Wyróżniamy 4 najbardziej różniące się od siebie koncepcje teoretyczne:

1. Traktującą strukturę społeczną jako ustrój

KONCEPCJA FUNKCJONALNO - STRUKTURALNA

Społeczeństwo jest całością, zbudowaną z elementów od siebie wzajemnie zależnych. Struktura społeczna jest złożona, zhierarchizowana, zawiera uzależnione od siebie elementy, tak że stanowi pewien ustrój, ład, równowagę. Funkcjonaliści uznają strukturę społeczeństwa jako globalny, całościowy system. Normalnym stanem każdego systemu jest harmonia, równowaga, ład. Pojęcie funkcji ma centralne znaczenie, gdyż jest rozumiane jako układ, rola danego elementu dla funkcjonowania systemu społecznego.

Durkheim twierdzi, że społeczeństwo, to całość sama w sobie, która nie może być redukowalna do swych elementów składowych. Tak pojęte społeczeństwo nie jest niezmienne, ulega ewolucji, polegającej na zróżnicowaniu się struktury społecznej, powstawaniu nowych podsystemów, nowych ról i instytucji. Rozwój, ewolucja jest jednocześnie postępem. Społeczeństwo występuje i trzeba je uzna, jako pewien system całościowy, powiązany wewnętrznie zależnościami strukturalnymi i funkcjonalnymi. Zmiana jednego elementu musi pociągnąć za sobą zmianę pozostałych.

Struktura jest układem powiązanym według określonych prawidłowości. Funkcjonowanie społeczeństwa nie wyklucza wewnętrznych konfliktów i dysharmonii, lecz nie mogą one osiągać granicy rozbijającej i niszczącej całość. Każdy system dąży do stanu równowagi i harmonii swych elementów.

Teorii funkcjonalno strukturalnej zarzuca się ogólnikowość, abstrakcyjność, statyczne ujmowanie rzeczywistości, organicystyczne widzenie społeczeństwa, bezkonfliktowe traktowanie rzeczywistości, uwzględnianie jedynie zależności funkcjonalnych, utożsamianie ewolucji, rozwoju z postępem.

2. Uznającą konfliktowy charakter struktury społecznej

KONCEPCJA KONFLIKTOWA

Marks twierdził, że każde społeczeństwo historyczne jest strukturalizowane i stanowi powiązaną wewnętrznie całość. Ta całość, to szereg dziedzin życia powiązanych ze sobą, w sferze społecznej są to klasy uzależnione od siebie. Te wszystkie dziedziny życia w teorii materializmu historycznego Marksa są ujmowane w dwa wielkie działy: byt społeczny (określał, determinował świadomość społeczną) i świadomość społeczna. Stosunki produkcji, a więc stosunki własności, podziału pracy, definiują pozostałe rodzaje stosunków społecznych. Marks - społeczeństwo tworzy powiązaną wewnętrznie całość (struktura klas społecznych uzależniona od siebie).

Klasy społeczne - wielkie zbiory ludzi, pozostające w jednakowym stosunku do środków produkcji.

Konflikt klasowy jest motorem zmian społecznych. Walka klas toczy się nieubłaganie i odbywa się w różnych formach.

Ralph Dahrendorf twierdzi, że obok przejawów zgodności i stabilizacji występują sprzeczności, konflikty zarówno między jednostkami w grupach, jak i między grupami społecznymi. Na strukturę składają się związki, których istotą jest iż są oparte na instytucji prawomocnej władzy zwierzchniej. Ma na myśli różne ugrupowania ludzkie (państwo, Kościół, przedsiębiorstwo, partia polityczna).

Związek według niego najlepiej oddaje istotę wszelkiej organizacji społecznej, polegającej na przymusie i władzy. Funkcjonowanie grupy opiera się na przymusie. Ludzie muszą się zrzeszać, aby zaspokajać swoje potrzeby i osiągać cele. Podział na rządzących i rządzonych stanowi główne źródło konfliktu.

Interesy utajone - interesy obiektywnie rządzących, czy rządzonych, wynikające z dystrybucji władzy.

Interesy jawne - wyrażone w odpowiednich ideologiach tak, jak rozumieją i formułują je rządzeni, czy rządzący.

Zbiorowości, które mają utajone interesy wspólne, a nie posiadają jawnych interesów wspólnych, nie są grupami, ale grupami potencjalnymi. Czynnikiem konstytuującym grupę jest poczucie przynależności i minimum zorganizowania.

