Najważniejsze daty:

753r. pne- legendarne początki Rzymu, jego założenie przez Romusa i Romulusa

509r. pne- obalenie ostatniego króla rzymskiego, powstanie republiki

395r. pne- podział na cesarstwo wschodnie i zachodnie

264r. pne- podbicie Italii przez Rzym

264r. pne - 241r. pne- I wojna punicka

218r. pne - 201r. pne- II wojna punicka:

zwycięstwo Hannibala pod Kannami- 216r. pne

przegrana Kartagińczyków pod Zammą, klęska Hannibala- 202r. pne

149r. pne - 146r. pne- III wojna punicka

73r. pnr - 71r. pne- powstanie Spartakusa (największe powstanie niewolników)

60r. pne- I triumwirat

44r. pne- śmierć Juliusza Cezara, II triumwirat

31r. pne- bitwa morska pod Akcjum

313r.- Edykt Mediolański

392r.- Chrześcijaństwo religią panującą

476r.- upadek Cesarstwa Zachodniorzymskiego, początek średniowiecza

Imperium Romanum:

Grupy obywateli:

• patrycjusze (odpowiednik greckiej arystokracji)

• plebejusze (pozostali obywatele Rzymu)

Kryterium posiadanego majątku:

• nobilowie: wywodzący się z patrycjuszy wielcy właściciele ziemscy

• ekwici: bogaci kupcy, dzierżawcy podatków, przedsiębiorcy

• chłopi

• proletariat: obywatele pozbawieni stałych źródeł dochodów, utrzymywali ich głównie Rzymscy bogacze

Obowiązki obywateli:

• służba wojskowa w zależności od posiadanego majątku:

# bogacze: kawaleria

# średniozamożni: ciężkozbrojna piechota

# niezamożni: lekkozbrojna piechota

Ustrój starożytnego Rzymu:

Republika arystokratyczna: powstała w 509r. pne i istniała do 27r. pne.

Charakter urzędów: kolegialny, kadencyjny, bezpłatny.

Występowały w niej urzędy takie jak:

Komicja- Zgromadzenie Ludowe. Podczas zebrań wypowiadać się mogli tylko urzędnicy, a głosowanie miało charakter pośredni. Wyróżniano:

Komicje centuriata:

• podział obywateli ze względu na majątek

• przewaga komicji arystokracji

• wybór najwyższych urzędników państwa

Komicje tributa:

• podział obywateli na jednostki terytorialne

• wybór niższych urzędników

• wybór trybuna ludowego

Konsulowie- najważniejsi urzędnicy państwa

• dwaj, wybierani na rok

• dowodzili wojskiem

• zwoływali obrady komicjii i senatu

Cenzorzy:

• wybierani co pięć lat

• sprawowali nadzór nad obywatelami

Pretorzy:

• kierowali sądownictwem

• dbali o sprawy bezpieczeństwa

Kwestorzy:

• zajmowali się sprawami finansowymi państwa

Edyl:

• zajmował się zaopatrzeniem miasta w żywność i organizacją igrzysk

Senat:

• byli urzędnicy

• nie miał formalnych uprawnień, ale jego władza wynikała z autorytetu

• opiniował i zatwierdzał większość uchwał i rozporządzeń

• określał warunki pokoju

• urząd był dożywotni

Trybun ludowy:

• powoływany przez plebejuszy

• miał prawo veta

• jego zadaniem była obrona obywateli przed nadużyciami urzędników

Dyktator:

• urząd pełniony przez jedną osobę

• powoływany w wypadku wyjątkowego zagrożenia

• powoływany na 6 miesięcy

• miał nieograniczoną władzę

Przyczyny kryzysu Republiki Rzymskiej: (druga połowa II w.)

• kryzys armii, związany z upadkiem wolnych chłopów, brak armii z poboru

• powstania niewolników

• wojny domowe

• sprzeczności między Rzymem a prowincjami

• przekupstwa proletariatu przy wyborze urzędników

• imperium = rozproszenie się obywateli, w związku z czym niewielu mogło brać udział w zgromadzeniach ludowych

• niewielka liczba urzędników

Kryzys miał charakter polityczny (walka wielkich dowódców).

