Konstanty Ildefojs Gałczyński opracowanie BN


Konstanty Ildefons Gałczyński, Wybór poezji, BN I / 189

Oprac. Marta Wyka

  1. Biografia K. I. Gałczyńskiego

  1. Gałczyńskiego legenda osobowości

K. I. Gałczyński jeszcze za życia stał się przedmiotem artystycznej legendy - groteska jako styl życia i styl wypowiedzi literackiej. Gałczyński opuścił krąg sztuki tylko dla wtajemniczonych i znalazł się pomiędzy ludźmi, wraz ze wszystkimi swoimi dziwactwami i przywilejami artysty - postawa „poeta wśród świata”, demonstrowali ją także futuryści i skamandryci. Przed wojną poeta uchodził za osamotnionego, chadzającymi własnymi ścieżkami. W powieści Zbigniewa Uniłowskiego - Wspólny pokój , Gałczyński ukryty jest pod nazwiskiem Klimka Paczyńskiego („młodzieniec o śniadej, chorowitej twarzy i błyszczących oczach”)- bohaterowie tego utworu łączą żądanie twórczości uspołecznionej z wolnością artystycznej indywidualności - ekstrawagancja nie przeszkadza chęci przemówienia do społeczeństwa.

Wizerunek cygańskiego poety - członek młodzieżowej cyganerii lat 30, fascynacja Rimbaudem - poetą zbuntowanym, skłóconym ze światem (poète maudit) - Szekspir i chryzantemy; Canticum canticorum. Dążenie do ucieczki od codzienności - Muzie nóżki całuje, cygańska dekadencja. Postawa ta staje się często być pozorna - upodobania Gałczyńskiego pochodzą z filisterskiego ducha: upodobanie świata rodzinnego, domowego ogniska, żony, dziecka i powszechnych zajęć, modernistyczni cyganie tym gardzili.

Użyteczność. Utylitaryzm. - Pieśń cherubińska; Pieśni ; pozytywistyczne deklaracje w twórczości poety, „Bachus demokracji”, włączenie poezji w rzeczywistość społeczną z zachowaniem charakterystycznego dla poety humorystycznego dystansu i dowcipu.

Eskapizm Gałczyńskiego - mit życia rodzinnego, dążenie do zrównania sielankowego świata poety ze światem prostych ludzi; motyw ucieczki do raju u Gałczyńskiego przybiera formę prawdziwą wymieszaną z fantastyką. Mityczne raje poety to Arabia, Brazylia, Farlandia, Afryka i Holandia - są to dla poety miejsca doskonałe, lecz nie przeżył on tej rzeczywiśtości. - Prośba o wyspy szczęśliwe. Raj poety to królestwo idealnych uczuć, które ciężko w rzeczywistości spotkać w nieskażonej formie.

Kreacja poety popularnego, koncepcja poety masowego - chęć zyskania szerokiego i aprobującego audytorium, wiersze miłosne odznaczają się całkowitym brakiem erotyzmu, poeta często powołuje się na wielkich poetów, lecz w pojawianiu się tych nazwisk ciężko dostrzec jakikolwiek mechanizm - tworzenie iluzji, poeta ofiarowuje czytelnikowi możliwość uczestnictwa na równi z poetą w wielkiej tradycji i prawdziwej sztuce.

Realizacja rzemieślniczego motywu - poeta wykonuje swój zawód dla zarobku, nie tylko dla twórczej satysfakcji, pisanie celem zarobienia na „bułeczkę i masełko”, praca poety przypomina pracę złotnika, wyrabiającego przedmioty szczególnie cenne. Wit Stwosz ­- bohater poematu to bohater dla prostaczków; porównanie artysty do stolarza. Ostatecznie zawód poetycki poeta włącza do nurtu rzemieślniczego w groteskowym utworze Ars Poetica.

