Przedmiot Metodyka i organizacja pracy opiekuńczo - wychowawczej

TEMAT NR 1

Adopcja jako instytucja społeczno - prawna kompensująca skutki sieroctwa ( 4 godz.)

1. Pojęcie adopcji

Rodzina adopcyjna stanowi najbardziej skuteczną i optymalną formę kompensowania dziecku zaburzonego funkcjonowania rodziny lub jej braku. W myśl Kodeksu Rodzinnego i Opiekuńczego ( artykuł 114, paragraf 1) przysposobić można jedynie osobę małoletnią i tylko dla jej dobra. Orzeczenie przysposobienia dziecka prowadzi do powstania w rodzinie adopcyjnej takich więzi, jak między naturalnymi rodzicami i dziećmi, do prawnej więzi rodzinnej. Rodzice adopcyjni przyjmują taką samą odpowiedzialność za dziecko przysposobione, jaką mają rodzice biologiczni wobec swoich dzieci. Słowo adopcja pochodzi od łacińskiego adoptio i znaczy usynowienie.

2. Sytuacje, w których zgoda rodziców biologicznych na adopcję nie jest wymagana

W celu realizacji dobra dziecka i ochrony jego interesów, ustawodawca przewidział przypadki, w których zgoda rodziców na adopcję nie jest wymagana. Dotyczy to czterech rodzajów sytuacji:

1. gdy rodzice zostali pozbawieni władzy rodzicielskiej ( zgoda ta nadal jest konieczna w przypadku ograniczenia lub zawieszenia tej władzy),

Ograniczenie władzy rodzicielskiej następuje w sytuacjach, w których jest zagrożone dobro dziecka. Nie jest ono jednak takie, aby wymagało odebrania rodzicom wszelkich uprawnień, jakie składają się na władzę rodzicielską. Są to najczęściej zaniedbania wobec dziecka. Sąd może wtedy umieścić dziecko na pewien czas w placówce opiekuńczo - wychowawczej lub w rodzinie zastępczej. Istnieje wtedy szansa na powrót do własnej rodziny.

Zawieszenie władzy rodzicielskiej następuje w wyniku uzasadnionej przejściowej przeszkody w wykonywaniu władzy rodzicielskiej, np. dłuższy pobyt rodzica w szpitalu czy za granicą. W tym czasie dziecko posiada opiekuna prawnego, który jest ustanowiony przez sąd, a ono samo przebywa w zastępczym środowisku wychowawczym.

Pozbawienie władzy rodzicielskiej następuje w wyniku wybitnie nagannego postępowania rodziców np. pobicie dziecka przez pijanego ojca czy matkę.

2. gdy rodzice są nieznani,

3. gdy porozumienie się z nimi napotyka trudne do przezwyciężenia przeszkody np. nie można ustalić miejsca ich pobytu),

4. gdy ojcu, którego ojcostwo zostało ustalone przez sąd, nie została przyznana władza rodzicielska ( I. Wagner, 1997).

3. Rodzaje i skutki adopcji

W celu realizacji zasady dobra dziecka, zwłaszcza pozbawionego możliwości rozwoju i wychowania w naturalnej rodzinie i tworzenia więzi prawnej i emocjonalnej w wyniku orzeczenia o adopcji w kodeksie rodzinnym i opiekuńczym przewidziano trzy rodzaje przysposobienia ( A. Kalus, 2005). Obowiązują one od 1995 roku.

Przysposobienie pełne nieodwołalne ( przysposobienie całkowite) występuje w sytuacji, gdy rodzice przed sądem opiekuńczym wyrazili zgodę na adopcję bez wskazania osoby przysposabiającej ( zgoda in blanco). Konsekwencją jest całkowite zerwanie i zatarcie więzi z rodziną naturalną i sporządzenie nowego aktu urodzenia adoptowanego dziecka, w którym jako rodziców wymienia się adoptujących. Dotychczasowy akt urodzenia nie może być ujawniony ( ulega kasacji, nie wydaje się jego duplikatów, wpisuje się jedynie odpowiednią notatkę do ksiąg). Rodzice dziecka mogą wyrazić zgodę na przysposobienie dopiero po 6 tygodniach od urodzenia dziecka. Stwarza to matce możliwość głębszego namysłu i podjęcie świadomej decyzji dotyczącej losów dziecka. Ten rodzaj przysposobienia dopuszcza adopcję tylko niemowląt. Obowiązuje całkowita tajemnica adopcji.

