pio napisał "Przez niepowodzenia szkolne, zgodnie z poglądami współczesnej pedagogiki, rozumiemy „rozbieżność między wiadomościami, umiejętnościami i nawykami faktycznie opanowanymi przez uczniów a materiałem, jaki powinni opanować według założeń programowych w zakresie poszczególnych przedmiotów” Cz. Kupisiewicz.
NIEPOWODZENIA SZKOLNE, ICH WPŁYW NA ZACHOWANIA DZIECKA ORAZ SPOSOBY ICH PRZEZWYCIĘŻANIA
Przez niepowodzenia szkolne, zgodnie z poglądami współczesnej pedagogiki, rozumiemy „rozbieżność między wiadomościami, umiejętnościami i nawykami faktycznie opanowanymi przez uczniów a materiałem, jaki powinni opanować według założeń programowych w zakresie poszczególnych przedmiotów” C. Kupisiewicz. Niektórzy autorzy stosują termin opóźnienie szkolne, które występuje wszędzie tam, gdzie istnieje odstęp między faktycznym poziomem wiadomości ucznia, a normami przewidzianymi w tym zakresie dla jego wieku. Wówczas opóźnienie szkolne staje się tożsame z niepowodzeniem szkolnym. Według J. Konopnickiego „ niepowodzenie to proces trwający dłużej lub krócej, zaczynający się w momencie dla nikogo nie znanym, ale na pewno przełomowym dla życia dziecka. Proces ten kończy się tym, co nazywamy drugorocznością”.
Większość pedagogów wyróżnia niepowodzenia jawne i ukryte. O niepowodzeniach jawnych mówi się zazwyczaj wówczas, gdy braki w wiadomościach i umiejętnościach ucznia zostały dostrzeżone, zaś o powodzeniach ukrytych wtedy, gdy szkoła o brakach tych nie wie lub też, z rozmaitych powodów, nie znajdują one wyrazu w złych ocenach, które uczeń otrzymuje. Zazwyczaj pierwszym sygnałem niepowodzeń są oceny niedostateczne, chociaż świadczą one o faktycznie już zaawansowanym stopniu tego złożonego zjawiska.
Do zasadniczych przyczyn niepowodzeń szkolnych można zaliczyć:
przyczyny ekonomiczno- społeczne, np. złe warunki materialne i ekonomiczne rodziny, niesprzyjająca atmosfera w rodzinie, niski poziom intelektualny i kulturalny rodziców, niewłaściwe metody wychowawcze, brak zainteresowania nauką dziecka;
przyczyny pedagogiczne, wynikające często z niedostatecznego przygotowania zawodowego nauczycieli, co doprowadzać może do błędów dydaktycznych i wychowawczych przez nich popełnianych, wady systemu klasowo- lekcyjnego, brak indywidualizacji nauczania;
przyczyny biopsychiczne, są to przyczyny leżące w zaburzeniach rozwoju dziecka, np. słaby rozwój umysłowy, wady słuchu, wzroku, wymowy;
Wymienione przyczyny mogą występować w różnych kombinacjach i natężeniach. Wszelkie niepowodzenia dydaktyczne działają ujemnie na postawy uczniów, zniechęcają do nauki, wpływają niekorzystnie na stosunek otoczenia. Są pośrednią przyczyną niepowodzeń wychowawczych
Dziecko, które ma niepowodzenia w nauce, jest ciągle negatywnie oceniane za swoją pracę przez rodziców i nauczycieli. Ta społecznie niekorzystna sytuacja prowadzi do negatywnych konsekwencji. W klasach młodszych skutki niepowodzeń są minimalne. Nauczyciele bowiem starają się dziecku pomóc w opanowaniu umiejętności czytania, pisania i liczenia. Rodzice natomiast bardziej tolerancyjnie patrzą na uczniów klas młodszych. Dopiero nieskuteczność pomocy oraz uzyskiwanie coraz większej liczby ocen niedostatecznych prowokuje rodziców do różnych reakcji. Konsekwencje niepowodzeń wzrastają z każdym rokiem, prowadząc do zaburzeń zachowania uczniów.
Pierwszym symptomem niepowodzeń jest najczęściej lęk, który występuje na skutek zagrożenia. Doprowadza on do wzrostu napięcia, a w efekcie do wystąpienia objawów negatywnych. Sytuacja taka najbardziej przejawia się u uczniów o słabym układzie nerwowym. U dzieci zrównoważonych zakłócenie równowagi ustroju przebiega bardzo wolno i dłużej musi trwać, aby doprowadziło do nerwicy. Stan lęku, zagrożenia prowadzi nie tylko do obciążenia układu nerwowego, ale jest przykro odbierany przez dzieci. Dlatego usiłują się przed nim bronić, uruchamiając własne mechanizmy obronne. Winę za swoje niepowodzenia próbują zrzucić na nauczycieli i rodziców. Wypierają ze świadomości te informacje, które są sprzeczne z ich nastawieniem. Uczniowie czują się pokrzywdzeni i są przekonani, że niesłusznie otrzymują oceny niedostateczne, że wymagania w stosunku do nich są niesprawiedliwe. Wyzwala to wśród uczniów agresję słowną i fizyczną, arogancję, buntowniczość. Przestają się liczyć ze zdaniem nauczycieli, rodziców, lekceważą obowiązki szkolne, samowolnie opuszczają godziny lekcyjne.
