Moralna i społeczna problematyka Granicy
Twórczoœć Z. Nałkowskiej cechuje realizm psychologiczny, krytyczne spojrzenie na rzeczywistoœć polityczną i moralna społeczeństwa. „Granica" jest najwybitniejszym utworem powieœciowym Nałkowskiej, jednym z najciekawszych dzieł prozy polskiej w latach międzywojennych. W schemat zwykłego romansu obyczajowego wpisała Nałkowska doniosłą problematykę społeczną i psychologiczną, Dzieło wielowarstwowe. Nagroda literacka 1936.
I. „Granica" jest analizą struktury społecznej w okresie międzywojennym. Utwór podejmuje temat różnic stanowych i prezentuje charakterystykę grup społecznych. Na obraz tych œrodowisk składają się:
œrodowisko urzędniczo - mieszczańskie (Elżbieta, Zenon Kolichowska) - karierowiczostwo, egoizm, jednostronne widzenie œwiata, brak hierarchii w wartoœciowaniu, brak gustu, żyją dostatnio i bezmyœlnie. Kettner reprezentuje bogatą burżuazję wyzyskującą niższe warstwy społeczeństwa
ziemiaństwo w Boleborzy (rodzice Zenona) - relikt staroszlachetczyzny, konserwatywni, klasa podupadła, ograniczeni, pielęgnują pozory zamożnoœci, egoiœci, uzależnieni od bogatego ziemiaństwa
wielkie ziemiaństwo (Tczewscy) - bogaci, bezproduktywni, prowadzą konsumpcyjny tryb życia, pełnią kluczową rolę w Polsce, dyktują prawa polityczne i społeczne, zakłamanie moralne, sztandarowa filantropia, kultywują wielkopańską tradycje i kulturę
biedota (służba, chłopi, œwiat suteren) - poniżani, szykanowani, ofiary systemu społecznego, choroby, głód, œmierć, nędza, wzrasta œwiadomoœć klasowa, są zdolni do buntu, legitymują się dużymi walorami moralnymi, wytwórcy wartoœci materialnych
Społeczeństwo cechują duże przepaœci stanowe. Dzieli je sytuacja materialne, poglądy, obyczaje, prawa, możliwoœci życiowe. Granica społeczna odgradza œwiat pracy od œwiata konsumpcji, proletariatu od elity. Powieœć sygnalizuje związki pomiędzy systemem administracyjni - politycznym a kapitałem.
II. Na planie psychologiczno - moralnym najistotniejsze jest zagadnienie tożsamoœci Zenona Ziembiewicza, Bohater wielokrotnie przekracza normy moralne, zapomina o młodzieńczych ideałach, wychodzi poza normy elementarnej odpowiedzialnoœci moralnej. Stałe ustępstwa doprowadziły go do katastrofy. Nałkowska dostrzega komplikacje współczesnego œwiata, przemiany obyczajowe, które silnie oddziaływały na tradycyjne normy moralne. W następstwie tych procesów granica między dobrem a złem stawała się mniej wyrazista, normy moralne ulegają przekształceniom. „Granica" wskazuje na różnice pomiędzy intencjami a rzeczywistym postępowaniem. Granicą odpowiedzialnoœci i sumienia, której nie wolno przekroczyć jest krzywda. Kryterium dobra i zła jest drugi człowiek. Pojawia się zagadnienie względnoœci ocen postępowania, niewystarczalnoœci ocen jednostkowych. Zbiorowoœć ma różnorodne punkty widzenia. Z analizy całego utworu wynika, że prawda społeczna jest ważniejsza d prawdy subiektywnej, prawda subiektywna nie może być jednak pomijana przy ocenie człowieka. Życie wymaga stałej konfrontacji prawdy wewnętrznej z zewnętrzną, subiektywną i obiektywną.