezrobocie)

- siły te działają w ten sposób, że naciski na płace i ceny na wszystkich rynkach łącznie są w równowadze

- naturalny poziom bezrobocia jest to jego najniższa stopa, która może istnieć w danym kraju bez ryzyka wystąpienia spirali inflacyjnej; w pocz. lat 60. XX w. naturalna stopa bezrobocia była oceniana przez ekonomistów na 4%, w połowie lat 80. w większości szacunków — na ok. 6%; ta zwyżkowa tendencja wynika głównie z demograficznych przesłanek, a przede wszystkim z  wyższego liczbowego udziału niepełnoletnich w sile roboczej, oraz — w pewnym stopniu — z polityki rządów krajów rozwiniętych (np. ubezpieczenia na wypadek bezrobocia)

- statystyki bezrobocia, zatrudnienia i siły roboczej operują pojęciami:

a) zatrudnieni — osoby mające pracę zarobkową

b) bezrobotni — osoby nie mające pracy, lecz jej szukające

c) osoby nie mające pracy i jej nie szukające nie są częścią siły roboczej

2 metody pomiaru bezrobocia w Polsce:

1. statystyka urzędowa pracy - bada osoby zarejestrowane w urzędzie pracy i wg tej metody osobami bezrobotnymi są:

a) zdolne do pracy i gotowe do jej podjęcia w ramach stosunku pracy
b) pozostające bez pracy i nie uczące się w szkołach (z wyjątkiem szkół wieczorowych i zaocznych)

c) rejestrowane w urzędzie pracy, jeżeli:

- ukończyły 18 lat - kobiety, które nie ukończyły 60 lat i mężczyźni 65 lat

- nie nabyły prawa do emerytury

- nie są właścicielami gospodarstwa rolnego

- nie prowadzą pozarolniczej działalności gospodarczej

2. badania aktywności ekonomicznej ludności (BAEL) - według tej metody do bezrobocia zalicza się:

• w okresie badanego tygodnia badane osoby nie pracowały nawet przez okres 1 h

• aktywnie poszukują pracy

• są gotowi natychmiast podjąć pracę

Ze względu na nieco odmienną definicję bezrobocia przyjęto dane o bezrobociu nieco się różnią. We wszystkich podawanych informacje o bezrobotnych podaje się adnotację wg GUS-u lub BAEL-u

RODZAJE BEZROBOCIA:

1. strukturalne, związane ze strukturą gospodarki, która nie stwarza możliwości zatrudnienia wszystkich osób zdolnych do pracy i jej poszukujących

2. lokalne, wyróżniające się szczególnym nasileniem braku wolnych miejsc pracy w pewnych miejscowościach lub regionach

3. przejściowe (frykcyjne), związane ze zmianą miejsca pracy, ze zmianą kwalifikacji zawodowej, powodującą przerwę w zatrudnieniu itp.

4. sezonowe, powodowane okresową zmiennością warunków klimatycznych i cyklów produkcyjnych w niektórych rodzajach działalności gospodarczej, a zwłaszcza w rolnictwie

5. utajone, występujące w postaci przeludnienia w  rolnictwie lub też w postaci nadmiernego w stosunku do potrzeb zatrudnienia w przedsiębiorstwach przemysłowych (zjawisko charakterystyczne dla zatrudnienia w państwach komunistycznych)

METODY WALKI Z BEZROBOCIEM to:

→ prace interwencyjne,

→ roboty publiczne,

→ aktywne pośrednictwo pracy,

→ popieranie emigracji zarobkowej,

→ obniżanie podatków (w celu ożywienia gospodarki i spowodowania naturalnego przyrostu liczby miejsc pracy)

- jedną ze współcześnie stosowanych metod jest skracanie czasu pracy

- skutki bezrobocia są łagodzone m.in. przez ubezpieczenia na wypadek bezrobocia i pomoc dla bezrobotnych (zasiłki)

DETERMINANTY BEZROBOCIA (rozmiary bezrobocia):

1. podaż pracy (ludzie aktywni zawodowo, ludność w wieku produkcyjnym, migracje)

2. niedopasowane strukturalnie i efektywnie funkcjonowanie rynku pracy (skala zmian strukturalnych, elastyczność rynku, mobilność siły roboczej, polityka państwa)

3. popyt na pracę (koniunktura gospodarcza, polityka makroekonomiczna, wzrost gospodarczy, restrukturyzacja)

-- czy bezrobocie jest nieuchronną konsekwencją funkcjonowania gospodarki rynkowej ? - odp. TAK (3 - 6% = bezrobocie naturalne)

