Socjologia Ekonomiczna, Socjologia

Tematem naszej pracy jest wpływ bezrobocia na funkcjonowanie rodziny. Za cel postawiliśmy sobie przedstawienie problemu i analizę, poprzez rozpatrzenie licznych aspektów. Między innymi przedstawimy w jaki sposób bezrobocie oddziałuje na kształtowanie się osobowości dzieci i na relacje pomiędzy członkami rodziny.

Bezrobocie jest charakterystycznym zjawiskiem dla rozwoju gospodarki kapitalistycznej. Ostatnimi czasy jest jednym z najbardziej dotkliwych problemów społecznych, więc tematyka bezrobocia jest przedmiotem społecznego zainteresowania. Na początku wyjaśnijmy pojęcie: Bezrobocie to zjawisko braku pracy zarobkowej dla osób zdolnych do pracy i jej poszukujących; występuje w skali masowej w kapitaliźmie. Jedną z przyczyn takiego stanu rzeczy jest niewystarczająca struktura gospodarki państwowej, co oznacza zbyt małą ilość miejsc pracy w stosunku do liczby osób pragnących je zapełnić. Źródła bezrobocia mogą być różnorodne począwszy od indywidualnych pobudek ( bezrobocie dobrowolne) po uwarunkowania polityczno- gospodarcze. Bezrobocie wywiera kolosalny wpływ na funkcjonowanie rodziny, przekształca ją (deformuje) zmienia relacje między członkami rodziny (działanie destrukcyjne). Aby bliżej przyjrzeć się temu problemowi należy wyjaśnić termin rodzina: Rodzina- to grupa osób związanych ze sobą wspólnotą gospodarczo- terytorialną i połączonych przeważnie jednością pochodzenia. Funkcje instytucjonalne rodziny: materialno-ekonomiczna (polega na zaspokajaniu przez rodzinę materialnych potrzeb jej członków), opiekuńczo-zabezpieczająca (stanowi materialne i fizyczne zabezpieczenie członków rodziny), prokreacyjna, seksualna, kontrolna, socjalizacyjno-wychowawcza, , rekreacyjna, emocjonalno-ekspresyjna.

Zacznijmy od scharakteryzowania osoby bezrobotnej, jak postrzega siebie i jest odbierana przez społeczeństwo i najbliższe otoczenie. Nadal istnieje przekonanie, że osoba bezrobotna jest mniej wartościowa od ludzi, którzy mają stałe zatrudnienie. Taka wizja bezrobotnego jest szczególnie wykształcona w społeczeństwach wysoce zindywidualizowanych, jak na przykład Francja czy Stany Zjednoczone. Środowisko, w którym obraca się osoba pozbawiona pracy ocenia ją jako mniej sprawną psychicznie i fizycznie. Bezrobotny powolnie wydalany jest z dotychczasowej społeczności. Zaczyna odczuwać niepokój i rezygnację prowadzącą do kompleksu niższości. Długotrwałe bezrobocie prowadzi do poczucia bezradności i pesymizmu związanego z lękiem przed nie otrzymaniem pracy. Zmienia się jaźń subiektywna bezrobotnego, poszukuje ciągłego potwierdzania siebie w sądach i opiniach innych, jest bardziej wrażliwy na oceny otoczenia. Wiąże się to z degradacją społeczną, która wpływa nie tylko na status społeczny, ale również na psychikę jednostki.

Bezrobocie, jak wynika z badań przeprowadzonych przez CBOS w kwietniu 2005 roku, dotyczy w największym stopniu rodzin, posiadających dzieci w systemie 2+3+ (58%- Obecnie ktoś w rodzinie jest bezrobotny, szuka pracy i byłby gotów ją podjąć w najbliższym czasie; 60%- Ktoś w rodzinie był bezrobotny w ciągu ostatnich pięciu lat.) W rodzinach bezdzietnych kształtuje się następująco: 29% i 42%.

Zjawisko to wpływa na rodzinę niewątpliwie destrukcyjnie. Można jednak podzielić oddziaływanie bezrobocia na rodzinę na dwie fazy . W pierwszej następuje skonsolidowanie się członków rodziny, zadzierzgnięcie więzi rodzinnych. Bezrobotni otrzymują wsparcie ze strony najbliższych. Wraz z wydłużaniem się okresu bezrobocia następuje faza druga. Pojawiają się konflikty, szczególnie wtedy, kiedy bazrobotnym jest mężczyzna, a jego żona jest aktywna zawodowo. Mąż i ojciec, jako głowa rodziny nie jest w stanie już pełnić w całości swojej roli społecznej (zarabianie pieniędzy na realizację potrzeb rodziny), gdyż jego położenie mu na to nie pozwala. Czuje się zdominowany przez pracującą kobietę. Zaburzana jest wówczas funkcja emocjonalno- ekspresyjna, niezwykle ważny element trwałości rodziny.

Zarówno bezrobotny, jak i jego dzieci, narażony jest na negatywne oddziaływanie otoczenia. Zdarza się, iż wchodzi w konflikty z prawem, podejmując się działalności przestępczej, będącej niebezpieczeństwem dla jego rodziny. Dokonuje tego w efekcie desperacji i chęci zarobienia pieniędzy w „inny” sposób. Przekłada się to w dużym stopniu na poluźnianie więzi rodzinnych, postępujący brak zaufania i lęk.

Bezrobotny traci swoją silną pozycję w rodzinie, jego autorytet spada zarówno w stosunkach z. współmałżonkiem, jak i dziećmi. Wywołuje to zachwianie poczucia bezpieczeństwa, które jest niezbędne do prawidłowego rozwoju. Sytuacja ekonomiczno- materialna ulega pogorszeniu, przez co cierpi osłabiany budżet domowy. Występuje ograniczanie wydatków na wyżywienie rodziny, jej odzież, obuwie. Zdarza się, że pracę traci oboje rodziców, co przyczynia się do bezdomności. Zagrożenie materialnej sfery życia rodziny sprzęga się z procesem destabilizacji relacji pomiędzy jej członkami. Należy bowiem ustosunkować się do nowej sytuacji, zmienić pewne konsumpcyjne nawyki, zacząć minimalizować pewne pragnienia. Nie można pozwolić już sobie na zakup dóbr luksusowych, czy nawet na takie rzeczy, jak podręczniki, książki, które są obligatoryjne dla dzieci uczących się.

W tym miejscu przejdźmy do zaburzeń funkcji socjalizacyjno- wychowawczej, jakie wywołuje bezrobocie. Otóż dzieci wychowujące się w rodzinie dotkniętej bezrobociem mają utrudniony start w przyszłość. Składają się na to liczne kłopoty w stworzeniu dzieciom odpowiednich warunków. Częste sprzeczki i nieporozumienia pomiędzy rodzicami sprzyjają zachwianiu równowagi psychicznej potomstwa. Dzieciaki czują się zagrożone, nie mogą dojść do ładu w postrzeganiu sytuacji, która ma miejsce w ich domu. Zwłaszcza, jeśli pamiętają czasy, kiedy ich rodzice pracowali. Dzieci, istoty wyjątkowo wrażliwe na to, co dzieje się w ich najbliższym otoczeniu, o nieukształtowanej jeszcze osobowości i psychice wielokrotnie mocniej przeżywają zaszłe, negatywne zmiany. Konsekwencją jest opuszczenie się w nauce spowodowane nawarstwiającymi się przeciwnościami. Często jednak wynika to z faktu, iż rodzice nie są w stanie zapewnić dzieciom dalszej edukacji na wysokim poziomie, to znaczy, nie stać ich na dodatkowe lekcje, korepetycje czy potrzebne do nauki materiały. Poza tym, w dobie komercjalizacji placówek oświaty pozaszkolnej, tak ważne formy rozwoju dziecka są niedostępne dla tych, których rodziców nie stać na ponoszenie kosztów. Występuje stan niepewności, uczucie zagrożenia i zaniżanie aspiracji w zakresie planów edukacyjnych dzieci. Życie rodziny ubożeje, staje się zdominowane przez problemy materialne, nie stwarza atmosfery sprzyjającej rozwojowi dzieci oraz pogłębianiu szerszych zainteresowań. Bezrobocie ogranicza dostęp rodziny do dóbr kultury, relaksu (turystyki, wypoczynku), co zdecydowanie nie pomaga tworzeniu się konglomeratu intelektualno- kulturowego rodziny.

Według nas najważniejszym aspektem są zmiany, jakie zachodzą w psychice bezrobotnego i do czego one prowadzą. Niosą za sobą ryzyko zapadnięcia na stan depresyjny, który nieleczony wiedzie do patologii społecznych. Nierzadko jest to alkoholizm, siejący w rodzinie niepokój i agresję. Wiadomo jest, iż w socjalizacji pierwotnej dzieci i internalizowaniu przez nich wzorców zachowań istotna jest stabilizacja emocjonalna. Przy udziale przemocy, stan równowagi jest niemożliwy do osiągnięcia. Ponadto mąci i niweczy prawidłowy rozwój psychospołeczny dzieci. Zanikają wartości moralno-etyczne. Przekazywane im są zakłócone normy postępowania, zakorzeniające w ich umyśle podwaliny patologii. Dzieciom żyjącym w rodzinach dotkniętych bezrobociem i alkoholizmem trudno jest w przyszłości od tego zjawiska się odseparować. Częstokroć, nieświadomie powielają standardy postępowania wyniesione z domu. Nawet w życiu dorosłym i samodzielnym wpomnienia z dzieciństwa dają się we znaki.