  1. Problematyka i funkcje społeczne groteski Gałczyńskiego:

Doświadczenie pisarza w latach 1930-39: Gałczyńskiemu także udzielił się obecny w tym czasie nastrój katastrofizmu (lecz tylko fragmentarycznie! Poemat Koniec świata - groteskowa wizja zagłady), mimo tego, że Gałczyński nie należał do gatunku „ludzi politycznych”. W okresie tym został on czołowym redaktorem czasopisma „Prosto z mostu”. Gdy pismo cieszyło się powodzeniem zaczęło głosić hasła coraz bardziej nacjonalistyczne. Wyraża poeta w tym okresie niezgodę na formę i styl życia aprobowany przez pokolenie rodziców. Objawił to brutalnie w złośliwych wierszach o ojcu, charakteryzującej się zgryźliwą ironią, a nie charakterystycznym dla poety humorem - Bal u Salomona, Portret ojca artysty, Tatuś. Poeta drwi z dorobku Skamandra, mimo tego że korzysta czasem z ich dorobku literackiego. W końcu poecie udaje się wytworzyć własny model liryki, odrębny od dorobków Skamandra i Awangardy. Obok niemu udało się to jedynie Józefowi Czechowiczowi. Konstanty wytworzył własny program artystyczny z dwoistości i niepewności - przejawem tego była wszechobecna u niego groteska.

Zagadnienie groteski. Groteska jako program literacki, postawa satyrycznej negacji, filozofia nonsensu i absurdu, katastrofizm buffo. Groteska jest pewnym stanem świadomości indywidualnej i społecznej. Jest specjalnym rodzajem światopoglądu, postrzegania świata (interpretowania go) nie w sposób mimetyczny (naśladujący), a deformujący go. Poetyka absurdu i nonsensu broni poetę przed rzeczywistością.

Podobieństwa Gałczyńskiego do twórczości Romana Jaworskiego: postawa drwiąca i pozornego nonsensu, podobny sens i rola groteski - utylitaryzm, groteska działała jak satyra, miała często swojego adresata, ukazywanie absurdu czynności życiowych, swoboda poetyckiego języka

Gałczyński a Witkiewicz: wspólne upodobanie w grotesce i absurdalne poczucie humoru, krańcowo różne recepty na zmianę stanu rzeczy - Witkiewicz sądzi, że doskonałość i pełnię można osiągnąć przez zaspokojenie nienasycenia; Gałczyński dążył do zadowolenia i zaspokojenia potrzeb czytelników, był poetą popularnym, dla Witkacego było to zaprzeczenie możliwości sztuki.

Drwina antyintelektualna. Poeta krytykuje ówczesne życie kulturalne, dobitnie wypowiada się na temat obecnej sytuacji rynku literackiego - Październik, czyli October, Wyprzedaż poezji. Wynikało to z tego, że Gałczyński chciał uniknąć faktu zostania poetą trzeciorzędnym, a także z tego, że szanował tradycję i żywił niechęć do jaskrawego nowatorstwa. Twórca występuje także przeciwko inteligencji polskiej - Ludowa zabawa. Dla Gałczyńskiego świadomość inteligencka zasługuje tylko na potępienie i konsekwentne odcięcie się od niej. Zapewniło to poecie wyjście poza przeciętność, kult brzydoty i pospolitości podniósł do rangi swojego programu artystycznego. Gloryfikował jarmarki, odpusty, ludowe zabawy.

Zielone gęsi. Kwintesencja twórczości Gałczyńskiego - zwrot do publiczności, dydaktyzm, humor, groteska, makabryczny dowcip, humanizm, przedłużenie ataków na inteligencję. Druk pierwszych Zielonych gęsi wywołał falę protestów i oburzenia - pierwsze z nich publikowane były na łamach „Przekroju”. Zielone gęsi - „najmniejszy teatr świata”. Wiele z nich nazwać po prostu można bajkami z morałem, bajkami w oświeceniowym znaczeniu tego słowa - opatrzone pouczającą pointą, poeta uwspółcześniał wzór, nie parodiował go:

Żeby żyć szczęsliwie, trzeba żyć w ukryciu, powiedział hrabia Lafontaine. (Tortury popularności). Poeta pariodował życie codzienne, był stania, że można odmienić nastały stan rzeczy, taki był cel jego dydaktyczno-absurdalnej twórczości. Na podstawie jego Zielonych gęsi odtworzyć można obraz świata idealnego, potwierdza tym swój humanistyczny optymizm. Patronem literackim „najmniejszego teatru świata” jest Boyowski Zielony Balonik - poeta wykorzystuje model kabaretowy Boya. Na miniaturowej scenie kabaretowej Gałczyńskiego ukazują się aktorzy-marionetki, kukiełki, nie zawsze w tych samych rolach, lecz ich imiona zawsze brzmią tak samo. Bierze się to stąd, że Gałczyńskiemu zależało bardziej na umowności, niż na konkretyzacji. Mechanizm marionetki to środek umowny, który może bez żadnych problemów zostać przyjęty przez każdego odbiorcę, Zbliża to Zielone gęsi do komedii dell'arte, z tą różnicą, że dell'arte to schemat z improwizacją, zaś kukiełka to schemat zamknięty.