Przysposobienie pełne stanowi podstawowy i najczęściej orzekany rodzaj adopcji. Powoduje ono ustanie praw i obowiązków wynikających z pokrewieństwa względem rodziców i krewnych. Dziecko adoptowane przyjmuje nazwisko, które nosiłyby dzieci z małżeństwa; sąd może także na wniosek przysposabiającego zmienić imię lub imiona dziecka, jeśli nie ukończyło 13 roku życia ( w późniejszym wieku może to nastąpić za jego zgodą). W wyniku orzeczenia przysposobienia pełnego, fakt rzeczywistego pochodzenia dziecka nie ulega zatarciu, gdyż na marginesie aktu urodzenia dziecka odnotowuje się informację o adopcji, co daje możliwość poznania rodowodu dziecka. Dziecko może domagać się ujawnienia aktu urodzenia w momencie uzyskania pełnoletniości czyli stopień tajemnicy adopcji jest częściowy.

Przysposobienie niepełne stanowi dopuszczalny wyjątek od przysposobienia pełnego. Najbardziej istotna różnica pomiędzy obydwoma postaciami adopcji polega na odmiennym charakterze więzi adoptowanego z rodziną adopcyjną i naturalną. Pomimo faktu, iż ustaje władza rodzicielska, a osoby adoptujące uzyskują ją w takim samym zakresie jak w przypadku przysposobienia pełnego, rodzice biologiczni nie tracą prawa do osobistej styczności z adoptowanym dzieckiem. W sytuacji, gdy utrzymywanie bliskich kontaktów adoptowanego dziecka z rodziną biologiczną ma charakter destrukcyjny i zagraża jego dobru, przysposabiający może wystąpić do sądu opiekuńczego z żądaniem zmiany adopcji niepełnej na pełną. Zgoda rodziców w tej sytuacji nie jest potrzebna ( ustawa z 26 maja 1995 roku).

4. Czynniki wykluczające kandydatów na rodziców adopcyjnych

Badania opinii, wniosków i doświadczeń pracowników Ośrodków Adopcyjno - Opiekuńczych pozwoliły wyselekcjonować czynniki wykluczające kandydatów na rodziców adopcyjnych. Należy do nich zaliczyć:

1. wiek rodziców ( z reguły powyżej 55 lat); duża różnica wieku utrudnia zrozumienie i zaspokojenie potrzeb dziecka, istotną barierą jest także często ograniczona sprawność fizyczna, konflikt systemów wartości, konserwatyzm w zachowaniu i poglądach;

2. objawy zaburzeń somatycznych ograniczających zdolność poruszania się;

3. potwierdzone w wyniku badań preadopcyjnych i specjalistycznych zaburzenia psychiczne typu: psychozy ( choroba psychiczna charakteryzująca się niezdolnością do nawiązywania kontaktów społecznych i występowaniem takich objawów, jak halucynacje i urojenia), nerwice, padaczka, uzależnienie lekowe, alkoholowe;

4. stwierdzona karalność sądowa;

5. potwierdzona w wywiadzie patologia społeczna;

6. nieprawidłowa motywacja, której wskaźnikami są: brak akceptacji dziecka jako wartości autotelicznej ( samej a sobie), wyraźne wymagania w odniesieniu do wieku, płci, pochodzenia, a nawet urody; w praktyce przyjmuje się, że adopcja jest sytuacją specyficzną, w której obok motywów altruistycznych, jak pragnienie zaopiekowania się dzieckiem sierocym, współwystępują motywy egoistyczne, jak: kompensacja poczucia samotności, nadanie sensu życiu, podniesienie prestiżu własnej osoby; istnienie tych motywów jest rzeczą normalną, gdyż specyfikę rodzin adopcyjnych stanowi fakt, iż jest to rodzicielstwo planowane i przemyślane; patologiczna motywacja występuje wtedy, gdy dominujące stają się przesłanki egocentryczne - traktowanie dziecka jako środka do uzyskania różnych korzyści ( I. Wagner, 1997).

