1. EWOLUCJA USTROJOW U PLATONA

Idealna polis jest rygorystycznie zhierarchizowana w oparciu o hierarchię wiedzy i istnieje dla dobra wspólnego. Jest ona odporna na działanie czasu i okoliczności, a więc niezmienna. Jest organizacją doskonałą, odpowiadającą ideom dobra, sprawiedliwości, piękna i prawdy (dobro+piękno+prawda=triada platońska). Społeczeństwo i państwo zbudowane są w niej na podobieństwo duszy człowieka. W społeczeństwie istnieją trzy wyraźnie wyodrębnione od siebie grupy społeczne. Na szczycie są ci, którzy wyróżniają się inteligencją (mędrcy) - oni rządzą. Są ludźmi co najmniej 50-letnimi, gdyż dopiero wtedy dobiega końca wychowania filozofa i formowanie jego predyspozycji do sprawowania najwyższej władzy państwowej. Kierują się oni zasadami rozumu, nie są skrępowani sztywnym systemem norm prawnych; poniżej stoją wojownicy, „strażnicy” - oni bronią społeczeństwa przed wrogiem; na dole żyją ci, którzy powołani są do zaspokojenie potrzeb ogółu. Grupy te dopiero wszystkie razem tworzą harmonijną, składającą się z nierównych części całość. Jest to koncepcja antyindywidualistyczna. Państwo stoi ponad jednostką, jednostka to część składowa całości. Według idei solidaryzmu elity grupy rządzące żyją we wspólnocie rodzinnej i majątkowej i nie znają rodziny. Jednakże Platon wiedział, że jego wizja państwa idealnego to utopia.

Związek filozofii Platona z jego poglądami na państwo.

Platon był ojcem idealizmu obiektywnego. Twierdził, że istnieją dwa światy: świat idei i świat odbijający te idee. Pierwszy z nich - doskonały - jest identyczny z bóstwem bądź też stanowi jego twór, drugi zaś jest niedoskonałym odbiciem pierwszego. Świat idei jest absolutny; jego prawa są niezmienne i trwałe; są także oparte na zasadach hierarchii. Jedynie mędrzec może przeniknąć jego tajemnice, tylko on może też zbliżyć państwo do idealnego wzorca, jakim jest platońska idealna Polis.

Platon stworzył oryginalną filozofię dziejów, której cechą była postępująca naprzód degeneracja ustroju. Tylko doskonały rządca-filozof ma możliwość powstrzymania procesu degenerowania się ustroju.

2. PRAWO NATURY WG ARYSTOTELESA
Prawo Natury - zawsze ten sam walor, niezależne od ludzi, potrzeba własności prywatnej konieczność własności mężowskiej i ojcowskiej, podział na wolnych i niewolników, prawo natury - daje normy ogólne, ustawodawstwo ludzi - szczególne; należy orzekać na zasadzie słuszności

EPOKA HELLENISTYCZNA
Z rozkładu imperium Aleksandra kilka królestw, 3 ważne: 1. Macedonii - polityczna rola wojska, król narodowy, najsłabiej idea boskości władzcy; 2. Selenkidów - król to nowy bóg, pożątkuje sprawy ziemskie, działa zawsze sprawiedliwie, boskość władzy to program polityczny; 3. Egipt - boskość władzcy jednoczyła państwo wokół niego;
STOICYZM
wszystkim rządzi przeznaczenie, cnota jest wartością absolutną, jednakowa u człowieka wolnego i niewolnego, kobiety i męszczyzny; Pr.Nat. - rządzi całym kosmosem, czyny: kąpanie się, życie w społeczności, pomaganie innym; szlachetne wskazania etyczne; nie wierzyli w siłę publicznego wychowania; pełna autonomia mędrca, może opuścić świat, nikt go nie może zmusić do czegoś, czego nie chce; Państwo - postulat aktywności politycznej; filozof ma pomagać, by pr. ludzi w zgodzie z pr. nat.; nie stawiali królów ponad innych; mędrcy ponadnarodowa wspólnota; Społeczeństwo - nie należy dzielić ludzi wedle pochodzenia, każdy mędrzec jest zawsze wolny, głupiec - niewolnikiem (pożądań), wolność jest stanem wewnętrznym;
CYNIZM
Antystenes - cnota: jedyna rzecz potrzebna ludziom do życia, życie zgodne z naturą; zaspakajanie potrzeb naturalnych (dosłownie); pogarda dla więzów społecznych, odżucenie własności, pieniędzy, wojska, sądu, małżeństwa, bezpaństwowość, anarchia;
EPIKUREIZM
Epikur - człowiek powinien żyć wedle własnego uznania, nie troszcząc się o bogów i o przyszłość; rozsądny wybór rozkoszy cywilizacji; państwo (rodzaj umowy) ma gwarantować zewnętrzny spokój; Nie wszyscy są mędrcami, ustawy zapobiegają złym czynom;

3.IDEA DWÓCH PAŃSTW U ŚW. AUGUSTYNA

Bóg daje władzę dobrym i złym. Kiedy chce ludzkość doświadczyć, dostarcza nawet tyranów, bo wiem także przez złych ludzi Bóg realizuje swe plany. Tak długo, jak długo władza państwowa utrzymuje w państwie pokój, chrześcijanin, dla którego pokój jest niezwykle istotny, słucha jej. Powinien tolerował władzę nawet wtedy, gdy suwerenność jest identyczna z bezkarnością. Prawo do oporu (biernego, spokojnego) rodzi wówczas, gdy normy prawa ludzkiego, państwowego, naruszają prawo boże.

Dla Augustyna państwo, które istnieje z powodu grzechu (propter peccatum), ma za jedyne zadanie represję wobec przeważającej większości grzesznych. Stąd jego władza może być bardzo surowa, szczególnie wobec heretyków. Augustyn twierdził, że władza państwowa to boski instrument do karania, nie potrzebny tylko obywatelom zbawionym.

Augustyn podzielił ludzi na zbawionych (obywatele civitas Dei, a więc państwa Bożego) i tych, którzy nie zostaną zbawienie (obywatele civitas terrena, a więc państwa ziemskiego). Twierdził, że w oczach Boga jesteśmy zbawieni albo potępieni, zbawienie jest niezależne od naszej woli i działań (twórca teorii predestynacji). Państwem Bożym jest niewidzialny kościół z Chrystusem jako jego głową. Prawdziwą ojczyzną obywateli tego państwa jest niebo, na ziemi są oni tylko pielgrzymami, stanowi ona dla nich etap przejściowy. Tworzą oni mniejszość wybraną przez samego Boga. Obywatelami państwa ziemskiego są wszyscy źli, grzeszni, którzy nie zaznali łaski. W każdym realnym państwie współżyją ze sobą obywatele civitas Dei i civitas terrena, a tym że tych drugich jest znacznie więcej. Zadaniem obywateli civitas terrena jest zapewnienie przetrwania zbawionym. W tym właśnie celu tworzą oni państwa. Państwo ziemskie dąży do pokoju między ludźmi, do pogodzenia zbawionych z niezbawionymi. Gdyby nie grzech pierwotny, w ogóle nie byłoby potrzebne.

4.HIERARCHIA PRAWA WG TOMASZA Z AKWINU

bóg stworzył świat w porządku hierarchicznym; państwo to społeczność doskonała; dostarcza ludziom wszystkiego do życia doczesnego; każde ustala własne pr. jest to wyraz suwerenności; hierarchia - zasada naturalnego porządku; można wystąpić przeciw tyranom; tyran - uzurpator, ale i wł. legalny; Papież może kontrolować wszelkie wł. świeckie, ingerować; hierarchia pr.: wieczne (boga), natury (odbicie wiecznego w umysłach), ludzkie (bardziej szczegółowe); częste zmiany pr. osłabiają jego autorytet;
Prawo wieczne to prawo samo przez się (tak jak Bóg sam istnieje przez się) - to prawo obejmuje wszystko. Ustanowił je oczywiście Bóg. Z tego prawa wywodzą się prawa pochodne.

I w tej hierarchicznej kolejności pierwszym prawem pochodnym jest prawo natury (wg Tomasza to prawo wieczne odbite w umysłach ludzkich, prawo natury stworzone jest dla istoty rozumnej. Człowiek nie tworzy prawa natury.)

Kolejnym jest: lex humana prawa ludzkie (wywodzą się z praw naturalnych, są to pewne wnioski wydedukowane
z zasad prawa naturalnego. Człowiek na podstawie praw naturalnych układa prawa ludzkie. Nie może być one sprzeczne z prawem natury.) Prawa pozytywne narodów - prawa które dot. wszystkich narodów, prawa wspólne dla wszystkich ludów. Takim prawem jest prawo własności. Prawo cywilne ius cyvile - to prawa dla poszczególnych państw, dla poszczególnych narodów, dla poszczególnych grup i korporacji. Te prawa mogą objawiać się jako prawa pisane i prawa umowne.

Trzeci rodzaj praw pochodnych to lex divina, prawo pozytywne. Św. Tomasz stwierdził, że jeśli ten podział nie wystarczy to bezpośrednio z prawa wiecznego wychodzą boskie prawa pozytywne. Człowiek musi się tymi prawami posiłkować ponieważ jego cele wykraczają poza cele ziemskie. Treści tego prawa zawarte są w Piśmie Świętym i nauce Kościoła. Boskie prawa pozytywne św. Tomasz podzielił na prawa niedoskonałe (czyli prawa zawarte w Starym Testamencie) i prawa doskonałe (w Nowym Testamencie).

Wszystkie te prawa układają się w hierarchiczną całość. Wg Tomasza dobro należy czynić, a zła unikać.

5. KONCEPCJE POLITYCZNE ANDRZEJA FRYCZA MODRZEWSKIEGO

Filozof ten słynął ze swojego programu naprawy RP. To w nim zawierały się jego poglądy polityczne. Domagał się on wzmocnienia władzy królewskiej. Trzema najistotniejszymi elementami naprawy RP były: 1) zniesienie różnic stanowych w prawie, szczególnie karnym (równe kary dla wszystkich stanów); 2) rozwój edukacji, która musi obejmować wszystkich, a więc także chłopów, a nie tylko stan szlachecki; 3) poszerzenie grona obywateli, czyli osób, które mają wpływ na stanowienie prawa; cenzus majątkowy nie jest właściwym kryterium, gdyż szlachectwo powinno zależeć od cnót, a nie pozycji majątkowej; do grona tego chciał przyłączyć mieszczaństwo, zapewnić mu udział w apelacyjnym trybunale państwowym, równouprawnienie wyznaniowe oraz miejsce w sejmie. Ponadto Modrzewski podkreślał, że złe traktowanie chłopów doprowadziło do upadku RP. Prawa w państwie muszą być jasne, zrozumiałe i humanitarne. Domagał się ich kodyfikacji. Podstawą skodyfikowanego prawa polskiego miało być prawo rzymskie.

6.DOKTRYNA ABSOLUTYZMU MONARSZEGO W XVI I XVII WIEKU

We Francji najbardziej znanymi teoretykami doktryny absolutyzmu byli kardynał Armand Richelieu i król Ludwik XIV. Państwo było dla nich pojęciem nadrzędnym (polityka etatyzmu). Poglądy Richelieu przygotowały grunt pod absolutyzm klasyczny w Anglii, gdzie jego głównymi reprezentantami byli król Jakub I i jego doradca Robert Filmer. Doktryna ta apogeum swe osiągnęła jednak we Francji za panowania Ludwika XIV (sam Ludwik + biskup Jakub Beninge Bossuet). Wszyscy oni opowiadali się za pełnią władzy monarszej, niczym nie skrępowanej - ani przez prawo (stoi ponad nim), ani przez Kościół, ani przez stany. Byli zaciekłymi wrogami zgromadzeń przedstawicielskich i tępili opozycję. Przyznawali królowi prawo do dysponowania życiem poddanych, prawo do reglamentowania ich sumień, a także prawo do rozporządzania ich mieniem.

Król miał władzę z łaski Bożej (Dei gratia) i podobnie jak Bóg powinien kierować państwem boskiego ładu w kosmosie. Boski charakter nadano zasadzie następstwa tronu. Król jest symbolem rozumu, który jest mu dostępny w stopniu nieporównywalnie wyższym niż jego poddanym. Tylko władca, który zna tajemnice świata, wie, co jest zgodne z interesem ogółu i jego dobrem. Monarcha rządzi wedle własnego rozumu, słucha tylko własnego sumienia i tylko przed obliczem Boga zdaje sprawę ze swego postępowania („Król może wszystko, czego chce, ale powinien chcieć tego, co jest słuszne”). Jedyną sankcją była tu sankcja religijna (odpowiedzialność przed Stwórcą).

Król jest identyczny z państwem, on i tylko on rozstrzyga o tym, co jest racją stanu, a co nie. Celem państwa jest m.in. szczęście poddanych, ale pomyślność poddanych całkowicie zależy od pomyślności władcy.

W monarchii absolutnej jednostka pozbawiona jest praw, jeśli w grę wchodzi kolizja z władzą i wolą monarchy. Nie ma ona wtedy ani prawa do wolności religii, ani wolności mienia, ani wolności osobistej. Do króla bowiem należy pełna i całkowita dyspozycja dobrami.

Charakterystyczna cechą monarchii absolutnych był silnie rozbudowany aparat państwowy, całkowicie podporządkowany królowi.

7. SPINOZA I PUFENDORF

PUFENDORF

Był profesorem na uniwersytecie w Heidelburgu, Lundzie oraz był nadwornym historiografem dworu berlińskiego.

Dzieło: „Prawo naturalne i międzynarodowe”

Studiował naturę ludzką. Wyróżnił naturę przyrodniczą i naturę duchową.

Natura przyrodnicza doskonali życie społeczne człowieka.

Natura duchowa umożliwia kreowanie wyższych form (moralność, kultura)

Wolność - Pufendorf rozumiał ją w dwojaki sposób:

• w sensie pozytywnym - człowiek tworzy normy prawne,

• w sensie negatywnym - to obojętność na zjawiska świata przyrodniczego.

Człowiek w stanie natury nie ma żadnych zobowiązań wobec innych. Człowiek nie nosi w sobie żadnego popędu społecznego.

Umowa konsensualna

Człowiek stworzył społeczeństwo i państwo dla swoich korzyści. Państwo jest najbardziej doskonałą wspólnotą występującą wśród ludzi. Tylko państwo może zagwarantować pokój między ludźmi. Państwo jest tworem ludzkim, powstało w wyniku umowy społecznej, jest najdoskonalszym urzeczywistnieniem prawa natury.

Umowa społeczna. Pufendorf twierdził, że państwo tworzy się w wyniku 2 umów społecznych:

1. umowa o społeczeństwo

2. I ETAP - przyszli obywatele porozumiewają się co do formy państwa

II ETAP - umowa o podporządkowanie się konkretnemu suwerenowi

Przedmiotem tej umowy jest wolność. Ludzie rezygnują z części naturalnej wolności - oddają tyle wolności ile jest potrzebne do utworzenia państwa.

Podstawową funkcją państwa jest funkcja obronna. Państwo powinno być silne aby chronić swoich obywateli przed wewnętrznymi zagrożeniami. Kolejną funkcją jest doskonalenie osobowości

Nauka o suwerenności. Suwerenność to konstytutywna cecha państwa. Suwerenność to władza najwyższa, którą ludzie obdarowali władcę. Jest niepodzielna i posiada moc absolutnego rozkazywania. Suwerenność posiada autorytet nie od Boga ale od umowy społecznej

Podział ustroju:

• ustroje regularne - w których suwerenna władza niepodzielnie kierowana jest, w stosunku do wszystkich interesów przez 1 osobę,

ustroje nieregularne - w których nie wszystkie działania i nie wszyscy poddani opanowani są 1 wolą, jednym rządem. (Rzesza Niemiecka
SPINOZA
(1632-1677)

Pochodził z Niderlandów. Jest politykiem a zarazem filozofem politycznym.

Dzieła: „Traktat teologiczno - polityczny”, „Traktat polityczny”

Stan natury. To stan wrogości i trwogi. W tym stanie każdy ma tyle praw ile zdoła wywalczyć sobie siłą. W tym stanie normy rozumu nie funkcjonują. Jest tylko siła.

Na pewnym etapie rozwoju, ludzie postanawiają zawrzeć umowę społeczną - stworzyć państwo, które będzie gwarantem ich praw i wolności.

Państwo powstaje z jednej umowy społecznej. Przedmiotem jest wolność jednostki. Jest to umowa każdego ze społeczeństwem (jednostki z ogółem). Całe społeczeństwo jest podmiotem suwerenności.

Prawo natury to prawo przyrody, prawo wieczne, niezmienne. Prawo konieczne narzucające się wszystkiemu co istnieje na świecie. To przyrodnicza konieczność. To NATURA ustanowiła prawo, to natura narzuca człowiekowi zasady działania, to ona jest prawdziwym suwerenem. Człowiek na tyle wolności ile zakreśla owa natura. Niestety większość ludzi żyje poprzez instynkt, przesądy, religię.

Do prawa natury mogą dojść jedynie mędrcy, filozofowie, elita.

Przestrzegając prawa państwowego przestrzegamy także prawo natury.

Ustrój. Najlepszym ustrojem dla Spinozy jest demokracja. To właśnie demokracja jest formą rządów najbardziej naturalną, najbardziej zgodną z wolnością. Celem państwa powinno być dawanie ludziom wolności, oprócz elementarnych funkcji tj. pokój i bezpieczeństwo. Rządy demokratyczne SA najlepsze wtedy, gdy oparte są na cenzusie wykształcenia. Najlepszym przykładem był ustrój Amsterdamu.

Novum - teoria umowy społeczne, pojęcie wolności, wolności przekonań, teoria utylitaryzmu (jednostka musi być potrzebna - liczy się to co jest potrzebne, użyteczne.

8 PRAWO I BEZPRAWIE W XVII WIEKU

( patrz pyt.6)

9. UMOWA SPOŁECZNA WG HOBBES'A I LOCKE'A

Umowa społeczna według Thomasa Hobbesa: przyczyny jej zawarcia, treść i skutki.

Przyczyny:

• zachowanie życia i bezpieczeństwa (ta chęć wynika z rozumu) - cel utylitarny,

• zakończenie walki wewnętrznej, wyjście z chaosu,

• wyjście z walk wszystkich ze wszystkimi i zapewnienie ochrony,

• osiągnięcie równości, harmonii.

Treść:

• ma postać jednego aktu,

• zawierana na korzyść trzeciego (suwerena),

• umowa każdego człowieka z każdym o to, że oddają się pod władzę osoby trzeciej - suwerena, nie będącej podmiotem umowy i mającej postać zbiorowości (zgromadzenia) bądź jednostki (za czym optował Hobbes).

Skutki:

• umowa jest niezrywalna,

• oddanie się władcy jest całkowite,

• umowa zapewnia ład i bezpieczeństwo,

• silna władza państwowa zapewnia życie w zgodzie z prawem natury,

• „jak nie ma władzy, to nie ma społeczeństwa”.

Umowa społeczna według Johna Locke'a: przyczyny jej zawarcia, treść i skutki.

Przyczyny:

• brak obiektywności w ocenianiu swoich praw,

• brak gwarancji praw,

• brak władzy podtrzymującej słuszne wyroki i wykonującej je,

• egzekucja praw naturalnych,

• stan natury jest niepewny, a nadużywanie prawa natury grozi zamętem i nieładem.

Treść:

• umowa jest dwufazowa: I faza - powstanie społeczeństwa (civil society), pactum unionis - zjednoczenie; II faza - społeczeństwo poddaje się rządowi, pactum subiectionis,

• powstała z mocy umowy władza powinna być podzielona na prawodawczą (społeczeństwo), wykonawczo-administracyjno-sądowniczą (z monarchą na czele) i federacyjną (polityka zagraniczna, za którą odpowiadał monarcha).

Skutki:

• istnieje możliwość oporu wobec władzy ale jest on złem ostatecznym,

• uzyskanie prawa do skutecznej ochrony własności, a także umocnienie innych praw,

• zerwanie pactum subiectionis nie powoduje zerwania pactum unionis,

• możliwe są zmiany ustrojowe.

10. POCZĄTKI LIBERALIZMU-DOKTRYNA LOCKE'A, SMITH'A I BENTHAM'A.

. Liberalizm - elementy charakterystyczne dla doktryn liberalnych.

• Rozmaicie rozumiana niechęć do królewskiego absolutyzmu

• Wielkie rewolucje: angielska, amerykańska i francuska sprawiły, że liberalizm stał się ideologią mieszczaństwa jako siły panującej politycznie

• Doktryna najbardziej typowa dla kapitalizmu w jego stadium wolnokonkurencyjnym

• Zasada leseferyzmu - gospodarka rozwija się najlepiej przy pełnej swobodzie gospodarczej jednostek, bez ingerencji państwa

• Człowiek to jednostka gospodarująca (homo oeconomicus), która dąży do maksymalnego zysku lub zmniejszenia strat

• Człowiek produkujący działa w idealnych warunkach: nieograniczonej własności prywatnej, całkowitej wolności umów, doskonałej znajomości sytuacji na rynku, całkowicie racjonalnego postępowania w stosunkach społecznych

• Skrajny indywidualizm, utylitaryzm

• Państwo to stróż nocny, chroniący własność prywatną, czuwający nad przestrzeganiem zasad porządku publicznego

• Podkreślanie praw politycznych jednostki, autonomii myśli i sumienia, wolności słowa i druku, prawa jednostki do zrzeszania się i do wyboru zawodu

• Podejmowanie problemu równości praw politycznych

• Wspieranie konstrukcji demokracji politycznej (liberalizm demokratyczny = demoliberalizm)

Liberalizm Locke'a zbudowany był na analizie stanu przedpaństwowego, w którym to (wg niego) ludzie żyli w wolności i równości. Utylitaryzm, objawiający się w zrzeczeniu się przez ludzi tych praw naturalnych na rzecz powstania państwa zapewniającego skuteczniejszą ich ochronę, zaprowadził Locke'a do sformułowania zasady indywidualizmu i leseferyzmu, czyli wolności jednostki od państwa. Ograniczał on bo wiem funkcję państwa do zabezpieczenia życia i własności obywateli; zakazywał władzy wkraczać do sfery produkcji, do życia religijnego, kulturalnego i społecznego. Opowiadał się za autonomią partii politycznych, stowarzyszeń, spółek, przedsiębiorstw i korporacji.

Indywidualizm, a więc jedna z podstawowych idei liberalizmu, objawia się również w poglądach Locke'a na temat władzy ustawodawczej, która nie była dla niego suwerenna w stosunku do jednostki, wyposażonej w niezbywalne prawa naturalne.

W ujęciu Benthama utylitaryzm oznaczał przejęcie aksjomatu, że człowiek aprobuje to, co jest dla niego pożyteczne, czyli to, co mu sprawia przyjemność. Do takiego wniosku doszedł analizując psychikę ludzką. Głosił on zasadę równości wszystkich ludzi oraz podobieństwo ich do natury. Był wyrazicielem swoistego hedonizmu etycznego, wedle którego moralne jest tylko postępowanie zwiększające w skali ogólnej sumę przyjemności, a zmniejszające sumę cierpień. Czyny i stosunki ludzkie powinny być oceniane ze względu na realny pożytek, jaki przynoszą jednostce i społeczeństwu.

Bentham aprobował ustrój demokracji politycznej, bo tylko w takim ustroju interesy rządzących i rządzonych są identyczne - tylko tam realizuje się zasada użyteczności. Był on zdecydowanym wrogiem monarchii, w której widział anachronizm; wg niego ustrój monarchiczny zawsze prowadzi do nierówności.

11.LIBERALIZM ARYSTOKRATYCZNY I BURŻUAZYJNY W XVIII WE FRANCJI

12.NARODZINY I ROZWÓJ KONSERWATYZMU W XVII I XIX WIEKU

Charakterystyka konserwatyzmu - idee wspólne dla wszystkich konserwatystów.

• Lepsza jest zmiana powolna, ewolucyjna, nie rewolucyjna,

• Występowanie elitaryzmu (nie każdy ma te same prawa, gdyż nie wnosi tyle samo do państwa), istnienie elit jest zjawiskiem naturalnym,

• Duża rola tradycji - zasad niepisanych, wg których się postępuje bez względu na to czy są słuszne czy nie; „lepszy stary, sprawdzony przesąd, niż coś nowego, niepewnego, choć nawet prawdziwego”,

• Niewiara w postęp - nie da rady zbudować doskonałego społeczeństwa pomimo wprowadzenia licznych zmian; główne elementy państwa pozostają takie same.

Konserwatyzm Burke'a wyrażał się m.in. w jego ogromnej niechęci do francuskiej rewolucji.Uważał, że naród to organiczna całość, która czerpie swe istnienie z długotrwałej tradycji, determinującej całe życie teraźniejsze. Odcinał się on od wrogów chrześcijaństwa, którzy zgubili naród francuski. Dowodził, iż źródłem francuskiego „jakobinizmu” była racjonalistyczna filozofia oświecenia.

13. WOLNOŚĆ W DOKTRYNIE J.S.MOLLA
Mill popierał mieszczańsko-demokratyczny model ustroju państwa. Droga do wolności prowadzi nieuniknienie do wolności sumienia i wolności opinii. Prawa do tych wolności należą do praw tkwiących w naturze człowieka i nie można go ich pozbawić. Człowiek wolny powinien ograniczać swą wolność tylko w takim stopniu, w jakim ona przeszkadza innym. Państwo to stróż interesów jednostek, władza może ingerować tylko tam, gdzie dzieje się krzywda innych. W nowych okolicznościach państwo nie może być siłą bierną. Państwo musi być organizacją silną i prężną, a także bardziej aktywną w stosunku do swych obywateli.

Mill miał na uwadze interes posiadających. Był szczerym demokratą - walczył o powszechne prawo wyborcze, domagał się zniesienia dyskryminacji kobiet, itp.

14.RZĄD REPREZENTACYJNY WG J.S.MILLA
Mill widział krystalizujący się już podział współczesnego społeczeństwa kapitalistycznego na dwie przeciwstawne grupy: pracujących i żyjących z owocu pracy. Stwierdzał, że posiadacze nie są już członkami klas średnich. Wierzył, że państwo i jego rząd reprezentacyjny, czyli ustrój liberalny to najlepsza ochrona interesów większości klas i większości jednostek. Istnieje kolizja interesów między zbiorowością, społeczeństwem, a jednostką. Trzeba więc wytyczyć granicę dla zabezpieczenia interesów jednostek, która by ją chroniła zarówno przed despotyzmem, jak i przed tyranią większości. Taką rolę miał spełniać właśnie rząd reprezentatywny.

15.REWOLUCJA W UJECIU A. DE TACQUEVILLE
Tocqueville - prorok społ. masowego; demokracja - nie tylko forma rządów, wpływa też na idee, uczucia; d. musi istnieć w świadomości politycznej i pr. społcz.; p. musi stworzyć organizację scentralizowaną, równolegle do demokracji; demokracja - formalna równość wobec pr., wpływ mas na rządzenie; ingerencja p. jest procesem nieuchronnym; te same instytucje pr. mogą służyć rónym celom i różnym klasom społ.; Ochrona przed tyraniom: decentralizacja administawcji na rzecz samorządu; nowa elita zawodowa i intelektualna w miejsce arystokr.; podniesienie wartości moralnych ponad politykę; Religia spaja społ. i stabilizuje p.;
16. DEMOKRACJA-DOBRODZIEJSTWA I ZAGROŻENIA WG DE TACQUEVILLE

Swoje poglądy na temat wolności i demokracji zawarł w traktacie „O demokracji w Ameryce” (dwa tomy). Uważał, że:

• demokracja prowadzi do uniformizacji (zjawiska upodobniania się zachowań członków społeczeństwa globalnego, zachodzącego pod wpływem różnych procesów społecznych) społeczeństwa, nie można jej zatrzymać;

• ratunku należy szukać w społeczeństwie amerykańskim, które jest zaangażowane, ma swój cel; w Ameryce demokracja ma szansę przetrwać, bo tam ludzie od młodości kreują się na liderów;

• gdy istnieje carat, nie ma możliwości rozwoju liderów.

17.LIBERALIZM POLITYCZNY BENIAMINA CONSTANTA
Constant uważał, że własność prywatna to podstawowe prawo człowieka, a ochrona tego prawa to główne zadanie państwa. Udziału we władzy nie można odrywać od własności. Legitymacją udziału we władzy są własność i wykształcenie.

Fundamentalnym pojęciem w jego doktrynie była wolność. Nie była ona identyczna z zasadą zwierzchnictwa, ani z jakimś abstrakcyjnym prawem natury. Wolność to ściśle sprecyzowane prawa podmiotowe, indywidualne, przysługujące jednostce z tej racji, iż jest ona obywatelem w państwie, przez państwo chronionym.

Inaczej niż w starożytności, nowożytna wolność to zwycięstwo jednostki-indywiduum nad władzą państwową oraz nad społeczeństwem, nad masami, które chciałyby sprawować zwierzchność nad mniejszością. Większość ma prawo zmusić mniejszość do poszanowania porządku. Wolność jest uprawnieniem indywidualnym, polegającym na podległości jedynie ustawom.

Nie można szukać władzy suwerennej poza jednostką. Nie ma jej ani naród, ani jego przedstawiciele w parlamencie, ani król, ani państwo. Granice wszelkiej władzy są wyznaczone przez sprawiedliwość oraz prawa jednostek. Constant odrzucał zasadę suwerenności ludu. Poddał krytyce teorię umowy społecznej Rousseau. Uważał, że suwerenność istnieje tylko jako coś ograniczonego i względnego.

Dla Constanta wolność nie jest identyczna z zasadą zwierzchnictwa, jest to wyzwolenie od przymusu i bezprawia. Wolność to prawa podmiotowe, indywidualne, przysługujące jednostce z racji, iż jest ona obywatelem w państwie. Granicą wolności jest wolność drugiego człowieka. „Wolność pozytywna” to taka, którą posiadały jednostki w starożytności. Jej przejawem był tam bezpośredni udział we władzy zwierzchniej (stanowienie prawa, zasiadanie w rządzie, organie przedstawicielskim). Jednostka będąc zwierzchnikiem w sprawach politycznych pozostała niewolnikiem w sferze stosunków prywatnych. Była obywatelem, kiedy współrządziła, choć skrępowana była jako poddany. Jednostka znajdowała się w ścisłej zależności bytowej i ekonomicznej od państwa. „Wolność negatywna” to wolność nowożytna. Nowożytność to zwycięstwo jednostki nad władzą. Wolność jest tu uprawnieniem indywidualnym, polegającym na podległości jedynie ustawom. Nawet najbardziej suwerenna władza nie może nam nic narzucić.

18.PAŃSTWO I SPOŁECZĘŃSTWO U R. OWENA

Robert Owen - człowiek jest wytworem środowiska, można go zmienić zmieniając otoczenie; ustrój winien popełnianiu przestępstw; środowisko społ. powoduje, że walka o szczęście odbywa się kosztem innych; trzeba wpoić, że szczęście każdego wzrasta, jeśli wzrasta szczęście innych; spol. własność środków produkcji; wychowanie i kształcenie w ręku p.; Bazy sprawiedliwej wymiany - jednostki społ.; środkiem do celu - dobry przykład, przekonywanie;
Odrzucał własność prywatną. Uważał, że robotnicy z danego terenu powinni łączyć się w organizacje związkowe bądź spółdzielcze i w ich ramach rozdysponowywać między siebie owoce swej pracy. Znana jest również jego działalność filantropijna - w zorganizowanej przez siebie kolonii robotniczej uzwględniał potrzeby dzieci robotników i zapewniał im wzorowa opiekę.

Krytykował wolną konkurencję, własność prywatną, wadliwy podział pracy, struktury klasowe, ubóstwo robotników i kapitalizmu. By człowiek się zmienił, trzeba przebudować, a najlepiej stworzyć ustrój komunistyczny. Uspołecznić środki produkcji, zcentralizować zarządzanie produkcją i zatrudnieniem. Wychowaniem i kształceniem powinno zajmować się państwo. Wysunięto również postulat emancypacji kobiet. Socjaliści-utopiści mieli swoje koncepcje rozwiązania problemów dręczących ludzi pracy, ale łączył ich wspólny cel: dążenie do stworzenia ustroju, który zapewniałby sprawiedliwy podział bogactw - ustroju bez wyzysku. Różnie można oceniać ich koncepcje, ale nie można im odmówić słuszności w definiowaniu niesprawiedliwości będących dziełem kapitalizmu. Wady, które wytknęli kapitalizmowi, pomimo upływu blisko dwóch stuleci, pozostały aktualne do dziś.

19.SOCJALIZM UTOPIJNY FOURIERA
Uważał, że podstawowe zło kapitalizmu leży w tym, że wolna konkurencja rodzi „wolne lichwiarstwo pod nazwą banku, wolne kłamstwo pod nazwą handlu”. Zauważył (nie bez racji!), że w błędnym kole kapitalizmu bogactwo pochodzi z nędzy, a nędza nie może oderwać się od bogactwa - co niestety nie straciło na swojej aktualności w początku XXI stulecia. Proponował odwołanie się do modelu życia niezależnego od państwa, zorganizowanego w sposób kolektywny, opartego na pracy uspołecznionej, chociaż nie wymagającego uspołecznienia środków produkcji. Opowiadał się także za całkowitym wyzwoleniem kobiet poprzez ich równouprawnienie. Podobnie jak Saint-Simon odcinał się od rewolucyjnych metod działania wierząc w siłę perswazji. Fourier - zło - rozdrobnienie wności i pasożytnictwo w handlu; uspołecznienie środków produkcji ratuje przezd anarchią kapitalizmu; sprzeczność między hasi burżuazji (równość, wolność, sprawiedliwość) a rzaczywistością (nędza mas); Ustrój - idealny oparty na falandze (podstawowa komurka zrzeszenia się - asocjacji); rodzaj zrzeszenia wytwórców i organizacja konsumentów; organizacja państwowa i jej przymus niepotrzebne; genialna jednostka może budować system;

20. SAINT-SIMONA KONCEPCJA PAŃSTWA I SPOŁECZEŃSTWA
Sain - Simon - ostra krytyka kapitalizmu; pogarda dla filozofów i prawników; zwolennik historycyzmu - przemiany społ. wykazują sprawdzalną prawidłowość; nauka i technika może uporządkować sprawy społ.; prawo 3 stadiów rozwoju ludzkiego; Industrializm - ustrój w którym nastąpi likwidacja przywilejów feudalnych; praca - podstawą bytu; wtedy prawdziwa wolność; cała polityka podporządkowana produkcji; zasada równości hamuje postęp; wprowadzenie hierrarchi pracy, zdolności i wiedzy; rewolucja szkodliwa dla rozwoju produkcji; wprowadzenie systemu industrialn. przez przekonanie warstw oświeconych i posiadających; Saint- simonizm - nowa hierarchia społ., centalistyczna organizacja pracy, społ. wł. środków produkcji, każdemu równe szanse rozwoju

21. MARKSISTOWSKA KONCEPCJA ROZWOJU SPOŁECZNEGO
Źródeł kształtowania się idei społecznych, poglądów prawnych, teorii politycznych oraz instytucji należy szukać w materialnych warunkach życia społeczeństwa. Czynnikiem decydującym o strukturze i rozwoju społeczeństwa jest sposób produkcji dóbr materialnych. Produkcja społeczna stale ulega zmianom. Jej rozwój stanowi podstawę rozwoju społeczeństwa i musi prowadzić do zmiany całego ustroju społecznego. Zmiana produkcji rozpoczyna się od zmian w siłach wytwórczych. Zmiana zaś tych sił rozpoczyna się od zmiany narzędzi pracy. Rozwój sił wytwórczych wywołuje zmiany w stosunkach produkcji. Nowe stosunki produkcji są główną i decydującą dźwignią rozwoju sił wytwórczych. Konflikt między nowymi siłami wytwórczymi a przestarzałymi stosunkami produkcji stanowi ekonomiczne podłoże rewolucji społecznych. Prawo rozwoju sił wytwórczych i stosunków produkcji to klucz otwierający możliwości zrozumienia całej mechaniki rozwoju społecznego. Naczelnym zadaniem nauki o społeczeństwie jest badanie rządzących nim praw ekonomicznych.

Umysłowy i polityczny rozwój społeczeństwa jest określony przez jego ustrój ekonomiczny. Wraz ze zmianą ustroju ekonomicznego i form własności zmienia się również świadomość ludzi, idee społeczne, poglądy, instytucje polityczne i ustrój państwowy. Całokształt stosunków produkcji, odpowiadający określonemu szczeblowi sił wytwórczych, stanowi ekonomiczną strukturę społeczeństwa. Marks wyróżniał 3 sfery życia społecznego: bazę, nadbudowę i formy świadomości społecznej, których stosunki opierały się na wzajemnym wpływie i przenikaniu się.

Oprócz tego siłę napędową rozwoju społeczeństwa stanowi walka klas. Rewolucje społeczne są koniecznością rządzącą rozwojem społeczeństw.

22. LENINOWSKA DOKTRYNA PAŃSTWA
. Istotę Leninizmu stanowiło: przeświadczenie, że należy wykorzystać wszelkie sprzyjające okoliczności dla przeprowadzenia rewolucji i wprowadzenia dyktatury proletariatu, gdzie partia będzie sprawować władzę; uznanie zasady centralizmu i podporządkowania członków partii ścisłej partyjnej dyscyplinie.

Lenin o państwie - ujmował je wyłącznie jako instytucję klas panujących, produkt i przejaw przeciwieństw klasowych, które są nie do pogodzenia. Każde państwo w gruncie rzeczy jest dyktaturą, bez względu na formę sprawowania władzy, bowiem istota państw burżuazyjnych jest taka sama. Komunizm - zniesienie przeciwieństw klasowych - musi również oznaczać zniesienie państwa (nie będzie odrębnych organów władzy, prawa, gdyż przestrzeganie elementarnych norm zostanie wymuszone przez spontaniczny przymus społeczny).

23. Doktryna darwinizmu społecznego

Darwinizm społeczny pogląd w socjologii i myśli społecznej wedle którego życie społeczne opiera się na walce między jednostkami, rasami czy narodami w podobny sposób jak ujmuje to teoria ewolucji Darwina. Tego typu pogląd w socjologii często był spotykany u różnych myślicieli w XIX wieku, którzy często opacznie interpretowali teorie ewolucji. Stosowany był do opisu rozwoju społeczeństw. Zakładał, iż rozwój następuje od form społecznych bardziej prymitywnych do znajdujących się na wyższym poziomie. Forsowany był przez zwolenników postępu społecznego. Wykorzystywany był też dla przedstawiania własnego narodu jako wyższego na początku XX wieku np. przez polityków niemieckich dla rozwiązania

DARWINIZM , teoria doboru naturalnego

teoria ewolucji organizmów ogłoszona 1858 niezależnie przez K. Darwina (O powstawaniu gatunków drogą doboru naturalnego) i A.R. Wallace'a (On the Tendency of Varieties...); wg d. gatunki powstają z innych gatunków w wyniku ewolucji, powodowanej działaniem mechanizmu doboru naturalnego, preferującego osobniki lepiej przystosowane i eliminującego gorzej przystosowane; teoria d. opiera się na następujących stwierdzeniach: 1. poszczególne organizmy danego gatunku różnią się między sobą (wykazują zmienność osobniczą); 2. zmienność rodziców jest przekazywana potomstwu, przy czym dziedziczone są również cechy nabyte w ciągu życia osobnika; 3. możliwości przeżycia organizmów danego gat. są mniejsze niż ich rozrodczość, a liczebność ograniczają czynniki środowiskowe i konkurencja międzyosobnicza (walka o byt); 4. w wyniku konkurencji przeżywają osobniki lepiej przystosowane do danego środowiska (selekcja naturalna) i wygrywają w walce o byt, dzięki pozostawieniu większej liczby potomstwa; 5. korzystne cechy rodziców są przekazywane potomstwu, co w wyniku kumulacji z pokolenia na pokolenie prowadzi do powstawania form coraz lepiej przystosowanych; 6. poszczególne gat. podlegają zmianom pod wpływem środowiska i różnicują się w wyniku działania doboru naturalnego, co prowadzi do wyodrębnienia się nowych ras; 7. pogłębiające się różnice między rasami prowadzą do powstawania nowych gat., w dalszej kolejności nowych rodzajów i wyższych jednostek systematycznych; 8. proces powstawania nowych gat. w wyniku podziału gatunku wyjściowego można przedstawić w formie drzewa rodowego, ukazującego stopnie pokrewieństwa między poszczególnymi organizmami; na tej podstawie T. Huxley wysunął tezę o wspólnym pochodzeniu człowieka i małp, a E. Haeckel przedstawił drzewo genealogiczne roślin i zwierząt; badania empiryczne potwierdziły słuszność d.; uzupełniony o odkrycia z dziedziny genetyki d. stanowi podstawę dla współczesnego ewolucjonizmu; d. stał się także jednym z punktów wyjścia darwinizmu społecznego.

24.Rasizm

Teorie, które społeczne zachowanie się jednostek i zbiorowosci ludzkich tłumaczyły przez rasę, dziedziczenie, selekcję, należały do kierunku rasowo-antropologicznego. Rasizm znany był już dawniej, jednakże dopiero teraz - własnie dzięki rozwojowi socjologii jako nauki - został podniesiony do rangi waznej doktryny politycznej i społecznej. Główne tezy rasizmu można sprowadzić do 3 następujacych stwierdzeń:

1) istnieja rasy wyższe, obdarzone wybitnymi zdolnościami kulturotwórczymi i dzięki temu powołane do funkcji władczych, organizatorskich, oraz rasy niższe - psychicznie niedorozwiniete i zdegenerowane

2) róznice psychiczne między rasami sa wrodzone, zdeterminowane genetycznie, podobnie jak róznice w barwie skóry i innych cechach fizycznych

3) krzyzowanie się ras jest na ogół szkodliwe, w interesie kultury leży, by rasy wyższe utrzymywały czystośc krwi

Społeczna podstawa wzrastającej popularności rasizmu to przede wszystkim: etnocentryzm, nacjonalizm, szowinizm oraz postepy polityki imperializmu.

Twórca nowożytnej teorii społeczeństwa opartej na koncepcji ras był francuski arystokrata, Artur hr. Gabineau. Pragnął on „odkryć” coś, co było chemia ras, geologią moralną rasizmu. Rozwój społeczeństwa zależy od czystości rasy i jego wrodzonych zdolności. Już w zamierzchłej przeszłości nastapił podział ludzkości na trzy podstawowe rasy: białą, czarną i żółtą. Podział ten wszakże nie był nastepstwem wyłączenia róznic w barwie skóry. Z trzech podstawowych ras, tylko rasa biała uczestniczyła w przeszłości jako czynnik tworzący wysokie formy kultury i politycznej dojrzałości. Gabineau jako pierwszy skonstrułował, że historia jest historią mieszania się mas.

25. Geneza i rozwój antysemityzmu w XIX wieku

Wspólnym elementem ideologii faszystowskiej jest nacjonalizm, a więc ideologia głosząca, iż własny naród i jego dobro są podstawowymi miernikami wartości. Zasadą etyczną nacjonalizmu jest bowiem zasada, iż wszystko jest dobre i moralne, jeżeli służy własnemu narodowi. Nacjonalizm faszystów wiązał się bardzo często z rasizmem i antysemityzmem. Antysemityzm w swej wersji nazistowskiej - tzn. uznającej Żydów za odrębna rasę, z definicji przeciwstawianą rasie aryjskiej, białej, germańskiej. Nacjonalizm, rasiz i antysemityzm w ideologii faszystowskiej zostały doprowadzone do skrajności - mianowicie zasadą było dązenie do zniszczenia wrogów. Wróg stał się wrogiem obiektywnym, tzn. był nim bez względu na to, czy okazywał jakąkolwiek wrogość wobec ruchu czy reżimu faszystowskiego. O tym, ze był wrogiem, decydowały jego obiektywnie, a nieusuwalne cechy, fakt przynależności do innej rasy, narodu, a nawet religii, nie zaś jakiekolwiek jego czyny.

Jednak ideologia była daleko szerzej popularna: antysemityzm w takiej postaci reprezentowali także węgierscy strzałkokrzyżowcy, faszyści brytyjscy, rumuńscy itp. Nie brakowało tez antysemityzmu w faszyzmie włoskim.

26. Państwo i społeczeństwo w nauczaniu Leona XIII

Pontyfikat Leona XIII (1878 - 1903) wiązał się z przejęciem w polityce i doktrynie kościelnej wielu reform, mających na celu unowocześnienie organizacji Kościoła oraz ukształtowanie jego doktryn w duchu odpowiadającym celom i zdobyczom nowoczesnego państwa burżuazyjnego. W tym znaczeniu polityka podjęta przez Leona XIII, zwana ,,uwspółcześnienie”, po raz pierwszy w czasach nowożytnych zmierzała do akceptacji państwa burżuazyjnego. W rozwoju doktryny kościelnej doniosło rolę zaczęły odgrywać encykliki. Wcześniejsze encykliki Leona XIII (,,Immortale Dei” ,,Diuturnum Illud” ,,Graves de communi”) rozwijały doktrynę papieską w zakresie poszukiwania nowych interpretacji boskich źródeł władzy państwowej, uzasadnienia nierówności społecznych. Najbardziej doniosłe znaczenie miała wydana w 1891 roku encyklika ,,Rerum novarum”, w pewnym sensie nawiązująca do wcześniejszej encykliki ,, Aeterni Patris”, będącej fundamentem nowej neotomistycznej filozofii katolickiej. Encyklika ,,Rerum novarum”, zawiera odpowiedź w sprawach papieskiej oceny prawa własności oraz rozwiązania drastycznych kwestii społecznych, wkraczającego w nowe stadium rozwoju państwa kapitalistycznego

Encyklika ,,Rerum novarum”:

1. Filozoficzną podstawą doktryny kościelnej pozostawał w dalszym ciągu tomizm, z przystosowaniem do warunków nowoczesnej epoki. Ocena rozwoju społecznego stawia na pierwszym miejscu cele najwyższe, związane ze zbawieniem, do którego najpewniejsza droga prowadziła przez lojalne wykonywanie obowiązków w zakresie pracy i religijności. Personalistyczna wizja jedności duszy i ciała nadawała doktrynie katolickiej szczególna postać interpretacji dostrzeganych sprzeczności systemu kapitalistycznego. Chodziło w pierwszym rzędzie o wyeliminowanie walki interesów w postaci zaniechania wystąpień rewolucyjnych. . Na tej podstawie ukształtował się fundament solidaryzmu chrześcijańskiego, w tak szerokim zakresie podjętego przez chrześcijańską demokrację. Encyklika zajęła się tez kwestia robotniczą, traktując ja jako jeden z podstawowych problemów, tkwiących w centrum konfliktów współczesnego państwa.

2. Zasada rozumowania wyłożoną w encyklice ,,Rerum novarum” było stwierdzenie nienaruszalności prawa własności oraz wynikającej stąd nierówności między ludźmi. Prawo własności uznane zostało za naturalne, z powołaniem się na naukę św. Tomasza z Akwinu. Papież Leon XIII upatrywał w gwarancjach prawa własności podstawowe porządku państwowego i społecznego. Z tych względów, akceptując w całej rozciągłości prawa własności, zaakceptował istnienie nierówności społecznych, podyktowanych skrajnościami przeciwieństw kapitału i najemnej siły roboczej.

3. W gruncie rzeczy chodziło o poszukiwanie argumentów przemawiających za uzasadnieniem dopuszczalności majątkowych skrajności państwa burżuazyjnego, chociaż jednocześnie w encyklice ,,Rerum novarum” znajdujemy silne akcenty uwzględnienia przez państwo, jak również przez samych kapitalistów, tzw. kwestii robotniczej, związanej nie tylko z zapewnieniem płac niezbędnych do utrzymania rodziny, lecz także zapewnienia środków rozwoju kulturalnego i duchowego, przebiegającego w pożądanym przez Kościół kierunku. W encyklice ,,Rerum novarum” papież bardziej otwarcie przedstawia sprawę nierówności między ludźmi. Pisze 1 zasada to trzeba w cierpliwości znosić swój los i dole ludzką; niepodobna, aby w społeczeństwie ludzkim wszyscy byli równi, aby najniżsi zrównali się we wszystkim z najwyższymi. Nadaremna jest walka przeciw naturze rzeczy.

4. Główne założenia w ,,Rerum nova rum” sprowadzone zostały do programu krytykującego zniesienie własności prywatnej i zastąpienia jej własnością wspólną ( doktryna socjalistyczna) Program ten poddano krytyce w 3 pkt. a) postulaty takie szkodzić miały klasom pracujących b) były o tyle niesprawiedliwe, iż gwałciły naturalne prawo klas posiadających c) ich urzeczywistnienie groziło rozprężeniem porządku państwowego i społecznego. Pozbawianie kapitalistów stanu posiadania sprowokować może tendencje sztucznego zrównywania wszystkich, a tym samym przytłumienia, o ile nie zlikwidowania, aktywności jednostek i grup społecznych, skierowanych na pomnażanie majątku własnego i ogólnego. Ponadto likwidacja własności prywatnej prowadzi do zamieszania w życiu społecznym, publicznym i osobistym, ponieważ dezorganizuje kryteria aktywności, na których człowiek opiera swój stosunek do zbiorowości.

5. W encyklice ,,Rerum novarum” papież rozwinął szerszy program przeciwdziałania sprzecznościom klasowym opowiadając się za poszukiwaniem dróg pogodzenia interesów kapitału i klasy robotniczej.: Nie może istnieć kapitał bez pracy ani praca bez kapitału. Ze zgody - porządek z walki - zamieszki. Krocząc tą drogą, w encyklice zalecono robotnikom posłuszeństwo w wykonywaniu obowiązków. W zakresie obowiązków kapitału encyklika rozwija program ochrony płacy roboczej oraz kultywowanie zwyczajów oszczędności poprzez wezwanie do unikania lichwiarskich praktyk. W konsekwencji wzywa jedynie do wzięcia ,,maluczkich” w opiekę w przekonaniu, iż tymi właśnie drogami kapitał rozwinie nowe możliwości technologii produkcji, prowadzące do wzrostu zamożności całego społeczeństwa, a nie tylko klas posiadających.

6. Socjalny program społeczny Leona XIII miał szanse realizacji w przypadku rzeczywistego dążenia do zatarcia skrajności pracy najemnej i kapitału. Z tego więc względu encyklika ,,Rerum novarum” wzywa do dopuszczania robotników w nabywaniu przedsiębiorstw droga akcji. Idealny ustrój demokracja chrześcijańska. Poprzez to ze się zwie chrześcijańską winna oprzeć się na fundamencie zasad ustanowionych przez wole boską. Najświętsza jest sprawiedliwości, prawu nabywania i posiadania musi ona przyznać nietykalność, musi bronić nierówności stanów, która jest podstawa uporządkowanego państwa, a wszystko to podporządkowane Bogu-Stwórcy. Wynikały stąd zadania władzy państwowej, która strzec miała porządku i poszanowania praw poszczególnych stanów, dbać, by prawo własności stanowiło fundament organizacji społeczeństwa, choć w niektórych przypadkach, podyktowanych koniecznością potrzeb społecznych, państwo mogło wkraczać w prawo własności , nie czyniąc jednak z tego zasady.

7. Wreszcie w encyklice ,,Rerum novarum” rozwinął papież szerszy program działalności stowarzyszeń katolickich oraz innych organizacji wyznaniowych, umacniających postawy społeczne , odpowiadające programowi przedstawionemu w nowej doktrynie papiestwa. Szczególna role- katolickie związki zawodowe, zrzeszające robotników pragnących kroczyć do osiągnięcia lepszych rezultatów drogą wskazaną przez encykliki papieskie. Encyklika określa prawo robotników do grupowania się w związkach zawodowych oraz innych stowarzyszeniach jako prawo naturalne.

8. Encyklika ,,Rerum novarum” zawiera wykładnie ocen polityki państwa burżuazyjnego - również w stosunkach wewnętrznych. Papież popierał zmiany demokratyczne, między innymi znajdujące wyraz w gwarancjach tolerancji. Przeciwdziałanie popularyzacji postaw rewolucyjnych. Nawoływała do zwalczania ruchu socjalistycznego i komunistycznego jako doktryn wywrotowych.. Na problem ochrony ludności pracującej przez nadmiernym wyzyskiem kapitału, w szczególności w zakresie ochrony pracy kobiet i dzieci, czasu pracy, zagwarantowania niezbędnego wypoczynku, zapobieganiu klęskom bezrobocia i strajkom oraz utrzymania umiarkowanej stopy podatkowej, szczególnie względem ludności niezamożnej

27. Własność w katolickiej nauce społecznej

punkt 26

28. Ideologia źródła nazizmu

W nazistowskich Niemczech pozostała w mocy znaczna część ustaw poprzednio obowiązujących : zmieniono tylko niektóre artykuły i dokonano korektur, np. w prawie pracy czy małżeńskim. Nie uchwalono nowej konstytucji, choć dokonano znacznych jej zmian.

Nauka prawa pragnęła przede wszystkim rozprawić się z rdzą państwa prawnego. Dwie kwestie były tutaj istotne: zagadnienie źródeł teorii i zagadnienie wywadru prawa. Prawu pozytywnemu, rozumianemu jako prawa zawarte w ustawach zaczęto przeciwstawiać konkretny porządek prawny, który w gruncie rzeczy jest „życiem narodu”. Głoszono program nowej nauki prawa, która miała zrywać z formalizmem i liberalizmem, a także z prymatem praw i wolnosci jednostki. Reihard Hohn powiadał, że nie ma praw , które przysługiwałyby jednosce ze względu na nią samą.

Drugim elementem - również nader chetnie eksponowanym przez rzeczników nowej nauki prawa - była koncepcja prawa jako decyzji politycznej. W gruncie rzeczy kto ma władzę ten tworzy prawo. A władze ma ten kto uosabia naród, całośc i jednośc społeczeństwa. Taka osobą był Adolf Hitler. A zatem wola wodza była prawem, nawet jeśli wyrażona została w nieformalny sposób. Nie zastanawiano się nad sprawdzeniem, czy wola wodza odpowiada „zarówno odczuciu społecznemu czy narodowemu”. Jedyna zasadą jaką Hitler gotów byłby uznać za prawo, było „prawo” silniejszego. Trudno się nawet dziwic, że Hitler z najwyższą pogardą traktował prawników, zapowiadając, iż kiedy skonczy się wojna wcale nie będzie ich potrzebował. Sami prawnicy i także teoretycy prawa tworzyli koncepcje prawne coraz bardziej serwilistyczne.

29. Doktryna włoskiego faszyzmu

Specyfika ideologii faszystowskiej tkwiła w stosunku faszystów do samej ideologii. Przede wszystkim faszyści podkreslali,że dysponują w gruncie rzeczy nie tylko programem politycznym, ale pewna filozofia życia, jedynym prawdziwym i całościowym światopoglądem. Cechą charakterystyczną faszystowskij ideologii była niechęć do ujmowania jej w teoretyczne zasady i do racjonalnego stosowaniatych zasad. Być może najbardziej istotne w rozważaniach nad ideologia faszystowską jest to, że programowo nie miała być ona prawdziwa w tym sensie, iżby można było podejmowac z jej twórcami jakąkolwiek polemikę merytoryczną. Faszyści gardzili pojęciem prawdy w sensie zgodności z obiektywną rzeczywistością, prawdą dla nich było przede wszystkim to, co się czuje, w co się wierzy.

Dla charakterystyki ideologii faszyzmu jest tez istotne, że w gruncie rzeczy nie zawierała ona elementów zupełnie nowatorskich. Novum polegało raczej na stopieniu w jedna całość róznych idei, które w europejskiej myśli politycznej pojawiły się już wczesniej; na wykorzystaniu i spopularuzowaniu tych idei, i przede wszystkich - na uczynieniu z nich podstawy ruchu politycznego.

Element negocjacji i krytyki powojennej rzeczywistości przejawiał się w odrzuceniu także ideii, które te rzeczywistość usprawiedliwiały i uzasadniały. Puntktem wyjścia ideologii faszyzmu jest odrzucenie tych zasad, które stały u źródeł liberalizmu, a więc - indywidualizmu, racjonalizmu, wreszcie zasad równości ludzi i liberalizmu gospodarczego. Z drugiej strony, było to odrzucenie i totalna krytyka marksizmu , komunizmu, socjalizmu. Faszystowska ideologia była konstruowana przede wszystkim przez liczne „anty”: faszyzm był antyliberalny, antyracjonalistyczny, antyindywidualistyczny, antypacyfistyczny. Krytykowano więc indywidualizm, tkwiacy u podstaw liberalizmu, w myśl którego podstawowa wartością jest jednostka ludzka z należytym jej prawami i wolnosciami.

30. Państwo i prawo w doktrynie nazistowskiej

Narodowy socjalizm był wzorowany na włoskim faszyzmie (czasem te terminy są używane wymiennie). Odrzucał demokrację i parlamentaryzm, głosząc zasadę silnej ręki i podporządkowania się woli przywódców, a szczególnie wodza narodu i partii NSDAP, którym był Adolf Hitler. Naziści wprowadzili ustrój jednopartyjny i zlikwidowali wolną prasę i wolne związki zawodowe.

Szczególnie zajadle atakowano marksizm, komunizm oraz socjaldemokrację, których obwiniano o to, że wojna światowa nie została przegrana na polu bitwy, lecz w wyniku "ciosu w plecy" Postrzegając porządek narzucony Traktatem Wersalskim jako niesprawiedliwy, dążyli do wcielenia wszystkich ziem zamieszkałych przez Niemców - a więc przede wszystkim Austrii, Wolnego Miasta Gdańska, oraz części Czechosłowacji i Polski. Polityka specjalna - Nazizm był za daleko posuniętym interwencjonizmem państwowym, mającym na celu zwalczenie wysokiego bezrobocia i hiperinflacji, które dominowały w Niemczech przed dojściem NSDAP do władzy, jednak w przeciwieństwie do komunizmu nie negował prywatnej własności środków produkcji. W polityce gospodarczej był za gospodarką mieszaną - znacznym interwencjonizmem państwowym, nie naruszającym jednak zasady prywatnej własności środków produkcji. Szeroko natomiast rozbudowano system pomocy socjalnej, taniego masowego wypoczynku itp.

31. Doktryna totalitaryzmu

Zarówno w teorii polityki, jak w praktycznej działalności politycznej, termin „totalitaryzmu” był nader chętnie przywoływany w XXw. Totalitaryzm przeciwstawiany był pluralizmowi, rządom demokratycznym, liberalizmowi. Sam termin - jak była o tym mowa - wprowadzili do języka polityki faszyści, zwłaszcza Giovanni Gentile.

Politolodzy już w okresie międzywojennym uznali totalitaryzm za formę XX-wiecznej dyktatury, dotąd w historii nieznaną. Jednakże termin totalitaryzm nie był bynajmniej jednoznacznie rozumiany. Odnoszono go zarówno do państw faszystowskich, jak i stalinowskiej Rosji, a po wojnie okreslano jako totalitarne państwa tzw. „realnego socjalizmu” Z jednej strony charakteryzowano poaństwo totalitarne jako państwo „ideologiczne”, dażące do kontroli nad całokształtem aktywnosci jednostki ludzkiej w imię okreslonej ideologii, z drugiej strony podkreślano filicyjności ideologii i akcentowano określone struktury i mechanizmy sprawowania władzy.

Carl Joachim Friedrich i Zbigniew Brzeziński, w książce „Totalitarian Dictatorship and Autocracy” ( Dyktatura totalitarna a autokracja”) definjowali jako społeczeństwo totalitarne takie, w którym: 1) istnieje oficjalna ideologia, składajaca się z doktryny obejmującej wszystkie aspekty życiowe ludzkiej egzystencji, przy czym ideologia ta jest przynajmniej biernie akceptowana przez ludność; 2) istnieje jedna masowa partia ( monopartia), zorganizowana hierarchicznie i oligarchicznie, z jednym liderem na czele, przy czym jest ona nadrzędna albo identycznie z biurokratyczną organizacja rządów; 3) wystepuje uwarunkowany technologicznie monopol w dziedzinie kontroli nad wszystkimi strukturami efektywnej produkcji zbrojnej; 4) towarzyszy mu monopol środków efektywnej komunikacji ( prasa, radio itp. ), znajdujacych się w rękach partii lub podporządkowanej jej instytucji; 5) wystepuje system terrorystycznej kontroli policyjnej, nie tylko skierowany przeciw wrogom, ale i przeciw arbitralnie wskazanych grupom ludności lub klasom społecznym; 6) istnieje centralna kontrola i kierowanie gospodarką przez partię lub podporządkowane jej organy.

32. Interpretacja faszyzmu

Termin „faszyzm” wszedł do jezyka politycznego Europy i świata jako nazwa oznaczająca ruch polityczny, założony w 1919r. przez Benito Mussoliniego. Po zakończeniu wojny założył Fasci di Cambattimento ( związki kombatanckie, słowo „fascio” znaczy związek, wiązka, dlatego też symbolem stał się pęk róż liktorskich). Liczne fasci zorganizowali się w 1921r. w II Partito Nazionale Fascista. Nazwą faszyzm posługiwano się dla okreslenia programu i ideologii tego ruchu. Po zdobyciu przez Mussoliniego władzy w listopadzie 1922r. termin „faszyzm” używany był też do oznaczenia ustroju politycznego Włoch. Jednakże nazwę faszyzm czy przymiotnik faszystowski zaczeto stosować również do innych podobnych do ruchu włoskiego partii politycznych, przede wszystkim do niemieckiego nazizmu ( narodowy socjalizm) i ich ideologii, a także ustrojów i reżimów politycznych, wprowadzonych pod rządami tych partii. Większość badaczy uważa za bezsporne, że takimi państwami były Włochy w latach 1922-1943, Niemcy 1933-45, w czasach wojny: Chorwacja, Rumunia, Wegry i Słowacja.

33. Liberalizm Hayeka i Friedmana

Liberalizm konserwatywny - postawa, której autorem był badacz amerykańskiej demokracji, Alexis de Tocqueville. Starał się on połączyć przywiązanie do idei wolności, reform wolnorynkowych z krytyczną oceną kultury demokratycznego społeczeństwa i zasad etyki. Konserwatywny-liberalizm oznacza zasady konserwatyzmu w życiu społecznym oraz liberalizmu w gospodarce. Konserwatyzm w życiu społecznym oznacza sprzeciw: aborcji, "małżeństwom homoseksualnym" (ale nie homoseksualizmowi), przywilejom lub specjalnemu traktowaniu niektórych grup społecznych (np. feministek, homoseksualistów) i zawodowych (np. górników), specjalnemu traktowaniu Kościoła katolickiego (takiemu jak zwolnienia z płacenia podatków). Liberalizm w gospodarce oznacza wycofanie się państwa z ingerencji w gospodarkę. Postuluje prywatyzację, deregulację, obniżenie podatków i barier celnych.

Ekonomiczny liberalizm jest przeciwny socjaldemokratycznemu modelowi państwa opiekuńczego. Europejscy liberałowie nie są generalnie przeciwni umiarkowanej ingerencji państwa w służbę zdrowia, edukację, emerytury, walkę z biedą i bezrobociem. Konserwatywni liberałowie i libertarianie postulują ograniczenie roli państwa również w tych dziedzinach, proponując całkowitą prywatyzację lub mieszane modele prywatno-państwowe (jak np. w polskim zreformowanym systemie emerytalnym).Przedstawicielami byłi Hayeka i Friedman.

34. Doktryna reformizmu i rewizjonizmu

Podstawy ekonomiczno-społeczne rewizjonizmu tkwiły głęboko w swoistych cechach rozwoju przełomu XIX i XX stulecia. Po rewolucjach z 1848 i 1871r. przyszedł okres spokojniejszego rozwoju kapitalizmu. Coraz szybszymi krokami wkraczał on w swe stadium imperialistyczne. Tendencją epoki była nierównomierność tempa kapitalistycznego wzrostu. W ostatnim ćwierćwieczu było ono szczególnie imponujące w Niemczech.

W tym stanie rzeczy korzystne dla burzuazji, stawały się kompromisy z klasą robotniczą. „Pokojowy” charakter rozwoju kapitalizmu, a w szczególności aktywny udział socjalistów w parlamentach burżuazyjnych rodził złudzenia co do możliwości pokojowego rozwiazania przejścia do socjalizmu i uniknięcia niebezpieczeństwa socjalistycznej rewolucji. Właśnie na tych znaczeniach bazował rewizjonizm. U jego podstaw tkwiły również dwa inne zespoły zjawisk, a mianowicie rozwój tzw. arystokracji robotniczej oraz napływ do poszczególnych partii socjaldemokratycznych elementów drobnomieszczańskich i inteligenckich. Burżuazja otaczała szczególna opieką górna warstwę klasy robotniczej. W rezultacie warstwa ta, zjednywana i przekupywana lepszymi warunkami życiowymi, wiązała się z burżuazją, a w obawie nad utrata swej uprzywilejowanej pozycji, chetnie hamowała wszelkie rewolucyjne poczynania reszty proletariatu.

Baza społeczną rewizjonizmu stał się też element drobnomieszczański w partiach robotniczych, tj.drobni kupcy, rzemieślnicy, a pzrede wszystkim inteligencja. Proletariat nie przygotował jeszcze własnej kadry kierowniczej; inteligencja zatem z wielka łatwością zajmowała w ruchu robotniczym i w partiach stanowiska wymagajace wykształcenia: w prasie i wydawnictwach partyjnych, w propagandzie, a zwłaszcza we frakcjach parlamentarnych.

35. Syndykalizm

Syndykalizm, nazwany przez przeciwników także anarchosyndykalizmem, był kierunkiem społeczno-politycznym, który rozwinął się w ostatnim dziesiątku lat ubiegłego stulecia. Jego ojczyzną była Francja, a ściślej francuski związkowy ruch robotniczy.

Syndykaliści nawiązywali do anarchizmu, jak i do idei socjalistycznych. Byli uczniami anarchistów, kiedy negowali koniecznośc istnienia wszelkiego państwa, zaś socjalistami byli, formułowali program zbudowania społeczeństwa socjalistycznego. Uwazali, że w przyszłym społeczeństwie- „socjalistycznym”- własnośc środków produkcji i kontrola nad produkcją oraz podziałem dóbr przejdą w ręce związkówzawodowych - syndykatów. Występowali przeciwko organizowaniu robotniczych partii politycznych, odrzucali zasade walki politycznej przeciwko burzuazji i konieczność udziału proletariatu w tej walce. Poddawali ostrej krytyce szczególnie parlamentarne formy walki. Jedyną celową formę dziłalności klasy robotniczej - w rewolucyjnej „akcji bezpośredniej”.

Zwolennicy syndykalizmu uważali swój program za bardziej radykalny od marksizmu; skwapliwie krytykowali jego tezy o rewolucji społecznej i dyktaturze proletariatu. Głównym ideologiem syndykalizmu był francuski filozof i socjolog Georges Sorel.

36. Normatywizm Hansa Kelsena

Hans Kelsen (1881 - 1973) uchodził za największego teoretyka prawa XXw. Teoria Hansa Kelsena była próbą oddzielenia nauki prawa od wszystkich innych nauk oraz wyeliminowania z niej ideologii, metafizyki, a także polityki.

Co zatem jest przedmiotem teorii prawa? Kelsen dał na to prosta pozornie odpowiedź: przedmiotem prawa są normy prawne, ściślej - system norm prawnych. Norma prawna jest według Kelsena wypowiedzią hipotetyczną, wskazującą,że w warunkach W należy czynić C. Charakter normatywny tej wypowiedzi polega na tym, że między W a C nie zachodzi związek przyczynowy w rozumieniu nauk przyrodniczych. Zwiazek między W a C ma charakter normatywny; polega na przypisaniu w określonych okolicznościach sankcji wobec określonych zachowań. W gruncie rzeczy zdaniem Kelsena norma prawna nie mówi że człowiek musi się w określony sposób zachować, dla obowiazywania normy jest też obojętne jak się on faktycznie zachowa, a nawet czy faktycznie nastapi owo zrealizowanie sankcji. Dla Kelsena normy prawne miały charakter norm sankcjonujacych, tzw. przypisujacych okreslone sankcje do określonych zachowań. Jak pisał Kelsen, jeżeli za niezapłacenie podatków grozi kara śmierci, to taka norma jest norma prawną.

Hans Kelsen nie rozpoczynał konstuowania swej teorii od rozważań nad pojedyńczymi normami prawnymi. Interesował go system norm. Normy sa bowiem normami prawnymi, jeśli wchodzą czy należa do systemy prawnego. Norma wtedy należy do systemu prawnego czyli obowiązuje, jeśli została uchwalona na podstawie upowaznienia zawartego w normie wyższego rzędu. Hans Kelsen wprowadził pojęcie normy podstawowej, normy domyślnie akceptowanej dla danego systemy prawnego. Kelsen krytykował pozytywistów, którzy zakładali, ze ta podstawowa norma to własnie Konstytucja ; zdaniem Kelsena norma podstawowa obowiązuje dlatego, ze się przyjmuje założenie jej obowiązywania. Norma ta możeulec zmianie.

37. Pozytywizm prawniczy

Pozytywizm prawniczy był jednym z najbardziej znanych kierunków połowy i drugiej połowy XIX wieku, nawiązywał do pozytywizmu filozoficznego.

W zakresie zainteresowań pozytywizmu prawniczego koncentrowano badania na normie prawnej. Pozostałe normy, na przykład moralne, znajdować się powinny zasadniczo poza zasięgiem dociekań, jako że nie wchodzą w skład systemy prawa. Pozytywizm prawniczy stanowił krytykę szkoły prawa natury w tym znaczeniu, iż w miejsce praw naturalnych wydedukowanych przez rozum, wprowadzał konkretność badań normy prawnej, obowiązującej w danym miejscu i czasie. Kwestionował również wartość dorobku szkoły historycznej, odwołując się do źródeł prawa zwyczajowego

Pozytywizm prawniczy i filozoficzny charakteryzuje wspólna niechęć do metafizycznych systemów pojmowania rzeczywistości, w tym również państwa i prawa. Porządek państwowo-prawny uzyskuje pod warunkiem, iż posiada odzwierciedlenie w normach prawnych . Stanowisko takie doprowadziło do wulgaryzacji badań prawa, zwężających się wyłącznie do poznania normy prawnej i reguł jej interpretacji, bez głębszej refleksji nad aksjologia prawa

Podkreślając myśl Solona, że w państwie rządzą nie ludzie, lecz prawo opracowano teorie tzw. państwa prawnego, w praktyce opierającego się na poszanowaniu prawa reprezentującego w swych treściach zarówno interes zbiorowości jak jednostki. Interwencjonalizm państwowy powinien znajdować się w konkretnej normie prawnej.

W rezultacie pozytywizm prawniczy był doktryną eksponującą zasady organizacji państwa burżuazyjno-demokratycznego. Zwracał się przeciwko szkołom i ruchom kwestionującym sensowność utrzymania i umacniania zastanych form ustrojowych, w szczególności krytykował teoretyczne założenia ruchu proletariackiego. Z drugiej strony wniósł wiele do nauki o interpretacji normy prawnej, doskonaląc badania prawa Pozytywizm rozwinął się 2 podstawowych nurtach; anglosaskim i kontynentalnym. Nurt anglosaski był nieco wcześniej, odpowiadając wyższemu rozwojowi kapitalizmu angielskiego, nurt kontynentalny rozwinięty został przez przedstawicieli nauki

niemieckiej.

38. Doktryna anarchokolektywizmu

Anarchokolektywizm to doktryna polityczna stworzona przez Michała Bakunina. Anarchokolektywiści uważają, tak jak wszyscy anarchisci, iż możliwe jest życie bez państwa.

Anarchokolektywizm zakładał likwidację własności środków produkcji i przekazanie ich wspólnotom, kolektywom produkcyjnym. Ukoronowaniem tej wizji była idea zastąpienia państw i narodów przez luźne federacje komun z formą sytemu przedstawicielskiego, lecz pozbawione elementów władzy wykonawczej.

W 1874 r. w Brukseli, De Paepe jako delegat miejscowej sekcji Międzynarodówki, podczas kongresu przedstawił raport "O organizacji służb publicznych". Akceptował powszechnie uznawany trójczłonowy model przyszłego społeczeństwa:

• komuna

• regionalne federacje komun

• ogólnoświatowa federacja federacji

Komuna pomyślana była w tym systemie jako podstawowa jednostka organizacji politycznej porewolucyjnego społeczeństwa, organizująca wszystkich członków i samowystarczalna w swoich funkcjach ustawodawczych, sądowniczych i policyjnych. Transport i komunikacja tj. poczta, koleje, żegluga miały podlegać regionom, zaś kompetencje federacji ogólnoświatowej sprowadzałyby się do ogólnej koordynacji działań oraz podejmowania przedsięwzięć naukowych lub gospodarczych o skali globalnej. De Paepe nie wykluczał jednak ewentualności "odgórnej" rewolucji, która by doprowadziła do przejęcia władzy przez proletariat i ustanowienia tymczasowej "kolektywnej dyktatury". To miało by pociągnąć za sobą uspołecznienie lub nawet upaństwowienie usług oraz środków produkcji. Koncepcja ta spotkała się z krytyką anarchistów hiszpańskich, szwajcarskich, a także części delegacji belgijskiej. Uznano ją za próbę przemycenia "socjalizmu państwowego", dopatrywano się autorytarnych niebezpieczeństw nawet w formie zarządzania na poziomie komun i federacji.

Inną koncepcją stawiającą nie na komuny, ale na stowarzyszenia wytwórcze, prezentowali czołowi ideolodzy Federacji Jurajskiej - James Guillaume, Adhemar Schwitzguebel i August Spichiger. Kolektywizm w ich wersji był ściśle powiązany z syndykalizmem i starał się pogodzić z sobą rozwiązania ekonomiczne Proudhona i Bakunina, proponując pewien rodzaj gospodarki mieszanej. Obok przedsiębiorstw uspołecznionych, miałyby funkcjonować małe indywidualne gospodarstwa wiejskie i warsztaty rzemieślnicze. Stowarzyszenia wytwórcze o tych samych profilach powinny zawrzeć ze sobą pakt solidarności, dający wszystkim pełny dostęp do wszystkich środków produkcji i identyczne przywileje. Zbiorowym właścicielem w tym systemie byłyby całe korporacje zawodowe, a nie poszczególne stowarzyszenia.

Guillaume przewidywał ponadto powstanie w każdej komunie Banku Wymiany, który to skupowałby towary od producentów i odsprzedawał je konsumentom przy pomocy specjalnych kuponów zastępujących pieniądze. Federacje lokalne producentów zajmowałyby się także wychowywaniem dzieci, usługami dla ludności i produkcją żywności. Artykuły pierwszej potrzeby, jak chleb, mięso, produkty mleczne czy wino miały by być rozdawane za darmo. Był to kolektywizm o internacjonalistycznym charakterze. Podstawę politycznego ustroju politycznego miałyby stanowić „pakty federacyjne” gwarantujące poszczególnym „komunom” i „federacjom komun” pełną autonomię.

Podobne poglądy reprezentowali emigranci francuscy w Szwajcarii, tworzący odrębne sekcje Międzynarodówki antyautorytarnej. Jean Louis Pindy oraz Paul Brousse silnie akcentowali rolę grup wytwórczych. W ich pojęciu kolektywizm mógł się wspierać jedynie na takich związkach grup, gdyż uważali, iż komuny terytorialne groziły powieleniem wad normalnego państwa. Najodpowiedniejszy grunt teorie kolektywistyczne znalazły jednak w Hiszpanii. Tam wśród anarchistów Andaluzji i Katalonii przyjęły się najpowszechniej i najtrwalej, jako naturalne uzupełnienie endemicznego federalizmu. Funkcjonowały one praktycznie do 1939 r.

Dominacja idei kolektywistycznych w ruchu anarchistycznym nie trwała długo, bo zamyka się ona w latach 1868-1876. Kolejne czterolecia, to faza przejściowa poprzedzająca długotrwałe panowanie anarchokomunizmu.

39. Naród i państwo w polskiej myśli nacjonalistycznej do 1939r.

Wspólnym elementem ideologii faszystowskiej jest nacjonalizm, a więc ideologia głosząca, iż własny naród i jego dobra są podstawowymi miernikami wartości. Zasada etyczną nacjonalizmu jest bowiem zasada, iż wszystko jest dobre i moralne , jeżeli służy włąsnemu narodowi.

Nacjonalizm jako podstawa polityczna nie był bynajmniej wynalazkiem faszyzmu - nacjonalizm był bardzo wyraźny w II połowie XIX wieku i uzywany do różnych celów politycznych: istaniał nacjonalizm narodów uciskających i nacjonalizm narodów uciskanych. Jednakże w przypadku faszyzmu był to nacjonalizm przybierający najbardziej skrajną, szowinistyczna formę: połączony był z ksenofobią, nienawiścią do obcych, a jednocześnie z dążeniem do hegemonii nad innymi narodami, czy - w przypadku nazistów - z dążeniem do panowania nad wszystkimi narodami. Nacjonalizm faszystów wiązał się bardzo często z rasizmem i antysemityzmem.

40.Doktryna sanacji

41 Liberalizm radykalny Roberta Nozick'a

Radykalny liberalizm domaga się, aby podstawą prawa była umowa między ludźmi, a nie nakazy urzędników, czy ogólnie aparatu władzy. Problem tkwi w tym, że przy słabości natury ludzkiej i zdecydowanej przewadze osobników nieuczciwych i zdeterminowanych w dążeniu do zdobycia pieniędzy nad spokojnymi i uczciwymi, wynika stąd wiele niesprawiedliwości. Działałoby to pewnie dobrze gdyby wszyscy ludzie znali dokładnie swoje prawa i przywileje (czyli gdyby wszyscy byli absolwentami wydziału prawa), gdyby wszyscy umieli dobrze szacować efekty poczynań w sferze ekonomii (czyli najlepiej gdyby mieli wykształcenie ekonomiczne), byli odporni na manipulację (najlepiej jakby studiowali socjologię i techniki oddziaływania na psychikę) itd. Faktem jest, że prawo powstało jako potrzeba obrony słabszych przed silniejszymi. I dotyczy to nie tylko problemów ataku fizycznego - groźby pobicia, czy śmierci, ale także słabości w zakresie umiejętności oceny realiów, czy przepisów prawa. W przeciwnym wypadku grozi nam "zbójectwo" nowego rodzaju - wyzysk zwykłych ludzi przez wyzutych z sumienia cwaniaków. Dlatego w w wielu sytuacjach należałoby podeptać nawet pewne liberalne "świętości" w stylu: prawo własności (jak gość kradł i przejmował cudzą własność za bezcen, to o owo prawo się nie pytał, a teraz gdy już "ma", to jego własność robi się "święta"), prawo do zawierania umów, wolność ustalania cen itp...

42. Socjalizm z katedry

W latach siedemdziesiatych rolę lassalczyków przejęli w Niemczech przedstawiciele tzw. socjalizmu z katedry, nurt, który miał najliczniejszych zwolenników w sferach inteligencji uniwersyteckiej. Jego głównym teoretykiem był profesor ekonomii i polityki gospodarczej w Monachium, Lujo Brentano. Badania nad sytuacja gospodarczą i społeczną w Anglii doprowadziły go do wniosku, że poprawa sytuacji ekonomicznej proletariatu może powstrzymac wzrost napiecia między masami robotniczymi a burzuazją. Przenosząc doswiadczenie angielski na grunt niemiecki Brentano postulował reformy społeczne i żądał podwyzki zarobków, uważając że odpowiednie posunięcia tego typu zdławią rewolucyjne nastroje wśród klasy robotniczej. Wypowiadał się też przeciwko stosowaniu siły wobec ruchu robotniczego.

Przedstawiciele socjalizmu z katedry udzielili również aktywnego poparcia polityce Bismarcka, podobnie jak lassańczycy łudząc się, iż jest on gotów zaprowadzic nowy porządek w cesarstwie. Polemizowali ostro zarówno z socjalizmem marksistowskim, jak i ze skrajnymi liberałami

43. Anarchokomunizm

Anarchokomunizm to doktryna polityczna stworzona przez Piotra Kropotkina. Anarchokomuniści uważają, tak jak wszyscy anarchiści, iż możliwe jest życie bez państwa.

Anarchokomunizm zakłada, że po obaleniu władzy ludzie powinni połączyć się w komunistyczne wspólnoty, kooperujące ze sobą na zasadach federacji, równocześnie nie pozbawiając jednostki wolności absolutnej.

Piotr Kropotkin późniejszy czołowy ideolog ruchu, postrzegał świat zorganizowany federacyjnie na zasadzie dobrowolnego zrzeszania się i współpracy. Uważał on, iż potrzeby ludzkie zbiegają się z potrzebami społeczeństwa. Obserwując - jak twierdził - świat ożywiony, doszedł do wniosku, iż "współzawodnictwo jest zawsze szkodliwe dla gatunku, zaś pomoc wzajemna stanowi najniezawodniejszy środek zapewnienia każdemu największego bezpieczeństwa [...], najpewniejszą gwarancję postępu, zarówno fizycznego, jak umysłowego i moralnego".

Doktryna anarchokomunistyczna znalazła najdogodniejszy grunt w Rosji. Ruch widział tam dla siebie szanse rozwoju, w związku z zaistniałymi zmianami społeczno-politycznymi.

Anarchokomuniści odrzucali pokojową drogę zdobycia władzy, inaczej niż partie socjalistyczne. Według nich prowadziły one jedynie politykę reform, co w rzeczywistości sprowadzało się do ulepszania dotychczasowego systemu. "Władza socjalistyczna" w drodze budowy i organizowania tzw. "proletariackiego państwa", też nie służy emancypacji pracy. Nowa władza tworzy nowe uprzywilejowane grupy i kasty, stabilizując podstawy kapitalizmu. Anarchiści postrzegają państwo jako głównego wroga mas, uzurpatora, który przywłaszcza sobie prawo wypełniania wszystkich funkcji w życiu ekonomicznym i społecznym. W przyszłości państwo musi zniknąć i to stosunkowo szybko. Ma ono być zastąpione przez federacyjny system komun robotniczych oparty na wspólnej produkcji i konsumpcji. Program działania anarchokomunistów dzielił się na etapy przed i podczas rewolucji - w obu anarchiści mogą wypełniać tylko role organizatorów. Ideą anarchokomunizmu jest antydemokratyczna i antypaństwowa wolnościowa edukacja mas, która ma polegać na krzewieniu idei libertariańskiego komunizmu, organizowaniu wspólnej produkcji i konsumpcji robotników i chłopów. Anarchiści nie aspirowali do politycznej władzy czy dyktatury. Ich głównym, zadaniem jest pomoc przy wejściu na autentyczną drogę do socjalnej rewolucji i utworzenie anarchistycznego socjalizmu.

44. Psychologiczna teoria prawa Leona Petrażyckiego

Leon Pietrażycki ( 1867 - 1931) punkt 122

Emocje etyczne dzielił Petrażycki na :

a) przeżycia prawne - świadome nierozłącznie związku pomiędzy uprawnieniem a obowiązkiem, jakakolwiek jednostronność oparta na przykład na obowiązku, nie byłaby przeżyciem prawnym. Każdemu bowiem obowiązkowi towarzyszyć musi poczucie uprawnienia. Rezultatem przeżycia prawnego okazuje się myślowa treść odpowiadająca założeniom normy prawnej.

b) przeżycia moralne - oparte na poczuciu obowiązku, maja postać jednostronną, i to wyłącznie imperatywną, związaną z uświadamianym sobie nakazem określonego obowiązku wobec konkretnego podmiotu

Podstawowe jednak znaczenie dla organizacji stosunków społecznych mają przeżycia prawne. W tym sensie Petrażycki przyznaje pewna przewagę prawu nad moralnością, przede wszystkim ze względu na organizacyjny charakter norm prawnych w życiu społecznym. Przeżycia moralne nie gwarantują ponadto niezbędnej w życiu jednostki kalkulacji i równowagi działania.. Przeżycia moralne uzupełniają przeżycia prawne, jednocześnie wzbogacając społeczeństwo i jednostkę.

Petrażyński odróżniał

teorie prawa - zajmuje się badaniem przeżycia prawnego, określonej emocji związanej z treściami odpowiadającymi założeniom normy prawnej. Dążyć powinna do ustalenia wiedzy ogólnej, związanej przede wszystkim ze stosowaniem i obowiązywaniem prawa, jak również i reakcji jednostki, a nawet całego społeczeństwa, na normę prawną. od

dogmatyki prawa - bada prawo istniejące i obowiązujące w konkretnym czasie i na oznaczonym terytorium(przestrzenne i czasowe obowiązywanie normy prawnej)

Psychologiczna teoria prawa dzieli przeżycia prawne na 2 grupy

a) przeżycia prawa pozytywnego - opierają się na psychologicznych reakcjach jednostki, mających za podstawę normę prawa pisanego. Petrazycki nazwał te sytuację obowiązywaniem prawa pozytywnego lub heteronomicznego czy zewnętrznego. Chodzi o świadomość jednostki, związaną z narzucaniem jej z zewnątrz określonych powinności

b) przeżycia prawa intuicyjnego- powstają przy braku wyobrażenia dotyczącego istnienia jakiś zewnętrznych źródeł, narzucających jednostce obowiązek konkretnego zachowania. Człowiek w szczególnych sytuacjach autonomicznie niejako wyobraża sobie, jaki katalog określonych powinności ma obowiązywać. Prawo intuicyjne powstaje w rezultacie wyobrażanej sobie powinności czy sprawiedliwości zachowania

Porównując te prawa, dochodzi do wniosku, iż w sferze prawa pozytywnego treść przeżyć mają charakter strukturalny i schematyczny w skali całego społeczeństwa. Odwrotnie przy prawach intuicyjnych, gdzie jednostka postępuje stosownie wobec swoich indywidualnych wyobrażeń i doznań. Relacja miedzy tymi porządkami prawnymi - 3 sytuacje:1) prawo pozytywne zgodne z intuicyjnym 2) prawo intuicyjne wyprzedza prawo pozytywne 3) prawo pozytywne wyprzedza prawo intuicyjne. Najkorzystniejszą sytuacją jest utrzymanie stanu zgodności prawa pozytywnego i intuicyjnym.

Z punktu psychologicznego teorii prawa nie odrzuca podziału na prawo - publiczne i prywatne. Zakładając aktualność tego tradycyjnego już w nauce podziału, doszukuje się w nim psychologicznych źródeł motywacji działania jednostki.

45.PAPIESTWO WOBEC KAPITALIZMU 1891- 1991

Społeczna nauka Kościoła rzymskokatolickiego jest próbą pogodzenia ze sobą wątków liberalizmu i demokratycznego socjalizmu. Owa nauka była dowodem na porzucenie przez Kościół tradycji papalizmu i przywiązania do feudalnej tradycji - i podjęcie próby dostosowania się do sytuacji i społeczeństwa przemysłowego, a następnie postindustrialnego. Podstawowymi dokumentami programowymi są encykliki papieży, począwszy od wydanej w 1891 r. przez Leona XIII encykliki Rerum novarum. Obok charakterystycznego stylu i języka, zwraca w nich uwagę stałe powoływanie się na poglądy poprzedników. Istotnym elementem kontynuacji jest stała filozoficzna podstawa omawianych encyklik, w postaci neotomizmu w kwestiach społecznych wychodzących od godności osoby ludzkiej - co w materii filozoficznej określa się jako personalizm. Personalizm oznacza traktowanie jako kategorii podstawowej osoby.
TEORIA PAPALIZMU
(XIIIw.) centralizacja kościoła; papież może wkroczyć w sferę świecką pośrednio z racji swej władzy duchowej; [z powodu grzechu wł. świeckiej]; drugi nurt - hierokratyczny - papież może ingerować zawsze, jest źródłem wszelkiej władzy państwowej i sędzią wszystkich ludzi;
46. POLSKI LIBERALIZM DO 1918

Pierwszą organizacją liberalną było założone w 1798 r. Towarzystwo Republikanów Polskich (m.in. spora grupa byłych jakobinów). Dążyli do odzyskania niepodległości Polski, widząc jej ustrój jako demokratyczną republikę. Opowiadali się za suwerenną władzą parlamentu, wybieranego na zasadzie cenzusu majątkowego. Chcieli praw politycznych dla posiadaczy, z rezerwą traktowali problem chłopski. Nie przyznawali chłopom własności ziemskiej, ograniczając się do nadania im wolności osobistej.

W Królestwie Kongresowym liberalizm reprezentowała przede wszystkim tzw. partia kaliska. Jej przywódcą był Wincenty Niemojowski, którego poglądy były streszczeniem tez Constanta. Partia kaliska broniła konstytucji z 1815 r.. Społeczeństwo utożsamiała ze szlachtą i mieszczaństwem, z wyłączeniem chłopów. Propagowała ona model monarchii konstytucyjnej, stojącej na straży prywatnej własności, wolności osobistej, wolności słowa i wyznania oraz swobody produkcji i obrotu. Popierała wolną konkurencję na rynku, rezygnowała z programu niepodległościowego oraz dążyła do wzmocnienia więzi z Rosją.

W trakcie powstania listopadowego ukazała się praca Jana Żukowskiego „O pańszczyźnie”, która zawierała głębsze spojrzenie na podstawowy konflikt chłopsko-szlachecki. Żukowski przyznał chłopom prawo do wieczystej dzierżawy ziemi lub własności za wykupem. Żądał oświaty dla ludu i upowszechnienia szkolnictwa na wsi. Chłopi byli dlań taką samą częścią narodu, jak szlachta.

47. DMOWSKI - PISUDSKI DWIE KONCEPCJE POLSKI

Roman Dmowski.

Główny teoretyk obozu endeckiego widział rację polskie w sferze wierności zasadom narodowym, a nie państwowym. Stworzył system poglądów równie nacjonalistyczne, co antydemokratyczne. Nawiązywał do pozytywistycznej koncepcji narodu, który utożsamiał z rodzajem przedsiębiorstwa, w którego działalności alfą i omegą jest zysk. Naród jest fundamentem państwa; samo powstanie państwa może być co najwyżej sygnałem, że jest tam już naród, który swój byt utrwala i doskonali właśnie przy pomocy organizacji państwowej. Nie gloryfikował powstań narodowych XIX w. Widział narodowe odrodzenie w doskonaleniu polityki współpracy z caratem, za głównego wroga uważał Prusy.

Elementem spajającym naród jest więź rasowa. Grupy rasowe obce nie nadają się włączenia w naród i wymagają starannej odeń izolacji. Tylko część narodu jest rzeczywiście narodowa i tylko ona powinna decydować o losach narodu. Tylko prawdziwie narodowi mogą ustanawiać cele i zadania przed narodem i państwem. O przynależności do grupy prawdziwych narodowych rozstrzyga swobodne uznanie przez rzeczywiście czujących narodowo. Kierownicza siła narodu miała się uzupełniać w drodze uznania przez wchodzących w jej skład członków. Dmowski obawiał się ujemnych następstw asymilacji Żydów, uważał ich za żywioł silniejszy od polskiego.

Nacjonalizm Dmowskiego miał charakter skrajnie antydemokratyczny. Lud był u niego tylko przedmiotem opieki. Po odzyskaniu niepodległości endecja stała się skrajnie prawicowa, by w latach 30-tych znaleźć wyraz w zerwaniu „z iluzjami parlamentarnymi” oraz w nieskrywanych sympatiach do faszyzmu. Popierana była przez bogate elity i drobne mieszczaństwo.

48. PRAWO NATURY XX WIEKU
unikanie założeń metafizycznych; opisanie cech pr. dających się stwierdzić empirycznie; zbliżenie do nauk przyrodniczych; unikanie ocen i wartościowania; co jest prawem, a nie jakie pr. powinno być; John Aust

(gb) pr. poz.- rozkaz suwerena poparty sankcją; jeśli jest zwyczaj słuchania X i X nie ma zwyczaju słuchania nikogo, to X jest suwerenem; racjonalizm ustawodawcy; opinia publiczna ogranicza ustawodawcę; (niem) gdy 3 cechy empiryczne to ppr. poz.: pr. jest tworem ludzkim; normy pochodzące od autorytetu społ., który wymusił posłuch; dlatego są inne od norm moralnych; nie ma filozofii prawa; Prawo - rozkaz poparty przymusem; jedynym źródłem pr. jest ustawa; wszystko co zostało poprawnie uchwalone jest pr.; pewność pr. poz.; Rudolf von Ihering - praca prawnika = praca chemika; analiza pojęć dokonywana metodami logiki; krytyka formalizmu pr.; pojęcia pr. nie mają waloru ponadczasowego i ahistorycznego; dla rozumienia pr. pytanie o cel normy, który zmienia się wraz z sytuacją społ.; Prawo - reguły stworzone przez przymus p. w celu zabezpieczenia warunków życiowych społ.; kierunek socjologiczny (nie sprowadzanie norm do treści ustaw); Georg Jelinek - należy uznać normatywną siłę faktów, że pr. pochodzi od p.;
P. Prawne - p. i jego organa działają na podstawie prawa;

50. POLSKI KONSERWATYZM W DRUGIEJ POŁOWIE XIX WIEKU

Wyraz konserwatyzm zdobył znaczenie w polityce w XIX stuleciu, w okresie przekształcania się politycznego Europy pod wpływem zasad rewolucji francuskiej. Oznaczał on kierunek myśli, wrogi tym zasadom, broniący się przed niemi. Kierunek ten miał dwa główne źródła: jedno leżało w ogólnych skłonnościach umysłu ludzkiego, we wstręcie do zmian, w dążeniu do opierania się raczej na doświadczeniu, niż na teoriach politycznych drugie; -- w ideałach, aspiracjach, ambicjach i interesach żywiołów społecznych, reprezentujących hierarchię tradycyjną, którą rewolucja degradowała, by na jej miejsce ustanowić nową.

Zdawałoby się, że Polska, jako kraj, w którym mieszczaństwo było liczebnie słabe i ekonomicznie ubogie, w którym cała niemal siła ekonomiczna i intelektualna spoczywała w magnatach i szlachcie -- była stworzona na najsilniejszą twierdzę konserwatyzmu. Jednakże było całkiem przeciwnie. Konserwatywny kierunek myśli politycznej w znaczeniu zachodnio-europejskim nie miał w Polsce gruntu, nie mogła go ona z siebie wydać. Decydowała o tym historia ustroju politycznego Rzeczypospolitej, tak odmienna od historii krajów zachodnich.

Wiara w doświadczenie polityczne w przeciwieństwie do wyrozumowanych teorii nie mogła być silna w społeczeństwie, które miało doświadczenia najsmutniejsze, wskazujące mu tylko, jak nie należy się rządzić, i które żyło ciągle w poszukiwaniu jakiejś zbawczej teorii politycznej. Nie mogło być mowy o silnym przywiązaniu do tradycyjnych instytucji politycznych w narodzie, który cały szereg instytucji swego upadłego państwa wyklinał, który wyrzekaj się na zawsze liberum veto, wolnej elekcji, konfederacji, rządów sejmikowych i t. d. Trudno było o silną ideę monarchiczną tam, gdzie przez parę stuleci przyuczano się do lekceważenia tronu i gdzie z upadkiem państwa sam tron zginął. Nie miało silnych zasad hierarchicznych społeczeństwo, które właściwej arystokracji feudalnej nie posiadało, które było wychowane w zasadzie równości szlacheckiej, a w którym szlachta stanowiła niezmiernie liczną warstwę, przedstawiającą wszelkie stopnie zamożności i kulturalnego rozwoju, w którym istniał liczny ubogi i ciemny gmin szlachecki. Wreszcie nawet silne stanie przy religii było tu trudniejsze wobec tego, że religia była tu młodsza, niż na Zachodzie, że praca Kościoła nie sięgnęła tak głęboko, że wskutek tego umysły w Polsce w różnych epokach okazywały ogromną podatność na religijne nowatorstwo. Najgłówniejsze tedy podstawy, na których konserwatyzm w innych krajach się opierał, w Polsce bądź nie istniały, bądź były bardzo słabe.

51. NARODZINY MYŚLI HELLEŃSKIEJ - SOFIŚCI- PROTAGORAS
rola burzycieli tradycjonalizmu i demaskatorów iluzji; programowo odrzucili badania nad istotom i istnieniem bogów; sztuka narzucania niesłusznych opinii; Protagoras (relatywizm) - człowiek - obywatel to jedyna miara instytucji społecznych; prymat konwencji nad naturą, prawo jest dobre, dopóki ludzie tak uważają - relatywizm; pozytywizm - wysoka ocena przyjętych reguł i nakaz nauczenia się ich i przestrzegania; Gorgiasz (okazjonalizm) - nie ważne są reguły, ważne są okoliczności, wobec których można się zachować dobrze lub źle; pierwszy raz w zach. filozofii prawa występuje prawno polityczna idea prymatu indywidualnego przypadku nad abstrakcyjną regułą; Antyfon (pr. natury) - sprawiedliwość - przestrzeganie pr. państwowych, ale tylko przy świadkach, bez nich lepiej przestrzegać pr. nat.; posłuszeństwo ludzkim prawom może przynosić szkodę, bo czasem jest sprzeczne z pr. nat.; szlachectwo to tylko pusta nazwa - radyk. demokratyczna konkluzja; Hippiasz (pr.nat.) - pr. ludzi nie zawsze są sprawiedliwe, wszyscy są krewnymi wedle pr. nat.; Kalikles (fikcyjny) (prawo silniejszego) - działacz partyjny to karierowicz, demagog, (sława, majątek, niepodleganie nikomu) silniejszy powinien mieć więcej niż słabszy; Trazymach - każdy rząd ustanawia prawa dla własnego interesu, sprawiedliwość - interes silniejszego;

52.SOKRATES I JEGO PYTANIA

Syn rzeźbiarza Sofroniksusa i akuszerki Faenarete, mąż Ksantypy, z którą miał trzech synów. Mieszkał w Atenach, gdzie nauczał prowadząc dysputy z przypadkowymi przechodniami na ulicach miasta, zyskując zarówno popularność jak i wrogość.

Poglądy:

Wiara w absolutne znaczenie dobra i cnoty. Sokrates głosił, że cnota (gr. arete, starożytne pojęcie oznaczające tężyznę życiową, szlachetność, dzielność) jest dobrem bezwzględnym, czym przeciwstawiał się relatywizmowi sofistów. Jest też dobrem najwyższym, o które człowiek winien zabiegać, nie licząc się z niebezpieczeństwami i śmiercią ("Czyż nie wstydzisz się dbać o pieniądze, sławę, zaszczyty, a nie o rozum, prawdę i o to, by dusza stała się najlepsza?").

Tożsamość dobra i wiedzy. Według Sokratesa cnota jest wiedzą ("Jest to jedno i to samo wiedzieć, co jest sprawiedliwe i być sprawiedliwym."). Ludzie czynią źle z niewiedzy, czy raczej wiedzy pozornej. Stanowisko takie nazywa się intelektualizmem etycznym. Wynika z niego, że cnoty można się nauczyć, a od nas samych zależy, czy dobro to nabędziemy.

Wypracowanie metody dochodzenia do prawdy, a tym samym do cnoty: jest nią specjalnego rodzaju dyskusja, zwana dialektyką. W swoich rozmowach z Ateńczykami Sokrates posługiwał się dwiema metodami:

metoda elenktyczna - sprawdzanie i zbijanie twierdzeń rozmówcy poprzez wyprowadzanie z nich konsekwencji doprowadzających w końcu do tezy absurdalnej lub sprzecznej z twierdzeniem pierwotnym (aporii);

metoda maieutyczna (dosł. położnicza) - polega na dopomożeniu uczniowi w uświadomieniu sobie prawdy, którą już posiada, poprzez umiejętne stawianie pytań; metoda ta zakłada, iż każdy człowiek posiada intuicyjną wiedzę o dobru.

Według świadectwa Arystotelesa Sokrates stosował metodę indukcyjną: ustalał definicję np. odwagi, uogólniając i szukając wspólnych cech poszczególnych wypadków odwagi. Ten pogląd nie jest jednak zgodny z innymi poglądami Sokratesa, znanymi nam z pism Ksenofonta i Platona

53.PLATON I KRYTYKA DEMOKRACJI
Platon urodził się w bogatej rodzinie, w arystokratycznej rodzinie w Atenach. Negował ustrój zwany demokracją, był to dla niego najgorszy system . Najważniejszymi dziełami Platona są: Państwo i Prawa. trzeba połączyć filozofię i wł. (zdobyć wł. lub uczyć króli), elitarna koncepcja polityki; 1. idealizm - świat niezmiennych pojęć moralnych, niechęć do przemian ustrojów; 2. państwo rzeczywiste - degradacja ustrojów: Timokracja (rządy odważnych), chciwość, żądza łupu; Oligarchia (rządy bogatych), skąpstwo, walki klas, rewolucja; Demokracja (anarchia) brak dyscypliny społ. lud szuka protektora; Tyrania (strach, zbrodnia) - wszystkie ustroje chybione i niestałe, każdy może działać z prawem lub przeciw prawu; 3. polis hierarchiczna segregacja klas; wychowanie strażników; cenzura mitów; równouprawnienie kobiet; komunizm klas rządzących; wysokie ideały moralne tłumaczą używanie kłamstwa w rządzeniu;

54.ARYSTOTELES I SYNTEZA MYŚLI HELLEŃSKIEJ
1. Państwo należy do tworów natury; (naturalny rozwój: rodzina, gmina, państwo); 2. niewyobrażalni ludzie żyjący z natury poza państwem; 3. całość pierwej od części, państwo pierwej2 od rodziny; Podział ustrojów: A. czy jednostka, grupa, ogół: a) dobre: monarchia, arystokracja, politeja; b) zdegenerowane: tyrania, oligarchia, demokracja; B. kryterium ilościowe zastąpił przez społeczne: a) oligarchia (bogaci nawet w większości), b) demokracja (ubodzy nawet w mniejszości), c) politeja (mieszanina a i b); nie ma ostrych granic ustrojowych; jako zabespieczenie przed rewolucją: ustrój uśredniony; Państwo ma miarę wielkości (nie może być zbyt ludne); większe państwa mniej narażone na wstrząsy, bo liczniejszy stan średni; Prawo Natury - zawsze ten sam walor, niezależne od ludzi, potrzeba wł. pryw. konieczność wł. mężowskiej i ojcowskiej, podział na wolnych i niewolników, pr.nat. - daje normy ogólne, ustawodawstwo ludzi - szczególne; należy orzekać na zasadzie słuszności;

EPOKA HELLENISTYCZNA zrozkładu imperium Aleksandra kilka królestw, 3 ważne: 1. Macedonii - polityczna rola wojska, król narodowy, najsłabiej idea boskości władzcy; 2. Selenkidów - król to nowy bóg, pożątkuje sprawy ziemskie, działa zawsze sprawiedliwie, boskość władzy to program polityczny; 3. Egipt - boskość władzcy jednoczyła państwo wokół niego;

55.IDEOLOGIA POLITYCZNO-PRAWNA STAROZYTNEGO RZYMU- CYCERON I SENEKA

Idea magistratury - podstawa ustroju; wysocy urzędnicy wyposażeni we władzę, obowiązki urzędników; państwo - wspólne dobro ludu; Polibiusz - ludzie poznają sens wydarzeń, gdy są one historią, odrzucenie przeznaczenia; Idea cyklicznego rozwoju państw i ustrojów, degradacja (Platon); rada - należy stworzyć ustrój mieszany; ustrój rzymu: dwaj konsulowie (monarchia), senat (arystokracja), zgrom. ludowe (demokracja); Tyberiusz & Gajusz Grakchowie - reformy odgórne, rekonstrukcja silnej armi obywatelskiej; zwiększenie udziału chłopów w korzyściach z podbojów;
KRYZYS REPUBLIKI
popularowie: należy obalić rządy senatu i wrócić do rzeczpospolitej chłopsko - rzołnierskiej; Ale - zawodowa armia na usługach dowódców - kult jednostki, boskość władzy;
Cicero - Państwo - produkt naturalnego instynktu społ.; lud - wspólnota prawa i interesów; krytyk zrównania dóbr; podboje rzymu dobre, ale niech prowincje decydują o sobie; sympatia dla rządów arystokracji; państwo idealne mieszanka trzech podstaw (ustrój mieszany) plus zgoda klas; koncesje dla ludu - wentyl bezpieczeństwa; w sytuacji kryzysowej ocalenie państwa może zależeć od jednostki lub grupy; Prawo - nat. na 1 miejscu; złe prawa ludzi nie są prawem; państwo rządzone wedle złych praw nie jest państwem;
CESARSTWO
Seneka - stoik; wspólnota wszystkich cnotliwych, solidarność ogólno ludzka, równość; dobry monarcha - sługa wspólnoty państwowej, ojciec ludu;
POSTĘP IDEOLOGII MONARCHISTYCZ.
dobry cesarz dobrowolnie przestrzega prawa i rządzi na wzór boga; idea monarchy namiestnika bożego; wł. cesarska i boskość - zasada jedności państwa, przy wielości ludów;
DOKTRYNA PRAWNIKÓW
systematyka prawa: pr.nat, pr. narodów, pr. cywilne; idea, że normy pr. powinny być w zgodzie z naturalnym rozumem, i że wszyscy ludzie są równi i wolni (stoicyzm), ale akceptowanie aktualnego systemu; wola władzcy jest prawem, ale dlatego, że lud tak chciał, lud przelał na cesarza swoją władzę; pr. zwyczajowe też jest wyrazem woli ludu (też jest pr.);

56.WCZESNE CHRZEŚCIJAŃSTWO I SW.AUGUSTYN
w opozycji do formalistycznej religijności faryzeuszy, do niewiary w nieśmiertelność duszy (anty Saduceuszom), ideał doskonałości moralnej i miłości (przeciw Zelotom); Paweł z Tarsu - królowie docześni - słudzy diabła, ale władza świecka pochodzi od boga; dobry chrześcijanin powinien - być posłuszny wł. świeckiej, dawać przykład spokoju, uczciwości, ani anarchista, ani nierób; w NT nie ma propozycji zmian ustrojowych; II I III W. Bóg daje władzę dobrym i złym. Kiedy chce ludzkość doświadczyć, dostarcza nawet tyranów, bo wiem także przez złych ludzi Bóg realizuje swe plany. Tak długo, jak długo władza państwowa utrzymuje w państwie pokój, chrześcijanin, dla którego pokój jest niezwykle istotny, słucha jej. Powinien tolerował władzę nawet wtedy, gdy suwerenność jest identyczna z bezkarnością. Prawo do oporu (biernego, spokojnego) rodzi wówczas, gdy normy prawa ludzkiego, państwowego, naruszają prawo boże.Dla Augustyna państwo, które istnieje z powodu grzechu (propter peccatum), ma za jedyne zadanie represję wobec przeważającej większości grzesznych. Stąd jego władza może być bardzo surowa, szczególnie wobec heretyków. Augustyn twierdził, że władza państwowa to boski instrument do karania, nie potrzebny tylko obywatelom zbawionym.

57.ODKRYCIE ARYSTOTELESA I AWERROIZM ŁACIŃSKI
Arystoteles Łaciński - zwrot ku starożytności, przekłady Arystotelesa na łacinę; Dwie tendencje: 1) Awerroizm - wiara i filozofia należą do dwóch sprzecznych światów (sprzeczne z koranem); odrzucił dogmat zmartwychwstania i nieśmiertelności dusz; szczęście tylko w życiu doczesnym; prawdy filozofii mogą być przedmiotem dowodu, wiary - nie; autonomia państwa wobec kościoła; przewaga zbiorowości nad jednostką; ciągłość instytucji państwowych;

„ODKRYCIE ARYSTOTELESA” (str. 69)

Od XIIIw. (w książce: w XIIw. dokonano odkrycia dzieła Arystotelesa) prowadzono badania nad Arystotelesem. (odkryto Arystotelesa dzięki krucjatom). Arystoteles głównie był znany w Hiszpanii i na Sycylii. Później powstał Arystoteles łaciński.
W 1240r. przetłumaczono po raz pierwszy księgo etyki nihomachejskiej (?) W 1250r. Wilhelm przetłumaczył na łacinę Politykę. Wpływ Arystotelesa zrewolucjonizował średniowieczne szablony myślenia - zaważył decydująco na klimacie ideowym i intelektualnym prerenesansu. Arystoteles uczył przecież szacunku dla faktów i politycznych realiów.

58. TOMASZ Z AKWINU
bóg stworzył świat w porządku hierarchicznym; państwo to społeczność doskonała; dostarcza ludziom wszystkiego do życia doczesnego; każde ustala własne pr. jest to wyraz suwerenności; hierarchia - zasada naturalnego porządku; można wystąpić przeciw tyranom; tyran - uzurpator, ale i wł. legalny; Papież może kontrolować wszelkie wł. świeckie, ingerować; hierarchia pr.: wieczne (boga), natury (odbicie wiecznego w umysłach), ludzkie (bardziej szczegółowe); częste zmiany pr. osłabiają jego autorytet;
Geneza państwa wg Tomasza - człowiek jest istotą społeczną, początek państwa tkwi w naturalnych związkach kobiety i mężczyzny. Państwo jest tworem doskonałym. Na czele państwa, zgodnie z zasadą hierarchiczności, stoi władza, z jednej strony władza świecka, z drugiej strony duchowa. Pozornie obie te władze są rozdzielone. Państwo posiada także ustrój i wg św. Tomasza istnieją ustroje dobre i złe.

59.MARSYLIUSZ Z PADWY

Był lekarzem z profesji, z zamiłowania filozofem i pisarzem politycznym. Jego główne dzieło to „Obrońca pokoju”. Po ogłoszeniu tego fundamentalnego dzieła został przez kościół uznany za heretyka i znalazł schronienie na dworze cesarza ludwika bawarskiego. Marsyliusz z Padwy domagał się aby kościół wykładał Pismo Święte dosłownie a nie alegorycznie.
(awerroizm) - państwo ma zabezpieczyć i wartości duchowe i zewnętrzne; jest produktem naturalnych dążeń ludzi; dysponuje kompletem środków do zaspokojenia wszystkich potrzeb ludzi;tępienie wysępków, rozstrzganie sporów; ważne części - władcy, duchowni, wojownicy; mniej - rolnicy, rzemieślnicy, bankierzy; rząd - monopol decyzji administr. - nie może być tyrański; Suwerenność ludu - 1. pr. stanowienia praw, 2. kontrola i ustanowienia rządu, 3. prawa stanowione większością; 4. meśl o delegacji suwerennych pr. ludu na rząd; Prawo - norma opatrzona sankcją i wydana przez uprawnionego; odrzucenie dualizmu, pr. nie musi być dobre; pr. nat to ewentualnie zasada pr. poz.; Kościół - dobrowolna wspólnota wierzących; pr. kość. - nie jest pr.; naturalny podział na państwa;

60.DANTE ALIGHIERI (1265-1321) str. 79

Wielki poeta, mieszczanin Florencji. Związany jest z dworem niemieckim. W Henryku VII (cesarzu niemieckim) Dante Alighieri upatrywał zbawcę świata. Do jego głównych traktatów politycznych możemy z pewnością zaliczyć „O monarchii” . Dante Alighieri inaczej niż Marsyliusz z Padwy traktował awerroizm. Był on w swoich poglądach bardziej sceptyczny. Chciał on przede wszystkim pogodzić dwie recepcje: tomistyczną i awerroistyczną. Człowiek wg niego ma dążyć zarówno do szczęścia w sensie duchowym i materialnym. Za szczęście człowieka duchowe jest odpowiedzialny kościół, natomiast za szczęście materialne odpowiedzialne jest państwo. Receptą osiągnięcia szczęścia w wymiarze doczesnym jest filozofia, natomiast dla szczęścia wiecznego jest teologia.

Prawo istnieje tylko dla korzyści tych, którzy są temu prawu poddani. Kryterium oceny prawa jest słuszność i ważność. Prawo musi być słuszne (zgodne z normami rozumu) i ważne (ma obowiązywać). Prawo definiował jako właściwą proporcję między ludźmi. Tą właściwą proporcją jest wolność jednostki. Prawo określa granice wolności jednostki.

Dante był gorącym zwolennikiem imperium rzymskiego. Wg niego na świecie powinien istnieć jeden ustrój, tym ustrojem powinna być monarchia. Na jej czele powinien stać cesarz uniwersalny, który by rządził całym światem.

opłakany stan polityczny świata; tylko światowy władca, wszystko posiadając, niczego nie pożądając może utrzymać pokój między podległymi; cesarstwo i królestwa narodowe się nie wykluczają, cesarz związany prawem; państwo niezależne od kościoła; papież nie jest pośrednikiem boga; cele doczesne i wieczne nie są sobie podporządkowane hierarchicznie (con Tomasz z Akwinu);

61.JAN Z SALISBURY

angielski duchowny i polityk, żył w XII w. Jest autorem pierwszego traktatu politycznego polikratibus. Zasadnicza teza Jana z Salisbury: pisał że udział we władzy jest dość niebezpieczny, stąd też dwór królewski i aparat urzędnicy to siedlisko grzechu, błędu i próżności. Według niego wszystko co istnieje na ziemi
i nas otacza jest tworem Boga, natury i człowieka. Wg niego to człowiek imituje naturę, jest jak gdyby takim mikrokosmosem. To człowiek przede wszystkim imituje państwo. Państwo Jan z Salisbury przyrównuje do człowieka, nazwał go ciałem empirycznym. W owym ciele politycznym duszą jest kler, głową jest monarcha, sercem jest (?) senat otaczający władzę (?), oczy, uszy, język to sędziowie i szeryfowie, ręce to armia i urzędnicy, żołądkiem jest administracja finansów. Najważniejszymi częściami człowieka jest głowa i dusza, czyli król i kler. Wzajemny stosunek władzy świeckiej i duchowej jest centralnym problemem doktryny Jana z Salisbury. Z jednej strony Jan z Salisbury życzy sobie króla sprawnego, króla który potrafi poskromić złoczyńców, ale z drugiej strony korzystając ze swojej tezy, że udział we władzy jest dość niebezpieczny, wyraża obawę przed królem (że sprawny król szybko zdegraduje swoją władze). Król powinien być wiernym obrazem Boga „Król w organizmie swego królestwa jest na obraz i podobieństwo Boga”. Król jest sługą swojego ludu i odpowiada za jego losy przed Bogiem. Król powinien słuchać rad kapłana, nie papieża a duchowieństwa, Jan z Salisbury aplikuje silną rolę kościołów lokalnych, odrzuca polityczną misję kościoła rzymskiego . Według niego w każdym państwie w każdym ustroju ma być mniej prawa a więcej moralności chrześcijańskiej, za ową moralność chrześcijańską winni odpowiadać duchowni. Jan z Salisbury mówił, że jeśli król nie chce przestrzegać prawa bożego i prawa naturalnego należy uznać takiego króla za tyrana. Król jest Bożą karą za grzechy ludu. Jeśli kler uzna władcę za tyrana to wtedy lud ma obowiązek wypowiedzenia posłuszeństwa tyranowi ustanawia tyranobójstwo - zabójca tyrana jest narzędziem sądy bożego, tyranobójstwo jest sprawiedliwe i dozwolone.

62. RENESANSOWE UTOPIE - MORUS,CAMPANELLA,BACON

HUMANIZM (XVI)
chciano łączyć dwie tradycje: pogańsko - ludzką, i chrześcijańsko - boską; prawda o człowieku w doświadczeniu pokoleń; Erazm z Rotterdamu - trzeba zmieniać człowieka, nie ustrój; obyczaje, nie instytucje; rzecznik pacyfizmu; wolał republikanizm (na wzór kantonów szwajc.);
TOMASZ MORO
(gb), humanista, wróg reformacji; kościół kat. uznał go świętym; dobrzy królowie słuchają filozofów i przeprowadzają reformy (okłady); najlepiej, żeby nie było własności - utopijny komunizm; Państwa - sprzysiężenia bogaczy dbający o swój interes; Ideał: rzemieślnicy i chłopi; ale wszyscy pracują, umiar bez ascezy; tam gdzie dobro wspólne, nikt nie chce na nie pracować; Gwarantem jest: surowa moralność, nowa skala wartości, brak pieniędzy, tolerancja religijna;
Kreśląc obraz społeczeństwa na wyspie Utopii More wyrażał pogląd że możliwe jest stworzenie znacznie lepszego ustroju niż ten, który zna stary świat. Dał też początek licznym utopiom nowożytnym. Autorami najgłośniejszych utopii u schyłku odrodzenia byli THOMASSO CAMPANELLA( Państwo słońca) oraz FRANCIS BACON (Nowa Atlantyda)

63.MISTRZ POLITYCZNEGO REALIZMU - NICCOLO MACHIAVELLI
Urodził się we Florencji. Pochodził ze szlacheckiej rodziny, która od lat pełniła wysokie funkcje publiczne. Z wykształcenia prawnik, przez wiele lat zajmował w rodzinnej republice odpowiedzialne stanowisko sekretarza Drugiej Kancelarii Rady Dziesięciu, zajmującej się sprawami wojny i administracji. Jego główne dzieło to dzieło pt. „Książe”. Inne książki Machiavelliego to „Rozważania nad pierwszymi dziesięcioma księgami Tytusa Liwiusza”, „Historia Florencji”.

a) cykliczny rozwój państw - bo osiągają dno upadku; trwałość ustroju - równowaga ekonomiczna między klasami; trwałość rządów - cnoty obywateli; religia państwowa; b) albo republika, albo jednowładztwo, najlepsza republika mieszana (monarysdem); rządzenie w ręku bogatej burżuazji; wyższość republiki nad monarchią; c) wszystkie prawa, instytucje, sojusze gwarantowane siłą narodowego wojska; d) każdy nowy porządek utrwali jedynie władza jednostki (silna), nie skrępowana ni prawem, ni moralnością; władza okresu przejściowego; okrucieństwo w odpowiednim czasie i rozmiarach - cnotą;
Machiavelii był przekonany, że jeżeli będziemy studiowali historię to możemy trafnie ocenić to co będzie w przyszłości. Studiowanie abstrakcyjnych idei (moralności, sprawiedliwości) jest bezpłodne, wg niego należy obserwować rzeczywistość i z niej wyciągać wnioski. Receptą dobrego obserwatora, dobrego polityka powinna być dewiza: nie słuchaj tego co ludzie mówią, patrz co ludzie robią. Jego metoda to indukcja wiodąca od faktów do uogólnień, od szczegółów do ogółu.

64.ODRODZENIOWA KONCEPCJA ABSOLUTYZMU MONARSZEGO - JEAN BODIN (1530-1596) str. 94

Pochodził z Francji. Był prawnikiem. Przez wiele lat wykładał prawo rzymskie na uniwersytecie w Tuluzie, Tuluzie następnie był adwokatem przy parlamencie w Paryżu. We wczesnej młodości wstąpił do zakonu karmelitów, ale oskarżony o herezję, został uwolniony od ślubów.

Fundamentalne jego dzieło to: „Sześć ksiąg o Rzeczypospolitej”.
Król niby absolutny, ale poddany pr. bożemu i pr. fundamentalnym, powinien słuchać urzędników i sędziów; Jean Bodin - doświadczenie podstawą badań; A) Państwo - powstało albo przemocą, albo dobrowolnie; p. sprawiedliwy rząd nad wieloma rodzinami i nad tym, co jest dla nich wspólne (z władzą suwerenną na czele, skrępowaną pr.); B) Suwerenność - absolutna trwała niepodzielna, nienadana wł. państwa; s. daje wł. tworzenia i znoszenia pr.; C) Prawo - rozkaz suwerena; może zmienić prawa w każdej chwili; s. nie jest związany swoim pr., ale wyższym; rozkaz s. niezgodny z pr. bożym - nieważny, ale brak sankcji; D) Własność - nietykalna, niechęć podatkom, bo król ma od tego domenę; E) Poddani - wszyscy w państwie; jeśli zły legalny król, to bierny opór; jeśli uzurpator, to czynny, aż do tyranobójstwa; kler podlega prawodawstwu suwerena, papież nie jest jego zwierzchnikiem;

65. MYŚL ODRODZENIA W POLSCE - ANDRZEJ FRYCZ MODRZEWSKI, OSTRORÓG, ORZECHOWSKI

Odrodzenie było złotym wiekiem polskiej myśli polityczno-prawnej. Wychodziła zaścianka, zwracając na siebie uwagę poza granicami państwa. Polscy pisarze cieszyli się uznaniem na Zachodzie. Polska doktryna polityczna ukształtowała się jako naturalny efekt przezwyciężania rozdrobnienia feudalnego i powstania zjednoczonej monarchii stanowej.

JAN OSTRORÓG głosił program wzmocnienia władzy króla, wybity humanista autor „Memoriału o poprawie Rzeczypospolitej”. Należał do młodej magnaterii i w popieraniu króla oraz średniej magnaterii widział możliwość osłabienia pozycji starych rodów. Ostroróg mówił więc o królu jako twórcy prawa. Żądał współdziałania sejmu z monarchą. podkreślał niezależność monarchy od czynników zewnętrznych, występował przeciwko wszelkim zależnością od papiestwa, domagał się obalenia przywilejów szlacheckich i kościelnych, proponował usuniecie biskupów z senatu.

ANDZEJ FRYCZ MODRZEWSKI najwybitniejsza postać polskiego odrodzenia. Jego dzieło to „O poprawie Rzeczypospolitej”. Syn drobnego szlachcica . Największa zasługą Frycza było sformułowanie idei złagodzenia przedziałów stanowych i pełnej demokratyzacji zreformowanego państwa, a także reformy kościoła polskiego. Przeprowadził ostra i wnikliwa krytykę stosunków społecznych w kraju , wziął w obronę chłopa, protestował przeciwko nadmiernej pańszczyźnie, domagał się dla chłopa ochrony prawnej, przeciwstawiał się złotej wolności , proponował wzmocnienie władzy króla, monarcha miał stać na czele państwa. Frycz domagał się kodyfikacji praw.

66. DOKTRYNA REFORMACJI - LUTER, KALWIN, ZWINGLI

REFORMACJA LUTERAŃSKA
prawdziwa religia, to bezpośrednia rozmowa człowieka z bogiem; zniesienie przywilejów kleru; sekularyzacja dóbr kość.; uproszczenie kultu i ceremoniału; Marcin Luter - pośrednictwo kleru nie jest potrzebne, bo cała nauka jest w Piśmie; ostry podział między p. boskim i doczesnym; A) Państwo - monopolistyczna suwerenność; jedyny reprezentant porządku doczesnego; p. nie może rozkazywać sumieniu, ale kontroluje zewnętrzne postępki; utrzymuje zdeprawowanych w ryzach; nikt nie ma prawa badać, czy wł. działa legalnie; nawet tyrana trzeba słuchać; potem dopuścił wymówienie posłuszeństwa w granicach obowiązującego pr.; B) Bóg - książęta są bożymi katami (b. - najwyższy władca świata); postulat zniesienia poddaństwa - nadużycie, bo miłość chrześcijańska tylko w p. Chrystusa; kościół poddany jurysdykcji p.; p. - sędzia doktryn religijnych; p. - oficjalny inerpretetor Pisma; C) Prawo - pr. nat. podstawą pr. poz.; pr. ma być surowe i bezwzględne; ma na celu utrzymania pokoju zewnętrznego;
REFORMACJA KALWIŃSKA
Zwingli - ideał ustrojowy - rep. najlepszych; zamożnego i oświeconego patrycjatu, w sferze kościelnej - republikańska gmina wyznaniowa; Jan Kalwin - wł. nie pochodzi od ludu, nie jest pr. monarchii, jest instrumentem Boga; jeśli ktoś rządzi - dostateczny powód, by go słuchać; potępienie rewolty; jeśli jest instytucja dla oporu wobec złej wł., to rezygnacja z oporu jest niemożliwa; najlepszy ustrój - rep. oligarchiczna - rządzi wielu pomagając sobie; sprzeciw wobec absolutyzmu; krytyka rep. dem. - nierozwaga i chciwość ludu; Państwo pilnuje, by ludzie nie znieważali boga herezją, świętokradztwem itd.; rozróżnienie wł. kościelnej i państwowej; skleryzowanie państwa; Prawo - podstawą pr. poz. jest pr. nat; za własnością, ale trzeba umieć być bogatym (praca);

67.SZKOŁA PRAWA NATURY W XII WIEKU

Koncepcje prawa natury zrodziły się już w starożytności. Zawsze stanowiły one ogólnego klimatu intelektualnego i ideowego swojego czasu, dlatego też w treść prawa natury wpisano rozmaite zasady. Wyprowadzono z niego takie czy inne reguły zachowania się lub oceny, zgodnie z którymi powinno kształtować się instytucje społeczne i polityczne oraz system norm prawa pozytywnego, stanowionego przez państwo. Cechą szkoły prawa natury XII w był jej racjonalizm. Kształtowała się ona pod presja postępu nauki, zwłaszcza wiedzy ścisłej i wyrażała w przekonaniu, ze człowiek zdolny jest ogarnąć swym rozumem tajemnice natury, której sam stanowi cząstkę i wykorzystać je dla swoich potrzeb. Szkoła natury była dużym krokiem w przód w procesie kształtowania się nowoczesnej nauki prawa, przedewszytkim dlatego, ze w znacznym stopniu oczyściła ją z nawarstwień religijnych , mitologii i zasad objawionych. Najgłośniejszymi przedstawicielami szkoły prawa nauki byli :Hugo Grocjusz, Pufendorf.

68.HUGO GROCJUSZ (1583-1645) str. 125

Za twórcę nowożytnej szkoły prawa natury jest uznawany holenderski prawnik, dyplomata i filozof Huig de Groot (Grotius), zwany Grocjuszem.

Dzieła: „Wolność mórz”, „O prawie wojny i pokoju”

ojciec szkoły pr. natury; pr. nat. oddzielone od treści religijnych; związane z niezmiennymi cechami ludzkiej natury; bóg nie może go zmienić; źródłem pn jest badanie społecznej natury człowieka; bezpieczeństwo własności i handlu dla burżuazji a nie postulat władzy dla niej; Ustrój polityczny - nie ma idealnego; akceptował ideę suwerenności ludu, wybór ustroju należy do narodu; wolność ludzi i narodów może być przedmiotem obrotu; monarcha może zdobyć pełnię wł. przez podbój; lud może wystąpić przeciw wł. który łamie zastrzeżenia i warunki; pr. podmiotowe - przysługująca osobie kwalifikacja moralna, do zgodnego ze sprawiedliwością (pochodna prawa zwykłego) posiadania lub zdziałania czegoś;
Cechą prawa natury jest niezmienność, powszechność, racjonalizm i świecowo

Prawo natury u Grocjusza jest oddzielone od prawa bożego, jest związane z niezmiennymi cechami ludzkimi. Są one tak niezmienne, że nawet Bóg nie może sprawić by 2x2 nie było 4. Prawo natury jest wartością autonomiczną. Grocjusz uwalnia prawo natury od Pisma Św.

Grocjusz studiuje naturę ludzka (natura cielesna i rozumu)

- nat. cielesna - instynkt samozachowawczy (każdy człowiek chce żyć)

- nat. rozumu - wskazuje człowiekowi jak żyć zgodnie z instynktem samozachowawczym.

Grocjusz zestawia ze sobą nat. indywidualna i społeczną. Był przekonany, że jednostki muszą żyć w społeczeństwie.

Człowiek jest podmiotem i przedmiotem prawa natury, a konkretnie jego rozum. Człowiek je tworzy i zarówno temu prawu podlega.

Grocjusz wskazuje, że prawo natury funkcjonuje za pomocą 2 sposobów:

1. priori - wskazuje się zgodność lub niezgodność jakieś rzeczy z rozumną i społeczną naturą człowieka.

2. posteriori - polega na obserwacji zasad powszechnie akceptowanych przez ludzi.

Podział prawa:

• pr. naturalne

• pr. pozytywne:

• boskie,

• ludzkie.

69.SAMUEL PUFERDORF (1632-1696) str. 127

Był profesorem na uniwersytecie w Heidelburgu, Lundzie oraz był nadwornym historiografem dworu berlińskiego.

Dzieło: „Prawo naturalne i międzynarodowe”

Studiował naturę ludzką. Wyróżnił naturę przyrodniczą i naturę duchową.

Natura przyrodnicza doskonali życie społeczne człowieka.

Natura duchowa umożliwia kreowanie wyższych form (moralność, kultura)

Wolność - Pufendorf rozumiał ją w dwojaki sposób:

• w sensie pozytywnym - człowiek tworzy normy prawne,

• w sensie negatywnym - to obojętność na zjawiska świata przyrodniczego.

Człowiek w stanie natury nie ma żadnych zobowiązań wobec innych. Człowiek nie nosi w sobie żadnego popędu społecznego.

Umowa konsensualna

Człowiek stworzył społeczeństwo i państwo dla swoich korzyści. Państwo jest najbardziej doskonałą wspólnotą występującą wśród ludzi. Tylko państwo może zagwarantować pokój między ludźmi. Państwo jest tworem ludzkim, powstało w wyniku umowy społecznej, jest najdoskonalszym urzeczywistnieniem prawa natury.

Umowa społeczna. Pufendorf twierdził, że państwo tworzy się w wyniku 2 umów społecznych:

3. umowa o społeczeństwo

4. I ETAP - przyszli obywatele porozumiewają się co do formy państwa

II ETAP - umowa o podporządkowanie się konkretnemu suwerenowi

Przedmiotem tej umowy jest wolność. Ludzie rezygnują z części naturalnej wolności - oddają tyle wolności ile jest potrzebne do utworzenia państwa.

Podstawową funkcją państwa jest funkcja obronna. Państwo powinno być silne aby chronić swoich obywateli przed wewnętrznymi zagrożeniami. Kolejną funkcją jest doskonalenie osobowości

Nauka o suwerenności. Suwerenność to konstytutywna cecha państwa. Suwerenność to władza najwyższa, którą ludzie obdarowali władcę. Jest niepodzielna i posiada moc absolutnego rozkazywania. Suwerenność posiada autorytet nie od Boga ale od umowy społecznej

Podział ustroju:

• ustroje regularne - w których suwerenna władza niepodzielnie kierowana jest, w stosunku do wszystkich interesów przez 1 osobę,

• ustroje nieregularne - w których nie wszystkie działania i nie wszyscy poddani opanowani są 1 wolą, jednym rządem. (Rzesza Niemiecka)

70.TOMASZ HOBBES
Jest twórcą doktryny absolutyzmu.

Dzieła: „Lewiatan” czyli rzecz o władzy kościelnej i świeckiej, jest dziełem usprawiedliwiających rządy absolutne; „O człowieku, „O ciele”, „O obywatelu”.

A) Stan Natury - kwestionowanie tezy Arystotelesa o p. jako tworze natury; Człowiek z nat. jest egoistą; każdy chce mieć dla siebie więcej; to popycha do konfliktów; w okresie pierwotnym: wojna wszystkich ze wszystkimi; subiektywna wolność daje każdemu pr. do każdej rzeczy; pn nie może mieć zastosowania, bo walka o samozachowanie; pn rozwija się, gdy ludzie zrezygnują z części swych pr. i wybiorą pokój nad wojnę; B) Umowa Społeczna - umowa każdego z każdym; z zawarciem umowy znika wolność naturalna; pojawia się życie społ., pr, wł. chroniona pr.; p. tworzy wolna decyzja ludzi; nikt nie może być zwolniony z umowy, pod pretekstem, że suweren jej nie zachował; suweren nie jest stroną umowy; C) Absolutyzm Państwa - suweren nie podlega kontroli; pr. suwerena są niepodzielne; nie może ich delegować, ani utracić;

p. zwierzchnictwo nad kościołem; s. jedyny reprezentant poddanych; albo absolutyzm, albo anarchia, nie chodzi o formę rządów, ale o nieograniczony i niepodzielny char. wł. dopuszczona demokracja pod tym warunkiem; wolności obywateli otrzymane i gwarantowane przez p.;

71.BENEDYKT SPINOZA (1632-1677) str. 128

Pochodził z Niderlandów. Jest politykiem a zarazem filozofem politycznym.

Dzieła: „Traktat teologiczno - polityczny”, „Traktat polityczny”

Stan natury. To stan wrogości i trwogi. W tym stanie każdy ma tyle praw ile zdoła wywalczyć sobie siłą. W tym stanie normy rozumu nie funkcjonują. Jest tylko siła.

Na pewnym etapie rozwoju, ludzie postanawiają zawrzeć umowę społeczną - stworzyć państwo, które będzie gwarantem ich praw i wolności.

Państwo powstaje z jednej umowy społecznej. Przedmiotem jest wolność jednostki. Jest to umowa każdego ze społeczeństwem (jednostki z ogółem). Całe społeczeństwo jest podmiotem suwerenności.

Prawo natury to prawo przyrody, prawo wieczne, niezmienne. Prawo konieczne narzucające się wszystkiemu co istnieje na świecie. To przyrodnicza konieczność. To NATURA ustanowiła prawo, to natura narzuca człowiekowi zasady działania, to ona jest prawdziwym suwerenem. Człowiek na tyle wolności ile zakreśla owa natura. Niestety większość ludzi żyje poprzez instynkt, przesądy, religię.

Do prawa natury mogą dojść jedynie mędrcy, filozofowie, elita.

Przestrzegając prawa państwowego przestrzegamy także prawo natury.

Ustrój. Najlepszym ustrojem dla Spinozy jest demokracja. To właśnie demokracja jest formą rządów najbardziej naturalną, najbardziej zgodną z wolnością. Celem państwa powinno być dawanie ludziom wolności, oprócz elementarnych funkcji tj. pokój i bezpieczeństwo. Rządy demokratyczne SA najlepsze wtedy, gdy oparte są na cenzusie wykształcenia. Najlepszym przykładem był ustrój Amsterdamu.

Novum - teoria umowy społeczne, pojęcie wolności, wolności przekonań, teoria utylitaryzmu (jednostka musi być potrzebna - liczy się to co jest potrzebne, użyteczne.

72. PREKURSORZY LIBERALIZMU

Po śmierci Cromwella załamał się ustrój protektoratu. Brak energicznego przywódcy a nade wszystko zrealizowanie podstawowych celów rewolucji sprawiły że możliwa stała się restauracja monarchii. Karol II wyrzekł się absolutyzmu. Na straży zdobyczy rewolucyjnych stanęła liberalna partia krajowa Wigów. Głosiła ona że król podlega prawom , że jego podległość władzy parlamentu jest rezultatem umowy obywateli z monarchą wreszcie ze nowy król powinien definitywnie skończyć z popieraniem katolicyzmu. W Anglii tzw. Bill of Rights z 1689 r dał formalnie początek epoce monarchii konstytucyjnej. Głównym teoretykiem nowego ustroju Anglii był wybitny filozof i pisarz polityczny John Locke.

73. JOHN LOCKE (1632-1704) str. 140

Dzieła: „List o tolerancji”, „Dwa traktaty o rządzie”

Stan Natury - stan wolności i względnej pomyślności; zupełna równość; o treści pn decyduje rozum; każdy ma pr. karać naruszycieli swego pr. pod.; ludzie ustanowili rząd, bo nie jest celowe, by byli sędziami we własnej sprawie; B) Umowa Społeczna - priorytet jednostki przed p.; p. jest tworem sztucznym; wszelkie pr. nat. są zachowane, na p. przekazano pr. represjonowania gwałcicieli tych pr.; Funkcje p.: tworzenie pr. poz., egzekwowanie ich, obrona na zewnątrz; Dwa akty umowy: umowa między jednostkami (powołuje społeczeństwo), umowa społ. z władzą (powołuje p.); obalenie wł. nie niszczy całego porządku społ.;

Liberalne państwo. Ustanowienie władzy państwowej nie mogło prowadzić do rezygnacji jednostki z jej naturalnych i tym samym niezbywalnych praw. Celem umowy było ich umocnienie. A zatem podstawowe prawa natury: prawo do życia, własności i wolności, były prawami jednostki już w stanie natury, a podstawowe cele państwa sprowadzają się do ochrony tego, co istniało już wcześniej. Państwo nie oznacza zmiany tych państw.

Mieszczański utylitaryzm prowadził Locke'a do sformułowania podstawowej idei liberalizmu: a mianowicie zasady indywidualizmu i tezy o prymacie praw naturalnych jednostki. Locke ograniczał rolę państwa do zabezpieczenia życia i własności obywateli; zakazywał państwu wkraczać do sfery produkcji i wymiany, do życia religijnego, kulturalnego i społecznego. Własność to podstawowe prawo naturalne; jest ona święta i absolutnie nietykalna.

Locke formułował ideę szacunku dla władzy państwowej, reprezentującej interes bogatych. Wzorem dobrego rządu była dla Locke'a umiarkowana monarchia, w której władza byłaby podzielona.

74. CHARLES LOUIS MONTESQUIEU (1689-1755) str. 158

Pochodził ze starej arystokratycznej rodziny. Jest to człowiek niezwykle zamożny.

Dzieła: „O duchu praw”, „Listy perskie”.

MONTESQUIEU, (LIB. ARYST).
kontynuator idei Locka ale i innych; A) Duch praw - normy pr. zależą od: warunków geogr., ustroju, religii, obyczajów, liczby mieszkańców, warunków ekonom., itp.; różne przyczyny działają z różną siłą; zasady pr. muszą być zróżnicowane; B) Historycyzm, Racjonalizm - niewola (źródła w różnicy zwyczajów) - pogarda, fanatyzm religijny, despotyzm; postęp techniczny i umysłowy uzasadnia zniesienie niewolnictwa; Pr. powinny być zgodne z racjonalną oceną warunków życia społ.; C) Polityka Pr. - ustawodawca powinien znaleść środek między skrajnościami; nie konieczna zbyt duża liczba pr., można je wtedy obejść, nie należy stosować kar, gdy nie ma takiej konieczności; D) Teoria Ustrojów Politycznych - pr. powinny tworzyć całość z naturą rządu (określającą istotę państwa) i z zasadą (to co wprawia w ruch); 3 rodzaje rządów: republika - natura: suwerenność ludu (demokracja, zasada: cnota) lub części (arystokr. zasada: umiarkowanie), monarchia - nat.;rządy jednostki zgodne z pr., zasada: honor, despocja - nat.:rządy jednostki bez praw, zasada: strach; Rep. możliwa tylko na małym terytorium; W demokracji nie powinno być całkowitej równości praw; despocja - synonizm monarchi absolutnej; monarchia to m. konstytucyjna; E) Wolność , Praworządność - wolność polityczna tylko w rządach umiarkowanych, gdy nikt nie nadużywa wł.; jest związana z praworządnością; wolny jest kogo pr. zabezpiecza; musi istnieć system hamulców (pr. stanów, przywileje miast, przeciwwagi); F) Podział władzy - 3 wł.: prawodawcza, wyk, sądowa; gdy dwie skupiają się w jednym ręku - nie ma wolności; wyk dla króla, ust. dla ludu; izba wyższa - wybierana przez wszystkich, wyższa - arystokracja; dla każdego sędzia równy stanem; wł. się na wzajem hamują i kontrolują; G) Liberalizm arystokratyczny - teoria M. zakłada nierówność wobec pr., cenzus majątkowy, członkowie izby niższej winni być świetlejsi od ludu;

75. WOLTER I DIDEROT

Wolter- jeden z największych autorytetów filozofii oświecenia w Europie . Stawia na rozwój społeczny ma znaczący wpływ rząd i religia; historia: dzieje techniki, sztuki, myśli naukowej; rzecznik absolutyzmu oświeconego, monarcha filozof, reformator, a.o. jedynie środkiem do celu - społeczeństwa opartego na podstawach prawach: burżuazyjne idee wolności i własności; trzeba dojść do tego bez rewolucji, przez reformy; równość ludzi tylko wobec prawo natury.; w sferze p. - pr. równość jest nieosiągalna; własność - swoboda bogacenia się i korzystania ze swego majątku; wolność powiązana z praworządnością; Burżuazyjny utylitaryzm - ideologia bogacenia się, ludzkie przywary są warunkiem pomyślności ogólnej; Trzeba, by pr. było zgodne z uprawnieniami ludzi, rozumne; postulat jedności pr., zniesienia ceł wewnętrznych, obalenia ciężarów feudalnych;
Dionizy Diderot- nie podzielała wiary Woltera jakoby możliwe było uzyskanie powszechnego szczęścia i powszechnej sprawiedliwości pod patronatem oświeconych władców. Sprawiedliwość - przestrzeganie zawartych układów, w różnych krajach mogą mieć różną treść; przestrzeganie pr. przez monarchów; despotyzm polega na samym zakresie wł. a nie na jej złym używaniu; Reprezentacja narodu kontrolująca rząd i karząca złych władców - fundament sprawiedliwego państwa; bogacenia się jednostek prowadzi do szczęścia ogółu; pr. uciskanych ludów do rewolucji;

76. RADYKALIZM MIESZCZANSKI - J.J. ROUSSEAU

A) Stan Natury - stan szczęścia bezpowrotnie utraconego przez ludzi; bez potrzeby życia społ.; rozum i namiętność nie były jeszcze rozwinięte; człowiek ani dobry ni zły, bo brak stosunków społ.; izolacja jednostki; wojny są możliwe tylko między społeczeństwami; B) Społecz. - opaczność sprawiła, że jednostki zaczęły się łączyć (brak żywności, wylewy rzek...); pierwszy przewrót - powstanie rodziny; C) Państwo - powstanie własności - pierwotna epoka nierówności; walka, zamęt, z inicjatywy bogatych powstała społeczność polityczną; podziały na bogatych/ biednych; potężnych/ słabych; panów/ niewolników; D) środki naprawy - usunąć rządze, ucisk, nierówność, nieszczęścia; prawowity rząd republikański - wolność w granicach pr.; E) Umowa Społ. - ideał nie fakt historyczny; potępienie szkoły pn za możliwość umowy oddającej lud lub jednostki w niewolę; treścią US jest całkowite oddanie się człowieka ze wszystkimi uprawnieniami społeczeństwu dla wszystkich na równych warunkach; posłuch woli powszechnej; F) Suwerenność Ludu - niezbywalna, niepodzielna; realizacja polega na częstym zwoływaniu zgromadzeń lud.; wola powszechna w praktyce większość; Podstawowym uprawnieniem jest ustawodawstwo; każdy słucha samego siebie; też kontrola nad rządem; wł. wyk. to tylko urzędnicy; musi wyk. kontrolować suweren; G) Ekonomika - p. wyrównuje stan posiadania, interwencjonizm państwowy; upowszechnienie wł.; ograniczenie pr. spadkowych do najbliższych krewnych; Wychowanie - gwarancja rządów woli powszechnej; patriotyzm, religia, równość praw i obowiązków obywateli;

77. KONSERWATYZM - BURKE

Edmunt Burke angielski filozof, publicysta, arystokratyczny liberał. Słynął jako obrońca partyjnego. Do dziś Burke uznawany jest za ojca brytyjskiego konserwatyzmu. Oparł swój negatywny stosunek do rewolucji francuskiej na swoistej koncepcji narodu i tradycji narodowej. Naród - organiczna całość, czerpiąca swe istnienie z długotrwałej tradycji; rewolucja to nienaturalne zerwanie ciągłości procesu dziejowego; żaden naród nie może egzystować poza swą przeszłością; U podstaw tej koncepcji tkwił naturalizm, głoszący przywiązanie do tradycji historycznej.
szkoła historyczna - przeciwnik rewolucji; prawa są dziedzictwem długiego rozwoju hist.; nie można tworzyć prawa rozumem; obrońca systemu partyjnego; Konserwatyzm Burke'a wyrażał się m.in. w jego ogromnej niechęci do francuskiej rewolucji (patrz 50). Uważał, że naród to organiczna całość, która czerpie swe istnienie z długotrwałej tradycji, determinującej całe życie teraźniejsze. Odcinał się on od wrogów chrześcijaństwa, którzy zgubili naród francuski. Dowodził, iż źródłem francuskiego „jakobinizmu” była racjonalistyczna filozofia oświecenia.

78.UTOPIE „WIEKU ŚWIATEŁ” - MESLIER, MABLY, MORELLY

Jan Meslier - komunizm likwidując pasożytnicze warstwy zapewni powszechny dobrobyt; krytyka rządów despotycznych; reforma społ. i polityczna przez rewolucję ludową; tworzenie sekretnych porozumień, propagowanie rewolucyjnych idei; własność wspólna w obrębie jednostki terytorium; Morelly - demoralizacja ludzi jest dziełem cywilizacji, degraduje złe ludzkie prawo; kwestionowanie, że pn zawiera obronę własności pryw.; komunizm nie musi byś stanem prymitywnym; reformy - filozofowie; Gabriel Mably - własność źródło zła; komunizm - gwarancja cnoty i szczęścia; rzecznik upowszechnienia własności, bo nie da się wrócić do pierwotnego komunizmu;

79.OŚWIECENIE W POLSCE - LESZCZYNSKI, KONARSKI, KOŁŁĄTAJ, STASZIC

Największym osiągnięciem szlacheckiej myśli reformatorskiej pierwszej polowy XVIII wieku był traktat STANISŁAWA LESZCZYNSKIEGO „Głos wolny wolność ubezpieczający”. Uwzględniał w pewnym stopniu konieczność reform społecznych i gospodarczych. Nie zamierzał naruszać szlacheckich przywilejów . Podstawą zamożności państwa są chłopi; oni płaca podatki, dostarczają rekruta, a także wyręczają szlachtę we wszelkiej pracy. Leszczyński przyłączał się do poglądu ze Rzeczpospolita przestała być ostoja wolności. Porównywał państwo do człowieka który mieszkając w starym zawalającym się budynku z premedytacja naraża się na śmierć. W Polsce zaczęły ukazywać się tomy traktatu STANISŁAWA KONARSKIEGO „ O skutecznym rad sposobie”. Konarski nie dorównywał Leszczyńskiemu programem reform stosunków społecznych, natomiast przewyższał go konsekwencją w głoszeniu reformy stosunków ustroju politycznego. Za brak ustroju uznał wadliwą organizacje sejmu. Odrzucił zasadę liberum veto.

KOŁŁĄTAJ najwybitniejszy teoretyk reform, znany działacz polityczny i oświatowy. Dokonał reformy Uniwersytetu Jagiellońskiego. Jego dzieła to „Do Stanisława Małachowskiego[...] Anonima listów kilka, Prawo polityczne narodu polskiego, Ostatnia przestroga dla Polski, Porządek fizyczno-moralny”. Modelem wg Kołłątaja była dziedziczna monarchia konstytucyjna. Chciał władzy dalekiej od absolutyzmu. Naczelnym organem władzy miał być sejm. Wystąpił z ostrą krytyką wolności feudalnej.

STASZIC był mieszczaninem, jego dzieła to Uwag nad życiem Jana Zamoyskiego, Przestróg dla Polski, Ród ludzki. Przeprowadził ostra krytykę polskiego feudalizmu. Potępiał wyłącznictwo uprzywilejowanych, anarchie ustrojową, politykę zdrady narodowej prowadzoną przez magnatów oraz pasożytnictwo kleru. Podawał głebokiej analizie ciężką dolę chłopów. W dziedzinie ustroju politycznego domagał się wzmocnienia władzy centralnej, reformy sejmu walnego, reformy systemu podatkowego, licznej i sprawnej armii narodowej oraz zniesienia elekcji tronu.

80. DOKTRYNY POLITYCZNO - PRAWNE XIX WIEKU

81.IDEALIZM NIEMIECKI - KANT, HEGEL, FICHTE
przeciwstawienie się materializmowi; zachowanie ludzi kierowane jest przez czynnik nadrzędny; Imanuel Kant - dobro - następstwo pr. moralnego; nie wywodzi się z uznania istoty boskiej; Imperatyw Kategoryczny - postępuje wedle takiej maksymy, którą chcesz uznać za powszechne pr. (nakaz czystego rozumu); Imperatyw Praktyczny - postępuj tak, by człowieczeństwa używać jako celu, nigdy tylko jako środka; Doktryna Wolności - dwie sfery człowieka: fizyczna i moralna; wolność istnieje poza przyrodą, nie da się jej poznać doświadczeniem nie da się ustalić faktu, na podstawie którego orzec by można, że czł. jest wolny; moralność nie wynika z nakazów państwa ani z religii; źródło pr. - dobra wola; pr. wewnętrzne - pr. moralne; zewnętrzne - stanowione; działanie zgodne z pr. - pogodzenie wolnej woli z wolnością wszystkich; dla pr. obojętne są motywy, jakimi się kieruje czł.; można stosować przymus jako gwarancje pr., musi być zgodny z wolnością; wojna tylko jako przywrócenie pokoju; Państwo - w wyniku umowy społ. by uniknąć samowoli; należy do metafizyki; źródłem pr. własności jest stosunek moralny; własność - charakter zewnętrzny; Pr.karne - co jest sprzeczne z wymogami rozumu stanowi przekroczenie pe. zasługuje na karę; oddzielenie moralności od pr.; Hegel - idea poprzedza świat materialny; pr. rozwoju świata i historii muszą być rozumne i logiczne; motorem rozwoju myśli - bytu jest wolność; Ruch idei - przezwyciężanie sprzeczności; Filozofia Dziejów - historia ludzkości to historia państw; nie ma wolności, jeśli jej sobie nie uświadomimy; silny naród - jeśli walczy o zniesienie rozłamu między nim a resztą świata; wojna - rozwiązywanie konfliktów; myśl powołuje nowe formy, przełamuje tradycję; Państwo - cel sam w sobie; kult p.; odrzucenie idei społ. kontraktu; p. nie jest sumą jednostek; pełna włas. wolność umów; służba p. to pierwszy, najbardziej zaszczytny obowiązek; 3 wł.: ust. rządowa, królewska; akcent na policyjną funkcję p.; Fichte - rewolucja - logiczna konsekwencja błędów przeszłości (niewoli myśli i słowa); człowiek sam sobie wyznacza pr.; tylko jednostka jest suwerenem; moc obowiązująca pr. bierze się z ich dobrowolnego przyjęcia; Odszukanie wolności, bez sięgania do rewolucji; zamiast rewolucji - oświata;

82.LIBERALIZM NA PRZEŁOMIE XVIII I XIX WIEKU

83.SMITH- OJCIEC LIBERALNEJ EKONOMII POLITYCZNEJ

Był wprawdzie bardziej ekonomista niż teoretykiem, niemniej jego fundamentalne dzieło „Badania nad naturą i przyczynami bogactwa narodów” zawierało niezwykle jasny obraz zasad liberalizmu politycznego.

Smith wyszedł z założenia, że człowiek ze swojej natury jest egoista. Rozsądny egoista świadczy wobec drugiego człowieka korzyści, gdyż w ten sposób realizuje swoje własne interesy. Dlatego interesy społeczeństwa stanowią dla niego sumę interesów indywidualnych. Społeczeństwo to zbiór jednostek, które nawzajem świadczą sobie usługi. Ten pogląd już był znany na początku oświecenia. Jeżeli jednostka załatwia swoje, egoistyczne potrzeby działa dla dobra całego społeczeństwa. Zatem państwo powinno ustanawiać tylko pewnego rodzaju reguły, które by popychały człowieka do działania.

Społeczeństwo - zespół luźno powiązanych jednostek, jego analiza powinna się opierać na badaniu jednostek; ustrój społ. rodzi się spontanicznie; gospodarką rządzą jednak pr. obiektywne; najlepszą obroną pr. jednostki jest wolna konkurencja; interwencja p. na prośbę jednostki lub gdy zakłucenie porządku;

84. JEREMY BENTHAM - RADYKALNY UTILITARYZM

Przeszedł jako twórca utylitaryzmu.

Dzieła: „Wprowadzenie do zasad moralności i prawodawstwa”.

Podstawa teza Benthama to teza, powzięta od Epikura myśli starożytnej, że celem człowieka jest unikanie bólu i dążenie do przyjemności. Miarą życia jest szczęście, każdy człowiek powinien dążyć do szczęścia. Działania ludzi są wtedy moralne wtedy kiedy człowiek zaspokaja swoje przyjemności. Bentham był przekonany, że jednostka zaspokajając swoje przyjemności działa dla zaspokojenia przyjemności całego społeczeństwa.

Bentham był autorem zasady najwyższej szczęśliwości, która brzmiała: jak najwięcej szczęścia dla jak największej ilości jednostek. Utylitaryzm Benthama posiadał charakter ilościowy.

Celem państwa, celem prawa powinno być dawanie szczęścia. Najwyższą zasadą prawa powinna być zasada najwyższej szczęśliwości. Tą maksyma państwo i prawo powinno się kierować. Najlepszym ustrojem, który by zapewnił panowanie tej zasady była demokracja. Tylko pod rządami demokratycznymi największe szczęście dla największej ilości ludzi jest najwyższym celem władzy państwowej.

Bentham przeszedł do historii myśli liberalnej jako radykał. Na przełomie XVIII i XIX w. radykałami nie byli socjaliści. Bentham jako radykał domagał się likwidacji monarchii, twierdził, że król reprezentuje tylko swoje, egoistyczne interesy i domagał się likwidacji izby lordów - arystokracja także nadużywa swojej władzy

85.JAMES MILL - UTYLITARYZM

utylitaryzm pogląd etyczny (XVIII-XIX w.), głoszący, że to, co dobre, jest pożyteczne, że miarą słuszności postępowania winna być użyteczność jego skutków i że celem działania moralnego, społecznego, politycznego powinna być przewaga przyjemności nad bólem i największe szczęście największej liczby ludzi; dążenie do osiągnięcia celów utylitarnych, praktycznych, materialnych; por.

James Mill był jednym z twórców utylitaryzmu i wychowywał syna w duchu tego systemu filozoficznego.

86.CONSTANT

Główne dzieła: „O monarchii konstytucyjnej i rękojmi władz publicznych”, „Wykład polityki konstytucyjnej”

Naczelną wartością dla Constanta jest wolność jednostki. Wolność dla Constanta ma dwa wymiary: wolność od i wolność do. Wolność od - to wolność od przymusu i bezprawia; i wolność do - to wolność do swobodnego wyrażania opinii, do swobodnego dysponowania swoim majątkiem, wolność do nietykalności osobistej, wolność do publikowania swoich poglądów, do zrzeszania się. Wolność ta ma wymiar głębszego charakteru, niż jak to było u wcześniejszych myślicieli. Wolność objawia nam się jako określone prawo podmiotowe jednostki, przysługujące jej z racji swojego urodzenia. Ze szczególną sympatią Constant darzył wolność do wyrażania swojej opinii - O społeczeństwie demokratycznym, o ustroju wolnościowym świadczy w szczególności wolność prasy, stanowi ona przesłankę zaistnienia wolności w innych fragmentach życia społecznego. Posługiwanie się przymusem w sferze ideologii uderza w wolność jednostki. Jednostka powinna mieć prawo do wyrażania swoich poglądów.

Beniamin Constant zaproponował podział władzy - różniła się ona znacznie od znanego wzorca monteskiuszowskiego.

Constant podzielił władzę na 6 stopni:

1. władza reprezentacji trwałej - dożywotnio mianowani arystokraci

2. władza reprezentacji opinii - posłowie wybierani w wyborach cenzusowych,

3. władza królewska - król ma panować a nie rządzić,

4. władza wykonawcza - należała do ministrów,

5. władza sądowa,

6. władza municypalna - samorządowa.

Władza wykonawcza miała należeć do ministrów i organów samorządowych. Uzasadnienie władzy municypalnej tkwiło u Constanta w jego ogólnym pojęciu wolności. Kierownictwo sprawami całego narodu - stwierdzał - należy do wszystkich, tzn. do reprezentacji całego narodu. Ale o tym, co dotyczy tylko jego części, może decydować tylko ta część, podobnie jak to, co wiąże się z jednostkami, powinno być pozostawione jednostkom. Dlatego nie może być mowy o jakimś stosunku zależności władzy lokalnej od władzy wykonawczej. Gdyby ta ostatnia mieszała się do spraw samorządu, naruszałaby swoje uprawnienia.

87.LIBERALIZM SCEPTYCZNY WOBEC DEMOKRACJI

88.JOHN STUART MILL (1806-1873) str. 229

Był synem Jamesa Milla, jednego z radykalnych filozofów-utylitarystów, ściśle związanym z nauką Benthama. Sam odebrał bardzo głębokie i rozległe wykształcenie.

Dzieła: esej „O wolności”, „Rozważanie o rządzie reprezentacyjnym”, „Utylitaryzm”.

Był przedstawicielem liberalizmu sceptycznego (demoliberalizmu). Naczelnym pojęciem dla Milla było pojęcie wolności. Ową wolność Mill interpretuje odmiennie niż inni jego przedstawiciele. Wolność dla Milla to wewnętrzna sfera świadomości. Na ową wolność składają się trzy czynniki:

1. wolność sumienia, czyli wolność myśli i uczucia,

2. swoboda gustów i zajęć - opracowanie planu naszego życia zgodnie z naszym charakterem, wolność do działania jak nam się podoba pod warunkiem ponoszenia konsekwencji za nasze postępowania,

3. swoboda do zrzeszania się jednostek - swoboda do łączenia się w każdym celu nie przynoszącym szkody innym.

Pisał: jeżeli cała ludzkość, z wyjątkiem jednego człowieka, myśli to samo i tylko ten jeden człowiek byłby odmiennego zdania ludzkość by była równie uprawniona do narzucania mu milczenia co on, gdyby miał ku temu władzę, do zamknięcia ust całej ludzkości”. Nikt nikogo nie może do niczego zmuszać.

Wolności zaczyna jednak zagrażać poważne niebezpieczeństwo. Mill twierdził, że zagrożeniem może być całe społeczeństwo. To cale społeczeństwo może tyranizować jednostkę, jego umysł. To całe społeczeństwo trafia w wewnętrzną sferę świadomości, Mill nazywa to tyranią większości. Owa większość posługuje się różnymi technikami aby zniewalać umysły jednostek. Posługuje się takim tendencyjnym narzędziem jakim jest opinia publiczna. W jaki sposób zabezpieczyć ową opinię? Najlepszym sposobem, wg Milla, jest ustanowienie rządu reprezentacyjnego. Rząd reprezentacyjny oznacza, że „cały naród wykonuje z pośrednictwem deputowanych, wybieranych okresowo, władzę najwyższej kontroli”. Mill stwierdza, ze owy rząd reprezentacyjny ma dbać o autonomię jednostki. W systemie reprezentacyjnym są najbardziej widoczne pragnienia jednostek.

89. A.De Tocqueville - demoliberalizm i liberazliz sceptyczny
Swoje poglądy na temat wolności i demokracji zawarł w traktacie „O demokracji w Ameryce” (dwa tomy). Uważał, że:

• demokracja prowadzi do uniformizacji (zjawiska upodobniania się zachowań członków społeczeństwa globalnego, zachodzącego pod wpływem różnych procesów społecznych) społeczeństwa, nie można jej zatrzymać;

• ratunku należy szukać w społeczeństwie amerykańskim, które jest zaangażowane, ma swój cel; w Ameryce demokracja ma szansę przetrwać, bo tam ludzie od młodości kreują się na liderów;

• gdy istnieje carat, nie ma możliwości rozwoju liderów.

Tocqueville - prorok społ. masowego; demokracja - nie tylko forma rządów, wpływa też na idee, uczucia; d. musi istnieć w świadomości politycznej i pr. społcz.; p. musi stworzyć organizację scentralizowaną, równolegle do demokracji; demokracja - formalna równość wobec pr., wpływ mas na rządzenie; ingerencja p. jest procesem nieuchronnym; te same instytucje pr. mogą służyć rónym celom i różnym klasom społ.; Ochrona przed tyraniom: decentralizacja administawcji na rzecz samorządu; nowa elita zawodowa i intelektualna w miejsce arystokr.; podniesienie wartości moralnych ponad politykę; Religia spaja społ. i stabilizuje p.;

90. Proudhon - anarchoindywidualizm

Był głównym przedstawicielem anarchizmu indywidualistycznego. Wychował się w kręgu luminarzy francuskiego socjalizmu utopijnego. Był autorem wielu prac, m.in.: „Co to jest własność” oraz „System sprzeczności ekonomicznych albo filozofia nędzy”. U podstaw poglądów Proudhona tkwiła teza, iż istniejące współcześnie stosunki własnościowe nie dają się pogodzić z zasadami sprawiedliwości i wolności. W kapitalistycznej własności widział władzę, którą przypisuje sobie właściciel w stosunku do rzeczy nazwanej jego imieniem, prawo do wolnego korzystania z cudzego dobra i cudzej pracy. Taka własność jest kradzieżą i źródłem wszelkiego wyzysku. Robotnik nie może za swe wynagrodzenie odkupić produktu, który wytworzył swą pracą, gdyż część wytwórców tej pracy przywłaszczają sobie właściciele. Proudhon pragnął zastąpić istniejący system systemem mutualistycznym, przewidującym świadczenie wzajemnych usług na podstawie wolnej umowy autonomicznych jednostek. Droga do sprawiedliwego ustroju miała w szczególności prowadzić przez zniesienie pieniądza oraz zorganizowanie sfery obiegu i podziału dóbr. Pieniądz to jedno z głównych narzędzi wyzysku pracy (tworzy on dochody bez pracy, kosztem pracy cudzej). Proudhon proponowała utworzenie banku wymiany, który przyjmowałby wszystkie dostarczone mu towary, określał ich wartość i następnie wydawał bony wymiany, będące podstawą dokonania zakupu potrzebnych towarów. Drugim celem banku miało być udzielanie robotnikom bezprocentowego kredytu w środkach produkcji i przedmiotach powszechnego użytku. Filozofia nędzy skłaniała Proudhona do tezy, że wolność i sprawiedliwość będą przywrócone, kiedy przymus państwowy ustąpi miejsca stosunkom umownym w społeczeństwie równych obywateli (społeczeństwie zrzeszonym w wolnych gminach, tworzących ustrój federacyjny). Obiektywnie prezentował interesy tej klasy, z której sam się wywodził, tj. drobnomieszczaństwa. Jego anarchizm spełniał tę samą funkcję, co nurty reformistyczne w ruchu robotniczym. Jego filozofia nędzy została wykpiona przez Marksa w pracy pt. „Nędza filozofii”, demaskując szkodliwość anarchizmu w procesie tworzenia frontu walki z ustrojem burżuazji.

91. Bakunin - anarchizm kolektywistyczny

Aktywny działacz ruchu antydespotycznego. Poglądy Bakumina były bardzo złożone - pozostawał on pod urokiem pism Proudhona, ale był także inspirowany przez ruch rosyjskich rewolucyjnych demokratów oraz lewicę heglowską. Teorię swego anarchizmu wyłożył w pracach: „Bóg i państwo”, „Niemieckie cesarstwo bata i rewolucja społeczna” oraz „Państwo i anarchia”. Bakunin odrzucił tezę Proudhona o potrzebie utrzymania własności prywatnej, przeciwstawiając jej postulat kolektywizmu, tzn. uspołecznienia środków produkcji. Jego ideałem było połączenie jednostek w grupy wytwórcze, a tych z kolei w większe grupy terytorialne, które by wspólnie prowadziły produkcję. Bakunin żądał zniesienia praw dziedziczenia własności. Bakunin identyfikował państwo z aparatem przemocy, wykluczając sytuację, w której ten aparat mógłby reprezentować interesy mas (w warunkach socjalistycznych w postaci dyktatury proletariatu). Bakunin wyobrażał sobie inaczej niż jego poprzednik (Proudhon), urzeczywistnienie anarchio-kolektywistycznego społeczeństwa. Odrzucał ideę stopniowania przemian, opowiadał się za natychmiastowym zniesieniem państwa. Wierzył w możliwość żywiołowego rozwoju rewolucji po wybuchu wywołanym przez tajną organizację spiskową. Rewolucję utożsamiał z terrorem.

92. Kropotkin - anarchokomunizm

Twórcą tego kierunku był P.A.Kropotkin, rosyjski myśliciel i działacz polityczny (długoletni więzień caratu). Anarchokomunizm głosił połączenie zasady bezwzględnej wolności jednostki z ideą komunizmu gospodarczego. Przez gospodarczy komunizm rozumiano wspólną własność środków produkcji, jak i dóbr konsumpcyjnych. Kropotkin wyobrażał sobie przyszłe społeczeństwo jako związek wolnych, samorzutnie zrodzonych stowarzyszeń produkcyjnych. Sądził, że w stowarzyszeniach tych znajdzie urzeczywistnienie zasada zgodności interesów jednostki z interesami społecznymi. Chciał osiągnąć to, by wysiłki wszystkich uczynić solidarnymi w celu zagwarantowania wszystkim możliwego dobrobytu, a równocześnie zachować dotychczasowe zdobycze w zakresie wolności indywidualnej (rozszerzając ją o ile tylko się da). Podstawowymi zasadami współżycia społecznego w komunizmie miały być kolektywna praca oraz wzajemna pomoc. Kropotkin był pełen wiary w instynkt społeczny mas i ich zdolność do zorganizowania komunistycznego społeczeństwa. Protestował przeciwko akcjom terrorystycznym i twierdził, że rewolucja społeczna musi być wpierw przygotowana przez propagandę i agitację wśród mas.
93. Sorel - sydykalizm vel anarchosyndykalizm
SYNDYKALIZM
negowanie konieczności istnienia p.; syndykaty - własność środków produkcji; podział dóbr; kontrola produkcji; rodzaj związków zawodowych; Georges Sorel - społ. składa się z dwóch przeciwstawnych grup, których interesy są nie do pogodzenia; socj. chcą reformy p.; synd. jego zniesienia; socjal. atakują ludzi przy wł.; synd. samą wł.; mniejszość uświadomiona ma moralne pr. do działania w imieniu nieuświadomionej większości;

Syndykalizm, nazywany przez przeciwników także anarchosyndykalizmem, był kierunkiem społeczno-politycznym, który rozwinął się w ostatniej dziesiątce lat ubiegłego stulecia.

94. Socjalizm utopijny - Owen, Fourier, Saint-Simon

Socjaliści utopijni krytykowali kapitalizm, odkrywali jego wady i sprzeczności. Pełni byli wiary w lepszą przyszłość ludzkości. Głosili idee demokracji politycznej i społecznej. Poglądy ich przepajały elementy fantazji i utopii, nie potrafili stworzyć ani precyzyjnego obrazu przyszłego społeczeństwa, ani tym bardziej wskazać dróg, które by do niego zaprowadziły. Ze swymi apelami zwracali się do wszystkich klas mając nadzieję, że staną się one promotorami socjalistycznych przemian. Najwybitniejszymi przedstawicielami byli:

Claude Henri Saint-Simon: przeprowadził ostrą krytykę ustroju kapitalistycznego. Źródła współczesnego zła upatrywał w braku oświecenia ludu. Podkreślał wielką rolę nauki i techniki, gardził prawnikami i filozofami. Uważał, że przyszłość społeczeństwa ukształtują ci, którzy tworzą realia gospodarcze: uczeni-technicy i przemysłowcy. Był zwolennikiem historyzmu w ujmowaniu przemian społecznych. Sformułował słynne prawo trzech stadiów rozwoju umysłu ludzkiego (teologicznego, metafizycznego i pozytywnego).

Chciał przebudować ustrój społeczny - usunąć wady systemu kapitalistycznego przez wprowadzenie racjonalnej organizacji produkcji i stworzenie społeczeństwa industrialnego. Występował przeciwko koncepcji rewolucyjnych przeobrażeń społecznych, które są szkodliwe dla rozwoju produkcji. Uważał, że przekona warstwy oświecone i posiadające o swojej słuszności.

System industrialny powinien być urzeczywistniony w interesie ludu, ale bez jego udziału. Los ludu ulegnie zasadniczej poprawie, gdy władzę przejmą robotnicy i bankierzy.

Charles Fourier: krytykował anarchię produkcji - źródło kryzysów ekonomicznych, społecznych i politycznych. Przyczyną zła jest rozdrobnienie własności oraz pasożytnictwo handlu. Chciał wprowadzić ustrój oparty na uspołecznieniu środków produkcji. Był autorem swoistej filozofii historii. Całe dzieje ludzkości przedstawił jako ciągły ruch postępowy.

Stwierdzał, że kapitalizm to ustrój występny. Stworzył koncepcję idealnego ustroju pozbawionego wszelkiego przymusu. Każdy miałby w nim prawo do pracy a zarazem wolność jej wyboru. Podział dochodów dokonywałby się stosownie do wkładu pracy i talentu.

Droga do urzeczywistnienia tego ustroju prowadziła przez propagandę i perswazję. Fourier nie uwzględniał jednak antagonizmów we współczesnym społeczeństwie i nie wyodrębniał proletariatu jako podstawowej siły społeczeństwa kapitalistycznego.

Robert Owen: uważał, że człowiek jest wytworem środowiska, że można go zmienić zmieniając jednocześnie otoczenie. Jeżeli ludzie są źli i popełniają przestępstwa, to winien jest temu ustrój społeczny, w którym żyją i działają. Należy tak przebudować środowisko, wychowanie i życie ludzi, aby wpoić im przeświadczenie, że szczęście każdego może być zapewnione tylko w takim stopniu, w jakim wzrasta szczęście innych (nowa koncepcja utylitaryzmu). Należy dążyć do zniesienia podziałów klasowych między ludźmi.

Owen opowiadał się za stworzeniem ustroju komunistycznego. Społeczne władanie środkami produkcji zapewni najlepszą organizację społeczeństwa, w którym zapanuje wolność i sprawiedliwość. Sprawa wychowania i kształcenia powinna się znaleźć w ręku państwa. Proces przeobrażenia stosunków społecznych w kierunku komunistycznym ma być dokonany drogą przekonywania i dobrego przykładu (eksperymentu). Owen pokładał nadzieje głównie w inicjatywie klas posiadających i oświeconych.

95. Marksizm - Marks i Engels

Marks & Engels - idea jest przeniesiona do głowy człow.; świat stanowi jedną całość; Materializm - metoda badania dialektyczna (anty metafizyczna); filozofia poza objaśnianiem świata powinna go zmieniać; świat jest w ciągłym ruchu; powszechny związek; Pr. rozwoju - przechodzenie zmian ilościowych w jakościowe, z jakościowych w ilościowe; walka przeciwieństw - treść rozwoju; pierwotność materii, wtórność świadomości; pr. świata w całości poznawalne; nie potrzeba żadnego ducha świata; Materializm Historyczny - społ. jest takie jeki sposób produkcji; zmiana produkcji w zmianie w siłach wytwórczych, co powoduje zmianę narzędzi pracy, rozwój sił wytwórczych powoduje zmianę w stosunkach produkcji; Ekonomiczne podłoże rewolucji społ. - konflikt między starymi stosunkami produkcji i nowymi sii wytwórczymi; świadomość ludzi zmienia się wraz z ze zmianą ustroju ekonom. i formami produkcji; 3 sfery życia społ.: baza, nadbudowa, świadomość społ.; walka klas prowadzi do dyktatury proletariatu, jako przejście do zniesienia klas; walka klas - siła napędowa społ.; Państwo i Prawo - instrument panowania jednych klas nad innymi; cechą p. opartego na wyzysku jest istnienie wł. pub. Pr. bez aparatu przymusu jest niczym; odzwierciedla wolę rządzącej klasy; Rewolucja - o władzę, bo nikt nie ustąpi dobrowolnie; każda walka klas prowadzi do rewolucji; rola jednostki - prowadzenie mas, ale bez kultu jednostki;
96. Reformizm i rewizjonizm

97. Lassalle

Niemiecki działacz socjalistyczny, w młodości współpracownik Marksa i redagowanej przezeń „Nowej Gazety Reńskiej”. Wybitny organizator, doprowadził w 1863r. do utworzenia Powszechnego Niemieckiego Związku Robotniczego. Głosił koncepcję socjalizmu państwowego, opierając się na założeniu, że państwo stanowi ponadklasową organizację całego społeczeństwa, która służy dobru powszechnemu. Twierdził, że klasa robotnicza powinna skłonić państwo do wykonywania jego naturalnych zadań. Lassalle odrzucał marksowską teorię rewolucji socjalistycznej i przekonywał, że najskuteczniejszym środkiem zmiany warunków życia klasy robotniczej jest zorganizowanie robotniczych zrzeszeń wytwórczych, które stopniowo zastąpią przedsiębiorstwa kapitalistyczne. Ideologia Lassalle'a zaciążyła na niektórych sformułowaniach tzw. programu gotajskiego, uchwalonego w 1875r. na zjeździe Socjalistycznej Partii Robotniczej Niemiec.

98. Bernstein

Twórca i główny teoretyk rewizjonizmu. Rewizjonizm - pokojowe przejście od kapitalizmu do socjalizmu. Występował z postulatem rewizji marksizmu. Poddawał krytyce marksowską teorię rewolucji. Wypowiedział się przeciwko idei dyktatury proletariatu. Zalecał partii prowadzenie działalności przede wszystkim reformatorskiej. Wydał książkę „Zasady socjalizmu i socjaldemokracji zawierającą pełny wykład jego doktryny. Punktem wyjścia w doktrynie była krytyka (rewizja) zasadniczych założeń teorii marksowskiej. Teza o możliwości likwidacji wyzysku w ustroju kapitalistycznym stanowiła rewizję samego jądra teorii Marksa. Jedną z zasadniczych konkluzji ideologii rewizjonistycznej jest wzrost standardu życia i demokratyzacji burżuazyjnego systemu politycznego, który prowadzi do złagodzenia walki klasowej. Za podstawowy wyróżnik świadczący o pozycji ekonomicznej i socjalnej jednostki w społeczeństwie przyjmował wysokość osiągniętego dochodu. Przypisywał dużą wagę do sprawy zniesienia produkcji towarowej i stosunków pieniężnych. W myśl jego poglądów, proporcjonalny do nakładów pracy podział dóbr materialnych będzie się dokonywał za pomocą bezpłatnego użytkowania. Główna myśl Bernsteina brzmiała: stopniowa likwidacja kapitalistycznego wyzysku w połączeniu z rozbudową pierwiastków doprowadzi do przekształcenia kapitalizmu w socjalizm bez konieczności gwałtownego przewrotu. Ruch robotniczy powinien walczyć o miejsca w parlamencie i mandaty w samorządzie terytorialnym. W dziedzinie ekonomicznej partia socjaldemokratyczna powinna dążyć do polepszenia warunków pracy i podniesienia stopy życiowej robotników. Odrzucał marksowską dialektykę. Rewizjonizm Bernsteina pozyskał wielu zwolenników. Rewizjonizm zrodził ostre walki frakcyjne w poszczególnych partiach i długoletnie spory teoretyczne o drogi wiodące do socjalizmu. Teoretycznego rozgromienia rewizjonizmu będzie próbował dokonać leninizm.

99. Kautsky

100. Pozytywizm prawniczy

Był dominującym w 2 połowie XIX w. i początkach XX w. kierunkiem w prawoznawstwie. Wyrastał na bazie pozytywistycznego typu myślenia, pozytywistycznej filozofii oraz w klimacie rehabilitowania państwa i systemu prawnego jako głównych narzędzi zapewniających stabilizację życia społecznego. Doktryna ta skrystalizowała się w ogniu walki z koncepcjami prawnonaturalnymi. Później jednak doktryna prawna łatwo mogła być wykorzystana przez przeciwników kapitalizmu. Pozytywizm musiał więc odrzucić teorie prawa natury. Pozytywizm wyrósł również jako negacja szkoły historycznej w prawoznawstwie. Głównymi cechami pozytywizmu prawniczego był dogmatyzm i formalizm. Dogmatyzm przejawiał się w programowej apolityczności oraz w głoszeniu metafizycznego ahistoryzmu. Formalizm ciążył na idealistycznym traktowaniu pojęć prawnych i całego sytemu prawa. Wspólnym elementem koncepcji pozytywistycznych było to, że uważały one za prawo tylko ten zespół norm, które w tej lub innej formie stanowiła suwerenna organizacja państwowa. Pozytywizm rozwinął w prawoznawstwie metodę formalno-dogmatyczną (logiczno-językową), odrzucając jednocześnie programowo lub spychając na dalszy plan inne metody stosowane już uprzednio w prawoznawstwie (takie jak metoda socjologiczna, historyczna, prawnoporównawcza). Pozytywizm prawniczy rowijał się w dwóch nurtach: anglosaskim i kontynentalnym. Pozytywizm anglosaski należał do wcześniejszych. Pozytywizm kontynentalny najbardziej rozwinął się w Niemczech.

101. Austin - jurysprudencja analityczna

Prawnik, adwokat i przez krótki czas profesor Uniwersytetu Londyńskiego. Uchodzi za ojca pozytywizmu. Jego najważniejsze dzieło to „Wykłady o jurysprudencji” - wydane pośmiertnie. Chciał stworzyć ogólną naukę o prawie, która traktowałaby o cechach prawa jako takiego. Starał się przede wszystkim analizować pojęcia prawne. Jedną z najważniejszych tez Austina była teza, że przedmiotem nauki prawa jest prawo pozytywne, a nie naturalne, boże czy inne. Prawo pozytywne definiował jako rozkaz suwerena poparty sankcją. Określał suwerena w danym społeczeństwie jako osobę, której zwyczajowo okazywany jest posłuch w społeczeństwie i osoba ta nie ma nawyku posłuszeństwa wobec nikogo innego. Podkreślał, że z punktu widzenia nauki prawa pojęcie suwerena nie może być łączone z określeniem legalny bądź nielegalny. W rzeczywistości uważał, że suweren nie może tworzyć prawa dowolnie. Zwracał uwagę na racjonalizm ustawodawcy (suwerena), a także na takie czynniki, jak racjonalna kalkulacja i opinia publiczna, które ograniczają suwerena. Recepcja Austina prowadziła do wyeliminowania z nauk prawnych zdań oceniających.

102. Ihering - pozytywistyczny cel prawa

Był wybitnym znawcą prawa rzymskiego. Miał ambicję uczynienia z prawoznawstwa nauki takiej, jak nauki przyrodnicze. Pierwszym jego celem było zwrócenie uwagi na pojęcia prawne. Mówił, że prawa rzymskiego nie sposób zrozumieć bez znajomości realiów społecznych. Podkreślał, że ze względów dydaktycznych praktyczne jest przedstawienie prawa jako konstrukcji logicznej, ale nie ma to wiele wspólnego z realiami życia. Twierdził, że dla rozumienia prawa zawsze należy zadać pytanie o cel normy prawnej. Każda norma prawna jest efektem jakiejś potrzeby społecznej, jakiegoś celu, który należy uznać za twórcę prawa. Cel ten (interes) nie jest celem indywidualnym ustawodawcy, ani idealnym, ani ponadczasowym. Zmienia się zależnie od sytuacji społecznej. Uważał, że celem będącym u źródeł prawa jest istnienie społeczeństwa. Prawo jest formą zapewnienia istnienia społeczeństwa, a społeczeństwo w tym celu tworzy państwo. Definiował prawo jako: prawo są to reguły stworzone przez przymus państwa w celu zabezpieczenia warunków życiowych społeczeństwa. Według niego każda norma prawna jest nie tylko normą wiążącą w wyniku stosowania przymusu państwowego, ale także wyrazem potrzeb społeczeństwa (historycznie zmiennych). Nadał pozytywizmowi kierunek socjologiczny. Przedmiotem zainteresowania Iheringa było nadal prawo pozytywne, historycznie uwarunkowane, ale rozpatrywane w kontekście jego społecznego funkcjonowania. Twierdził, że pojęcie prawa jest pojęciem dwoistym, obejmującym z jednej strony cel, z drugiej strony środek do jego osiągnięcia. Domagał się realistycznego spojrzenia na prawo (nie sprowadzania prawa do treści ustaw). Za najlepszą szkołę poszanowania prawa uważał obronę posiadania i własności, czyli prawo cywilne.

103. Jellinek - pozytywizm kontynentalny
- pozytywizm prawniczy

Def.społ- ogół ujawniających się w świecie zewnętrznym psychologicznych związków między ludźmi

Def. Prawa- regulujący zew zachowanie się ludzi względem siebie zespół norm, ustanowionych przez uznany autorytet zew przestrzeganie zagwarantowane przez siłę wyższą 2 ustrój→ podział władzy

PAŃSTWO=SPOŁ+WŁ SUW+TERYT. Funkcja państwa- bronić jednostk, teryt, pozycji w stosunkach zew, działalność prawotwórcza 3 koncepcja psych- norma obowiązuje tz że jest zdolna do oddziaływania na człowieka gwarancja człowieka

104. Rasizm i darwinizm - Gobineau, Chamberlain, Gumplowicz, Spencer

Gobineau: Twórca nowożytnej teorii społeczeństwa opartej na koncepcji ras, sformułował rasistowska „filozofię dziejów”. Słynne dzieło: „Szkice o nierówności ras ludzkich”. Według niego jedynym czynnikiem tłumaczącym rozwój czy dekadencję społeczno-kulturową jest czystość rasowa lub rodzaj aliażu rasowego danego społeczeństwa. Tylko przy tym założeniu można wyjaśnić bieg ludzkich dziejów. Rozwój społeczeństwa zależy od czystości rasy i jego wrodzonych zdolności. Dawniej już nastąpił podział ludzkości na rasy: biała, żółtą i czarną. Rasa biała aryjska składała się z wysokich blondynów o niebieskich oczach z następującymi cechami psychicznymi: mała zmysłowość, wysoki stopień inteligencji, energia, talent organizowania świata wewnętrznego i zewnętrznego, poczucie honoru, bezinteresowność, odwaga, zmysł ładu i harmonii (rasa biała to rasa panów, urodzonych rządców, twórców i moderatorów politycznego porządku). Rasa żółta to rasa męska. Cechy: średni wzrost i ciemne oczy, wytrwałość, trzeźwość, praktyczność, brak fantazji, przeciętna inteligencja (jest to rasa urodzonych kupców). Rasa czarna to rasa kobieca. Cechy: zmysłowi, obdarzeni fantazją i wybitnymi uzdolnieniami estetycznymi, niezdolni do organizowania procesów wewnętrznych i zewnętrznych, mało twórczy, słabi wolą. Tylko rasa biała uczestniczyła w przyszłość jako czynnik tworzący wysokie formy kultury i politycznej dojrzałości.. Twierdził, że historia jest historią mieszania się ras. Uważał, że jedynie Chiny i Indie zachowały ludność rasowo nieskazitelną, co tłumaczyłoby niezmienność kultury i instytucji w tych krajach. Gobineau dowodził, że Słowianie to ludy zdegradowane, najbardziej rasowo wymieszane. Uzyskał w Niemczech wielką popularność, przełożono jego traktat na język niemiecki, założono stowarzyszenie miłośników Gabinetu, utworzono muzeum jego imienia.

Chamberlain: Naturalizowany w Niemczech syn angielskiego admirała. Został uznany za jednego z głównych „proroków” III Rzeszy. Jego podstawowe dzieło to „Podstawy XIX wieku”. Historia nigdy nie była nauką, jej ducha można poznać intuicyjnie, przeżywając przeszłość. Twierdził, że historia musi być oceniana z punktu widzenia wartości współczesnych piszącemu. W swoim wykładzie podziałów rasowych kładł mocniejszy niż Gobineau akcent na element psychiki ludzkiej „badał typy, a nie gatunki”. Według niego rasa nie jest niczym innym jak „upostaciowionym człowieczeństwem”. Większość ludzi nie ma nie ma w ogóle rasy i żyje w chaosie, gdyż pozbawiona jest świadomości więzów rasowych. Według Czemberlaina dziewiętnastowieczna cywilizacja jest syntezą i stanowi najwyższe uogólnienie wcześniejszych kultur - dorobku Greków, Rzymian, Żydów i Teutonów. Grecy nauczyli ludzi kochać filozofię, poezję i sztukę. Rzymianie stworzyli imperium, byli fundatorami idei obywatelstwa i społecznego hierarchicznego ładu. Żydzi dali ludzkości judaizm, a w konsekwencji chrześcijaństwo. Głównym wrogiem przyszłości Niemiec pozostała rasa żydowska, odpowiedzialna za wszystkie klęski i katastrofy w dziejach. O sukcesie misji niemieckiej zadecyduje skuteczność środków, które zostaną zastosowane w śmiertelnym starciu z Żydami. Do tezy tej skwapliwie nawiąże hitlerowska propaganda, wykorzystując jako uzasadnienie dyskryminacji i eksterminacji innych narodów (mniej wartościowych rasowo).

Gumplowicz: Wybitny socjolog i prawnik. Studiował prawo w Krakowie i Wiedniu. U podstaw socjologii Gumplowicza tkwiła darwinowska teoria walki o byt, tzn. darwinizm społeczny. Podkreślał, że wynik walk w społeczeństwie zależny od organizacji walczących grup. Za podstawowe prawo rozwoju społecznego uznawał tendencje samozachowawcze jednostek i grup społecznych, a za zasadniczy proces społeczny - walkę między grupami. Utożsamiał walkę różnych pod względem etnologicznym grup z walką ras. Ujmował rasę jako historyczną zbiorowość etniczną. Twierdził, że walka ras, prowadzona pierwotnie przez hordy i gromady ludzkie w celu podboju obcych grup, przekształciła się później w walkę między państwami, a wewnątrz nich w walkę między stanami i klasami społecznymi. Na tej podstawie rozwinął swą słynną teorię podboju, za pomocą której tłumaczył genezę i istotę państwa. Jego prace przyczyniły się do rozwoju myśli socjologicznej w początkach XX w. i wpłynęły za rozwój prawoznawstwa.

Spencer: Angielski filozof i socjolog. Dokonał wzbogacenia socjologii o determinizm społeczny oraz teorię ewolucjonizmu. Determinizm wyrażał się w traktowaniu społeczeństwa jako części przyrody i interpretowaniu jego rozwoju z punktu widzenia działania w nim praw i zależności typu przyrodniczego. Społeczeństwo jako żywy organizm przyrody podlega prawom ewolucji. Spencer był liberałem. Twierdził, że istotną cechą współczesnego typu industrialnego społeczeństwa jest wolność osobista jednostki (prawo równej wolności). Polega ono na tym, że każdy człowiek ma prawo czynić wszystko to co chce, pod warunkiem, że nie naruszy takiego samego prawa innego człowieka. W związku z tym Spencer wyliczył, czego państwo nie powinno robić. Państwo nie powinno: 1) interweniować w ekonomię - narusza to wolność jednostki; 2) zakładać kościoła państwowego - równałoby się to w ograniczeniu prawa obywateli di wyboru wiary; 3) pomagać ubogim - narusza to prawo doboru naturalnego; 4) kierować oświatą, posiadać kolonii, zajmować się emisją pieniądza. Zdobył wielu zwolenników wśród mieszczaństwa średniego oraz wśród ludności krajów zależnych. Był bardzo popularny m.in. na ziemiach polskich.

105. Solidaryzm - Duguit

Profesor prawa w Bordeaux, zajmował się prawem publicznym. Próbował przezwyciężyć pozytywizm prawniczy przez odwołanie się do socjologii i teorii społeczeństwa. Swoje poglądy wyłożył w opublikowanym dziele „Państwo, prawo obiektywne i prawo pozytywne”, rozwijał je w wielu późniejszych publikacjach „Prawo społeczne, prawo indywidualne i przeobrażenie państwa”. Jego punktem wyjścia była krytyka abstrakcyjnych pojęć prawnych, np. takich jak: suwerenność, osoba prawna, własność, wolność jednostki. Jego zdaniem wszystkie te pojęcia są fikcjami prawnymi. Realną rzeczywistością jest nie suwerenne państwo, ale społeczeństwo. Człowiek żyje w społeczeństwie, a organizacja społeczeństwa oparta jest na solidarności jednostek. Społeczeństwo to wytwarza pewne reguły, które są wyrazem solidarności społecznej. Każda jednostka społeczna ma pewną funkcję do spełnienia w społeczeństwie. Duguit protestował przeciw pojęciu prawa podmiotowego, przeciw stwierdzeniu, że jednostce przysługują jakieś prawa. Z faktu, że człowiek jest istotą społeczną, Duguit wyciągnął wniosek, że jednostka podlega pewnym regułom, które wyrażają solidarność społeczną. Według jego teorii reguła jest niezmienna, jest wyrażeniem solidarności (zmienna i zależna od okoliczności może być jej treść). Prawo jest sprecyzowanym przez rządzących w normach prawnych obowiązkiem solidarności, którego treść może się zmieniać zależnie od etapu rozwoju społecznego. Teoria Duguit mogła być odczytywana w dwojaki sposób. Z jednej strony była ona próbą ograniczenia suwerenności państwa, pokazania społecznej funkcji państwa. Z drugiej strony słabo broniła jednostkę przed podporządkowaniem ogółowi. Ważnym elementem było stwierdzenie, że prawo jest społecznie ze swojej istoty, wykluczało to traktowanie prawa jako np. elementu panowania klasowego. Teoria ta głosiła, iż samo państwo jest przejawem solidarności ludzkiej, że służy wyłącznie koniecznej realizacji obiektywnej reguły. Elementy solidaryzmu społecznego były nieobce doktrynie faszyzmu.

106. Polska myśl polityczno-prawna w latach 1865-1939
Od pozytywizmu do ideologii narodowej. Klęska powstania styczniowego. Należy podnieść oświatę i naukę, zwalczać ciemnotę i niefrasobliwy stosunek do sprawy produkcji. Po 1864 roku nastąpiło włączenie do narodu mas chłopskich i robotniczych. Naród polski to przedsiębiorstwo wzorowane na przedsiębiorstwie kapitalistycznym.

Konserwatyści widzieli w narodzie naród powstały historycznie. Władczą siłę narodu stanowią połączone siły ziemiaństwa, burżuazji, intelektualistów. Sprawę chłopską uważali definitywnie rozwiązaną aktami uwłaszczeniowymi. Na ziemiach historycznych polskich istnieje tylko jeden naród - naród polski.

Myśl państwowa w II Rzeczypospolitej - koncepcje realistyczne (psychologiczna i socjologiczna). Konserwatyści galicyjscy i endecja - idea monarchii.

SDPiL odrzucała hasło niepodległości Polski, nie uznawała idei prawa narodów do samostanowienia. Zamykanie się poszczególnych narodów w dziale państwa, grozi rozproszeniem rewolucyjnych sił proletariatu. Zwycięstwo rewolucji socjalistycznej rozwiąże kwestię narodową.

PPS - niepodległość to warunek urzeczywistnienia socjalizmu w Polsce. Celem była Polska republikańska, demokratyczna. Chcieli jednoizbowego parlamentu, szerokich praw i wolności obywatelskich.

Ruch ludowy- żądali ustroju republikańskiego i parlamentarnego, jednoizbowego sejmu, szerokiego katalogu praw i obowiązków obywatelskich.

Narodowa demokracja - Roman Dmowski, widział racje polskie w sferze wierności zasadom narodowym a nie państwowym. Idea pełnej niepodległości Polskiej pojawiła się dopiero po upadku caratu w 1917 roku.

Obóz Piłsudczyków - elementem spajającym naród jest więź rasowa, naród może działać tylko przez państwo. Państwo to jedyna postać, w której naród przestaje być bezkształtną masą, a staje się przedmiotem twórczego działania.

Chadecja - domagała się ochrony wyznania przez państwo, praw politycznych dla duchowieństwa, katolickiego systemu wychowania itp. idea Polski katolickiej.

107. Konserwatyzm - Szujski, Dobrzyński, Kalinka

108. Nacjonalizm - Popławski, Balicki, Dmowski

Dmowski: Główny teoretyk obozu endeckiego. Stworzył system poglądów nacjonalistyczny, a zarazem antydemokratyczny. Jego podstawowe dzieło to: „Myśli nowoczesnego Polaka”. Dmowski utożsamiał naród z rodzajem przedsiębiorstwa, w którego działalności alfą omegą jest zysk. Naród jest fundamentem państwa. Nacjonalizm endecki uzupełniały rozważania o strukturze narodu polskiego. Według Dmowskiego elementem spajającym naród jest więź rasowa. Grupy rasowo obce nie nadają się do włączenia w naród i wymagają starannej izolacji. Tylko część narodowa jest rzeczywiście narodowa i tylko ona powinna decydować o losach narodu. Tylko prawdziwie narodowi mogą ustanowić cele i zadania przed narodem i państwem. O przynależności do grupy prawdziwych narodowych rozstrzyga swobodne uznanie przez rzeczywiście czujących narodowo. Kierownicza siła narodu miała się uzupełniać w drodze uznania przez wchodzących w jej skład członków. Nacjonalizm Dmowskiego miał też charakter antydemokratyczny. Lud był u niego tylko przedmiotem opieki. Dzięki hasłom integralnego nacjonalizmu i idei państwa narodowego program endecji okazywał nadal spore zainteresowanie dla części społeczeństwa, zwłaszcza bogatych elit i drobnomieszczaństwa.

109.Socjalizm - Barlicki, Ciołkosz, Lieberman

110. Ruch ludowy - Witos

111. Koncepcje polityczne Józefa Piłsudskiego

Geneza programu ustrojowego obozu piłsudczykowskiego była związana z organizacją partii socjalistów jako siłą głoszącą hasło walki zbrojnej. Piłsudski był powiązany z PSS, był „użytkownikiem opinii reprezentanta socjalizmu”. Jego program charakteryzowało zafascynowanie państwem i stałe wzmacnianie kultu idei państwowej. Pojęcie „państwo” było wartością nadrzędną jego obozu (naród może działać tylko przez państwo). Dla Piłsudskiego powstanie odrodzonego państwa było rozwiązaniem sprawy polskiej. Wszystko inne stanowiło konsekwencję uzyskanie niepodległości bytu. Ewolucja ideologii obozu piłsudczykowskiego identyfikowała się z ewolucją polityki polskiej. W pierwszych latach II RP piłsudczycy uznawali ustrój demokracji parlamentarnej. Później coraz częściej akcent padał na żądanie państwa autorytarnego, wspartego o sprawną administrację i karne wojsko. Po zamordowaniu Narutowicza, Piłsudski stwierdził, że w odrodzonym państwie nie nastąpiło odrodzenie duszy narodu. W koronnym dziele piłsudczyków, w Konstytucji kwietniowej została odrzucona zasada zwierzchnictwa narodu. Konstytucja ustalała, że na czele państwa stoi prezydent, który skupia w swej osobie najwyższą i niepodzielną władzę państwową i odpowiada tylko przed Bogiem i historią. Zerwanie z zasadą podziału władz i systemem parlamentarno-gabinetowym doprowadziło do uznania państwa za najważniejszą wartość oraz do odzwierciedlenia poglądu, że państwo jest jedyną formą, w jakiej naród może egzystować. Podstawowym zagadnieniem myśli politycznej Piłsudskiego była sprawa niepodległości Polski. Miał do niej doprowadzić zryw powstańczy oparty na klasie robotniczej. Celem naczelnym tej walki było ustanowienie republiki demokratycznej, natomiast socjalizm należało wprowadzić w drodze parlamentarnych reform. Piłsudski krytykował polski nacjonalizm, który jego zdaniem osłabiał państwo wikłając go w spory narodowościowe. Był przeciwnikiem partii politycznych, uważał że uzurpują sobie prawo do rządzenia.

112. Katolicka nauka społeczna
Kościół trwał na pozycjach wrogich kapitalizmowi i stanowczo odmawiał swej aprobaty dla ustroju liberalno-burżuazyjnego. Grzegorz XVI podkreślał wrogość kurii wobec wszelkiego postępu. Potępił powstanie belgijskie z 1830 r. i powstanie listopadowe. Występował przeciwko nurtowi liberalnemu w katolicyzmie. Ogłosił się obrońcą zasad legitymizmu i potępił rewolucję francuską. Zasadzie suwerenności ludu przeciwstawił zasadę praw nabytych monarchów. Miarą konserwatyzmu Grzegorza XVI był zakaz wprowadzenia na terytorium państwa kościelnego kolei żelaznej i oświetlenia gazowego.

113. Leon XIII, Pius XI, Pius XII
Leon XIII uznał za zgodne z naturą społeczną nierówność i hierarchię. Utożsamiał społeczny podział pracy z podziałem klasowym w społeczeństwie. Skoro podział czynności w społeczeństwie jest koniecznością, to również nieodzowne jest utrzymywanie podziału społeczeństwa na klasy. Papież identyfikował podział klasowy z naturalnymi różnicami w uzdolnieniach ludzkich, ich zdrowiu i zainteresowaniach. Posiadacze dlatego są posiadaczami, że są lepsi i rozumniejsi; ubóstwo jest rezultatem niedostatków moralnych. Likwidacja klas jest z natury niemożliwa, tym samym fatalnie błądzą socjaliści, którzy chcą zmieniać świat. Nie można przecież podejmować walki z bożą naturą. Dążenie do radykalnej zmiany stosunków społecznych stanowi nie tylko gwałt na naturze, ale także grozi zniweczeniem ludzkiego szczęścia.

Wg Piusa XI i jego encykliki z 1929r. ideologia faszystowska stawia państwo na miejscu Boga. Również ideologia nazizmu została poddana krytyce i uznana za niezgodną z religią katolicką. W 1937 r. papież wyraźnie uznał za niezgodne z chrześcijańską wiarą wiązanie religii z rasą i tworzenie obrazu „Boga narodowego”. Wzywając niemieckich katolików do wytrwania w wierze Pius XI podkreślił: „Kto wynosi ponad skalę wartości ziemskich rasę, albo naród, albo państwo, albo ustrój państwa, przedstawicieli władzy państwowej, albo inne podstawowe wartości ludzkiej społeczności, (...) ten przewraca i fałszuje porządek rzeczy stworzony i ustanowiony przez Boga - Człowieka, i daleki jest od prawdziwej wiary w Boga...”.

114. Jan XXIII, Paweł VI i aggiornamento (uwspółcześnienie kościoła)
protest przeciw totalitaryzmowi; krytyka wolnej konkurencji; nadrzędność osoby ludzkiej; Własność - naturalne pr. człowieka; przeciw komunistom; czasem trzeba przenieść własność na p. ale za odszkodowaniem; każdy ma pr. wziąć z własności drugiego rzeczy niezbędne do życia; Praca - powołanie człowieka; pracodawca pośredni (p.) powinien zapewnić pracę wszystkim chętnym; uznanie strajków, o ile nie są polityczne; płaca rodzinna; System - zniesienie nierówności spolł.; życie godne; interwencje p. mają zwiększać wolność działania osób; nie wszystkie potrzeby ludzkie mogą być zaspokojone przez rynek; Jan XXIII - odrzucił zasadę suwerenności ludu (lud nie jest źródłem władzy); wł. pochodzi od Boga; ludzie określają ustrój p.; za demokracją, odział wł., p. prawne; Chrześcijanin nie jest zmuszony do posłuszeństwa pr. sprzecznego z pr. bożym;

115. Jan Paweł II
Papież popierał model demokratyczny gwarantujący równość praw obywatelskich i ochronę praw człowieka, a także zasadę podziału władzy i zasadę państwa prawnego. W encyklice pisał, iż „Kościół docenia demokrację jako system, który zapewnia udział obywateli w decyzjach politycznych i rządzonym gwarantuje możliwość wyboru oraz kontrolowania własnych rządów”. Kościół uczy, że władza musi działać dla dobra wspólnego. Żadna władza, nawet demokratycznie wybrana, nie ma prawa naruszać praw człowieka, które wywodzą się z natury ludzkiej, stworzonej przez Boga. Głosił wyższość prawa Bożego nad stanowionym. Kościół nie utożsamia się ze wspólnotą polityczną, gdyż są one od siebie niezależne i autonomiczne, natomiast gotów jest do współpracy dla dobra ludzi.

encykliki „Redemptor homini” (1979), „Laborem exercens” (1981), “Solicitudo rei socialis” (1988), „Centisimus annus”, a więc w stulecie Rerum novarum (1991), „Veritatis splendor” (1993). Jan Paweł II wykazując tradycjonalizm w kwestiach moralnych i podkreślając, ze Kościół nie może przyjąć liberalnej konstrukcji wolności, położył nacisk na konieczność realizacji miłości bliźniego w sferze gospodarki. podkreślił tak znaczenie pracy jak i wynikające stąd wnioski. Oznaczać to musiało, większą niż zakładano interwencję państwa - „pracodawcy pośredniego”, jak zostało ono określone w „Laborem exercens”. Wzrasta nacisk na potrzebę sprawiedliwości społecznej, a upadek „realnego socjalizmu”.

Dzisiejsze społeczne nauczanie Kościoła jest po upadku „realnego socjalizmu” wymierzone przede wszystkim w konserwatywny neoliberalizm - szczególnie popularny , po części na zasadzie gorliwości neofitów, w krajach postsocjalistycznych.

116. Faszyzm włoski - Banito Mussolini

Faszyzm wywodzi się z języka politycznego, nazwa oznacza ruch polityczny - założony przez Benito Mussoliniego (włoskiego dziennikarza, byłego socjalistę).

początek- fasci di combatimento - ruchy faszystowskie nie reprezentują żadnej grupy, ale interes ogólny, (ścisła hierarchia, różnego rodzaju bojówki), charyzmatyczny przywódca- wierność i posłuszeństwo- rozczarowanie rezultatami wojmy i traktatem wersalski- mało Dalmacji, żołnierze bez pracy, pogarda dla prawdy w sensie zgodności z rzeczywistością, prawda jest o w co się wierzy i czuje, odrzucenie luberaizmu, indywidualizmu, krytyka marksizmu, komunizmu, socjalizmu, jednostka jest niewiele warta- państwo jest dużo, krytyka egalitaryzmu - pochwała elit- tych którzy maja złasi dla państwa, humanizm i pacyfizm wyśmiane- słabość miernot, likwidacja parlamentaryzmu, krytyka religii chrześcijańskiej: zasad miłości bliźniego bliźniego współczucia, NACJONALIZM- własny naród i jego dobro podstawowymi miernikami wartości. Wszystko wszystko dobrze imoralne co służy państwu, RASIZM- moralne prawo do panowania nad niższymi rasami, z natury rasy monopol na kulturę, obiektywny wróg, DARWINIZM społ -w swiecie przyrody zwycieża siła i tak też w świecie ludzi- usprawiedliwianie dążenia do hegemonii, WOJNA- dobrem samym w sobie, pogarda śmierci, GOSPODARKA- nie będzie wolnej konkurencji, zniesienie podziałów klasowych- kontrola państwa, likwidacja bezrobocia, strajków, 8h dzień pracy- obietnica drobnej własności dla każdego, państwo totalne, wódz uosobieniem narodu, wszystkie dziedziny życia kontrolowane, aktywizowanie obywateli, ITALINITA- nawiązanie do tradycji carów rzymskich, prawo zastępione przez siłę i terror

117. Nazizm niemiecki - Adolf Hitler
Filozofia czynu (nie teoretyzowania), tworzona przez przywódców (Mein Kampf Hitlera). Odrzucenie liberalizmu, marksizmu, komunizmu, socjalizmu, humanizmu, indywidualizmu, zasad chrześcijańskich. Jednostka jest podporządkowana wyższym wartościom. Pochwała elit - miernikiem ich powstawania są zasługi dla narodu. Demokracja jest niezgodna z naturą. Państwo jest wszechobecne, stoi ponad jednostkami, całe społeczeństwo jest aktywne. Likwidacja życia politycznego - władzę sprawuje jedna partia. Kontrola światopoglądowa, nawiązanie do tradycji cezarów rzymskich. Prawo jest tworzone przez wodza - zastąpione przez terror.

Opiera się na prymacie danego narodu, rozumianego często na sposób rasowy. Jego radykalizm wyraża się w kulcie siły i gloryfikacji gwałtu w stosunkach wewnętrznych i zewnętrznych, w ekspansjonizmie, w militaryzmie jako podstawie organizacji całości życia narodu, opartej na hierarchii, nominacji i rozkazie, a zatem kulcie wodzostwa, jak również totalitaryzmie, tj. całkowitym podporządkowaniu państwu wszelkich przejawów życia jednostkowego i zbiorowego. Temu skrajnie antydemokratycznemu i antyliberalnemu kierunkowi, którego założenia opracował dawny działacz socjaldemokratyczny i dziennikarz, najbardziej znany kształt nadał Adolf Hitler (1889-1945), nieudany malarz i budowniczy. Kierunek ten dość chętnie przejmował nazwy i pewne tradycje socjalizmu, choć zwalczał i komunizm i socjaldemokrację. W dość wielu punktach okazał się przy tym podobny do stalinowskiej wersji socjalizmu.

118. Komunizm sowiecki - Lenin i Stalin

Lenin - walka z rewizjonizmem; Idealizm - filozofia burżuazji, Materializm - proletariatu; partia - trwała, zachowująca ciągłość organizacja ludzi zajmujących się zawodowo rewolucją; członek partii - włączony w struktury; przyłączenie chłopów, żądanie samostanowienia narodów; państwo - instytucja klasy panującej; komunizm oznacza zniesienie p.; sądzić może każdy; Stalin - totalitarny sys. rządzenia; p. wraz z parią (jedyną) chciało kontrolować całe życie umysłowe; Teza o możliwości zbudowania socjalizmu w jednym kraju;
W walce o władzę po śmierci Lenina w 1924 roku Stalin wyszedł zwycięsko. Umocnił ją i przystąpił od 1928 roku do konsekwentnej rozprawy z przeciwnikami politycznymi, a także likwidacji wszelkich przejawów życia społecznego, które byłoby niezależne od ideologii i woli partii (czyli samego wodza).

Stalinizm był należał do totalitarnych systemów rządzenia - państwo i rządząca (zarazem jedyna) partia zmierzała do kontrolowania gospodarki, zewnętrznych aspektów życia, a co najważniejsze - usiłowała wprowadzić kontrolę nad całym życiem umysłowym, od sztuki po naukę i filozofię. Jedna z niewielu tez Stalina, która była pewną nowością a nie ponownym nawiązaniem do spuścizny Lenina, była ta mówiąca o możliwości zbudowania socjalizmu w jednym kraju, sformułowana dla potrzeb rozprawy z największym wrogiem politycznym Stalina - Trockim.

Stalin głosił również, że wraz z postępem w budowie socjalizmu, następuje zaostrzenie walki klasowej. Teza ta miała uzasadniać brutalne czystki partyjne, likwidację całych klas społecznych (np. niezależnego chłopstwa), eksterminację przeciwników - rzeczywistych i urojonych.

119. Naród, państwo i prawo w faszyzmie i nazizmie - Carl Schmitt.
Carl Schmitt uważał, że myślenie pozytywistyczne, zakładające oddzielenie prawa od polityki, jest nonsensem i ideologicznym usprawiedliwieniem dla demokracji. Państwo miało być wyrazem jedności społeczeństwa, zorganizowanego przeciw wrogom. Państwo ma za zadanie ochronę społeczeństwa i w tym działaniu nie może być niczym krępowane. Wywody Schmitta negowały takie pojęcia, jak legalizm i legitymizm: władza jest porządkiem faktycznym a nie prawnym. Schmitt krytykował wszelkie myślenie o prawie, jeżeli nie dotyczyło ono „konkretnego porządku prawnego”, a ustawowych abstrakcji.

Konkretny porządek prawny w gruncie rzeczy jest "życiem narodu”.

Jeżeli ustawa nie przewiduje karalności danego czynu, ale w odczuciu narodu jest on zbrodnią, to nie może pozostać bez kary (nullum crimen sine poena). Głoszony program „nowej nauki prawa” miał zrywać z formalizmem i liberalizmem, a także z prymatem praw i wolności jednostki. Nie ma praw, które przysługiwałyby jednostce ze względu na nią samą.

Koncepcja prawa jako decyzji politycznej: kto ma władzę, ten tworzy prawo. Władzę ma ten, kto uosabia naród, całość i jedność społeczeństwa. Wola wodza była prawem, której skodyfikowanie nie było możliwe.

120. Normatywizm i psychologizm prawniczy

121. Hans Kelsen jako twórca normatywizmu
Hans Kelsen - próba oddzielenia pr. od innych nauk; czysta nauka - przedmiotem są normy pr., system norm pr.; jest teorią pr. poz.; Jeśli w warunkach W trzeba czynić C, to związwe WC ma char. normatywny; normy są normami pr. jeśli wchodzą do systemu pr. (jeśli została uchwalona na podstawie upoważnienia zawartego w normie wyższej); podstawową normą pr. międzynarodowego jest uznanie porządków pr. poszczególnych państw; KRYTYKA: jeśli norma podstawowa nie ma sankcji, to jak może obowiązywać? teza, że p. jest pr. z def podważało tezę o p. pr.;

122. Leon Petrażycki i prawo jako zjawisko psychiczne
Leom Petrażycki - emocje prawne - związane z wyobrażeniem osoby mogącej się domagać od nas określonego postępowania; Prawo - takie przeżycia etyczne, mające char. atrybutywny; wł p. (jaka kolwiek wł.) nie jest siłą, jest projekcją emocjonalną, oznacza specjalny rodzaj praw przypisanym pewnym osobom w obawie o dobro ogólne; odrzucał tezę, że źródłem pr. jest wola p., czy też przymus;

123. Ludwik von Misses i liberalizm ekonomiczny

124. Fryderyk August von Hayek - klasyk XX wiecznego liberalizmu
Hayek rozpoczynał swoje wywody od usunięcia „błędu myślenia kartezjańskiego”, polegającego na nadmiernej wierze w rozum ludzki i racjonalizm, na przekonaniu, że można racjonalnie sterować i kontrolować procesy społeczne. Postęp dokonuje się właśnie przez przypadkowe i nieprzewidywalne działania ludzkie. Wolność jest dla niego podstawową wartością. „To, że wolność jest ustawicznie nadużywana, nie jest argumentem przeciwko niej. Wolność z konieczności oznacza, że poczynionych zostanie wiele nielubianych przez nas rzeczy. Nasza wiara w wolność opiera się na przekonaniu, że ostatecznie wyzwoli ona więcej sił dobrego niż złego.” Żadna demokracja nie może odebrać jednostce prawa do wolności. Indywidualizm i wolność są gwarancją postępu. Hayek wierzył, że wolność prowadzi do postępu i że jest fundamentalnym warunkiem rozwoju ludzkości. Idea sprawiedliwości społecznej jest nonsensem, sprawiedliwy może być jedynie pojedynczy człowiek, ale nie rynek. ponieważ dążenia ludzkie są różnorodne, wartości wyznawane przez nich nie dadzą się uzgodnić. Liberalizm musi gwarantować wolność osiągania różnorodnych celów. Musi zakładać pluralizm, który pozwala na zbudowanie pokojowego społeczeństwa przy użyciu minimum przymusu. Największe niebezpieczeństwo leży w idei sprawiedliwości społecznej. Realizacja sprawiedliwości ekonomicznej prowadzi do zniewolenia jednostki pod każdym względem. Liberał nie jest w stanie ani nie chce narzucić innym swojej skali wartości i celów.

125. Milion Friedmann - rzecznik liberalizmu ekonomicznego
Friedman przeciwstawiał się kontroli państwa, uważając, że wszelkie kryzysy są skutkiem błędu doradców i ekonomistów państwowych” działalność państwa ogranicza rynek, który najlepiej reaguje na zmianę warunków. Krytykował ustalenie płac minimalnych (musi to prowadzić do zwiększenia bezrobocia, bo chętni nie mogą podjąć pracy za niższą płacę). Państwowe programy budownictwa mieszkaniowego powodują podrożenie kosztów mieszkania. Był też przeciwny kontrolowaniu przez państwo wykonywania wolnych zawodów. Uważał, że różnego rodzaju ciała, np. izby lekarskie, mają na celu jedynie ograniczenie konkurencji i podrażają usługi medyczne. Monopol państwa w dziedzinie poczty prowadzi do gorszej obsługi klientów i rozwoju biurokracji na koszt państwa. za niesprawiedliwy uznał system obowiązkowych ubezpieczeń i rozwój szkolnictwa państwowego, państwo mogłoby dać bony na kształcenie, a nie organizować szkolnictwo. Za naruszenie wolności uznał program wyrównywania szans biedniejszych grup ludności. Za niesprawiedliwe uznał też podatki progresywne.

Podkreślał, że bez pełnej wolności ekonomicznej nie ma wolności politycznej, ani wolności indywidualnej. Człowiek ma prawo do błędu, a usiłowanie zapobiegania skutkom nieodpowiedzialności indywidualnej, np. przez wprowadzenie obowiązkowych ubezpieczeń zdrowotnych, jest ograniczeniem wolności decydowania o własnym losie i preferencjach. Zadaniem rządu jest jedynie określenie reguł gry, ale nie prowadzenie gry samemu. Friedman był bezkompromisowy.

126. Robert Nozick i liberalizm radykalny
Jego punktem wyjścia są założenia zbliżone do założeń Locke'a: po pierwsze jednostki mają prawa, po drugie państwo powstało, gdyż niedogodna była ochrona własnych praw przez poszczególne jednostki. Wobec tego powstanie państwa było właściwie powstaniem agencji ubezpieczeniowych, które oferowały egzekwowanie umów i zobowiązań oraz ochronę życia i mienia ubezpieczonych. Jedna z agencji ostatecznie zdobyła faktyczny monopol na używanie siły, stając się państwem minimum. Monopol agencji powstał dlatego, że oferowała ona najmniejsze koszty usług, a zarazem gwarantowała i chroniła, a nie ograniczała, prawa jednostek. Inne państwo niż takie państwo minimum nie da się w ogóle uzasadnić żadną umową społeczną. Państwo minimalne jest jedynym, jakie da się usprawiedliwić. Każde inne państwo narusza prawa ludzi i zasadę, że wszyscy ludzie mają takie same prawa, chociaż różne możliwości i zdolności

127. Odrodzenie koncepcji prawa natury po II wojnie światowej
Teoretycy prawa nazywają koncepcją prawnonaturalną (jusnaturalizmem) każdą koncepcję, w myśl której ponad prawem pozytywnym albo obok niego istnieją i obowiązują normy prawa, które najczęściej nazywa się normami prawa natury. Koncepcje prawa natury można klasyfikować rozmaicie: ze względu na to, co uważa się za źródło prawa natury, mogą one być religijne - wówczas źródłem tych norm jest Bóg; bądź mogą być racjonalistyczne i a-religijne - za ich źródło uważa się wówczas naturę ludzką czy też rozum ludzki, względnie wrodzone poczucie sprawiedliwości (psychologiczna koncepcja prawa natury). W koncepcjach prawnonaturalnych istotne jest, że na ogół ich twórcy zgadzają się na twierdzenie, iż możemy poznać, co jest obiektywnie obowiązującym i istniejącym prawem naturalnym, a tym samym odpowiedzieć na pytanie, jakie powinno być prawo pozytywne. Zakłada się przy tym, że prawo naturalne jest dobre, właśnie dlatego, że naturalne. Mówiąc o renesansie koncepcji prawa natury w XX wieku, mamy na myśli renesans koncepcji uzasadnianych przez odwołanie się do argumentów naukowych, racjonalnych (np. koncepcja Stammlera).

Prawa naturalne są granicą dla ustawodawcy. Toczą się dyskusje nad tym, czy prawa człowieka istnieją dlatego, że nam przysługują, czy dlatego, że zawarto je w konstytucjach. Współcześnie jesteśmy pozytywistami, ale należy też brać pod uwagę ogólne dobro, zasady.

128. Gustaw Radbruch i jego teoria sprawiedliwości

Profesor uniwersytetu w Kilonii i Heidelbergu, był socjaldemokratą. Był autorem „Wprowadzenia do filozofii prawa”. Zajmował się też prawem karnym. Był autorem kodeksu karnego Republiki Weimarskiej. Był pod urokiem filozofii Kanta. Uważał, że ludziom dana jest idea prawa (w sensie kategorii Kanta) i że istnieje idea prawa, a zatem mogą być jedynie takie normy, które przynajmniej zmierzają do idei prawa. Redbruch definiował następująco prawo: Pojęcie prawa jest pojęciem rzeczywistości odniesionej do wartości, która ma taki sens, by służyć wartościom. Według niego idea prawa zawiera w sobie 3 elementy: 1) postulat sprawiedliwości, tzn. traktowania w równy sposób równych spraw, rzeczy i osób; nierównych zaś - nierówno. 2) idee dobra powszechnego - prawo łaczy się z wyobrażeniem, że służy dobru powszechnemu. 3) pewność prawa, bezpieczeństwo prawne.

129. Leon Fuller - twórca koncepcji formalnego prawa natury

Profesor prawa, zdobył światową sławę jako teoretyk prawa. Jego najważniejsze dzieło to „Moralność prawa”. Był krytykiem pozytywizmu prawniczego, który określał jako teorię zrównującą prawo z rozkazem wojskowym. Definiował prawo jako próbę podporządkowania ludzkich zachowań pewnym zasadom, pozostając w tradycji realizmu amerykańskiego. Zdaniem Fullera, prawo, aby w ogóle mogło być prawem, musi spełnić lub dążyć do spełnienia określonych warunków. Fuller warunki te początkowo określał jako zasady eunomii (dobrego porządku), potem nazwał je formalnym prawem natury bądź wewnętrzną moralnością prawa. Prawo zdaniem Fullera powinno: 1) być ogólne, gdyż pierwszym warunkiem podporządkowania zachowania ludzkiego jakimś zasadom jest istnienie tych zasad. Wyjaśnia, że zasady te muszą być uniwersalne, tzn. nie formułowane ad hoc i dla konkretnej osoby czy sytuacji. 2) być ogłoszone, tzn. normy prawa powinny być znane, każdy powinien mieć możliwość dotarcia do ich treści. 3) dotyczyć jedynie zachowań przyszłych, a nie przeszłych 4) jasne, tzn. zrozumiałe w swoich sformułowaniach 5) niesprzeczne, tzn. nie może wymagać zachowań sprzecznych 6) możliwe do spełnienia 7)stabilne, tzn. nie powinno zmieniać niezbyt często. Fuller dodaje jeszcze jeden warunek istnienia porządku porządku prawnego, zgodność działań urzędowych z ustanowionym prawem. Fuller podkreśla, że warunki te decydują o wewnętrznej moralności prawa. Dla Fullera wewnętrzna moralność prawa była warunkiem koniecznym istnienia porządku prawnego, jest prawem naturalnym, które trzeba spełnić, żeby w ogóle prawo istniało. Fuller podkreślał, że formalne prawo natury nie precyzuje jasno, jakie cele powinno się osiągać poprzez prawo. Fuller przyjął następującą formułę, że poszukiwanie prawa natury może dać nam odpowiedź na konkretne pytania prawne - szuka się najogólniejszych formuł.

130. Rudolf Stammler i prawo natury o zmiennej treści

Profesor prawa, autor m.in. prac: „Teoria prawa”, i „Nauka o słusznym prawie”. Filozofia prawa Stammlera jest przykładem na to, jak rozwój prawnych kierunków filozoficznych wpływał na kształtowanie się nauki prawa. Stammler związany był blisko z neokantyzmem. Kant odniósł pewne kategorie (czas, przyczyna, skutek, itd.), formy myślenia do rozumu praktycznego. Stammler przeniósł ten sposób rozumowania na naukę o prawie. Punktem wyjścia dla Stammlera była krytyka poglądów, w myśl których prawo byłoby determinowane przez warunki życia społeczno-ekonomicznego. Krytykują materialistyczną, marksistowską koncepcję prawa, Stammler stwierdził, że instytucja prawa jest pierwotna, tzn. nie możemy sobie wyobrazić społeczeństwa bez prawa (prawo jest formą istnienia stosunków społecznych). Pisał m.in., że wśród pojęć prawnych należy rozróżniać pojęcia czyste i uwarunkowane. Pierwsze stanowią ogólne formy myślenia podstawowych pojęć prawnych. Stammler wykazywał, że racjonalna analiza pojęcia prawa nie może być odniesiona do empirycznej rzeczywistości, ponieważ nie miałoby to formalnego, apriorycznego i racjonalnego charakteru. Według niego prawo jest różne od samowoli. Przez prawo rozumiemy wolę nienaruszalną ograniczającą ludzkie zachowanie. Jednocześnie twierdził, że pojęcie prawa to tyle, co pojęcie słusznego, właściwego prawa (racjonalna analiza pojęcia prawa kojarzy je z ideą prawa, czyli prawa słusznego). Zdaniem Stammlera filozofia prawa to nauka o prawie słusznym (właściwym), czyli o formie prawa. Prawo naturalne jest jedno, ale jego treść zmienia się, w zależności od rozwoju kultury. Stammler protestował przeciw konstruowaniu katalogów prawa natury. Uważał, że jest to nonsensem, gdyż prawo natury jest wyłącznie formą prawną, zaś jego treść jest zmienna. Efektem była koncepcja prawa natury o zmiennej treści. Zasługą Stammlera była rehabilitacja pojęcia prawa natury oraz terminu „filozofia prawa”, na gruncie niemieckim.

131. Teoria sprawiedliwości - Jon Rawls

Teoria ta miała być w założeniu teorią uniwersalną, jednakże Rawls odniósł ją przede wszystkim do funkcjonowania państwa. Idea Rawlsa była następująca: współpraca i współżycie ludzi wymagają ustalenia zasady sprawiedliwości, mianowicie takiej, która godziłaby ludzkie dążenie do wolności i równości. Założeniem wyjściowym musi być równość i wolność uczestników procedury ustalania tej zasady. Rawls zakłada, że umowa zawierana jest w sytuacji „zasłony niewiedzy”, która oznacza, że nikt z uczestników umowy nie zna swojej indywidualnej przyszłej pozycji majątkowej, społecznej, ani własnych możliwości intelektualnych, czy innych zdolności. Osoby zawierające umowę stosowałyby wówczas zasadę maximinu, tj. maksymalnych korzyści i minimalnych strat. Poza tym Rawls określił zasadę równej maksymalnej wolności jako pierwszą zasadę sprawiedliwości społecznej: „Każda osoba ma mieć równe prawo do jak najszerszej podstawowej wolności, możliwej do pogodzenia z podobną wolnością dla innych”. Podkreślał równą wolność. „Wszelkie pierwotne dobra społeczne mają być rozdzielane równo, chyba że nierówna dystrybucja któregokolwiek z tych dóbr, bądź wszystkich, jest z korzyścią dla najmniej uprzywilejowanych.

132. Krytyka totalitaryzmu - Arendt, Popper, Aron
Totalitaryzm to system rządów, charakteryzujący się dążeniem do kontroli nad całokształtem aktywności jednostki ludzkiej w imię określonej ideologii.

Reżim totalitarny to reżim chcący ukształtować człowieka na obraz własnej doktryny, zakładający i dążący do totalnej kontroli jego myśli.

Arendt: Z wykształcenia filozof. Urodziła się z Hannoverze. Jest autorką „Korzeni totalitaryzmu”, „O rewolucji”, a także głośnej książki o procesie hitlerowskiego zbrodniarza wojennego (Adolfa Eichmanna) „Eichmann w Jerozolimie. Rzecz o banalności zła”. Arendt określa totalitaryzm jako nową formę rządzenia, odmienną od tyranii, dyktatury czy despotyzmu. Podkreśla, że specyfikacją totalitaryzmu jest odrzucenie prawa, zastąpionego przez dynamikę ruchu totalitarnego. Zdaniem Arendt, źródeł totalitaryzmu należało szukać w antysemityzmie, w ideologii imperializmu, w powstaniu społeczeństwa i ruchów masowych (ruchów, które pozbawiają ludzi autentycznego poczucia uczestnictwa w życiu politycznym). Arendt uważa, że rewolucja burżuazyjna zmierzała do przywrócenia ludziom autentycznej wolności politycznej, współuczestnictwa w życiu politycznym. Była zdania, że trzeba zrealizować wolność polityczną, na tym polega nowożytna rewolucja. Hannah Arendt przypominała, że spór między komunizmem a Ameryką jest bardziej sporem o uczestnictwo w życiu politycznym niż o gospodarkę. Jej zdaniem w innych państwach idee „prawdziwej rewolucji” nie zostały w pełni zrealizowane.

Popper: Filozof, zmuszony do emigracji, osiadł ostatecznie w Anglii. Napisał dwie książki: „Społeczeństwo otwarte i jego wrogowie”, oraz „Nędza historycyzmu”. Popper zarzuca filozofom (Platonowi, Arystotelesowi, Heglowi i Marksowi) stworzenie systemów, opartych na założeniu, iż historia ma obiektywny sens (cel), który można poznać naukowo. Popper uznał, że na tym polega nędza historycyzmu - przekonanie o nieuchronności określonego biegu historii prowadzi do zaaprobowania totalnej inżynierii społecznej w imię owego celu. Popper charakteryzuje społeczeństwo otwarte jako społeczeństwo uznające różnicę między faktami a wartościami, uznające możliwość błędu w każdej teorii. Społeczeństwo otwarte to społeczeństwo demokratyczne, oparte na założeniu, że nie ma monopolu racji, a demokratycznie podejmowane decyzje pozwalają podejmować działania społeczne jedynie w ramach ograniczonej inżynierii. Popper wykluczał profetyzm społeczny. Według niego postęp to posuwanie się ku jakiemuś celowi, który jest celem dla nas jako ludzi. Możemy to robić broniąc i umacniając te instytucje demokratyczne, od których zależy wolność, a z nią postęp.

Aron: Francuski socjolog i politolog, publicysta polityczny. Jako socjolog napisał m.in.: historię myśli socjologicznej - „Etapy myśli socjologicznej”. Jego głośne prace z dziedziny nauk politycznych to: „Opium intelektualistów”, „18 wykładów o społeczeństwie industrialnym” oraz „Demokracja i totalitaryzm”. Aron krytykował przede wszystkim utopijny charakter marksizmu globalną inżynierię społeczną w imię utopijnych ideałów. Aron był przekonany, że zaspokojenie potrzeb socjalnych spowoduje wygaśnięcie atrakcyjności utopijnych ideologii. Przeciwieństwo między systemem totalitarnym a demokratycznym uważał za stałe, niezmienne i niemożliwe do usunięcia inaczej, jak przez powrót do demokracji. Totalitaryzm uznał za najważniejszy problem XX wieku. Podkreślał wagę demokratycznych procedur w społeczeństwie industrialnym, technicznym, w którym konieczne są pewne elementy kolektywizmu. Zdaniem Arona niebezpieczeństwo XX wieku tkwiło w deprecjonowaniu wolności formalnych. Według niego swobody zwane formalnymi (osobiste lub polityczne) tworzą niezbędne gwarancje przeciw prometejskiej niecierpliwości lub totalitarnej ambicji.

Historia doktryn politycznych i prawnych UWr

1

Pobrane z umcs.net.pl

Historia doktryn politycznych i prawnych UWr

41

---