Socjologia ekonomiczna

Socjologia ekonomiczna –

termin wprowadzony przez

M.Weber’a (Gospodarka i społeczeństwo, 1895) i
E. Durkheim’a (Podział pracy w społeczeństwie, 1895)

– odnosi się do tego obszaru dociekań, w którym
podejście socjologiczne zastosowane jest do
zjawisk ekonomicznych.

Przedmiot socjologii ekonomicznej –

społeczne umiejscowienie działań ekonomicznych.

Socjologia ekonomiczna czerpie z dorobku dwóch,
odrębnych dyscyplin naukowych: socjologii i ekonomii.

Problem: przezwyciężenie ograniczeń wynikających z odrębnej
aparatury pojęciowej, różnych podstawowych założeń,
stosowanych metod.

Pytanie jakie stawiamy jako socjologowie interesując się
gospodarką:

w jakim zakresie działania ekonomiczne –

celowe, zorientowane na osiąganie konkretnych korzyści
ekonomicznych – są umiejscowione w strukturze
nowoczesnego społeczeństwa?

Socjologia
ekonomiczna

Ekonomia

Pojęcie
aktora

Aktor pozostaje w
relacjach z innymi;
inni maja wpływ na
działania aktora

Aktor jest w
swoich
działaniach
niezależny;

Działania
ekonomicz
ne

Działania
ekonomiczne nie są
wyłącznie
racjonalne,

Działania
ekonomiczne są
racjonalne

Relacja
gospodark
a
społeczeńs
two

Gospodarka jest
integralną częścią
społeczeństwa

Gospodarka
jest
autonomiczna
względem
społeczeństwa

Cel analiz,
metody

Opis, wyjaśnianie,
rzadko
przewidywanie;
metody historyczno
porównawcze

Przewidywanie;
modelowanie

matematyczne

Tradycja
intelektual
na

M. Weber, E.
Durkheim,, T.
Parsons, N.J. Smelser

A. Smith, D.
Ricardo, J.S. Mill,
J. Keyns

Największa rozbieżność między perspektywami
teoretycznymi w socjologii i ekonomii –
koncepcja jednostki i sposób wyjaśniania
ludzkich zachowań.

Homo oeconomicus – dominująca w myśli
ekonomicznej od XVIII w. koncepcja jednostki –
jednostki kierującej się w swoich działaniach motywami
egoistycznymi (własnym interesem).

Homo sociologicus – jednostka i jej działania zdeterminowane
przez społeczny przymus oparty na społecznych więziach.

W socjologii dominujący nurt rozważań –
podejście realistyczne, holistyczne.

Człowiek socjologiczny to produkt społeczny,
odwołujący się w swoich działaniach raczej do wartości
niż interesów, gotowy do przyczyniania się do celów
wspólnoty.

W ekonomii dominujące podejście – indywidualizm
metodologiczny. Jednostka jest autonomiczna, nie podlega
żadnym zewnętrznym wpływom, jest wolna w swoich
wyborach i kieruje się własnym interesem.

Istota racjonalności ekonomicznej – dobór odpowiednich
(wynikających z kalkulacji zysków i strat) środków do
realizacji założonych celów; człowiek ekonomiczny
nastawiony jest na efektywność.

na podstawie:

W.Morawski, Socjologia

ekonomiczna,2001

Człowiek

ekonomiczny

Człowiek

socjologiczny

Podmiot

Jednostka

Jednostka jako

członek

wspólnoty

Motywacja

Racjonalność

kalkulacyjna

Racjonalność

społeczna

(złożona)

Zasada działania

Wolny wybór

Konformizm

wobec norm
społecznych

Przestrzeń działania

Rynek, sfera

prywatna

Społeczeństwo,

sfera publiczna

Zasada organizacji
przestrzeni społecznej

Interakcje

jednostek oparte

na formalnej

racjonalności

Racjonalność

substancjalna

(odnosząca się

do nadrzędnych

wartości) jako

podstawa

organizacji

działań

•

Perspektywa społeczno-ekonomiczna uwzględniająca

normatywne regulatory zachowań jest niezbędna do
zrozumienia postaw i zachowań ekonomicznych

• Perspektywa społeczno-ekonomiczna jest
komplementarna względem przyjmowanej w ekonomii
koncepcji racjonalno-empirycznej.