- główne źródła bezrobocia (w Polsce):

1. likwidacja stanowiska/miejsca pracy

2. wygaśnięcie czasu umowy o pracę

- co może uczynić państwo dla zmniejszenia bezrobocia (J. M. Keynes - interwencjonizm państwowy, przez zwiększenie popytu - miejsc pracy)

- negatywne skutki społeczne, ekonomiczne, polityczne bezrobocia nasilają się wraz ze wzrostem rozmiarów tego zjawiska

- negatywne skutki nie zależą tylko od rozmiarów, ale też od charakteru (rodzaju) bezrobocia

- stagnacyjny charakter bezrobocia (niska rotacja osób) jest gorszy od dynamicznego

- przyczyny bezrobocia są różnorakie, więc jego ograniczenie (tzw. walka z bezrobociem) wymaga stosowania różnorodnych metod i działań

DANE STATYSTYCZNE

- 19,3% w 2004r. - stopa bezrobocia w Polsce (w 1999r. stopa bezrobocia w Polsce przekroczyła „bezpieczny poziom cywilizacyjny”)

- tymczasem średnia stopa bezrobocia w UE to 9,1%, w krajach dawnej UE bezrobocie wynosi średnio 8,1%, a w nowych - 14,5%

- w Polsce wykorzystanie zasobów pracy (wskaźnik zatrudnienia = 53%), czyli na 24 mln. ludności w wieku produkcyjnym, pracuje 12,7 mln. (UE = 69%, Czech = 71%, Portugalia = 74%)

Podział państw ze względu na stopę bezrobocia:

1. kraje o najwyższej stopie bezrobocia (powyżej 10%)

* Polska (19,3% - faktyczne 57%), Słowacja (17,1% - faktyczne 61%), Hiszpania (11,3% - faktyczne 40%)

2. kraje o wysokiej i średniej stopie bezrobocie (od 7 - 10%)

* Francja (9,4% - faktyczne 34%), Niemcy (9,3% - faktyczne 50%), Finlandia (9% - faktyczne 58%), Włochy (8,6% - faktyczne 58%), Belgia (8,1%, Czechy 7,8% - faktyczne 50%), Kanada (7,6% - faktyczne 10%)

3. kraje o niskiej stopie bezrobocia (poniżej 6%)

* USA (6% - faktyczne 12%), Węgry (5,8% - faktyczne 42%), Dania (5,6% - faktyczne 20%), Szwecja (5,6% - faktyczne 18%), Japonia (5,3% - faktyczne 33%), Wielka Brytania (5,0% - faktyczne 23%), Holandia (3,8% - faktyczne 29%), Korea Płd. (3,6% - faktyczne 0,6%)

Beneficjenci i przegrani polskiej transformacji ?

- jakie są proporcje między beneficjantami i przegranymi transformacji społeczno - ekonomicznej w Polsce, odp. DUŻE

- jakie są tendencje zmian tych proporcji, odp. proporcje się ZMNIEJSZAJĄ

- jakie są czynniki sprzyjające indywidualnym i grupowym awansom ?

- jakie są źródła i przyczyny degradacji społecznej ?

6). Organizacje i instytucje. Procesy instytucjonalizacji. Instytucjonalizacja w perspektywie organizacyjnej i makrospołecznej. Instytucjonalizacja jako wymiar transformacji społeczno - gospodarczej.

Instytucjonalizacja, proces tworzenia i przetwarzania instytucji społecznych, czyli wytwarzania stabilnych, zestandaryzowanych i poddanych społecznie normom sposobów zachowań w danej grupie lub społeczeństwie.

- czyli procesy zmian ekonomicznych, politycznych i społecznych dokonujących się ewolucyjnie w systematyczny, kontrolowany sposób w marko i mikroskali

- „instytucja” to dla przedstawicieli instytucjonalizmu sposób myślenia oparty na tradycji i odzwierciedlający mentalność grupy społecznej, zwyczaje, sposób postępowania, usankcjonowane normami prawnymi lub obyczajowymi, respektowanymi w danym społeczeństwie

- proces zmian instytucjonalnych to kluczowy aspekt kolejnych ewolucji cywilizacyjnych -źródła kryzysów ekonomicznych tkwią w sprzeczności między technologią a instytucjami

- według instutucjonalizmu motorem rozwoju gospodarczego jest postęp technologiczny, a czynnikiem hamującym proces przemian — opór starych instytucji