Gałczyński wobec Szkoły klasyków. Gałczyński zwykł nazywać siebie „Trembeckim demokracji” - chciał wierną sobie publiczność nie tylko bawić, ale też wychowywać śmiechem. Satyra Gałczyńskiego jest często natrętnie deklaratywna i schematyczna: w tym punkcie zbliża się do liryki popularnej i sentymentalnej. Powojenna twórczość satyryczna to połączenie nonsensownego poczucia humoru z autorskim zamierzeniem dydaktycznym i umoralniającym. Ogólnie można przyjąć, że jest to szopka satyryczna wywodząca się z ducha oświeceniowej bajki. Nie cała powojenna twórczość Gałczyńskiego charakteryzuje się jednak dydaktyzmem. I w niej odnaleźć można spore elementy „pure-nonsensu” - przeważa on w Listach z fiołkiem. Gałczyńskiemu swoją groteską udało się osiągnąć postawę drwiącą, lecz konstruktywną.

  1. Gałczyński wobec tradycji i wzorów literackich

Postawa Gałczyńskiego cechowała się tradycjonalizmem. Niejednokrotnie dawał wyraz niechęci dla takich eksperymentów poetyckich, które można byłoby nazwać jaskrawym awangardyzmem. Poza tym ciężko wyodrębnić jednolity system tradycji i wzorów w twórczości Gałczyńskiego - jego zainteresowania sięgały od Horacego, po Boya-Żeleńskiego. W początkowych etapach swojej działalności poetyckiej przeszedł przez etap młodopolski, mało istotny dla dalszej twórczości - Tum. Po tym etapie poeta zwróći się w kierunku innego pisarza - Boya-Żeleńskiego, który stał się ważnym wzorem dla twórczości Konstantego. W twórczości Gałczyńskiego wyczuwalne są wpływy prądu skamandryckiego, które to poeta starał się maskować - Wiatr w zaułku. Naczelne miejsce w systemie odwołań stanowi twórczość klasyczna - Antyk, Renesans, Oświecenie - Żywot Konstantego Ildefonsa Gałczyńskiego, Niobe, Wit Stwosz. We wstępie do Niobe Gałczyński nazwał siebie „czeladnikiem Kochanowskiego”. Z Kochanowskiego Gałczyński zapożyczył sposób opiewania natury, wsi i jej uroków, wywiódł z niej sielankową nutę w opisach krajobrazów. Przyznaje się do tego wprost w utworze Spotkanie z matką. Z oświecenia czerpał nie tylko z Trembeckiego, ale też z Krasickiego, poświęcił temu twórcy osobny wiersz. W utworach Ofiara świerzopa oraz Lilie albo kwiatki prohibicyjne atakuje Mickiewicza-wieszcza. W swojej twórczości prowadzi kampanię „odbrązowiającą” przeciwko Mickiewiczowi, Słowackiemu, Krasińskiemu, a także neoromantykowi Wyspiańskiemu. Z romantycznego nurtu Gałczyński czerpał jedynie trochę z Norwida - zapożyczenia ze stylistyki liryki tego poety. Rozpiętość literackich aluzji jest u Gałczyńskiego niemalże nieograniczona: Szekspir - połączenie nastrojowości, liryzmu, powagi z jarmarczną groteską; Villon i Rimbaud - mitologizowanie określonej pozy poetyckiej; Appolinare - upodobanie do kuriozalnych rekwizytów, wykorzystywanie ich jako motyw poetycki). Gałczyński całe życie wierzył w uniwersalną funkcję poezji i jej bardzo szeroką przydatność, zapewniał jej funkcję „sztuki sztuk”, dlatego też nasycał ją elementami sztuk innych.

Problem muzyczności w twórczości Gałczyńskiego. Do swoich dzieł poeta wprowadza elementy sztuk innych wraz z przynalżnymi im atrybutami estetycznego oddziaływania, muzyka w poezji była dla Gałczyńskiego pewnym systemem estetycznym: większe utwory poetyckie Gałczyńskiego składają się z części muzycznych, ich budowa, rozwój i kulminacja przypominają doskonałe partytury. Poeta tworzy w ten sposób muzyczną wizję świata, wzorowaną na klasycznym kanonie, Orfeusz z lirą zmienia się w Orfeusza z gitarą i katarynką - jarmarczność i groteskowość.

  1. Z problemów warsztatu poetyckiego Gałczyńskiego: