Wczesne wspomaganie rozwoju

dziecka zagrożonego

niepełnosprawnością i wsparcie

rodziny.

„(...) Uczuciowe zaangażowanie rodziców,

ich pragnienie wspierania rozwoju
dziecka, ich zachwyt na jego
umiejętnościami-powodują, że dziecko
rozkwita nie tylko uczuciowo, ale rozwijają
się tez wszystkie jego funkcje psychiczne,
które mają znaczenie dla uczenia się. To
miłość rodziców, to nie tylko miłość, ale
intelekt”

Argumenty uzasadniające

konieczność wczesnego
wspomagania rozwoju
dzieci zagrożonych
niepełnosprawnością i nie
pełnosprawnych.

Uzasadniające argumenty w tym zakresie wysuwa A. Twardowski.

Zdaniem autora we wczesnych stadiach rozwoju, szczególnie w 2

pierwszych latach życia, ośrodkowy układ nerwowy dziecka jest bardzo

plastycznym. W tym okresie działają neurotropowe hormony wzrostu,

które sterują rozwojem wszystkich ośrodków oraz kanałów

sensorycznych. Dlatego rehabilitacja prowadzona we wczesnym

dzieciństwie pozwala na kompensacje deficytów i dysfunkcji, przy

najmniejszym wysiłku. Pierwsze lata życia są okresem intensywnego

rozwoju fizycznego i poznawczego jak i językowego, społecznego,

emocjonalnego. Doświadczenia , jakie dziecko gromadzi we wczesnym

dzieciństwie tak pozytywne oraz negatywne maja istotne znaczenie dla

jego rozwoju w późniejszych latach. Wcześniej podjęta terapia sprzyja

szybszemu rozwojowi w przyszłości(...). Małe dzieci uczą się łatwo

nowych zachowań. Po pierwsze dlatego, że procesy uczenia się nie

utrudniają nieprawidłowe nawyki, nabyte wcześniej przez dziecko, po

drugie nawet jeśli dziecko posiada nieprawidłowe nawyki, to s one nie

trwałe i stosunkowo łatwo można je wyeliminować. Po trzecie, zaległości

w opanowaniu różnych widomości, umiejętności i sposób działania są

niewielkie i szybko można je nadrobić.

Wczesna interwencja, wczesne

wspomaganie rozwoju dzieci –

definicje i uzasadnienia.

Wczesna interwencja jest systemowym

oddziaływaniem skierowanym na dziecko i

jego rodziców. ”Podstawowym celem wczesnej

interwencji i podejmowanych działań w tym

zakresie jest wspomaganie rozwoju dziecka.

Maksymalizowanie jego rozwojowej trajektorii,

zapewnienie pełnego uczestnictwa w najmniej

ograniczającym środowisku i zapobieganie lub

redukowanie prawdopodobieństwa

wystąpienia zaburzeń zachowaniu, problemów

zdrowotnych lub innych stanów wtórnych

wynikających z niepełnosprawności”

„ECI jest zbiorem usług/ świadczeń dla bardzo

małych dzieci i ich rodzin. Zapewnionych na

ich prośbę, w odpowiednim okresie życia

dziecka poprzez:



Zapewnienie i wzmocnienie rozwoju dziecka



Wzmocnienie własnych kompetencji rodziny



Promowanie włączenia rodziny i dziecka do

społeczeństwa”

Wszelkie profilaktyczno-interwencyjne oddziaływania

powinny mieć miejsce „zanim jeszcze rozwiną się

symptomy zaburzenia, tym samym uniemożliwiając

rozwój i utrwalenie patologicznych zachowań oraz

wzmacniając pozytywne wzorce zachowań.” „Wspieranie

rozwoju dzieci niepełnosprawnych to przede wszystkim

kształtowanie optymalnych warunków dla tego rozwoju.

proces ten powinien być poprzedzony diagnozą

interakcyjną dziecka i otoczenia, którym ono rośnie i

rozwija się duchowo i fizycznie. Dopiero wówczas

działania rewalidacyjne, wspomagane przez rodziców

przynoszą oczekiwane rezultaty przy jednoczesnym

zachowaniu podmiotowości każdej ze stron”

M. Skórczyńska wyróżnia cele rodzinnych czynników

wspomagania rozwoju dziecka.