- postęp społeczno - gospodarczy dokonuje się w wyniku ewolucji instytucjonalnych form społeczeństwa, co oznacza konieczność zmian w mentalności i prawodawstwie, dostosowujących społeczeństwo do wyzwań postępu cywilizacyjnego, możliwego dzięki nowym technologiom

- właśnie na tle sprzeczności między technologią a instytucją rysuje się konflikt między światem interesu a światem przemysłu

- instytucjonalizm pokazuje człowieka jako istotę społeczną, kierującą się instynktami, a także potrzebą akceptacji, wyróżnienia się i prestiżu w grupie społecznej, do której przynależy

- o postępie gospodarczym decyduje instynkt dobrej roboty, którym kieruje się świat przemysłu; do upadku cywilizacyjnego zaś i cofnięcia się do fazy barbarzyństwa może doprowadzić zwycięstwo instynktu zachłanności, którym często kieruje się świat interesu

- twórcą instytucjonalizmu oraz autorem przedstawionych tez był Th. Veblen; inni wybitni przedstawiciele: J.R. Commons i W.C. Mitchell, J.M. Clark

Dlaczego mówimy o instytucjonalizacji ?

1. bo kapitalizm podlega przemianom w postindustrialnym świecie

2. bo kształtują się różne łady społeczno - ekonomiczne lub modele

- w Polsce obecnie mamy do czynienia z DRUGIM ETAPEM TRANSFORMACJI, bo istnieje konieczność zmian instytucjonalnych w sferach:

a) gospodarki i jej rozwoju

b) poprawy jakości instytucji państwa

c) funkcjonowania partii i demokracji przedstawicielskiej

d) funkcjonowania instytucji edukacyjnych i samorządowych

- w socjologii, ekonomii i politologii przyjmuje się, że kluczowym wymiarem transformacji ustrojowej jest proces instytucjonalizacji - rozstrzyga o ładzie społecznym, ekonomicznym i politycznym państwa

- instytucjonalizacja jako proces, jest to ustanawianie - wprowadzanie i upowszechnianie oraz utrwalanie nowych struktur i reguł ładu społecznego, politycznego i ekonomicznego (skuteczność transformacji zależy więc od instytucjonalizacji - od jej jakości, poszczególnych elementów)

- paradygmat teoretyczny nowego instytucjonalizmu - omija ograniczenia, które koncentrują się na racjonalnych motywach ludzi, pozwala wyjaśnić wielowymiarowość przemian ustrojowych, a teoria neoinstytucji uważa, że najważniejsza jest umiejętność stanowienia NOWYCH INSTYTUCJI i zapewnienia im funkcji

- INSTYTUCJA - to kompleksowy zbiór reguł, zasad postępowania i procedur rządzących przebiegiem określonego rodzaju interesów społecznych; te reguły określają prawa zachodzące w określonych warunkach (zmian społeczeństwa) i które są podzielane przez uczestników zbiorowości

• INSTYTUCJA służy regulacji społecznych działań:

a). demograficznych - cywilizacyjno - kulturowej reprodukcji społecznej

b). reprodukcji władzy i utrwalania struktury społecznej

• działania instytucjonalne mogą się wzmacniać lub osłabiać, ale pozwalają działać organizacjom (np. firmom)

• same organizacje udostępniają pewne zasoby dla działania instytucji

- źródłem powodzenia instytucjonalizacji jest jej LEGITYMIZACJA SPOŁECZNA (uprawomocnienie - wg M. Jo Hatch jest to tak ważne jak kapitał, surowce, praca) - instytucjonalizują się nowe wzory, tylko wówczas, kiedy istnieje społeczny nacisk i przyzwolenie na ich przyjęcie (żadne racjonalne względy tutaj na nic się zdają)

- instytucjonalizacja to zjawisko w skali globalnej (ma charakter makrospołeczny), również instytucjonalizacja to zjawisko dynamiczne, ma różne szczeble ukształtowania i dojrzałości

- jeśli mówi się o poziomie zinstytucjonalizowania wyróżnia się instytucjonalizację bardziej lub mniej rozwiniętą

- instytucjonalizacja to procesy otwarte, mają swój początek, nikt się do tej pory nie zastanawiał nad procesem zakończenia takich zmian

- model procesu instytucjonalizacji (P. S. Tolbert i L.G. Zucker..) - czyli forma przekształcenia pomysłu w czynności powtarzalne (instytucjonalizacja pomysłu)

