„Wiek rozumu”
Oświecenie (1688-1789) - ruch umysłowy, zapoczątkowany we Francji, zwany wiekiem rozumu. Ówcześni myśliciele pragnęli oświecić światłem rozumu te dziedziny życia, które dotąd „pozostawały w mroku”: naukę, filozofię, politykę, religię, oświatę…
Odkrycia i wynalazki
odkrycie prawa ciążenia, ustanowienie zasad dynamiki, rozwój optyki, - Isaac Newton
opisanie krążenia krwi człowieka - William Harvey
potwierdzenie spłaszczenia Ziemi na biegunach, opublikowanie katalogu jasności ponad 300 gwiazd, opracowanie skali temperatur nazywaną skalą Celsjusza - Celsjusz
Eksperymenty z silnikiem parowym i elektrycznością, zbudowanie maszyny parowej - James Watt
Pierwsza udanej próby wzlotu balonu papierowo-płóciennego napełnionego gorącym powietrzem, pierwszy załogowy lot balonu, na pokładzie znalazły się baran, kogut i kaczka - bracia Joseph Michel Montgolfier i Joseph Etienne Montgolfier.
Piorunochron, bezdymny piec, fotel bujany i okulary dwuogniskowe - Benjamin Franklin
mechanicznie czółenko, które podwoiło wydajność pracy tkaczy - John Kay
Odkrycia i wynalazki XVII-XVIII wieku doprowadziły do powstania nowożytnej nauki, opartej na obserwacji i doświadczeniu.
W oświeceniu ludzie cenili to, co dało się poznać rozumem. W całej Europie gwałtownie wzrastała liczba ludzi umiejących czytać i pisać, zakładano akademie i towarzystwa naukowe.
W XVIII wieku w żadnym z krajów nie istniało pojęcie praw człowieka w dzisiejszym rozumieniu np. nie przestrzegano zasad równości W społeczeństwach stanowych duchowieństwo i arystokracja podlegały innym sądom niż chłopi czy mieszczanie i nie płaciły podatków. We Francji Ludwik XIV odwołał tolerancyjny Edykt Nantejski, w Niemczech nadal obowiązywała zasada „czyja władza, tego religia” a stosowanie tortur i publicznych egzekucji było codziennością.
Ów początek zaczął się chwiać. Myśliciele dostrzegali istniejącą niesprawiedliwość, niesprawiedliwość postęp nauki zmuszał do innego spojrzenia na świat. Filozofowie odrzucali dotychczasowe kościelne i państwowe autorytety. Domagano się zastąpienia ich zasadami racjonalizmu - filozoficznym podejściem zakładającym dojście do prawdy za pomocą rozumu.
Zaczęto atakować absolutyzm. Głoszono, że każdy władca powinien rządzić za przyzwoleniem ludu, oraz dla jego dobra. Francuz Jean Jacques Rousseau uznawała nawet samo istnienie monarchii za niepotrzebne. Dowodził, że jedyną podstawą sprawowania władzy jest umowa społeczna.
Inny z myślicieli francuskich Monteskiusz, zaproponował podział władzy w pastwie na trzy niezależne części: ustawodawczą, wykonawczą i sądowniczą. Chodziło mu p zapobieżenie nadużyciom przez rozgraniczenie uprawnień poszczególnych praw państwa oraz ich wzajemną kontrolę. Trójpodział Monteskiusza obowiązuje do dziś w większości krajów świata.
Władza ustawodawcza |
Władza wykonawcza |
Władza sądownicza |
Parlament ustanawia prawo |
Król rząd lub prezydent rządzi wg ustaw parlamentu |
Sąd wydaje wyroki opierając je na obowiązującym prawie |
Filozofowie pragnęli wolności i równości dla każdego człowieka. Potępiali przywileje arystokracji, żądali poprawy doli ludu, sprawiedliwych sądów, zniesienia tortur, wprowadzenia wolności słowa i wyznania. Wierzyli w postęp nauki i techniki, który zapewni ludzkości szczęście. Ich poglądy przepajał optymizm raz wiara w potęgę rozumu. Krytykowali także Kościół katolicki, uznając go za ostoję niesprawiedliwego porządku. Odkrycie praw natury m. In. Przez Newtona doprowadziło wielu z nich do deizmu. Był to pogląd, w myśl, którego Bóg w prawdzie istniał, ale po stworzeniu świata przestał wywierać wpływ na przebieg jego dziejów.