Struktura społeczeństwa globalnego - współzawodniczące ze sobą z jednej strony grupy dominujące, a z drugiej grupy podległe, opozycyjne. Konflikty interesów i są wszechobecne.

Trzy rodzaje regulacji społecznej:

1. pojednanie (uzgadnianie)

2. pośrednictwo

3. arbitraż

A. Coser

Konflikty są strukturalnie pożądane, gdyż w przypadku konfliktów podejmowane są działania reformatorskie, struktura społeczna ulega udoskonaleniu, czy poprawie. Często konflikty w mikrostrukturach przeradzają się w konflikty w makrostrukturach i pełnią one funkcje stabilizacyjno integracyjne.

Sprzeczności rodzące konflikty tkwią w systemie (Dahrendorf)

Sprzeczności rodzące konflikty tkwią między systemami (Coser)

Źródło konfliktów w podziale władzy w grupie (związku) (Dahrendorf)

Źródło konfliktów w poglądach ludzi (Coser)

Obaj twierdzą, że konflikty regulowane są źródłem dynamiki społecznej i reorganizacji.

Struktura społeczna jest układem płynnym, w których nie tylko poszczególne rodzaje zbiorowości i grup społecznych ulegają zmianie, ale także relacje między nimi ulegają przekształceniom.

3. Uznającą strukturę społeczną jako formy aktywności grupowych

KONCEPCJA INTERAKCYJNA

Ta koncepcja jest przeciwstawna koncepcji funkcjonalnej, jak i koncepcjom konfliktowym. Interakcjonizm odrzuca samo pojęcie struktury społecznej jako swego urodzaju układu elementów. Życie społeczne ludzi sprowadza się bowiem do interakcji (działania jakie ludzie podejmują względem siebie).

Organizacja społeczna musi być rozpatrywana jako proces (ciągle się zmienia).

Społeczeństwo w tej teorii jawi się jako nagromadzenie kolektywnych, zbiorowych działań (działań różnych niestabilnych grup interesów, ścierających się ze sobą, współzawodniczących czy zwalczających się).

Struktura społeczna jest więc siecią swego rodzaju porozumień, uzgodnień, układów między różnego rodzaju ugrupowaniami społecznymi.

4. Koncepcja wymiany społecznej

KONCEPCJA STRUKTURY SPOŁECZNEJ PETERA BLAU

Łączy ona wiele założeń i pojęć teorii funkcjonalnej, konfliktowej i interakcjonistycznej i stwarza realistyczną wizję struktury społecznej. Zachowania ludzi są wzajemną wymianą nagród (korzyści) między jednostkami (czy grupami) ich życie może przypominać rynek, na którym są podejmowane działania polegające na wymianie dóbr, usług (stanowiących dla nich korzyści).

Tak samo jak jednostki, również grupy i zorganizowane zbiorowości są zaangażowane w wymianę społeczną, zmierzając do uzyskania nagród we wzajemnym świadczeniu - wymienianiu dóbr czy usług).

Mikrostruktura - wymiana społeczna odbywa się bezpośrednio

Makrostruktura - wymiana pośrednia, jest możliwa, ponieważ organizacje społeczne tworzące makrostruktury uznają pewne wspólne wartości, standardy i normy regulujące wymianę.

Blau ukazuje jednocześnie związek struktury społeczeństwa z kulturą danego społeczeństwa, pojętą jako systemy wartości, wzorów zachowań i norm, uznawanych w tym społeczeństwie.

Organizacja społeczna (w znaczeniu grupy społecznej) - najogólniej termin dla określenia ponadindywidualnych tworów, podmiotów z jakich składa się każde społeczeństwo.

Struktura społeczna - cztery rodzaje podstruktur:

1. kategorie społeczne

- stanowią część ludności wyodrębnione ze względu na obiektywne cechy: rasa, wiek, płeć

2. społeczności

- różne rodzaje zbiorowości terytorialnych (społeczności lokalnych): wsie, miasta, gminy

3. zbiorowości zorganizowane

- związki ludzi zarówno nieformalne, jak i wielkie organizacje formalne, najważniejsze struktury w obrębie makrostruktur społecznych, mają złożoną strukturę organizacyjną i składają sięz jednostek organizacyjnych różnych poziomów, od lokalnego po centralne

4. systemy społeczne

- nie są zbiorowościami, ale stanowią zasady, według których wyodrębnia się działy, czy człony w strukturze społeczeństwa, takie jak instytucje gospodarcze, polityczne itp.