• instytucjonalizacja - jako proces rozpoczynający się pojawieniem pewnego pomysłu, idei nowego rozwiązania dotyczącego struktury czy działania, który można nazwać: innowacją (działalność taka - innowacyjna - może być STEROWANA lub SPONTANICZNA)

• następnie pomysł (idea) przybiera konkretny kształt w postaci nowej struktury, rozwiązania a także pewnej formalizacji (strategii procedur) - następuje jego uzwyczajnienie (etap uzwyczajnienia - to jeszcze etap przedinstytucjonalizacji)

• kolejno dochodzi do obiektywizacji wprowadzonego rozwiązania - jego upowszechnienia w celu osiągnięcia pewnego poziomu społecznego konsensusu dotyczącego wartości tych rozwiązań oraz ich zastosowania (etap półinstytucjonalizacji)

• kolejna faza to: osadzenie się, zakorzenienie nowych rozwiązań czy struktur i przejęcie ich przez aktorów (zinternalizowanie), związane z poparciem grup interesów jak i słabnącym oporem innych grup dzięki pozytywnym wynikom zastosowania nowych rozwiązań lub przekonaniu o ich pozytywnym znaczeniu (to etap sedymentacji - czyli etap pełnej instytucjonalizacji)

- transformacja ustrojowa krajów postkomunistycznych jako eksperyment instytucjonalny, realizowany ewolucyjnie i systematycznie w skali makro jest w istocie/także procesem: restauracji porządku społecznego, ekonomicznego, politycznego opartego na zasadach demokratycznych i rynkowych

• restauracja dotyczy zmian: instytucjonalnych, instytucjonalizacji i dezinstytucjonalizacji stanowiących efekt realizacji celów różnych ruchów politycznych czy społecznych, które zdobywały władzę i opanowały struktury państwowe likwidując, przekształcając lub tworząc rozmaite instytucje

• procesy te rozpoczynały(ają) się od ideologicznej konceptualizacji - artykułowania przez ruchy polityczne czy społeczne pewnych projektów instytucji opartych na określonych wartościach, normach, zasadach, do których urzeczywistnienia ruchy dotyczyły (C. Offe)

• analiza tej fazy pozwala na odkrycie aksjologii ustrojowej projektowanego ładu

• kolejnym etapem jest przekształcenie tych ideologicznych projektów w formę regulacji prawnych określających sposób tworzenia i funkcjonowania określonych instytucji czyli w fazę procesów legislacji (stanowienia prawa)

• następny etap instytucji polega na zdobyciu akceptacji dla proponowanych rozwiązań - w systemach demokratycznych konsensus podmiotów politycznych, społecznych, czyli uzyskanie demokratycznej większości

• kolejny etap to mobilizacja poparcia społecznego oraz zasobów finansowych, materialnych i ludzkich (minimum poparcia dla zmian lub tłumienia oporu, gromadzenie zasobów organizacyjnych przez istniejące instytucje) - w tym etapie najważniejsze jest UZASADNIENIE SŁUSZNOŚCI proponowanych rozwiązań w oparciu o wartości społeczne lub pragmatyczne korzyści, często związane z rozbudzeniem oczekiwań (C. Offe - hiperracjonalność)

• wyróżnione fazy stanowią ciąg genetyczny, od pomysłu - operacjonalizacji - pojawienia się struktury i rozwiązań

• te procesy utrwalają się, zakorzeniają i rozwijają w fazie sedymentacji - następuje faktyczne zinternalizowanie przyjęcia rozwiązań przez aktywnych społecznie i ich środowiska

• wzór: INNOWACJA  UZWYCZAJNIENIE  OBIEKTYWIZACJA  SEDYMENTACJA

• faza uzwyczajnienia - czyli wdrożenia rozwiązań strukturalnych i procedur wolą określonego modelu w drodze przymusu prawnego

• faza obiektywizacji - realizacja modelu instytucji, przekładana na język regulacji wewnętrznej (regulowaniu procedur)

• faza sedymentacji - procesy utrwalają się i rozwijają - pełna/prawdziwa instytucjonalizacja

2 wymiary instytucjonalizacji:

1. formalno - prawny (bo procedury, akty prawne)

2. realny (rzeczywiste zachowania aktorów społecznych) - North: interakcje nieformalne również, bo nie sposób zrozumieć funkcjonowania instytucji tylko przez formalne

funkcje, zadania i procedury

Podsumowanie:

1. instytucjonalizacja - jest długotrwała, wielowymiarowa, ważne jej fazy końcowe (obiektywizacji i zakorzeniania), mniej ważne fazy wstępne, końcowe są bardziej widoczne, spektakularne i dynamiczne

