Wczesne wspomaganie

rozwoju dziecka

Definicja

• Wczesne wspomaganie rozwoju dziecka to

wielospecjalistyczne, kompleksowe i intensywne

działania mające na celu pobudzanie

psychoruchowego i społecznego rozwoju dziecka od

chwili wykrycia pierwszych sygnałów

nieprawidłowego funkcjonowania do podjęcia nauki

w szkole podstawowej (0-6 lat).

• Wczesna interwencja oznacza wszystkie poczynania,

których celem jest stymulacja małego dziecka, w

zakresie kompensacji braków rozwojowych. Wczesna

interwencja, to także przygotowanie rodziców do

umiejętnego postępowania z dzieckiem i pozbycie

się przez nich przekonania o własnej niekompetencji.

Funkcje

• Informacyjna - informuje o przebiegu rozwoju

dziecka, o możliwościach wspierania
rozwoju, o formach pomocy rodzinie;

• Diagnostyczna - rozpoznanie kliniczne,

określenie poziomu funkcjonowania dziecka;

• Stymulacyjna - terapeutyczną, prowadzenie

wieloprofilowego usprawniania dziecka z
zaburzeniami rozwoju.

• Cel: jak najwcześniejsze wykrycie i zlikwidowanie

bądź korygowanie zaobserwowanych u dziecka

nieprawidłowości w rozwoju oraz odpowiednie

dobranie ćwiczeń do jego indywidualnych

potrzeb.

• Zajęcia prowadzone są przez zespół specjalistów,

posiadających przygotowanie do pracy z małymi

dziećmi o zaburzonym rozwoju psychoruchowym

• Zadaniem zespołu jest m.in. ustalenie kierunków i

harmonogramu działań w zakresie wczesnego

wspomagania i wsparcia rodziny dziecka,

opracowanie indywidualnego programu terapii,

koordynowanie działań specjalistów

prowadzących zajęcia, analizowanie skuteczności

udzielanej pomocy i ocenianie postępów dziecka.

• Brak wczesnej interwencji może poważnie utrudnić - opóźnić lub

zniekształcić, a nawet uniemożliwić dalszy rozwój. Zbyt późne

rozpoczęcie usprawniania dziecka może prowadzić do powstania i

utrwalenia nieprawidłowych reakcji. Są one później trudne do

wyeliminowania i powodują w konsekwencji opóźnienia w

procesach terapii i edukacji.

• Podjęcie wczesnej interwencji jest możliwe tylko wtedy, jeżeli

została podjęta wczesna diagnoza. Niestety w przypadku wielu

zaburzeń rozwoju diagnoza stawiana jest zazwyczaj dość późno, w

wieku przedszkolnym, a nawet szkolnym, przy okazji badań

klasyfikujących dzieci do różnego typu szkół lub przy okazji starania

się o odroczenie szkolne. Zdarzają się też przypadki dorosłych, u

których diagnoza przyczyn ich niepełnosprawności nie została

nigdy postawiona, zaś charakteru ich upośledzenia możemy się

tylko domyślać, analizując podany przez rodzinę opis charakteru

wczesnych objawów.

• O ile niektóre rodzaje schorzeń czy uszkodzeń upośledzających

dalszy rozwój można stwierdzić już w pierwszych dniach (jak zespół

Downa), tygodniach czy miesiącach życia dziecka, o tyle niektóre z

nich w sposób pełny i charakterystyczny objawiają się dopiero w

trzecim lub czwartym roku życia. Do tego czasu rozpoznanie może

być dokonane i to z dużą ostrożnością, przez wyspecjalizowanych i

doświadczonych diagnostów. Tak jest np. z autyzmem

wczesnodziecięcym lub z zespołem Retta, które to schorzenia

można znacznie wcześniej wychwycić i poddawać

zindywidualizowanym programom interwencyjnym.

• Szczególną opieką specjalistów: pediatry, neurologa, psychologa

powinny być objęte dzieci z tzw. grup ryzyka: przedwcześnie

urodzone, z patologicznych ciąż i porodów, z obciążeniami i

uszkodzeniami genetycznymi oraz nisko punktowane w skali Apgar.

Główne zasady wczesnej

interwencji

• jak najwcześniej rozpocząć

usprawnianie,

• włączyć w proces rehabilitacji

rodziców,

• terapię realizować w naturalnym

otoczeniu dziecka,

• indywidualnie podchodzić do dziecka

i jego rodziny.

Podjęcie działań stymulujących

dziecko we wczesnym etapie

jego rozwoju uwarunkowane

jest tym, iż:

• rozwój przebiega bardzo dynamicznie, dzięki

intensywnemu dojrzewaniu układu

nerwowego, który ma duże możliwości

adaptacyjne i kompensacyjne;

• istnieje możliwość wyrównywania lub

zahamowania zaburzeń czynności

psychoruchowych dziecka;

• brak jest zaburzeń wtórnych, mających

podłoże w nawykach pojawiających się wraz

z wiekiem, co często utrudnia terapię i

edukację.

• Brak wczesnego oddziaływania może opóźnić,

utrudnić, lub nawet uniemożliwić rozwój
dziecka.

• Zbyt późne podjęcie działań naprawczych

często prowadzi do powstawania i utrwalania
nieprawidłowych wzorców zachowań, które w
późniejszym okresie jest ciężko wyeliminować
i które ważą na funkcjonowaniu w środowisku.

• Kompleksowość oddziaływań na dziecko

( współpraca lekarzy, psychologów,
pedagogów specjalnych, rehabilitantów,
logopedów) zmierza w kierunku przygotowania
dziecka do przyswajania wiedzy o otoczeniu.

Wczesna interwencja a

rodzice

• Wczesna diagnoza często nie jest

możliwa bez współudziału rodziców.
To oni mają szansę obserwować
dziecko przez całą dobę oraz w
różnorodnych sytuacjach.

Zadania wczesnej

interwencji

• Rehabilitacja dziecka ma charakter

wieloprofilowego oddziaływania na zaburzenia.

Jest to często proces bardzo długi, wymagający

realizacji przez całe życie dziecka

• Obejmuje on:
- wielospecjalistyczną ocenę rozwoju (medyczną,

psychologiczną, pedagogiczną, logopedyczną,

ruchową),

- określenie strefy najbliższego rozwoju, czyli tego,

co dziecko jest w stanie wykonać przy pomocy,

- ustalenie i realizowanie programu

wieloprofilowego usprawniania,

- wspieranie rodziny dziecka niepełnosprawnego.

Znaczenie wczesnej

interwencji

•

Zmniejsza ryzyko opóźnień rozwojowych dziecka;

•

Spełnia funkcję leczniczą - umożliwia osiąganie w miarę

normalnego procesu rozwoju i zapobiega pogłębieniu

wad;

•

Zmniejsza skutki uboczne upośledzenia ciążącego na

dziecku;

•

Jest efektywną metodą pomocy rodzicom w zakresie

postępowania z dzieckiem upośledzonym;

•

Dostarcza informacji z zakresu diagnozy, przyczyn

kalectwa, prognoz, wiedzy na temat normalnego rozwoju

dziecka i jego stymulacji;

•

Umożliwia całej rodzinie przystosowanie się do nowej

sytuacji związanej z obecnością i postępowaniem wobec

dziecka upośledzonego.

Wieloprofilowa ocena

• Ocena rozwoju dziecka winna mieć charakter

diagnozy umiejętności funkcjonalnych, której

zadaniem jest szczegółowe określenie poziomu

funkcjonowania dziecka w sferach: wrażliwości -

podatności na bodźce, procesów poznawczych

(spostrzegania - wzrokowego, słuchowego, uwagi,

kojarzenia), motoryki (motoryki dużej - zdolności

poruszania się, motoryki małej - zdolności chwytania,

utrzymywania i manipulowania), socjalizacji, języka -

mowy oraz określenie jego najbliższych możliwości

rozwojowych.

• Opiera się na schematach rozwojowych, które

przedstawiają zachowania typowe dla zdrowego

dziecka.

Wieloprofilowy program

usprawniania

• Wieloprofilowy program usprawniania powinien być jasno

sformułowany, mieć ściśle określone zadania, cele do

realizacji oraz zawierać procedurę ich wykonania.

• W programie usprawniania dokonywana jest ocena postępów

dziecka, umieszczone są zadania, które będą wprowadzane,

rozwijane, wzbogacane o nowe czynności. Na wstępie

przedstawiony jest zwięźle powód, tło, nieodzowność każdego

punktu działania.

• Za każdym razem, kiedy sporządzany jest plan rodzice-

terapeuci mają możliwość wyboru zadań do wykonania - lepiej

jest wybrać najważniejsze (dwa-trzy) zadania dotyczące danej

sfery rozwoju, niż koncentrować się na wszystkich zadaniach.

W programie umieszczony jest opis realizowanego zadania

(procedura), przy czym zadania powinny być realne.

• Realizacja programu z małym dzieckiem odbywa się w trakcie

czynności pielęgnacyjnych, samoobsługowych, jak i w formie

zabawowej.

Metody pracy z małym

dzieckiem

• metodę ruchu rozwijającego W. Sherborne,

• kontakt i komunikacja Ch. Knilla oraz programy

aktywności M. CH. Knilla,

• metodę odzwierciedlania zachowań dzieci i zabaw

z wykorzystaniem materiałów

nieustrukturyzowanych,

• metodę NDT Bobach i Vojty,

• metodę integracji sensorycznej,

• metodę dobrego startu,

• metodę E. Gruszczyk-Kolczyńskiej,

• metody wspomagające porozumiewanie się:

piktogramy, fonogesty, język Blissa,

• behawioralne metody edukacji

Bibliografia

• Mrugalska K.: Czy rodzice i profesjonaliści mogą

być sojusznikami. (w:) Olechnowicz H. (red.): U

źródeł rozwoju dziecka: o wspomaganiu rozwoju

prawidłowego i zakłóconego. WSiP, 1999, s. 38-50.

• Piaget J.: Narodziny inteligencji dziecka. (tł.

Przetacznikowa M.), PWN, Warszawa 1966.

• Piaget J.: Psychologia dziecka. (tł. Zakrzewska Z.).

Wyd. Siedmiogród, 1993

• Piotrowicz R.: Wczesna interwencja - podjąć

wyzwanie. Biuletyn Polskiego Tow. Fizjoterapii,

Łódź, 1998/2, s. 18-22.

• Kurzępa K. Podstawowe założenia wczesnego

wspomagania rozwoju dziecka