Pomoc członkom rodziny w zakresie radzenia sobie

z zaspokajaniem potrzeb związanych z opieką i

wychowaniem niepełnosprawnego dziecka



Pomoc członkom w rozumieniu rozwoju ich dziecka

zarazem jego jednostki jak i członka rodziny



Wzmacnianie interakcji rodzice- dziecko, które

zawieraj w obie wrażliwość i ciepło, gwarantują

obustronne zadowolenie oraz stymulują rozwój

dziecka

Specjaliści odpowiedzialni za wczesne wspomaganie rozwoju realizują

zadania skoncentrowane na celach „ ustalaniu wielospecjalistycznej

diagnozy: lekarskiej, psychologicznej, logopedycznej, oraz ocena sfery

ruchowej dziecka. (ocena stanu ruchu i rozwoju ruchowego).” Opracowaniu i

wdrażaniu szczegółowego wielospecjalistycznego i kompleksowego

programu postępowania w sferze psychicznej, ruchowej, społecznej i

emocjonalnej rozwoju dziecka, m.in. prowadzenie indywidualnych i

grupowych form terapii, socjoterapii oraz rehabilitacji ,a także zajęć

rewalidacyjno-wychowawczych, śledzenie rozwoju dziecka poprzez

ponawianie diagnozy oraz dostosowywanie programów terapeutycznych do

zmieniających się potrzeb rozwojowych i zdrowotnych dziecka, opracowaniu

i realizowaniu psychologicznych programów wsparcia rodziny dziecka

niepełnosprawnego, opracowaniu i realizowaniu programów terapeutyczno-

edukacyjno-profilaktycznych dla rodzin, m.in. udzielanie rodzicom

szczegółowych wskazówek oraz szkolenie w zakresie metod i technik

pielęgnacji, opieki, stymulacji rozwoju i usprawnienie dziecka w warunkach

domowych, a także informacji o systemie usług i zasobach społecznych, o

dostarczaniu informacji o uprawnieniach i możliwych formach pomocy,

adresach, a także kontakt z innymi rodzicami mającymi podobne problemy.

Dzieci zagrożone

niepełnosprawnością i

niepełnosprawne objęte

oddziaływaniami wczesnego

wspomagania rozwoju.

Przyjęto, iż grupa adresatów obejmuje wszystkie dzieci

w wieku od O do 7 lat: zagrożone nieprawidłowym

rozwojem, opóźnione w rozwoju psychoruchowym, w

tym w przebiegu: wrodzonych wad układu nerwowego,

trwałych dysfunkcji aparatu ruchu, chorób

metabolicznych i uwarunkowanych genetycznie,

zespołów padaczkowych, zespołów zaburzeń czynności

mózgu, upośledzenia umysłowego (w tym ze sprzężoną

niepełnosprawnością), niewidome lub słabo widzące,

niesłyszące lub słabo słyszące, z mózgowym

porażeniem dziecięcym, wielorako niepełnosprawne; z

całościowymi zaburzeniami rozwoju, z zaburzeniami

mowy, języka i komunikacji.

Na urodzenie „dziecka ryzyka” mogą mieć wpływ

niekorzystne dziedziczne układy występujące w

rodzinach, dotyczące na przykład czynnika Rh, grup

głównych krwi, wrodzonej enzym opatii i aberracji

chromosomowych, jak również choroby matki w okresie

ciąży (zatrucie ciążowe, cukrzyca, choroby gruczołu

tarczowego, otyłość, znaczna niedokrwistość, choroby

zakaźne i wirusowe. Przedwczesne lub martwe porody,

poronienia, mnogie ciąże) oraz powikłania położnicze

związane z wiekiem matki, ułożenia nieprawidłowym,

wadliwą budową miednicy u ciężarnej kobiety,

patologia łożyska, opóźnieniem się terminu porodu itp.

Kompleksowa diagnoza dla

rozwoju dziecka. Zasady

organizowania zajęć wczesnego

wspomagania rozwoju.

Po pierwsze, diagnoza dla rozwoju jest oparta na refleksji. Po

drugie, ma charakter dynamiczny, jest wciąż weryfikowana,

wplata się w przebieg procesu rehabilitacji, nigdy nie jest

ostateczna. Po trzecie, powinna także uwzględniać własne

zainteresowania i aspiracje badanej osoby oraz uzyskane w

ich ramach osiągnięcia z uwzględnieniem chociażby

koncepcji inteligencji wielorakiej. Po czwarte, przy

określaniu dysfunkcji oraz ograniczeń i trudności ważniejszą

rolę pełni określenie zasobów, czyli tzw. mocnych stron.

Pozytywnie wartościowane właściwości jednostki, a także

pozytywne czynniki tkwiące w środowisku jej codziennego

życia oddziałują stymulująco lub chroniąco i tym samym w

większej mierze decydują o dalszym rozwoju i losie

jednostki niż jej ograniczenia i defekty.

Po piąte, uzyskane dane postrzegane jako rezultat wpływów

natury biologicznej oraz warunków społeczno-kulturowych

jednostki, w jakich przebiega jej życie, powinny uwzględniać

również sferę dążeń, kierunek i siłę motywacji konkretnej

osoby, to czy chciała zdobyć określone sprawności,

przyswoić sobie podawaną wiedzę itp. Diagnoza dla rozwoju

jest więc diagnozą interakcyjną, określającą rezultat tego, co

osoba może oraz co chce. Po szóste, w diagnozie

zorientowanej na rozwój należy uwzględnić także stosowane

przez niepełnosprawną osobę strategie radzenia sobie z

trudnościami. Wiedza na temat psychicznych zasobów może

być wykorzystana przy podejmowaniu decyzji

rehabilitacyjnych. Po siódme, diagnoza dla rozwoju powinna

zawsze zawierać wskazania dla dalszego, postępowania tak

ze strony terapeuty, jak i samej diagnozowanej osoby.

Dla realizacji powyższych założeń powinny być

spełnione warunki: "ścisła współpraca pomiędzy
służbą zdrowia, oświatą i opieką społeczną, które
wspólnie odpowiadają za organizację i
finansowanie ECI; praca w zespołach
interdyscyplinarnych; opracowanie Indywidualnego
Programu Pomocy Rodzinie, który uwzględni
potrzeby dziecka i rodziny, mocne strony,
priorytety, ustalone cele i działania, jakie należy
podjąć oraz ocenę ich wykonania.

W badaniach "C. Cunningham, P. Morgan i R.

McGucken (1984) opisali tzw. modelową

procedurę informowania. Obejmuje ona:



a) najszybsze informowanie rodziców;



b) przekazywanie informacji obojgu rodzicom

w sposób szanujący ich



uczucia i prywatności oraz



c) udzielanie wyczerpujących informacji, ze

wskazaniem możliwości dalszych kontaktów ze

specjalistami lub innych źródeł pomocy.

Dokonując oceny funkcjonowania dziecka należy

przyjąć, iż podstawowym kryterium różnicującym

prawidłowy przebieg rozwoju psychoruchowego dziecka

od jego zakłóceń jest zgodność rozwoju poszczególnych

funkcji (tj. spostrzegania, motoryki, mowy itd.) z

normami wiekowymi. Ważne jest przy tym określenie

czasu osiągnięcia przez dziecko podstawowych etapów

rozwoju (to znaczy określenie tego, kiedy dziecko

wstało, samodzielnie usiadło, zaczęło śledzić wzrokiem

poruszającą się zabawkę i chwytać ją, koordynując

ruchy ręki z informacjami wzrokowymi, kiedy zaczęło

gaworzyć i wypowiadać pierwsze słowa itd.)

Zasady wczesnej interwencji, które mogą wpływać na

efektywność podejmowanych działań:



1) zasada rozwojowego czasu,



2) zasada intensywności,



3) zasada bezpośredniego dostarczania

doświadczeń,



4) zasada szerokości i elastyczności programu,



5) zasada indywidualnych różnic w korzystaniu z

programu,



6) zasada ekologicznego wpływu i środowiskowego

utrzymania rozwoju.

Możliwości wspomagania

rozwoju.

Wspomaganie rozwoju obejmuje

dynamizowanie, wzmacnianie
czynników sprzyjających lub utrwalenie
korzystnych sił, mechanizmów i
tendencji w odróżnieniu do
dokonywania zmian i przekształceń w
psychice, które należą już do
psychoterapii.