• Perspektywa społeczno-ekonomiczna jest
komplementarna względem przyjmowanej w socjologii
determinacji strukturalno-normatywnej (pomijającej
elementy racjonalno-empirycznej).

• Perspektywa społeczno-ekonomiczna zakłada, że
zachowania ekonomiczne ( i nie tylko) podejmowane są
w obszarze wyznaczonym przez interakcję interesów własnych
i interesów kolektywnych.

Socjologia ekonomiczna – integruje socjologiczny i

ekonomiczny model wyjaśniania zachowań indywidualnych;

przyjmuje rozszerzony model wyjaśniania społecznych

działań, uwzględniający interesy własne i normatywne

regulatory zachowań.

Rynek – najważniejsza instytucja ekonomiczna

współczesnego społeczeństwa.

Rynek dla ekonomistów – cenowy mechanizm
równoważenia popytu i podaży.

Rynek w perspektywie socjologicznej – struktura społeczna,
powtarzalny wzór interakcji, podtrzymywany normami
R.Swedberg, Markets as Social Structure.

Rynek – „społeczna instytucja ułatwiająca wymianę”.
R.H. Coase, The Firm, the Market and the Law,
University of Chicago Press, Chicago 1988)

Rynek nowoczesny (w perspektywie ekonomicznej)
to rynek charakteryzujący się
wolną konkurencją, perfekcyjną informacją;
to mechanizm zapewniający samoregulację
procesów gospodarczych;

transakcje na rynku nie pociągają za sobą
kosztów (innych niż koszt zakupionego dobra);
to mechanizm zapewniający samoregulację
procesów gospodarczych

Rynek w rozważaniach socjologów

M. Weber – rynek istnieje wtedy,
gdy istnieje konkurencja pomiędzy licznym
i potencjalnymi partnerami o szanse uczestniczenia
w wymianie.

Jakiekolwiek działanie na rynku rozpoczyna się
od konkurencji i kończy wymianą.

Racjonalny mechanizm regulacji działań charakterystyczny
dla kapitalistycznego rynku w nowoczesnym społeczeństwie
wykracza poza sferę regulacji działań gospodarczych.

Integracja podejścia ekonomicznego i socjologicznego

w ujęciu socjologii ekonomicznej – analiza rynku

w kategoriach wymiany i konkurencji/rywalizacji.

Społeczna

struktura

nowoczesnego

rynku kapitalistycznego

rynek

konkurencja

wymiana

Rynek pracy

Wielu sprzedawców
(jednostki) niewielu, silnych
nabywców (organizacje),
konkurencja regulowana
przez prawo i organizacje
pracobiorców (zw.zaw); mała
mobilność sprzedawców
zwiększa konkurencję

Wymiana zdecentralizowana (wysokie
koszty poszukiwania), małe możliwości
przetargu (formalna regulacja),
wysokie koszty szacowania
użyteczności (efekt delegacji
uprawnień do dysponowania
własnością zarządzającym)

Rynek kapitałowy

Ograniczona liczba
kupujących i sprzedających
(organizacje), duży zakres
regulacji formalnych,
konkurencja na poziomie
lokalnym i ponad lokalnym

Scentralizowana wymiana (niskie
koszty poszukiwania), prawa własności
w pełni transferowalne

Rynek
konsumencki

Nieliczni sprzedawcy
(organizacje) i liczni
niezorganizowani nabywcy
(jednostki), mały zakres
formalnej regulacji, wolna
konkurencja

Ustalone ceny, ograniczone możliwości
przetargu, niskie koszty poszukiwania
(ustalone miejsca wymiany), prawa
własności w pełni transferowalne

Rynek dóbr
przemysłowych

Nieliczni nabywcy i
sprzedający (organizacje)
zazwyczaj funkcjonujący w
ramach sieci

Wymiana zdecentralizowana, oparta na
negocjacjach, prawa własności w pełni
transferowalne, wysokie koszty
poszukiwania

W perspektywie socjologii ekonomicznej rynek

to mechanizm regulacji ekonomicznej i obszar kształtowania

istotnych relacji społecznych.

Rynek wycenia „atrakcyjność” zasobów pozostających
w dyspozycji aktorów uczestniczących w wymianie,
tym samym określa uprzywilejowaną lub nie
pozycję aktorów rywalizujących o możliwość
uczestniczenia w wymianie (w tym sensie pełni funkcję
strukturotwórczą).

Rynek kreuje władzę rynkową – określa
uprzywilejowane pozycje (producenci, konsumenci,
inwestorzy, kredytobiorcy) i uprzywilejowane
zasoby (kapitał, praca, informacja)

Rynek pracy.

Praca sposób pozyskiwania wartości/dóbr.

Sposoby pozyskiwania dóbr:

• samodzielne wytwarzanie

• zawłaszczenie

• kupowanie

• skłonienie innych do wykonania i dostarczenia

Rynek pracy powstaje i rozwija się gdy dominującymi
opcjami pozyskiwania dóbr jest kupowanie dóbr
wytwarzanych przez innych.

Rynek pracy ukształtował się w kapitalizmie.

Opis rynku pracy wymaga skupienia uwagi na
problematyce procedur przetargu pomiędzy pracobiorcami
i pracodawcami z uwzględnieniem instytucjonalnych
uwarunkowań tych procesów.

Rynek pracy

– wewnętrznie zróżnicowany

(składa się z różnych segmentów),
dynamiczny – zmienia się pod wpływem
różnych czynników, przede wszystkim
pod wpływem zmian technologicznych
i zmian w poziomie kompetencji pracowników.

Kryteria segmentacji rynku pracy:

• stopień regulacji,

• struktura zapotrzebowania na pracę
(rodzaj, pozycja rynkowa podmiotów zatrudniających),

• struktura pracy (rodzaj kwalifikacji zawodowych
i poziom aktywności zawodowej)

Segmentacja rynku – wpływ na strategie indywidualnych
i zbiorowych aktorów na rynku pracy,
wpływ na mobilność na rynku pracy.

Źródła dynamiki rynku pracy:

• postęp technologiczny

• procesy przemieszczeń sektorowych

• procesy standaryzacji pracy i uelastyczniania czasu pracy.

Stosunki pracy – wzory relacji pomiędzy pracodawcami
i pracobiorcami - ewoluują, co znajduje odzwierciedlenie
w różnych koncepcjach teoretycznych
(W. Morawski, Socjologia ekonomiczna):

• Klasyczny liberalizm,

• Orientacja konfliktowa,

• Orientacja kooperacyjna,

• Koncepcja gry.

System

konflikt

-
owy

System

pluralis

ty-
czny

System

neokor

po-
racjoni-
styczny

System

monokr

tyczny

interesy

Antago

ni-
styczne

Zróżnic

o-wane

Zróżnic

o-wane

Jednolit

konflikt

Nieunik
-niony

Funkcjo

n -alny

Przezwy

-
ciężalny

Irracjon

al-ny

rozwią-
zanie

konfliktu

Walka

klas

Gra w

ramach
proced

Kooper-

acja
przez

negocja

cje

Przymu

kto i jak

rozwiązu

konflikty

Partia,

związki
zawodo

Zbiorow

y
przetar

Centrali

za-cja
przetar

Właścic

iel

miejsce

rozwiązy

-wania

konfliktó

Instytu

cje
politycz

Przedsi

ę-
biorstw
o

Region,

branza,
przedsi

ę-

biorstw

Hierarc

hia
organiz

a-cyjna

System

monokra

tyczny
1949-

1980

System

konflikt
-owy
1980-

1989

System

pluralisty

czny
1990-

1992

System

neokorp

o-
racjyjny
0d

1992

Ład

społ.

Socjaliz

państw

owy

Samorz

ą
-dowy

Liberaln

Liberal

Zasada

regulacji

Władza

partii

Przetar

g, my

-oni

Sponta-
niczne

dostoso

wa-
nia

Koordy

na-cja

Cel

władzy

Kontrol

Demokr

a-
cja

Regulac

ja
konflikt

ów

Współ-
odpowi

e-
dzialno
ść

Cel

pracown

ik-ów

Redystr

y-
bucja

dóbr

Zmiana

system

Obrona

interesó

grupowy
ch

Udział

decyzja

Organiz.

pracown

Zależne Niezale

żne

Względn

niezależ

Partne

Problem relacji państwo – gospodarka (ile państwowej
regulacji, a ile spontanicznej,rynkowej), to dylemat
pojawiający się od momentu powstania kapitalizmu.

To pytanie o kształt ładu społecznego.

Mechanizmów zapewniających porządek społeczny należy
poszukiwać we wzajemnym oddziaływaniu
państwa, rynku i społeczeństwa.

Rynek – państwo nie są alternatywnymi mechanizmami
gwarantującymi ład społeczny.

Państwo, rynek i społeczeństwo są systemami
względnie autonomicznymi ale pozostającymi
w stałych interakcjach.

Względna autonomia wyraża się odmiennymi
zasadami regulacji ( W.Morawski, Socjologia ekonomiczna).

Wymiary

Społeczeńst

Gospodar

Polityka

Cele regulacji

Tożsamość

grupowa

Korzyści

własne

Dobro

państwa

Zasady

regulacji

Wartości

normatywne

Konkurencj

a na rynku

biurokracja

Aktorzy

Grupa

Przedsiębi

or-stwo

Administra

cja

obywatele

Zasada decyzji

Konsens

Preferencj

nabywców

Większość

wyborcza

Wytwarzane

dobra

Wspólnotowe Prywatne

Publiczne

Podziały

społeczne

Swoi/obcy

Kapitał/pra

Elity/nieelit

Fundament

normatywny

Tradycja,zwy

czaj

Prawa

własności

Liberalna

demokracj

Racjonalność

Adaptacyjna

Alokacyjna Redystrybu

cyjna

Państwo i gospodarka pozostają we wzajemnych

oddziaływaniach, zakres wzajemnej zależności –

stopniowalny.

--------------------------------------------------------------

samoregulacja rynkowa

------------------------------------------------------------------

państwowa kontrola gospodarki

Państwo:

socjalistyczne---- rozwojowe-- praw socjalnych--- stabilizacji ---dóbr publicznych

F.Fukuyama (Budowanie państwa) – ograniczanie władzy
państwa podstawą nowożytnej polityki; jednak w efekcie
dwóch wojen światowych,rewolucji i Wielkiego Kryzysu
ład liberalny traci swą atrakcyjność – ustępuje państwu
scentralizowanemu i aktywnemu.

Wpływ państwa na gospodarkę należy analizować
Uwzględniając rozróżnienie między zakresem aktywności
państwa i siłą państwa.

Zakres aktywności – zbiór funkcji i celów realizowanych przez państwo

Funkcje minimalne:
Dostarczanie dóbr publicznych
Zapewnienie zewnętrznego bezpieczeństwa i wewnętrznego ładu,
Ochrona praw własności,
Gwarancja wolności i równości;

Funkcje pośrednie:
Prawo antymonopolowe,
Ubezpieczenia społeczne,
Regulacje finansowe;

Funkcje aktywne:
Strategia rozwoju gospodarczego,
Redystrybucja dóbr,
Stymulowanie rynków.

Siła państwa –zdolność formułowania i wdrażania polityki
oraz stanowienia i egzekwowania prawa
przy pomocy minimalnej biurokracji,
przeciwdziałania korupcji, utrzymywania przejrzystości
i odpowiedzialności instytucji państwowych.

Wskaźniki siły: wskaźnik korupcji, wskaźnik praworządności,
wskaźnik sprawności biurokracji, wskaźnik jakości rządzenia,
indeks wolności politycznej i swobód obywatelskich

Zakres i siła – podstawa typologii

relacji między państwem i gospodarką (F.Fukuyama).

Siła

instytucji

państwa

Zakres

funkcji

państwa -

mały

Zakres

funkcji

państwa -

duży

duża

I USA

II ZSRR

mała

III Sierra

Leone

IV Turcja

Oczekiwania kierowane pod adresem przedsiębiorstwa

– zróżnicowane.

To źródło odmiennych perspektyw teoretycznych:

• perspektywa interesariuszy (stakeholders),

• perspektywa akcjonariuszy (shareholders).

Perspektywa

akcjonariuszy

Perspektywa

interesariuszy

Cel

podstawowy

Zysk

Odpowiedzialność

Znaczenie

przedsiębiorst

Instrument
Instrument

Wspólne
przedsięwzięcie

Cel działania

Zaspokojenie
interesów
właścicieli

Zaspokojenie
interesów
wszystkich
uczestników

Miara sukcesu

Cena akcji,
wysokość
dywidendy

Satysfakcja
uczestników

Źródło

problemów

Lojalność
zarządzających
wobec właścicieli

Uzgodnienie
zróżnicowanych
interesów

Rozwiązywanie

problemów

(corporate
governance)

Rada nadzorcza
reprezentująca
interesy
właścicieli

Rada nadzorcza
reprezentująca
interesy
wszystkich

Społeczna

odpowiedzialno

ść

Indywidualna

Indywidualna,
organizacyjna

Interes

społeczny

zaspokojenie
interesów
indywidualnych
(efektywność
ekonomiczna)

uzgodnienie
interesów
wszystkich
(społeczna
integracja)

Różne modele zarządzania zarządzającymi korporacją

(corporate governance) – wyraz paradoksu

zysk czy odpowiedzialność.

(J. Weimer, J.C. Pape, A Taxonomy of Systems

of Corporate Governance)

Zorientowa
ny
rynkowo

Zorientowa
ny
sieciowo

Model

Anglo-
amerykań
ski

Germańsk
i

Łaciński

Japoński

Istota
firmy

Instrume
ntalna

instytucjo
nalna

Organ
zarządzają
cy

zarząd

Zarząd i
rada
nadzorcza

opcjonaln
ie

zarząd

Dominując
e interesy

Właściciel
e
(akcjonari
u
sze)

Banki,
grupy
oligarchic
zne
pracownic
y

Instytucje
finansowe
, państwo,
grupy
oligarchic
zne

Rola giełdy

duża

Umiarkow
a
na

duża

Koncentrac
ja
własności

Mała

Umiarkow
a
na/duża

Duża/umi
ar
kowana

Mała/umi
ar
kowana

Uzależnien
ie
wynagrodz
eń od
wyników

Duże

Małe

Umiarkow
a
ne

Małe

Horyzont
czasowy

Krótki

długi

Instrumentalny model przedsiębiorstwa –
umiejscowiony w perspektywie ekonomicznej.

Przedsiębiorstwo w perspektywie ekonomicznej.
Zbiurokratyzowana organizacja nie różni się od
pojedynczego przedsiębiorcy –
mechanizmy rynkowe narzucają obu takie same strategie
– dążenie do maksymalizacji zysku.

To podejście skłania do zadania pytań:

• Dlaczego istnieją organizacje? Teoretycznie wszystkie
działania gospodarcze mogą być realizowana poprzez
transakcje na rynku.

• Dlaczego istnieją różnice w sposobie organizacji
działań w przedsiębiorstwach?

Teoria agencji (M. Jensen, W. Meckling) – przedsiębiorstwo to
konstrukcja umożliwiająca osiąganie równowagi pomiędzy
sprzecznymi interesami: zleceniodawcy (principal)
i agenta (przedstawiciela, działającego w imieniu
zleceniodawcy.

Interesy zleceniodawcy (właściciela) i agenta nie są tożsame.
Zapewnienie lojalności agenta – to koszt dla właściciela.

Przedsiębiorstwo to konstrukcja umożliwiająca
rozwiązywanie tego problemu (w szczególności
poprzez przyjęcie określonego modelu corporate governance).

Teoria kosztów transakcyjnych (O. Williamson) – organizacja
działań gospodarczych w formie biurokratycznej organizacji
(nie jako ciągu transakcji regulowanych przez rynek)
– jest funkcją kosztów transakcyjnych.

Koszty transakcyjne – koszty poszukiwania informacji,
negocjacji, monitorowania, zapewnienia rzetelności
postępowania.

Koszty transakcji są niskie kiedy jest
wielu kupujących i sprzedających, produkty są
podobne i ceny ustabilizowane (kupujący i
sprzedający są od siebie niezależni)– wtedy rynek
jest efektywnym mechanizmem koordynacji działań.

Koszty transakcji są wysokie kiedy kupujący
i sprzedający są od siebie zależni, trudno jest
pozyskać rzetelną informację (ograniczona
racjonalność), zapobiegać nieuczciwości
i oportunizmowi partnerów transakcji – wtedy
hierarchiczna organizacja jest efektywnym mechanizmem
koordynacji działań.

Rynek

Hierarchi

Sieć

Podstawa

normatywna

Kontrakt –

prawa

własności

Relacja

zatrudnienia

Uzupełniając

e się

kompetencje

Podstawa

komunikacji

Cena

Rutyny

Relacje

Podstawy

rozwiązywan

ia konfliktów

Przetarg

Formalna

kontrola

Norma

wzajemności

, zaufanie

Zakres

zaangażowa

nia stron

Mały

Średni /duży Średni /duży

Stopień

elastycznośc

Duży

Mały

Średni

Kryteria

wyboru

działań

aktorów

Niezależne

Zależne

Wzajemnie

zależne

Podejście sieciowe – perspektywa analizy

działań ekonomicznych unikająca pułapek

kulturowego determinizmu i społecznego atomizmu.

