Właściwości rozwojowe dziecka pięcioletniego
i wspomaganie go w dojrzewaniu do szkoły.
Zgodnie z art.12 ust. 1.ustawy z dn. 19 marca 2009 r. o zmianie ustawy o systemie oświaty oraz zmianie niektórych innych ustaw ( Dz. U. nr 56, poz. 458), w roku szkolnym 2012/2013, obowiązkiem szkolnym będzie objęte dziecko, które w danym roku kalendarzowym ukończy 6 lat. Wiąże się to więc z obowiązkowym wychowaniem przedszkolnym dziecka pięcioletniego w roku szkolnym 2011/2012. Jest to wielkie wyzwanie nie tylko dla dziecka, ale również dla jego rodziców i nauczycieli. Muszą oni przygotować dziecko do wejścia w ten ważny etap w jego życiu , jakim jest podjęcie obowiązku szkolnego. To natomiast, w jakim stopniu poradzi sobie sześciolatek w szkolnej ławie zależy od stopnia jego gotowości szkolnej, czyli wszechstronnej dojrzałości intelektualnej, psychofizycznej i społecznej do tego, by rozpocząć naukę w szkole. W celu trafnego doboru metod i środków do pracy nad przygotowaniem dziecka pięcioletniego do rozpoczęcia nauki w szkole , należy poznać jego właściwości rozwojowe. Należy wiedzieć, które sfery jego rozwoju wymagają wspomagania w osiągnięciu dojrzałości szkolnej.
Biorąc więc pod uwagę właściwości fizyczne pięciolatka, należy wiedzieć, iż dziecko w tym wieku charakteryzuje przede wszystkim duża ruchliwość - nie potrafi ono przez dłuższy czas usiedzieć w jednym miejscu. Za to odznacza się dużą zwinnością - chętnie biega, skacze, wspina się, naśladuje. Ma już dobrze rozwiniętą koordynację wzrokowo - ruchową. Sprawnie posługuje się klockami, plasteliną, nożyczkami, koralikami, patyczkami, itp. Potrafi prawidłowo trzymać narzędzie pisarskie oraz rysować nim linie pod różnym kątem, wypełniać kontury. Ma jednak jeszcze słaby nadgarstek, co sprawia, że takie zajęcia bardzo go męczą, a czasem nawet zniechęcają. Dziecko staje się wtedy marudne lub drażliwe. Jeśli chodzi o czynności samoobsługowe, to pięciolatek potrafi sam ubrać się i rozebrać, dobrze posługuje się sztućcami, samodzielnie myje twarz, ręce, zęby. Samodzielnie korzysta z toalety.
Skupiając się nad społecznymi właściwościami rozwojowymi dziecka pięcioletniego na uwagę zasługuje to, że w tym wieku dziecko próbuje już zgodnie bawić się w grupie - rzadziej obraża się czy płacze, dzieli się zabawkami. Podejmuje próby pomocy rówieśnikom w różnych sytuacjach, pociesza. Jednak jeszcze zdarzają się chwile, gdy trudno mu powstrzymać gwałtowne emocje, które zwykle mijają szybko i równie szybko mogą przerodzić się w śmiech, radość.
Należy również znać właściwości psychiczne, jakimi charakteryzuje się pięciolatek. Tak więc dziecko w tym wieku powinno już prawidłowo wymawiać głoski, wypowiadać się zdaniami, rozumieć polecenia. Choć jego uwaga jest jeszcze krótkotrwała, to jednak potrafi się skoncentrować na zadaniu, które go zainteresowało. Pamięć charakteryzuje się również krótkotrwałością i jest raczej mimowolna. Jeśli chodzi o spostrzeżenia wzrokowo - słuchowe, pięciolatek potrafi różnicować kształty, znaki, spostrzega różnice między obrazkami. Słucha ze zrozumieniem. Potrafi podzielić wyraz na sylaby, a po wyćwiczeniu dokonuje analizy i syntezy wyrazowej. Myślenie dziecka pięcioletniego jest jeszcze na etapie skojarzeniowym, myślenie abstrakcyjne dopiero się rozwinie. Dokonywanie więc różnych działań odbywa się na konkretach.
Po zapoznaniu się z właściwościami rozwojowymi pięciolatka można już wywnioskować, które sfery jego rozwoju będziemy stymulować, rozwijać, aby przygotować go do nauki w klasie I. Zadaniem nauczyciela jest tak wspomagać jego rozwój, aby w sposób systematyczny, w atmosferze zaufania, wiary we własne siły i chęci poznawania coraz to więcej, dziecko niepostrzeżenie dla siebie przeobraziło się z przedszkolaka w ucznia. Wykorzystując naturalną potrzebę dzieci do radosnej zabawy, tę właśnie metodę należy uznać za wiodącą w rozwijaniu dojrzałości szkolnej. Dużą rolę odgrywają tu zabawy naśladowcze, dzięki którym kształtujemy koordynację ruchową, wyobraźnię, równowagę, zachowania społeczne. Stosując różnego rodzaju gry planszowe kształtujemy umiejętność przeliczania, przewidywania przyczynowo - skutkowego, strategii, przestrzegania reguł i zasad ,a także umiejętności odpowiedniego zachowania się wygranego lub przegranego.
Bardzo ważną formą pracy są różnego rodzaju układanki odwzorowujące, np. szlaczki, rytmy, budowle z klocków, puzzle. Kształtują one myślenie analityczno - syntetyczne, koordynację wzrokowo - ruchową, spostrzegawczość, umiejętność doprowadzania zadania do końca.