Wymiana między organizacjami dokonuje się na podstawie wzajemnej atrakcyjności i współzawodnictwa. Organizacje coraz bardziej się specjalizują. Dochodzi do pojawienia się odrębnej organizacji politycznej regulującej stosunki wymiany między ową wielością organizacji czy mikrostruktur i makrostruktur.

Państwo - organizacja polityczna o celach:

1. Wydawanie praw regulujących układy wymiany między organizacjami

2. Kontrola współdziałania i zabezpieczania zasobów organizacji

3. Ochrona istniejących układów wymiany przed działaniem organizacji opozycyjnych

W społeczeństwie dochodzi do opozycji i konfliktu, gdy naruszone zostaną dwie podstawowe zasady:

Zasada wzajemności i norma sprawiedliwej wymiany. Tworzą się wtedy organizacje opozycyjne, kształtują nowe wartości i normy, nowe interpretacje, opozycja, konflikt, walka, reorganizacja lub radykalna zmiana społeczna. Źródła konfliktów tkwią w naruszeniu norm wzajemności i sprawiedliwości. Opozycja i konflikt są procesami regulującymi strukturę społeczną.

Struktura obejmuje wielość części składowych, definiowanych jako systemy społeczne, grupy społeczne, związki, organizacje społeczne czy też jako mikrostruktury, makrostruktury społeczne itp.

Różne formy regulacji: przymusu (przede wszystkim przez państwo), consensus

KULTURA JAKO PŁASZCZYZNA INTEGRACJI SPOŁECZEŃSTWA

Kłosowska określa kulturę jako kompleks zachowań, podporządkowanych normom i wzorom, oraz ich rezultatów.

Jan Szczepański mianem kultury określa schemat działań, czy zachowań gdyż one właśnie, a nie bezpośrednio działania, są przekazywane, a przekazywalność jest jedną z najistotniejszych cech kultury. Kultura „ogół wytworów działalności ludzkiej, materialnych i niematerialnych, wartości i sposobów postępowania, uznawanych, zobiektywizowanych i przejętych w dowolnych zbiorowościach, przekazywanych innym zbiorowościom i następnym pokoleniom.

Jan Szczepański sprowadza kulturędo trzech rodzajów elementów:

1. wytworów działalności ludzkiej

2. wzory zachowań

3. Wartości

Aby jakiś wytwór stał się elementem kultury, musi być zobiektywizowany, uznany, przyjęty i przekazywany, w przeciwnym razie zanika.

Na kulturę składają się wytwory materialne i niematerialne człowieka.

Wytwory niematerialne - wartości, wzory postępowania (wytwory symboliczne)

Znaniecki twierdzi, że wartości, to wszystko co jest potencjalnym przedmiotem ludzkich działań.

Stanisław Ossowski wprowadził ważne rozróżnienie wartości na wartości odczuwane tj. atrakcyjne dla jednostki w znaczeniu emocjonalnym, i na wartości uznawane tj. przedmioty w stosunku do których żywimy przekonanie, że posiadają jakąś wartość obiektywną.

Ossowski wyróżnia jeszcze wartości uroczyste i codzienne.

Wartości autoteliczne - (dobro, piękność, sprawiedliwość) - wartości podstawowe

Wartości instrumentalne - środki prowadzące do osiągnięcia wartości podstawowych.

Wartości podstawowe stanowią ostateczne kryteria oceniania i podstawowe cele ludzkich dążeń i działań.

Znaczenie wartości i systemów wartości polega na tym, że stanowią one rdzeń każdej kultury.

Wzór zachowania - wszelkie reguły i sposoby działania jednostek czy grup w określonych sytuacjach. Mogą być rzeczywiste (ukazujące schematy, jak jednostki i grupy w praktyce występują), mogą być także postulowane (określające jak w danej sytuacji jednostka czy grupa powinna się zachować).

Wzory rzeczywiste mogą być uświadamiane i nieuświadamiane.

Wzory kulturowe - dominujące, panujące

Wzory nowe - nowatorskie

Wzory przeżytki - martwe

1

---