(W.W. Powell, L. Smith-Dorr, Networks and Economic Life,

The Handbook of Economic Sociology)

Sieciowe struktury – odpowiedź na
zmieniającą się logikę stosunków wytwarzania.

(od masowej produkcji standardowych wyrobów
do produkcji zorientowanej na zaspokojenie
zindywidualizowanych oczekiwań)

Nowe tendencje w strukturze wytwarzania i dystrybucji
dóbr wskazują na:

• istnienie istotnych związków pomiędzy organizacyjnymi
praktykami a instytucjonalnym otoczeniem,

• rozwój gospodarczy wymaga zastąpienia struktur
hierarchicznych strukturami opartymi na więziach
poziomych

• zaufanie, reputacja jako mechanizm
uzupełniający/zastępujący rynkową i administracyjną
regulację.

Rola sieci – umożliwianie dostępu do zasobów i szans.

Sieci są bardziej efektywnym mechanizmem koordynacji

niż rynek czy biurokracja.

Sieci to nowy model regulacji działań w gospodarce.

Dobrym przykładem funkcjonowania tego mechanizmu –
klastry – geograficzne skupiska małych,
wyspecjalizowanych, silnie zintegrowanych firm
działających w tych samych lub pokrewnych sektorach,
współdziałających i zarazem konkurujących ze sobą.

Nieformalna gospodarka pojęcie odnoszące się do

szczególnego zakresu działań ekonomicznych –

działań kształtowanych pod wpływem społecznych

uwarunkowań.

(A. Portes, The Informal Economy and Its Paradoxes,

The Handbook of Economic Sociology)

Nieformalna gospodarka obejmuje działania
charakteryzujące się:

• niskimi barierami wejścia (kapitał, kwalifikacje, technologie)

• rodzinną formą własności,

• małą skalą operacji,

• dużym udziałem pracy fizycznej

• przestarzałymi technologiami,

• nieuregulowanym, konkurencyjnym rynkiem

• niskim poziomem produktywności,

• małą akumulacją

Zatrudnienie w ramach nieformalnego sektora –
trzy interpretacje:
1. „podzatrudnienie”, dotyczy tych, którzy są wykluczeni
z formalnego sektora,
2. przejaw spontanicznej przedsiębiorczości,
3. działania pozostające poza formalną regulacją
oficjalnych instytucji, albo pozbawione ochrony
tych instytucji.

Nieformalny sektor obejmuje:

• gospodarkę nielegalną – produkcja i dystrybucja dóbr prawnie zabronionych,

• gospodarkę nierejestrowaną - produkcja i dystrybucja dóbr
nierejestrowana i unikająca opodatkowania,

• gospodarkę nieformalną - produkcja i dystrybucja dóbr
pozbawiona ochrony prawa i przepisów administracyjnych
regulujących kwestię własności, prawa pracy, finanse

Podstawowa różnica pomiędzy formalną i nieformalną gospodarką
nie dotyczy rodzaju produktu/usługi ale sposobu produkcji i dystrybucji.
(Portes, Castells)

proces produkcji i dystrybucji produkt finalny typ gospodarki

dozwolony dozwolony legalna

niedozwolony dozwolony nieformalna

dozwolony/niedozwolony niedozwolony nielegalna

Działania w ramach nieformalnej gospodarki nie są
regulowane ani przez państwo, ani przez rynek –
regulowane poprzez „społeczny monitoring”;
to regulacja typu sieciowego.

Regulacja typu sieciowego charakteryzuje się
niskim stopniem rozdziału ról personalnych
i ekonomicznych;
potrzeba przynależności eliminuje próby
oportunistycznych zachowań
– to mechanizm „samo wzmacniania” nieformalnych reguł.

Nieformalna gospodarka może być rozpatrywana
jako społecznie konstruowana alternatywa nieefektywnej
lub niepożądanej ingerencji państwa w sferze gospodarczej.

To otwiera pole do rozważań nt.

nieformalnych instytucji.