GRANICE WOLNOŚCI SPOŁECZNEJ

Wolność! Czy jest hasło bardziej poruszające człowieka? Wolność zda się być najważniejsza. Ważniejsza niż miłość, bo bez wolności nie sposób nawet mówić o miłości. Wolność osobista, wolność narodów, wolność religijna, wolność przekonań, wolność społeczna, wolność badań naukowych, wolność ekonomiczna. Powstaje zamęt, gdy jednym słowem objąć tak różne sprawy.

Przyjrzyjmy się na początek pojęciu wolności. W najprostszym ujęciu, idąc za encyklopedią PWN, wolność opisuje sytuację braku zewnętrznego przymusu. Taki sens pojęcia wolność podjęła i wykorzystała przede wszystkim myśl liberalna, której celem było stworzenie systemu wolności przez wyeliminowanie przymusu w dziedzinie moralności i religii (J. Locke), ekonomii (A. Smith, F. Bastiat), a następnie także z polityki i obyczajów (J.S. Mill). W innym znaczeniu ukształtowanym w starożytnej Grecji (m.in. przez Arystotelesa) wolność była łączona z pojęciem obywatelstwa i prawem do pełnego uczestniczenia w życiu politycznym. W metafizyce (św. Augustyn, św. Tomasz z Akwinu, R. Descartes, G.W. Leibniz, B. Spinoza, I. Kant, J. Fichte) kwestia wolności dotyczyła możliwości działania ludzkiego nie uwarunkowanego obiektywnymi procesami (wolna wola, determinizm). W teologii chrześcijańskiej wolność rozumiano jako stan bez grzechu, bądź w wymiarze życia osoby ludzkiej, bądź w wymiarze eschatologicznym (List do Rzymian św. Pawła). W kulturze europejskiej wolności przypisuje się dużą wartość i niemal każda orientacja odwołuje się do niej, (choć niekoniecznie do tego samego jej sensu). Wieloznaczność pojęcia wolność doprowadziła do fundamentalnych sporów i wyłonienia niedających się pogodzić stanowisk. Myśliciele z różnych dziedzin nauki na przełomie epok dzielili się na zwolenników poglądu, iż wolność przysługuje człowiekowi z natury (Th. Hobbes, J.J. Rousseau, R. Nozick) i tych, którzy twierdzili, iż przeciwnie: jest ona tworem ewolucji kulturowej, prawnej i instytucjonalnej (Ch.L. Montesquieu, E. Burke, J.E. Acton, F.A. Hayek). Podział też nastąpił w kwestii nacechowania tego pojęcia negatywnie lub pozytywnie. Hobbes twierdził, iż jest ona zła, połączona z brakiem jakichkolwiek ograniczeń i chaosem, natomiast Hegel przypisywał jej cechy pozytywne, rozumiejąc ją jako możliwość realizacji rozumnych celów. Dzielono się również na płaszczyźnie indywidualizmu i zbiorowości. B. Constant de Rebecque był zdania, iż wolność przysługuje przede wszystkim jednostce i wyraża się w jej swobodach, natomiast panowie Rousseau i Marks forsowali pogląd, iż wolność winna przysługiwać zbiorowości — ludowi, narodowi czy klasie — i być miernikiem jej suwerenności W innym znaczeniu ukształtowanym w starożytnej Grecji (m.in. przez Arystotelesa) wolność była łączona z pojęciem obywatelstwa i prawem do pełnego uczestniczenia w życiu politycznym. Różne jednak były również były koncepcje, jaki ustrój polityczno-społeczny najlepiej zagwarantuje nienaruszalność wolności.

Wolność człowieka nie mogła być nieograniczona. Wolność absolutna zatraca swój sens, gdyż godzi w wolność drugiej jednostki. Nie można być wolnym od wszystkiego. Tocqueville uważał, że dla dobra społeczeństwa konieczne było istnienie jakiegoś wspólnego fundamentu ideowego, by „umysły obywateli łączyło i spajało ze sobą kilka zasadniczych idei”. Podstawowym czynnikiem regulującym swobodę działań jednostki powinny być przepisy prawa. Ich istnienie odróżniało wolność od samowoli. Dzięki prawom jednostka mogła zachować niezależność „nie popadając w sobiepaństwo, i podporządkować się unikając upodlenia”. Twierdził ponadto, że korzystanie z wolności nie powinno sprowadzać się do dbania jedynie o własne interesy. Taka sytuacja mogła skutkować pogrążeniem się jednostek w wąskim świecie własnej prywatności, gdzie człowiek nie dostrzega innych współobywateli, żyjących obok niego „ociera się o nich, ale tego nie czuje. Człowiek istnieje tylko w sobie i dla siebie”.

Innym wielkim myślicielem wypowiadającym się w kwestii wolności był Józef de Maistre, który zwykł mawiać: „ten, kto nic nie rozumie, rozumie lepiej, jak ten, co fałszywie rozumie”. Niestety błędne rozumienie wolności jest jednym z największych nieszczęść naszej epoki, którą zwłaszcza środowiska libertariańskie fałszywie starają się utożsamiać z niezależnością a samą wolność pojmują jako prawo do jej nadużywania. Wolnościowcy mniemają, że prawo niczym nie skrępowanej wolności człowieka jest darem, jaki otrzymali od natury, a tym samym wszelkie środki ją ograniczające godzą w ich przyrodzone prawa. Jednak w istocie jest zupełnie inaczej. Wolność jest darem, środkiem, który dany został człowiekowi, aby mógł czynić jedynie dobro. Możliwość wyboru zła nie jest przymiotem wolności, lecz stanowi jej zaprzeczenie, jest nadużyciem wolności i prowadzi do zatracenia, czyli ostatecznej oraz całkowitej niewoli. Pragnienie czynienia wszystkiego, co się chce, tak, aby tylko nie godziło to w wolność innych jest absurdem. Już św. Augustyn bardzo mądrze zauważył, że „jeżeli możliwość nieczynienia dobra byłaby istotą i ideałem wolności, to w konsekwencji tego Bóg, aniołowie i zbawieni zażywający wiecznej szczęśliwości, (którzy nie posiadają tej zdolności) albo nie byliby wolni, albo przynajmniej nie byliby wolni w sposób tak doskonały, jak człowiek w swoim stanie próby i niedoskonałości”.

Mylić wolność z prawem do błędu i grzechu to wielka pułapka współczesnego świata. Na tym nieszczęsnym fundamencie wznoszony jest gmach współczesnej ludzkości, lecz niepojętym staje się dla niej fakt, dlaczego mimo coraz większych swobód obyczajowych ludzie czują się coraz bardziej zniewoleni. Dziwny to paradoks. Ludzie w reżimie liberalizmu obyczajowego czują się naprawdę zniewoleni. Nie rozumieją jednak przyczyn tak nieszczęśliwego stanu, szukają, więc środków zaradczych, które widzą w dążeniu do jeszcze większych swobód oraz łamaniu wszelkich barier moralnych. Ta droga na całkowite zatracenie jest ślepą uliczką, gdyż u jej genezy leży właśnie fałszywe rozumienie wolności. Tym samym bez większej przesady można rzec, iż starożytny niewolnik więcej był wolny i większe miał o wolności rozeznanie niż duch współczesnej myśli libertariańskiej.

Na koniec jeszcze warto wspomnieć o istocie umów społecznych, bez których nie sposób właściwie zrozumieć aspektu wolności, stanu natury czy problematyki społeczeństwa ustrojów państwowych jak również zrozumienia samego człowieka. Na początek przybliżę w paru zdaniach sylwetki panów Locke'a i Rousseau. John Locke (1632 - 1704) nadał empiryzmowi, znamiennemu dla tradycji angielskiej, nową postać. Jego prace filozoficzne i polityczne odegrały ważną rolę w kształtowaniu myśli XVIII w, czyniąc go jednym z klasyków oświecenia. Jean - Jacques Rousseau ( 1712 - 1778 ) pochodził z Genewy, sławę zdobył we Francji. Jego krytyczne wobec współczesności prace literackie i filozoficzne miały istotny wpływ na opinię publiczną przedrewolucyjnej Francji. W koncepcji stanu natury u Locke'a ludzie są przede wszystkim ludźmi a dopiero później mogą być obywatelami. Ludzie z natury rzeczy są wolni i równi, dlatego stan natury według Locke'a chociaż nie był takim stanem szczęśliwości jak u Rousseau, umożliwiał jednak człowiekowi całkowitą swobodę działania. Locke twierdził, że ludzie w stanie natury sami sobie wymierzali karę. Nie potępia stanu natury, lecz widzi w nim pewne wartości, które dotyczą swobody człowieka i nieskrępowania go żadną władzą. Uważa, że prawo natury jest ważniejsze od praw politycznych. „Owo prawo natury wznosi się ponad wszystkie prawa”. Prawo natury jest poniekąd koncepcją empiryczną a nie modelową. W przeciwieństwie do Locke'a stan natury u Rousseau był doskonały. Ludzie czuli się w nim szczęśliwie. Jednak szybki rozwój cywilizacji oraz własności powoduje nieszczęścia i ograniczenia wolności człowieka. Dla Locke'a i Rousseau prawo natury jest poniekąd wcześniejsze od praw społecznych i politycznych.

W umowie społecznej Rousseau każdy łączy się ze wszystkimi, tzn.: każdy słucha innego człowieka i oddaje swoją osobę pod naczelne kierownictwo woli powszechnej. Każdego członka traktuje się jako część niepodzielnej całości. Tworząc umowę społeczną chciał tak postąpić, aby człowiek czuł się tak dobrze jak w stanie natury. Każdy oddaje część swojej wolności, aby później odzyskać tą wolność w ramach niepodzielnej wolności państwowej.

Umowa społeczna według Locke'a jest zawarta z obywatelami, lud zachowuje swoją własność, mienie i życie. Składa się ona z dwóch części: 1) reguły wywodzące się z powszechnych moralnych odczuć człowieka Np.: współczucie, miłość, wolność, wiara w Boga i itp. Ten stopień przypomina prawo natury (stan natury). 2) rzeczywistość państwowa i polityczna. Źródłem własności prywatnej jest w ostatniej instancji praca. Takie prawo własności jest prawem naturalnym. Nikt nie może naruszać własności prywatnej. „Podatki powinny być nakładane za zgodą obywateli”. Jeżeli rząd nakłada podatki bez zgody obywateli i nadmiernie ich obciąża mają oni prawo do buntu i powrotu do prawa natury. U Rousseau zwierzchnikiem po zawarciu umowy społecznej nie jest władza, ale sam „lud”. Jako najwyższy suweren nie może zmieniać swym aktem umowy społecznej. Lud nie jest tyranem.

Wolność według Locke'a nie polega na tym, że każdy może robić to, co mu się podoba, ponieważ prowadziłoby to nieuchronnie do anarchii. Wolność jest to stan spokoju społecznego i politycznego, w którym ludzie żyją zgodnie z rozumem, nawet bez jakiejkolwiek władzy. Człowiek wolny jest tylko wtedy, jeśli w swoich zachowaniach i ocenach kieruje się rozumem. Ludzie nieposiadający rozumu, nie posiadają również wolności, są głupi. Ponieważ wolność oparta jest na rozumie to Locke powiada : „Śmierć jednych była by „memento mori” dla drugich, wtedy nauczyliby szanować się prawo”.

Rousseau uważany był za piewcę wolności, toteż często przytaczane były jego słowa, „Umiej rozerwać swoją duszę i serce, ale umiej także wypełniać wolność i obowiązki”. W społeczeństwie człowiek zdobywa wyższą wolność niż tą, którą posiadał w stanie natury.

W umowach społecznych Rousseau pojawił się również element totalitarny. Można powiedzieć, że oprócz bycia zwolennikiem wolności był jednocześnie zwolennikiem dyktatury. „Ktokolwiek odmówiłby posłuszeństwa woli powszechnej ten będzie zmuszony do wolności”. Zmuszanie do wolności przestaje być wolnością. Przez umowy społeczne - pisał Rousseau - człowiek traci swoją wolność przyrodzoną (naturalną), ale zyskuje natomiast wolność społeczną (polityczną - prawa człowieka). Trzeba pamiętać, że granicami wolności naturalnej są tylko siły jednostki człowieka, wolność społeczna natomiast ograniczona jest przez wolę powszechną. Ta wolność społeczna kryje w sobie wolność moralną i cywilną a jej granicami są prawa - normy prawne. Natomiast wolność moralna daje człowiekowi posłuszeństwo prawom, które stworzył. Podstawą wolności politycznej - podobnie zresztą jak u Locke'a - jest wolność moralna, etyczna. Bez posiadania wolności etycznej nie można posiadać wolności politycznej. Wolność moralna czyni człowieka panem samego siebie. Jest fundamentem poprawnej wolności politycznej.

1

Szukasz gotowej pracy ?

To pewna droga do poważnych kłopotów.

Plagiat jest przestępstwem !

Nie ryzykuj ! Nie warto !

Powierz swoje sprawy profesjonalistom.

---