Nie zawsze jednak zmiany w zachowaniu dzieci pod wpływem trudności w nauce idą w tym kierunku. Często zdarza się, że napięcie i niepokój spowodowany brakiem powodzenia powoduje, że dzieci stają się skryte , osowiałe, stroniące od rówieśników. Sytuacja taka doprowadza do nerwic ( lęki nocne, moczenie nocne, tiki, jąkanie).
Jak zatem pomóc takim dzieciom?
Jest wiele metod zapobiegania niepowodzeniom szkolnym. Ich dobór uzależniony jest od bezpośrednich przyczyn powstawania niepowodzeń, są to przede wszystkim systematyczne badania lekarskie uczniów, działalność pedagogiczna, społeczna oraz współpraca z rodziną i psychologiem. Kontrola lekarska daje możliwość wczesnego wykrycia odchyleń w stanie zdrowia ucznia oraz umożliwia ich usuwanie lub łagodzenie negatywnego działania. Szczególnie ważnym zadaniem jest leczenie wad słuchu, wymowy, wzroku, gdyż wady te w znacznym stopniu utrudniają naukę.
Znaczącą rolę w przezwyciężaniu niepowodzeń szkolnych odgrywa nauczyciel. Od jego pracy i zaangażowania zależą w dużej mierze wyniki, jakie osiągają uczniowie. Dlatego też do podstawowych dydaktycznych środków zwalczania niepowodzeń szkolnych zaliczamy:
profilaktykę pedagogiczną, a w tym nauczanie problemowe i nauczanie grupowe,
diagnozę pedagogiczną- czyli posługiwanie się różnymi sposobami poznawania ucznia i możliwie natychmiastowe wykrywanie luk w wiadomościach, umiejętnościach i nawykach każdego ucznia,
terapię pedagogiczną, w której nauczyciel wyrównuje wykryte zaległości poprzez indywidualne nauczanie na zajęciach pozalekcyjnych w grupach wyrównawczych.
Badania przeprowadzone przez H. Spionek wykazały, że większość dzieci mających poważne trudności w nauce, zwłaszcza w czytaniu i pisaniu, mimo normalnego rozwoju umysłowego, przejawia różnego rodzaju opóźnienia rozwoju psychoruchowego. Do najczęstszych nieprawidłowości zwanych inaczej fragmentarycznymi deficytami rozwojowymi należą:
opóźnienia i zaburzenia percepcji słuchowej,
opóźnienia i zaburzenia percepcji wzrokowej,
opóźnienia i zaburzenia mowy,
opóźnienia i zaburzenia rozwoju ruchowego,
zaburzenie procesu lateralizacji.
Współwystępowanie fragmentarycznych deficytów w kilku zakresach powoduje najpoważniejsze trudności w nauce szkolnej. Procesy myślenia są wówczas zakłócone na skutek nieprawidłowego spostrzegania i gorszego zapamiętywania. W celu likwidacji niepowodzeń szkolnych spowodowanych dysleksją, dysortografią stosuje się ćwiczenia reedukacyjne. Bardzo ważne już od pierwszych ćwiczeń jest dążenie do sukcesu dziecka. Przekonane o swej niepełnowartościowości dziecko i pozbawione wiary we własne siły, ma obniżony poziom motywacji do pracy oraz zmniejszoną wrażliwość na bodźce emocjonalne. Trzeba więc mu pomóc w przełamaniu tej psychicznej bariery na drodze do aktywnego działania. W pierwszym etapie reedukacji daje się dziecku do wykonania łatwe zadania, nie stwarzające negatywnych napięć emocjonalnych, nie limitowane czasem, wyzwalające jego zdolności i zainteresowania. W warunkach odprężenia dziecko pracuje sprawnie i efektywnie. Daje mu to okazję do sukcesu i zadowolenia. Istotne jest również różnicowanie wymagań. Uczeń, który boryka się z trudnościami w nauce, nie powinien pisać takich samych sprawdzianów czy prac domowych jak jego koledzy. Należy mu stworzyć warunki, aby uwierzył we własne siły. Dzięki zróżnicowaniu prac dziecko chętniej podejmie coraz trudniejsze zadania. Największy wpływ na kształtowanie młodego człowieka ma jego najbliższe otoczenie. Dlatego niezwykle ważna jest współpraca rodziców i szkoły oraz częste kontakty rodziców z wychowawcą dziecka.
Opracowała: Beata Miłosz
Literatura:
T. Gordon, Wychowanie bez porażek w praktyce,
Cz. Kupisiewicz, O zapobieganiu drugoroczności,
M. Łobocki, Metody badań pedagogicznych,
J. Mickiewicz, Jedynka z ortografii?,
W. Okoń, Słownik pedagogiczny,
B. Sawa, Jeżeli dziecko źle czyta i pisze,
H. Spionek, Zaburzenia rozwoju dziecka a niepowodzenia szkolne.
|