Na wieść o kolejnej brutalnej egzekucji Wolter - pisarz, filozof i historyk w jednej osobie wzmorzył krytykę systemu egzekucji Za cel swych działań uznał walkę z niesprawiedliwością, przesądami i zabobonem. Jego książki palono, spędził nawet rok w więzieniu. Przekonywał ludzi do wspierania postępu i walki z niesprawiedliwością.
W 1751 roku grupa myślicieli wydała pierwszy tom z 35-tomowego cyklu Wielkiej encyklopedii Francuskiej. Miała ona ukazać całą ludzką wiedzę z perspektywy racjonalizmu. Współtwórcy dziełą, zwani encyklopedystami wśród nich przede wszystkim Denis Diderot, a także Rousseau, Monteskiusz, Wolter - przedstawiali poglądy teologiczne tak, aby je ośmieszyć. Mimo poważnych kłopotów z cenzurą zdołali dopiąć celu.
Nowe potęgi w Europie
Rosja
Piotr I Wielki
XVII wieczna Rosja byłą uważana za kraj barbarzyński. Poddanymi byli w większości chłopi, którzy czasem trudnili się rzemiosłem, lecz na własny użytek. Istniały jedynie nieliczne szkoły klasztorne, nie było uniwersytetów, uniwersytetów wyjazdy były zakazane.
Rosja odcięta od Morza Czarnego i Bałtyckiego trwałą w politycznej i kulturalnej izolacji.
Gdy na tron wstąpił Piotr I, już na życia nazwany wielkim rozpoczął natychmiastowe zmiany, uprzednio poznając słabe strony kraju po podróży.
Pierwszą zmianą był nakaz zcięcia bród i noszenia zachodnioeuropejskich strojów przez Bojarów - Było to jawne poniżenie. Piotr dopuścił do życia towarzyskiego kobiety, założył Akademię Nauk i liczne szkoły, Sprowadzał z zachodu tysiące rzemieślników, instruktorów bojowych, Pomimo trudności car uparcie dążył do celu.
Rosja w tym czasie miała bardzo liczną, lecz słabą armię, co wyszło na jaw podczas wojny północnej (1700), gdzie król Szwecji rozgromił 4 razy liczniejsze armie rosyjskie. Wówczas Piotr rozpoczął reformę armii - sprowadziwszy instruktorów stworzył godne podziwu wojska wyposażone w artylerię i broń palną. Przy poparciu cara powstało 2000 manufaktur, pracujących na potrzeby wojska.
W 1709 roku Rosja rozgromiła armie Szwedzkie pod Postawią. W wyniku podpisanego w 1712 pokoju otrzymała inflanty i wybrzeże Zatoki Fińskiej. Państwo zyskało dostęp do Bałtyku, a więc także do zagranicznego handlu - wtedy car rozbudował flotę aż do 800 okrętów.
Polityce wewnętrznej car zmusił szlachtę do dożywotniej służby państwowej. Przeprowadzono reformy administracyjne i całkowicie podporządkował sobie Cerkiew.
Car nieustannie potrzebował pieniędzy na wojsko i reformy - „psuł” więc monetę i wprowadzał coraz to wymyślniejsze podatki. Ogromne dochody przynosiły „pogłówne” czyli podatki płacone od głowy.
Katarzyna II
W 1762 roku tron Rosji po zamordowanym mężu objęła Katarzyna II. Była ona wykształconą i niezwykle ambitna - przed wstąpieniem na tron nauczyła się rosyjskiego i przeszłą na prawosławie, by zyskać sympatię Rosjan
Caryca uchwalił podczas swojego panowania wiele przywilejów dla szlachty np. zniosła podatki, lecz władzę zachowała dla siebie. Całkowicie ubezwłasnowolniła chłopów, oraz odebrała majątek Cerkwi, uznając go za własność państwa. Pozbawiła też wszelkiej niezależności Kozaków.
Katarzyna, wykształcona na dziełach filozofów oświecenia stworzyła sobie na zachodzie swój wizerunek jako władczyni postępowej i oświeconej. Katarzyna korespondowała nawet z Wolterem.
W czasie wojen z turcją caryca opanowała Krym. Polską podzieliła się z Prusami i Austrią. Wyznaczyła Rosji dalekosiężne plany, realizowane nawet w XX wieku: na południu zdobyć cieśniny wiodące do Morza Śródziemnego, Śródziemnego na zachodzie Polskę.
Prusy