W. Dykcik przyznaje, iż „nowatorsko formułowane i interpretowane

paradygmaty edukacyjne i rehabilitacyjne preferują wykorzystanie w

praktyce przede wszystkim: metod aktywnego nauczania i uczenia

się przez działanie, odkrywanie i przeżywanie sytuacji zadaniowych,

a więc metod integracyjnych, określanych jako cztery filary Edukacji:

uczyć się, aby wiedzieć, aby działać, aby żyć wspólnie z innymi, aby

być; naturalnego bogactwa treści, wielości form i metod stymulacji

do samodzielnej i twórczej aktywności dziecka, ukazywania wielu

źródeł inspiracji i sposobów praktycznego urzeczywistniania myśli i

działań; wielofunkcyjnego i wielozadaniowego kształtowania

osobowości ucznia, z wykorzystaniem wszystkich jego zdolności oraz

potencjalnych możliwości i zainteresowań; nieautorytarnych,

partnerskich oraz wyzwalających motywację metod osiągania

sukcesu, z przestrzeganiem zasad akceptacji osiągnięć i życzliwości

względem dziecka; zindywidualizowanego kształcenia i wychowania

z wykorzystaniem wszelkich możliwych sytuacji,

niekonwencjonalnych środków i okoliczności zadaniowych i

problemowego uczenia się.

Aby pobudzać dziecko do działania, dorosły może na

przykład:



zademonstrować, jak należy wykonać zadanie i

sprawdzić, czy dziecko potrafi je rozwiązać, naśladując

podany wzór;



zacząć rozwiązywać zadanie i poprosić dziecko, aby je

dokończyło;



polecić dziecku wykonać zadanie we współpracy z innym,

bardziej zaawansowanym rozwojowo dzieckiem;



wyjaśnić dziecku zasadę rozwiązywania zadania;



zastosować naprowadzające pytania;



podzielić zadanie na części, etapy.

Jak przyznaje Dykcik „w pedagogice deficytów i

zaburzeń funkcji uczenia się, a także psychologii
rozwojowej dziecka z niepełną sprawnością
wymienia się zwykle jako bazalne uczenie się
przez zmysły czyli integrację sensoryczno-
motoryczną już w pierwszych tygodniach i
miesiącach życia. Dopiero później następuje
wszechstronna stymulacja rozwoju przez
zabawę, naukę, sztukę, honor i śmiech, które
pozytywnie wpływają na stan ciała i umysłu.”

W pracy terapeutycznej oczekiwane są

takie formy postępowania terapeutyczno-
wychowawczego jak: wczesna diagnoza
i interwencja, stymulacja, korektura,
kompensacja, usprawnianie,
dynamizowanie, profilaktyka i
prewencja, wspomaganie i
wspieranie.

M. Kwiatkowska, próbując wskazać warunki dla

wspomagania rozwoju m.in. napisała, że „każde dziecko

od początku swojego życia ma prawo do rozwoju

osobowości z całą gamą jej zalet i wad. Tego się nie da

osiągnąć sztucznym treningiem umiejętności, to musi być

AKTYWNE DOSWIADCZENIE; nauka życia przez życie i

trudne, z uporem realizowane wyswobadzanie się spod

opieki otoczenia. To my dorośli, ze względu na rolę, jaką

mamy do spełnienia, musimy widzieć i rozumieć, być

bardziej uważnymi, mieć większą samoświadomość oraz

świadomość tego, co czuje druga strona, a także kształcić

w sobie umiejętność i gotowość do odczytywania ukrytych

komunikatów, które wysyłamy swoim zachowaniem.”

Maciarz proponuje zasady postępowania z dziećmi w

sytuacji organizowania dla nich specjalnej pomocy:



zasada wczesnej i wszechstronnej diagnozy odchyleń od

normy



zasada udzielania pomocy specjalnej dzieciom

niepełnosprawnym



zasada akceptowania dzieci niepełnosprawnych



zasada kształtowania pozytywnych stosunków

koleżeńskich między dziećmi niepełnosprawnymi i

pełnosprawnymi



zasada wspomagania wychowawczego rodziców dzieci

niepełnosprawnych

W strategiach interwencyjnych pożądane są

interdyscyplinarne i innowacyjne programy do

pracy z małymi dziećmi oraz ich rodzicami. W

oddziaływaniach wobec dziecka zagrożonego

niepełnosprawnością czy niepełnosprawnego

można wskazać na takie formy jak: indywidualną

pracę terapeutyczno- edukacyjną z dzieckiem,

poradnictwo dla rodziców, psychologiczna edukacja

dla nauczycieli, spotkania grupy złożonej z dzieci,

które wcześniej uczestniczyły lub uczestniczą

aktualnie w spotkaniach indywidualnych.