2. duży wysiłek należy włożyć w fazy procesu

3. dla powodzenia transformacji: nie tylko racjonalność rozwiązań czy racjonalne motywy, zdolność legitymizacji rozwiązań w świadomości społecznej

4. projekt musi brać pod uwagę: oczekiwania i przyzwyczajenia, doświadczenia aktorów, proces komunikowania z aktorami w trakcie wdrażania projektu zmian (bo grozi: PUPULIZMEM, RADYKALIZACJĄ POLITYCZNĄ, MARGINALIZACJĄ czy ANOMIĄ)

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

7). „Kultura ma znaczenie”. Kultura a rozwój gospodarczy. Kultura a rozwój polityczny. Kultura a demokracja. Kapitał społeczny. Zaufanie społeczne.

I. Kultura i rozwój społeczeństw

- rozwój społeczeństw oznacza dążenie w stronę wzrostu ekonomicznego i materialnego dobrobytu, równość na poziomie społeczno - ekonomicznym oraz polityczną demokrację

- wzrost gospodarczy może mieć trzy prawdopodobne wyjaśnienia (Jeffrey Sachs):

a). położenie geograficzne (niektóre części świata są uprzywilejowane z geograficznego punktu widzenia, korzyści takie jak: dostęp do podstawowych zasobów naturalnych, dostęp do morza, spławne rzeki, sąsiedztwo dobrze prosperujących gospodarek, warunki do uprawy ziemi, zdrowy klimat)

DWA PODZIAŁY:

- obszary o umiarkowanym klimacie są lepiej rozwinięte od terenów położonych w strefie międzyzwrotnikowej (wyjątek stanowią Singapur i Hongkong)

- regiony odizolowane od reszty świata, czyli takie, które np. nie posiadają własnego wybrzeża, dostępu do spławnych rzek, położone w górach

PRZYCZYNY UBÓSTWA KRAJÓW TROPIKALNYCH:

- problemy związane z rolnictwem takie jak słabe gleby, czy wyjałowienie terenów zajętych przez lasy deszczowe

- problemy związane z występowaniem chorób zakaźnych - na terenach tropikalnych występuje więcej chorób zakaźnych niż w strefie umiarkowanej, w strefie umiarkowanej dominują choroby przekazywane w wyniku bezpośredniego kontaktu między ludźmi

KONSEKWENCJE = niska wydajność rolnictwa oraz występowanie wielu chorób powoduje negatywne skutki uboczne:

- brak nadwyżek żywnościowych powoduje skupienie znacznego odsetka populacji w sektorze rolnictwa

- niski poziom urbanizacji

- duża koncentracja ludności w trudno dostępnych, wysokogórskich terenach, będąca konsekwencją chęcią ucieczki od tropikalnych równin i problemów tam występujących

WNIOSKI = położenie geograficzne jest jednym z czynników wpływających na rozwój gospodarczy, istnieją jednak wyjątki: Afryka Północna, Środkowy Wschód, Argentyna, Chile, Urugwaj, RPA, Obszary Europy Środkowej i Wschodniej, niektóre były republiki ZSRR

b). system społeczny

c). dodatnie sprzężenie zwrotne

ad b). Systemy społeczne a wzrost gospodarczy

- wzrost gospodarczy związany jest z charakterystycznymi dla kapitalizmu instytucjami społecznymi:

• rządy prawa

• wysoka mobilność społeczna

• gospodarka rynkowa

• podział pracy

- niewiele społeczeństw zdołało wykształcić tak złożoną strukturę politycznych, kulturowych i ekonomicznych instytucji

- współczesny kapitalizm nie miał w rządach kolonialnych dobrego wzoru.

- społeczeństwa socjalistyczne

• dominuje represyjna organizacja jednopartyjna

• kultura tradycyjna, zwłaszcza religia jest tłamszona

• tłamszony jest również wolny rynek i akumulacja prywatnego kapitału

• socjalizm niemal wszędzie działał w sposób destrukcyjny na gospodarkę

- społeczności dotknięte zapaścią - w sferze politycznej zapaść charakteryzuje się:

• brakiem albo znacznym ograniczeniem władzy państwowej, czemu towarzyszy eskalacja przemocy

• załamaniu ulegają mechanizmy zaufania społecznego oraz system gospodarki rynkowej

• pojawia się czarny rynek

- społeczności dotknięte zapaścią - w sferze społecznej:

• przestają funkcjonować podstawowe instytucje społeczne

• naród pogrąża się w wojnie wszystkim przeciwko wszystkim

• bardzo trudno jest przywrócić ład społeczny

- schemat dyfuzji kapitalizmu:

• instytucje kapitalistyczne napotykają generalny opór ze strony elit społeczności niekapitalistycznych z uwagi na wiążący się z kapitalizmem wzrost konkurencji na arenie politycznej, gospodarczej i społecznej

• reformy kapitalistyczne mają najmniejsze szanse powodzenia w społeczeństwach charakteryzujących się silnym rozwarstwieniem, ponieważ elity mogą z racji zajmowanej pozycji dość łatwo blokować wszelkie zmiany

• reformy kapitalistyczne są szczególnie silnie blokowane przez elity polityczne, które nie mają zbyt silnego mandatu do sprawowania władzy

• w wielu regionach wewnętrzne reformy były blokowane przez rząd kolonialny - mocarstwa nie przeprowadzały reform rynkowych, ponieważ wzmocniłoby to pozycję tamtejszych mieszkańców a osłabiło wpływy zagraniczne

• społeczeństwa znajdujące się w obliczu zagrożenia zewnętrznego często, zamiast wprowadzać reformy, popadały w zapaść - zewnętrzne zagrożenie powodowało kryzys finansowy i w konsekwencji krach systemu politycznego, lub prowadziło bezpośrednio do obalenia miejscowych przywódców

• następstwem wewnętrznej zapaści może być szerokie spektrum problemów -zapaść jest często sygnałem

• instytucje kapitalistyczne mają ułatwiony start w społeczeństwach, które są już związane z rynkami światowymi za pośrednictwem więzi kulturowych np. dominującej religii

- wniosek: we współczesnej historii większością świata rządziły instytucje niekapitalistyczne (procesy transformacji były hamowane przez cztery główne czynniki: 1. opór ze strony tradycyjnych społeczeństw, 2. okres dominacji kolonialnej, 3. przyjęcie socjalizmu, 4. zapaść społeczna)

- w roku 1965 jedynie 20% populacji świata można było uznać za funkcjonujące w ramach instytucji kapitalistycznych

ad c). Dodatnie sprzężenie zwrotne

• efekt dodatniego sprzężenia zwrotnego spotęgował korzyści płynące z wczesnej industrializacji, pogłębiając tym samym przepaść dzielącą bogatych i biednych

• europejskie potęgi industrialne eksploatowały zacofane regiony na drodze podbojów militarnych lub poprzez system rządów kolonialnych

• dystans technologiczny zamiast się kurczyć, z czasem ulegał większemu powiększaniu

WNIOSEK KOŃCOWY - Jeffreh Sachs: współcześnie wzrost gospodarczy jest nierozerwalnie związany z instytucjami kapitalistycznymi i korzystnym położeniem geograficznym.

II. Kulturowa typologia rozwoju gospodarczego Mariano Grondona

- różnice najlepiej widać przez pryzmat wydajności ekonomicznej poszczególnych kultur

- czynniki:

a). RELIGIA

• Max Weber postrzegał protestantyzm jako kamień węgielny kapitalizmu- rewolucja religijna przyczyniła się do rozwoju gospodarczego

• dwa nurty religijne: plebejski i faryzejski - pierwszy wyżej stawia biednych niż bogatych, drugi pierwszeństwo daje ludziom bogatym i osiągającym sukcesy

• dominacja religii plebejskiej sprawia, że rozwój gospodarczy jest utrudniony - biedni czują się usprawiedliwieni w swoim ubóstwie natomiast bogaci czują się grzesznikami i dręczą ich z tego powodu wyrzuty sumienia

• religie plebejskie propagują wartości przeciwne rozwojowi gospodarczemu.

• w systemie faryzejskim ludzie bogaci potrafią się cieszyć ze swoich sukcesów i traktują je jako Boże błogosławieństwo - biedni natomiast odczytują swoja sytuację jako przejaw potępienia

• w systemie faryzejskim ludzie biedni jak i bogaci dążą do poprawienia swojej sytuacji materialnej poprzez akumulację kapitału oraz inwestycje

b). WIARA w JEDNOSTKĘ

• społeczności przeciwne rozwojowi

• jeżeli ludzie nabierają przekonania, ze troszczy się o nich ktoś inny, to są mniej skłonni do wysiłku

• brak zaufania do jednostki charakteryzuje się rozbudowanym systemem nadzoru i kontroli

• społeczności sprzyjające rozwojowi

• jeżeli ludzie mają poczucie swobody i panowania nad własnym losem, to skłaniają się do podejmowana ryzyka i przejawiania inwencji

• społeczeństwa pokładające wiarę w jednostkę automatycznie godzą się na ryzyko, że któraś z jednostek postąpi wbrew woli rządu

c). IMPERATYW MORALNY

• w kulturach sprzyjających rozwojowi - istnieje zgodność praw i norm, które nie są nadmiernie wymagające

• w kulturach nieprzychylnych rozwojowi - istnieją dwa przeciwne uniwersa: szczytne idee i najwyższe standardy oraz codzienna rzeczywistość pełna skrywanej obłudy i hipokryzji

d). DWA WYMIARY BOGACTWA

• społeczności przeciwne rozwojowi

• bogactwo składa się z tego co już istnieje

• kraje zacofane żyją głównie z ziemi i jej darów

• rzeczywistą wartość przypisuje się temu, co istnieje teraz, np. dzisiejsze komputery

• społeczności sprzyjające rozwojowi

• bogactwo to coś co jeszcze nie istnieje

• bogactwem są nie rozpoczęte procesy innowacji

• skupiają się na tym, co nastąpi w przyszłości, np. komputery nowej generacji

e). DWA POGLĄDY na TEMAT KONKURENCJI

• społeczności przeciwne rozwojowi - konkurencja postrzegana jest jako forma agresji i spotyka się z potępieniem, na jej miejsce wchodzą: solidarność, lojalność i współpraca, świat polityki skupiony jest wokół jednego, silnego lidera

• społeczności sprzyjające rozwojowi - konkurencja jest potrzebna do zdobycia bogactwa, sukcesu gospodarczego oraz w innych sferach życia społecznego; sukces wszelkiej działalności opiera się o współzawodnictwo

f). DWIE KONCEPCJE SPRAWIEDLIWOŚCI

• społeczności przeciwne rozwojowi - sprawiedliwość dystrybutywna obejmuje wyłącznie osoby żyjące (społeczeństwa rozrzutne)

• społeczności sprzyjające rozwojowi - sprawiedliwość dystrybutywna obejmuje również przyszłe pokolenia (społeczeństwa rozrzutne)

g). WARTOŚĆ PRACY

• społeczności przeciwne rozwojowi = praca nie cieszy się dużym szacunkiem przedsiębiorca, nie ma dobrej opinii, na szczycie drabiny społecznej znajdują się intelektualiści, artyści, politycy, przywódcy religijni i wojskowi

• społeczności sprzyjające rozwojowi = reformacja doprowadziła do odwrócenia systemu wartości - etyka pracy znajduje się na wysokim miejscu; Europa Zachodnia i Ameryka Północna w dużej mierze zawdzięczają temu swój dobrobyt

h). ROLA HEREZJI

• społeczności sprzyjające rozwojowi - innowacja uważana jako siła napędowa rozwoju gospodarczego

• społeczności przeciwne rozwojowi - społeczeństwa ortodoksyjne, jak były Związek Radziecki, tłumią wszelkie przejawy innowacyjności

i). EDUKACJA

• społeczności sprzyjające rozwojowi - wpływ prorozwojowego systemu wartości - jednostki wyrastają na innowatorów i heretyków; edukacja odgrywa zasadniczą rolę = umożliwia samodzielne docieranie do prawdy

• społeczności przeciwne rozwojowi - edukacja pełni funkcję przekaziciela dogmatów; wychowuje jednostki na konformistów i wiernych wyznawców

j). ZNACZENIE UŻYTECZNOŚCI

• społeczności sprzyjające rozwojowi - wystrzeganie się niesprawdzalnych teorii; zainteresowanie rzeczami możliwymi do zweryfikowania, mającymi praktyczne znacznie

• społeczności przeciwne rozwojowi - dominują natchnione wizje - Ameryka Łacińska, które doprowadziły ten region do gospodarczej zapaści

k). WYMIAR CZASOWY

• społeczności sprzyjające rozwojowi - cenione są takie wartości jak: solidne wykonanie pracy, porządek, uprzejmość, punktualność; wpływają one na wydajność ekonomiczną oraz harmonijność stosunków; społeczeństwa zaawansowane skupiają swoją uwagę na niedalekiej przyszłości, będącej w ich zasięgu

• społeczności przeciwne rozwojowi - wartości te nie mają takiego znaczenia; ważniejsze są miłość, sprawiedliwość, odwaga, wielkoduszność; społeczeństwa tradycyjne cenią sobie przeszłość, mogą interesować się przyszłością, ale tylko tą najdalszą

l). WŁADZA

• społeczności sprzyjające rozwojowi - w społeczeństwach racjonalnych rządzi prawo, prawu przyznaje się nadrzędną pozycję, społeczeństwo funkcjonuje zgodnie z prawem naturalnym

• społeczności przeciwne rozwojowi - władza księcia, dyktatora, czy państwa jest nieprzewidywalna; brak znanych i spójnych przepisów prawa; ludzie zamiast się do nich stosować, próbują przewidywać kaprysy władców

ł). ŚWIATOPOGLĄD - poglądy na życie

• społeczności sprzyjające rozwojowi - świat jest polem do działania, stoi otworem dla osób, które chcą coś zmienić, życie to coś, co ludzie mogą sami kreować; ludzie są aktywnymi twórcami

• społeczności przeciwne rozwojowi - świat to niezmierzony byt; rządzą nim wszechpotężne siły jak: Bóg, diabeł, kapitalizm itp.; ludzie szukają ochrony przed tymi siłami lub prowadzą utopijne krucjaty; życie jest dane i należy się z tym pogodzić

m). ZBAWIENIE

• społeczności sprzyjające rozwojowi - w purytańskim protestantyzmie zbawienie zależy od powodzenia wysiłków dążących do przebudowy doczesnego świata; symbolem jest przedsiębiorca

• społeczności przeciwne rozwojowi - w tradycyjnym katolicyzmie człowiek dąży do zbawienia; zbawienia może dostąpić jedynie taka osoba, która opiera się pokusom czyhającym na drodze do lepszego świata; symbolem jest mnich

n). DWIE UTOPIE - NATURA OPTYMIZMU

• kultura progresywna - świat dąży do odległej utopii; optymista to osoba zdecydowana na przedsięwzięcie wszelkich niezbędnych kroków, żeby zapewnić sobie zadowalającą przyszłość

• kultura zachowawcza - jednostka poszukuje rychłej utopii, będącej poza jej zasięgiem; optymista to osoba wierząca, że szczęście, Bóg, czy możni tego świata będą jej sprzyjać

o). DWIE WIZJE DEMOKRACJI

• kultura progresywna - charakteryzuje ją liberalna, konstytucyjna demokracja; władza polityczna ulega rozproszeniu a prawo pełni nadrzędną funkcję

• kultura zachowawcza - wyrasta z tradycji absolutyzmu; absolutna władza króla zostaje przekazana ludowi

THE END

dywersyfikacja metoda zarządzania ryzykiem, polegająca na rozszerzaniu i różnicowaniu asortymentu wyrobów, rodzajów działalności itp

All right recerved 2006 (№ 17), Copyright by Greg

TECHNOLOGIA

- pierwsza rewolucja przemysłowa (maszyny zastępują pracę rąk ok. 1770)

- druga rewolucja przemysłowa (wykorzystanie nauki do produkcji, ok. 1850 r.)

TECHNOLOGIA

- rewolucja naukowo - techniczna, zwłaszcza rewolucja technologii informacyjnej (zastosowanie wiedzy i informacji do wytwarzania i przetwarzania wiedzy oraz informacji), przełom lat 60 i 70 XX wieku

sp. tradycyjne

sp. agrarne,

sp. feudalne

Sp. nowoczesne - przemysłowe, czyli kapitalizm kontra socjalizm państwowy

sp. informacyjne

sp. postindustrialne

GOSPODARKA

(rynek, kapitalizm,

Industrializacja)

POLITYKA

(państwo narodowe, wojny)

POLITYKA

(np. Unia Europejska,

państwo narodowe)

GOSPODARKA

globalizacja: najważniejsze elementy produkcji, konsumpcji i wymiany, takie jak kapitał, praca, surowce, kierowanie, informacja, technologia, rynki - są organizowane w skali globalnej

Istotą DIALOGU SPOŁECZNEGO jest stanowienie form dla reprezentacji i negocjacji interesów pomiędzy poszczególnymi partnerami uczestniczącymi w takim dyskursie (dialog społeczny - jego środki - rozszerzona interpretacja):

- wszystkie formy regularnych kontaktów i uzgodnień pomiędzy pracobiorcami a pracodawcami (w tym również te nieformalne)

- wzajemne komunikowanie się po stronach - wymiana informacji i prezentacja stanowisk

- negocjacje

49

---