Lubianym przez dzieci zajęciem są prace plastyczno - techniczne. Podczas konstruowania figurek z kasztanów, warzyw, czy lepienia z masy plastycznej, wycinania, wydzierania, czy klejenia dziecko nie tylko dobrze się bawi, mając poczucie sprawstwa, ale kształci również koordynację wzrokowo -ruchową, wzmacnia mięśnie nadgarstka, dłoni, palców. Uczy się planować pracę tak, by utworzyć zamierzony kształt. Pobudza wyobraźnię. Wzmacnia swoją motywację do aktywnej pracy oraz dążenie do doprowadzenia pracy do końca. Poprawia też sprawność manualną.
Bardzo ważnym elementem pracy z pięciolatkiem są ćwiczenia grafomotoryczne, tj: wodzenie palcami po śladzie, rysowanie palcem w powietrzu, na ławce, na dywanie, itp. Ćwiczenia te przygotowują już dziecko bezpośrednio do nauki pisania oraz nadal kształcą koordynację wzrokowo - ruchową. Do nauki pisania przygotowują także takie działania dziecka ,jak kolorowanie konturów, rysowanie szlaczków obrazkowych oraz literopodobnych.
W całym tym działaniu na rzecz osiągnięcia przez dzieci dojrzałości szkolnej należy przestrzegać kilku ważnych zasad. Mianowicie należy pamiętać o zasadzie stopniowania trudności, czyli zadania i działania prowadzić od najłatwiejszego do najtrudniejszego. Należy także tak dobierać treści, aby mówiły o rzeczach bliskich i przyjemnych dla dzieci, co stworzy serdeczną i przyjazną atmosferę. Ciekawe, pomysłowe, „barwne” zajęcia bardziej zmotywują dzieci do wykonywania zadań. Łatwiej też zapamiętają one ważne wiadomości i umiejętności. Wszystkie te zajęcia powinny odbywać się w atmosferze zabawy i radości. Przeciwdziała to nabywaniu stresu i lęku przed niepowodzeniami szkolnymi oraz zabezpiecza naturalną potrzebę dziecka pięcioletniego - potrzebę zabawy.
Ogromną rolę we wspomaganiu dziecka w dojrzewaniu do szkoły mają rodzice. To oni spędzają z nim czas poza zajęciami w szkole oraz mają wpływ na organizację jego czasu wolnego. Dlatego ważne jest, aby rodzice zadbali o to, by dziecko miało stałe miejsce do pracy i do odrabiania lekcji, miejsce na książki i przybory szkolne. Pozwoli mu to łatwiej wejść w rolę ucznia. Zrozumie, że szkoła to jego obowiązek, nauczy się dbałości i odpowiedzialności o swój warsztat pracy.
Należy zadbać o to, aby dziecko o szkole myślało jako o miejscu przyjaznym, gdzie poznaje nowych kolegów oraz uczy się ciekawych rzeczy. Natomiast po powrocie ze szkoły należy zachęcać dziecko do opowiadania , co wydarzyło się w szkole, zachęcać do rysowania, malowania, wspólnie przeglądać zeszyty i prace szkolne, chwalić za każde dobrze wykonane zadanie, motywować do staranności, odpowiedzialności, systematycznej pracy.
Trzeba też znaleźć czas na wspólne gry, co wspomaga rozwijanie pamięci, myślenia przyczynowo - skutkowego, przestrzegania zasad i reguł, wzmacnia więzi rodzinne. Utrzymanie uczuciowego kontaktu z dzieckiem wzbudza w nim poczucie, że jest kochane, potrzebne, akceptowane. Takie uczucia motywują go do wzmożonej pracy i podejmowanie wysiłku w szkole na własną miarę, dla własnej satysfakcji, że staje się coraz mądrzejszym, samodzielniejszym, lepszym. Ułatwia to szybsze osiągnięcie dojrzałości szkolnej.
Nie bez znaczenia w prawidłowym rozwoju dziecka i w jego dojrzewaniu do szkoły jest atmosfera w domu. Dorośli powinni zadbać o to, aby była ona pogodna, spokojna. Dziecko potrzebuje czuć, że jest kochane, szanowane, doceniane, a także potrzebne. Wskazane jest więc, aby zapewnić mu stały udział także w drobnych pracach domowych, co nauczy je dbałości o wspólne dobro, obowiązkowości, poczucia własnej wartości. Nie należy stawiać dziecku zbyt rygorystycznych wymagań ani formułować negatywnych ocen za brak oczekiwanych wyników. Może to spowodować zniechęcenie dziecka do pracy, wycofanie się , zamknięcie w sobie, a to już pierwszy krok ku niepowodzeniom szkolnym i trudnościom w osiągnięciu dojrzałości szkolnej, od sfery emocjonalnej począwszy, a skończywszy na sferze społecznej.
Literatura:
Brejnak W., Czy Twój przedszkolak dojrzał do nauki?. PZWL, 2006
Janiszewska B., Ocena dojrzałości szkolnej. W-wa, 2006
Kozłowska A., Przygotowujemy dziecko do szkoły. „Wychowanie w przedszkolu” 1/1992
Piaget J., Studia z psychologii dziecka. W-wa, 1996
Rudik P. A., Rodzaje zabaw dziecięcych i ich właściwości. W-wa, 1950
Trawińska H., Zabawy rozwijające dla małych dzieci. W-wa, 1988
Waloszek D., Przygotowanie dzieci sześcioletnich do zadań szkolnych. Zielona Góra, 1993
Wilgocka-Okoń B., Dojrzałość szkolna dzieci a środowisko. W-wa, 1972
Wilgocka-Okoń B., Sześciolatki na start. „Wychowanie w przedszkolu” 3/2003
Zakrzewska B., Psychologia rozwojowa dzieci i młodzieży. W-wa, 2003
Opracowała Agnieszka Mucha
Nauczyciel nauczania zintegrowanego
SP w Zabrańcu