Przedstawione przez nas argumenty potwierdzają jak silny wpływ na rodzinę wywiera zjawisko bezrobocia, które z pewnością jest kwestią społeczną. Hamuje ono rozwój dzieci, niszczy dotychczas trwałe relacje pomiędzy współmałżonkami i potomstwem. Sprzyja zagrożeniu poczucia bezpieczeństwa niezbędnego do progresywnej egzystencji tej podstawowej komórki społecznej. W rodzinie, gdzie, chociaż jedna osoba jest bezrobotna, zmienia się struktura wydatków, zmniejszają się oszczędności przeznaczone na zapewnienie wykształcenia potomstwu. Bezrobocie degraduje i dezorganizuje wszystkie spełniane przez rodzinę funkcje. Problemy materialne, ograniczające wydatki na jedzenie powodują niedożywienie. Z tego względu zwiększa się liczba zachorowań na próchnicę zębów, gruźlicę, ogólne osłabienie odporności. Wyłączenie z życia zawodowego coraz częściej kończy się aktem samobójczym. Następuje marginalizacja rodziny (spadek znaczenia danej grupy w społeczeństwie, m.in. z powodu zmniejszenia się jej liczebności, osłabienia jej funkcji i pozycji w hierarchii społecznej, reprezentowania skrajnych poglądów, podejmowania zachowań nieakceptowanych przez większość. Oznacza także wykluczenie społeczne jednostki. Wykluczenie społeczne może w tym wypadku opisywać proces wykluczania jednostki albo stan wykluczenia. Dla młodych ludzi bezrobocie oznacza przesunięcie decyzji o założeniu rodziny, gdyż najpierw trzeba się „ustawić”. Strach przed problemami ekonomicznymi jest zdecydowanie silniejszy od pragnienia wstapienia w związek małżeński i posiadaniem potomstwa. Najbardziej narażoną na najdrastyczniejsze skutki bezrobocia jest grupa o niższym wykształceniu.

Bez wątpienia problem bezrobocia dotyczy nie tylko samych zainteresowanych, ale również ich rodziny i resztę społeczeństwa. Niekiedy bezrobotni sami wybierają taką drogę zatrudniając się w tak zwanej szarej strefie, pracują „na czarno”, gdyż liczą na pomoc socjalną państwa. Takie zachowanie dezorganizuje gospodarkę kraju, naraża ją na straty, przez co niepracujący bezrobotni i ich rodziny mają zminimalizowany dostęp do pomocy społecznej. Wydaje nam się, że aby zmniejszyć skutki bezrobocia oddziałujące na rodzinę, należałoby stworzyć dla dzieci bezrobotnych takie same szanse edukacji, poszerzania horyzontów i realizacji zainteresowań, jak dla dzieci rodziców aktywnych zawodowo. Przede wszystkim dostęp do tego typu zajęć powinien być nieodpłatny. Rodziny powinny mieć prawnie przydzielonego opiekuna, psychologa, który pomógłby im w odnalezieniu się w nowej, zdecydowanie trudnej sytuacji. Ostatnią rzeczą jest zmiana nastawienia społeczeństwa do osób bezrobotnych i ich najbliższych. Nie można traktować ich jako mniej wartościowych i wykluczać ze środowiska, gdyż warunki, w jakich żyją w większości przypadków nie są od nich zależne.

Encyklopedia Popularna PWN, Wydanie Piąte, Warszawa 1982, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, s. 75

T. Borkowski, A. Marcinkowski, Socjologia bezrobocia, Warszawa 1996, Wyd. Interart

http://pl.wikipedia.org/wiki/Rodzina_%28socjologia%29 [20 I 2008] Rodzina w pojęciu socjologii.

F. Znaniecki, Socjologia bezrobotnych, [w:], T. Borkowski, A. Marcinkowski, Socjologia. bezrobocia, Warszawa 1996, Wyd. Interart

T. Pilch, I. Lepalczyk, Pedagogika społeczna, Warszawa 1995, Wydawnictwo Akademickie „Żak”

B. Wciórka, Bezrobocie w rodzinie i w doświadczeniu osobistym Polaków, Warszawa kwiecień 2005, CBOS

B. Wciórka, Bezrobocie w rodzinie i w doświadczeniu osobistym Polaków, Warszawa kwiecień 2005, CBOS

T. Pilch, I. Lepalczyk, Pedagogika społeczna, Warszawa 1995, Wydawnictwo Akademickie „Żak”

http://pl.wikipedia.org/wiki/Marginalizacja [10 II 2008]

- 3 -