60r. pne: I triumwirat: porozumienie trzech rzymskich polityków i wodzów:

• Krassusa

• Pompeliusza

• Gajusza Juliusza Cezara (2 dzieła: o Wojnie Galijskiej i o Wojnie Domowej)

Triumwirat został założony w myśl zasady, że odtąd w republice nie zdarzy się nic, co nie będzie podobało się trzem sojusznikom. Najważniejszym postanowieniem triumwiratu było doprowadzenie do objęcia przez Cezara urzędu konsula w 59r. pne, a następnie nadanie mu 5 lat namiestnictwa w Galii.

Przyczyną triumwiratu była śmierć Krassusa w 53r. pne.

Konflikt Pompejusza i Cezara. Pompejusz sprzymierza się z senatem, zaś Cezar zyskuje popularność wśród żołnierzy.

49r. pne- przekroczenie Rubikonu, zdobycie Rzymu przez Cezara, pokonanie Pompejusza (który zostaje zamordowany przez Egipcjan).

Cezar przyjmuje tytuł dyktatora i pełną władzę nad Rzymem.

Reformy Cezara:

• kalendarz juliański

• reforma senatu

• struktury społeczeństwa

44r. pne- śmierć Cezara, II triumwirat

• Oktawian

• Antoniusz

• Lepidus

Powołany w celu uporządkowania sytuacji w Rzymie po śmierci Cezara.

W jego wyniku doszło do ukarania zabójców Cezara oraz podziału Imperium:

• zachodnia część: Oktawian

• część azjatycka i bałkany (wschód): Antoniusz

• część afrykańska: Lepidus

Triumwirat rozpadł się po usunięciu Lepidusa. Doszło do konfliktu między Oktawianem i Antoniuszem. Antoniusz przegrał bitwę pod Akcjum w 31r. pne, po czym popełnił samobójstwo.

Oktawian został pierwszym cesarzem Rzymu. Nazwano go:

cezar- następca Galiusza Juliusza Cezara

imperator- zwycięski wódz

princeps- pierwszy senator

August- wywyższony przez bogów

Pryncypat:

Ustrój, wymóg stworzony przez Oktawiana Augusta, w którym zachowano pozory istnienia republiki, np. urzędy republikańskie, a faktycznie Rzym stał się dziedziczną monarchią. Dioklecjan w I wieku pne zrezygnował z pryncypatu i wprowadził dominat.

Dominat:

Ustrój Rzymu wprowadzony przez Dioklecjana pod koniec III w, w którym zlikwidowano pozory istnienia republiki, monarcha stał się władcą absolutnym, któremu na wzór monarchów hellenistycznych oddawano cześć boską.

Armia rzymska:

• duża

• zorganizowana

• zdyscyplinowana

• podzielona na legiony liczące ok. 4tys. żołnierzy

• polityka określona słowami: „Dziel i rządź”

Wojny punickie:

wojny Rzymu z Kartaginą

• Próba opanowania Sycylii bezpośrednią przyczyną konfliktu.

I wojna punicka: 264-241r. pne

• klęska Kartaginy

• opanowanie Sycylii, Sardynii i Korsyki przez Rzymian

Celem Kartaginy odwet na Rzymie. Rzym przypuszczalnym źródłem środków finansowych i rekrutów do wojska kartagińskiego.

II wojna punicka: 218-201r. pne

• Rywalizacja na terenach Hiszpanii.

• klęska Hannibala pod Zammą

• załamanie potęgi Kartaginy

III wojna punicka: 149-146r. pne

• upadek Kartaginy

Kryzys Imperium Rzymskiego: (IIIw n.e)

• zachwianie równowagi ekonomicznej poprzez zmniejszenie liczby podbojów

• zmniejszenie siły Imperium

• coraz większe podatki

• tzw. „psucie pieniądza”, prowadzące do inflacji i zubożenia ludności oraz budżetu państwa

Koniec III w: zmiana ustroju Rzymu na dominat przez Dioklecjana, wprowadzenie tetrarchii (rządy dwóch Augustów i dwóch Cezarów), rozwiązanie problemu dziedziczenia.