Indywidualny program terapeutyczny obejmuje

zespół świadczeń udzielanych dzieciom i/lub

rodzicom celem poprawy w funkcjonowaniu

dziecka: terapię dobraną do potrzeb, np.

rehabilitacja ruchowa lub/i terapia logopedyczna,

lub/i terapia pedagogiczna, lub/i psychologiczna,

lub/i inna, różne formy wspierania rodzin-

poradnictwo socjalne, prawne, psychoedukacja,

psychoterapia, treningi umiejętności

wychowawczych, wideotrenig komunikacji,

interwencje kryzysowe oraz inne według potrzeb.

Program obejmuje również działania na rzecz

dziecka i jego rodziny takie jak: sporządzanie

rozwojowej diagnozy funkcjonalnej na piśmie,

konstruowanie i sporządzanie na piśmie

indywidualnego programu terapeutycznego dla

dziecka, sporządzanie pisemnych opinii

dotyczących funkcjonowania dziecka,

zespołowe omawianie problematyki dziecka i

jego rodziny.

Zespół realizujący program terapeutyczny to:

psycholog, lub/i pedagog specjalny, lub/i

fizjoterapeuta, lub/i inny terapeuta.

Strategie postępowania

rodziców wspomagające rozwój

dziecka we wczesnych etapach

rozwoju.

Rodzice odgrywają ważną rolę w procesie

wspomagania rozwoju dziecka. Mają możliwość

uczestniczenia w takich programach jak np.:

Środowiskowy Program Terapii Mowy

McDonalda, Program Hanna, Program

Wczesnej Terapii Mowy w Środowisku B.

Bochnera i inne.

Programy te uczą m.in. relacji między rodzicami a

dzieckiem, zauważania potrzeb dziecka,

umiejętności „podążania” za kierunkiem

aktywności dziecka, włączanie się w

podejmowane przez dziecko czynności.

R. Schaffer przyjmuje, że źródłem doświadczeń

wpływających na rozwój małego dziecka są
tzw. epizody wspólnego zaangażowania. Epizod
wspólnego zaangażowania jest szczególnym
rodzajem interakcji społecznej, w trakcie której
dorosły i dziecko zwracają uwage na jakiś
zewnętrzny temat i wspólnie względem niego
działają. Tematem epizodu może być określony
przedmiot, zjawisko lub sytuacja.

Epizod wspólnego zaangażowania charakteryzuje:



jednoczesne zwracanie uwagi przez dziecko i dorosłego na

te same elementy otoczenia;



wysoki stopień synchronizacji między zachowaniami

dorosłego a zachowaniami dziecka;



prosta, przewidywalna i powtarzająca się struktura

interakcji;



posługiwanie się przez dorosłego strategiami wspierającymi

rozwój dziecka;



ukierunkowanie nauczających oddziaływań dorosłego na

strefę najbliższego rozwoju dziecka.

W miarę jak dziecko staje się starsze, temat coraz częściej

przyjmuje formę werbalną i epizod przekształca się w

konwersację.

G. Dryden i J. Vos próbując odpowiedzieć na pytanie Jak

najlepiej wykorzystać decydujący okres: od urodzenia do

dziesiątego roku życia?, przyjmują, iż:



50% zdolności człowieka do uczenia się rozwija się w

pierwszych czterech latach życia;



kolejne 30% wykształca się do ósmego roku zycia;



podczas tych decydujących lat tworzą się drogi nerwowe,

na których opiera się cała przyszła zdolność uczenia się;



po ukończeniu przez dziecko dziesięciu lat dendryty,

które nie wytworzyły połączeń, obumierają;



dzieci są najlepszymi pedagogami, a rodzice ich

najlepszymi pierwszymi nauczycielami;



dzieci uczą się najlepiej tego, czego doświadczają

wszystkimi zmysłami, należy więc odpowiednio je

stymulować;



nasze domy, plaże, lasy, place zabaw, ogrody

zoologiczne i muzea są najlepszymi szkołami;



proste ćwiczenia fizyczne mogą ogromnie wspomóc

umiejętność uczenia się małego dziecka;



dzieci rozwijają się według określonego schematu,

należy więc nauczyć się go wykorzystywać;



nauka, w tym także nauka czytania, pisania,

liczenia, może i powinna być zabawą.

Dziękujemy za uwagę.