Tetrarchia doprowadziła do wojen między wieloma pretedentami do władzy.

Dopiero w 324r. Konstantyn I przywrócił jednolitą władzę cesarską. Nastąpił podział Imperium na:

• Cesarstwo Wachodnie

• Cesarstwo Zachodnie

Wielka wędrówka ludów bezpośrednią przyczyną upadku cesarstwa zachodniorzymskiego (476r. n.e).

Wielkie wędrówki ludów: masowe migracje plemion barbarzyńskich, gł. germańskich w V w n.e. Przyczyną wędrówek przybycie Hunów do Europy w IV w n.e, które spowodowały, że plemiona germańskie rozpoczęły wędrówkę.

Skutki wędrówek ludów:

• zmiany etniczne na dużych obszarach

• osiedlenie się barbarzyńców na terenie Imperium

Śmierć ostatniego cesarza Rzymu- Romulusa Augustusa w 476r. Upadek Imperium.

Pax Romana- określenie stanu pokoju istniejącego na zewnątrz i wewnątrz państwa. W jego czasie nie było najazdów ani konfliktów zewnętrznych. Został wprowadzony po wojnach domowych , które toczyły się o władzę w Republice.

Przyczyny upadku Imperium Rzymskiego:

• kryzys gospodarczy, który miał niekorzystny wpływ na sytuację wielu miast, wywołał ich zubożenie i wyludnienie

Prawo rzymskie:

1. Każdy mieszkaniec prowincji miał prawo do sprawowania władzy. (pierwszym cesarzem, który nie wywodził się z Rzymu był Wespazjan)

2. Wszyscy mieszkańcy posiadali pełne prawa obywatelskie, co otwierało wybitnym jednostkom możliwość awansu społecznego --> edykt Karakalii (ówczesnego cesarza), który został ustalony w 212r.

3. Celem prawa rzymskiego było uregulowanie całości stosunków wewnątrz wspólnoty obywatelskiej.

4. Dużo uwagi poświęcano sprawom ochrony własności prywatnej.

Pierwotnie prawo rzymskie regulowało tylko stosunki między obywatelami. Jego najstarszy zbiór to prawo XII tablic, spisane w latach 451-449p.n.e. W III w. p.n.e. zaczęły kształtować się normy prawa powszechnego. Najważniejszą kodyfikacją był Corpus iuris civilis, spisany po rozpadzie cesarstwa w Viw., za rządów cesarza Justyniana.

„Wszystkie drogi prowadzą do Rzymu”

Rzymianie potrzebowali sprawnego systemu komunikacyjnego, aby mogli podbijać odległe tereny. Sieć dróg zbudowana przez Rzymian długo stanowiła niedościgniony wzór inżynierii. Rzymskie drogi były poprowadzone prosto, brukowane. Łączyły ze sobą miasta, garnizony, lokalne targowiska. Dzięki nim Imperium zjednoczyło się nie tylko politycznie, ale również ekonomicznie i kulturowo. Drogi rzymskie były ich najtrwalszą materialną pozostałością. Innymi pozostałościami po 500-letnim panowaniu Rzymian w Europie były sieci miast, monumentalne budowle oraz posągi. Równie trwałe okazały się skutki procesu romanizacji (przyjmowania rzymskich wzorców cywilizacyjnych przez inne ludy). Dziełem Rzymian był też opracowany na polecenie Juliusza Cezara kalendarz juliański, który został zreformowany dopiero w XVI w. przez papieża Grzegorza XIII (kalendarz gregoriański).

Chrześcijaństwo:

• Narodziło się w Palestynie.

• Jego źródłem był judaizm (religia żydowska zapoczątkowana w III tysiącleciu p.n.e.)

1. miała charakter monoteistyczny (Jahwe)

2. uznawała, że Bóg jest stwórcą

3. wierzyła w Sąd Ostateczny

4. wg niej przedstawianie wizerunku Boga było grzechem

• Izrael przetrwał do VI w. p.n.e. Następnie został podbity przez Syrię.

• Palestyna stała się częścią państwa hellenistycznego.

saduceusze- osoby wywodzące się z arystokracji żydowskiej, reprezentujące postawę lojalistyczną

faryzeusze- uczeni znawcy Biblii, odnosili się z pogardą dla pogan, lecz się przed nimi nie buntowali

esseńczycy- głosili konflikt pomiędzy Bogiem a diabłem oraz bliskie nadejście Mesjasza, zwolennicy powstania przeciwko Rzymianom

zeloci- radykałowie żydowscy, zwolennicy powstania przeciwko Rzymowi

Na początku I w. n.e. rozpoczął nauczanie Jezus Chrystus, który twierdził, że jest Mesjaszem (w którego przyjście wierzyli Żydzi). Nauczał wszystkich, mówił o zbawieniu, reprezentował postawę lojalistyczną (co boskie- bogu, co cezara- cezarowi). Jego nauczanie nie podobało się faryzeuszom, którzy potem skazali go na śmierć.

Przyjęcie obyczajów żydowskich:

• obrzezanie

• szabat

Apostołowie nauczają i rozprzestrzeniają religię na terenie Imperium Rzymskiego.

Jako pierwsi religię chrześcijańską przyjęli najubożsi. Religia ta dawała im nadzieję, wierzyli, że po śmierci za uczciwe życie na ziemi będzie nagroda w postaci życia wiecznego w niebie.

Na początku chrześcijanie byli niewielką sektą. Z czasem jednak bardziej się ona poszerzyła.

Za panowania Nerona rozpoczęły się prześladowania chrześcijan (tylko w Rzymie). Dioklecjan zabijał chrześcijan na terenie całego Imperium.

Pierwsze gminy chrześcijan powstały na terenie Imperium Rzymskiego.

W 303r. n.e. wydano edykt nakazujący burzenie świątyń chrześcijańskich. Zabroniono uprawiania kultu, konfiskowano księgi i naczynia liturgiczne, aresztowano duchownych. Mimo to represje władz miały coraz mniejsze poparcie społeczne. Rosnący kryzys cywilizacji rzymskiej pomagał chrześcijaństwu zyskać nowych wyznawców.

sanhedryn- istniejąca od III w. p.n.e. do I w. n.e. najwyższa rada żydowska, sprawująca władzę polityczną i religijną, w jej skład wchodzili głównie arcykapłani, później także faryzeusze; przewodził im aktualnie urzędujący arcykapłan

Edykt mediolański:

Ogłoszony przez Konstantyna Wielkiego (cesarza zachodniej części Imperium Rzymskiego) oraz Licyniusza (cesarza wschodniej części Imperium) w 313r. n.e. Ogłaszał on wolność wyznania w Cesarstwie Rzymskim. Zezwalał na wyznawanie kultu religijnego. Na jego mocy nastąpił zwrot budynków i gruntów kościelnych gminom chrześcijańskim.

Organizacja Kościoła:

Początkowo chrześcijanie tworzą gminy, na czele których stoją biskupi (wybrani przez współwyznawców).

• Antiochia

• Jerozolima

apostołowie- dwunastu uczniów wybranych przez Jezusa, później tytuł przysługujący wybitnym misjonarzom

Chrystus- tytuł nadany Jezusowi przez wyznawców, gr. „Pomazaniec”

Ojcowie Kościoła- chrześcijańscy filozofowie, teologowie oraz pisarze antyku i wczesnego średniowiecza, których dzieła cieszyły się szczególnym autorytetem

patriarchat- jedna z najważniejszych jednostek administracyjnych Kościoła

Talmud- zbiór tradycyjnych żydowskich przepisów religijnych komentujących Stary Testament

6

---