5. Kto może adoptować dziecko?

Adoptować dziecko może osoba:

• mająca pełną zdolność do czynności prawnych, a więc nie może to być osoba niepełnoletnia lub ubezwłasnowolniona np. z powodu choroby psychicznej,

• w odpowiednim wieku, tzn. między adoptującymi a adoptowanym powinna istnieć odpowiednia różnica wieku; minimalna różnica wieku między przysposobionym a przysposabiającym wynosi 18 lat, maksymalna natomiast powinna wynosić tyle, aby rodzice w późniejszym wieku byli w stanie sprawować władzę rodzicielską w należny sposób. Istnieje niepisana zasada, że wiek pomiędzy rodzicami adopcyjnymi a adoptowanym dzieckiem nie powinien przekraczać 40 lat,

• posiadająca odpowiednie kwalifikacje osobiste, które uzasadniają przekonanie, że będzie się należycie wywiązywała ze swoich obowiązków,

• mająca dobry stan zdrowia,

• mająca ustabilizowaną sytuację zawodową, zapewniająca dziecku odpowiednie warunki materialne,

• nie karana ani nie pozbawiona praw rodzicielskich.

Przysposobić dziecko mogą przede wszystkim małżonkowie. W wyjątkowych przypadkach dziecko może adoptować także osoba samotna. Sądy godzą się na taką adopcję najczęściej wtedy, gdy jest to ktoś z rodziny. Bywa też tak, że samotne kobiety decydują się na adopcję dziecka niepełnosprawnego, dla którego nie ma kandydatów na rodziców. Z pewnością korzystniejsza jest sytuacja, w której dziecko będzie wychowywało się w rodzinie samotnej matki niż w placówce ( G., A. Ładyżyńscy, 2002).

Polskie prawo nie pozwala na adoptowanie dzieci przez pary żyjące w konkubinacie i pary seksualne. Kto zajmuje się organizowaniem adopcji za pieniądze, popełnia przestępstwo i podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do 5 lat ( jest to tzw. adopcja nielegalna).

6. Dokumenty składane przez kandydatów na rodziców adopcyjnych

Żeby przysposobić dziecko małżeństwo musi zgłosić się do ośrodka adopcyjno - opiekuńczego. Tam przez 9 albo 12 miesięcy uczestniczy w zajęciach, które mają pomóc w podjęciu decyzji. Muszą oni złożyć:

• podanie z prośbą o znalezienie dziecka do adopcji,

• życiorys męża i żony,

• fotografie obydwojga ( pracownicy ośrodka często tak dobierają dzieci, aby były one podobne do swoich przyszłych rodziców),

• skrócony odpis zawarcia małżeństwa,

• zaświadczenie od lekarza o ogólnym stanie zdrowia,

• zaświadczenie, że przysposabiający nie byli pacjentami poradni AA i poradni zdrowia psychicznego,

• zaświadczenie o dochodach,

• zaświadczenie o niekaralności,

katolickie ośrodki adopcyjne wymagają też zaświadczenia z parafii; o tym co znajdzie się w takiej opinii, decyduje proboszcz, często bywa to świadectwo moralności

1. Etapy w procesie adopcji

Literatura wyróżnia trzy naturalne etapy w procesie adopcji ( Posłuszna - Owczarz M., Wiciun E., 1999).

Etap preadopcyjny. Trwa od momentu podjęcia przez rodzinę decyzji o adopcji poprzez procedurę kwalifikacyjną, aż do pierwszych kontaktów z dzieckiem.

Najczęściej na adopcję dziecka decydują się małżeństwa bezdzietne. Z badań nad małżeństwami bezdzietnymi wynika, że nie należy traktować małżeństw bezdzietnych jako jednolitej psychologicznie grupy. Można bowiem wyróżnić kilka typów takich małżeństw. Cechą je różnicującą jest przyczyna braku potomstwa, która może dotyczyć obojga małżonków ( niepłodność małżeńska), tylko męża ( niepłodność męska) oraz tylko żony ( niepłodność kobiety). Okazuje się, że najbardziej korzystna sytuacja jest w tych małżeństwach, w których niepłodni są oboje małżonkowie; łatwiej mogą oni pogodzić się z sytuacją bezdzietności i zmodyfikować cel wspólnego życia. Małżonkowie ci są zadowoleni ze swojego związku, kładą nacisk na budowanie silnej więzi między sobą.

Sytuacja psychologiczna w małżeństwach, w których niepłodność dotyczy tylko jednego z małżonków, jest różna w zależności od tego, czy niepłodność występuje tylko u męża, czy tylko u żony. W trudniejszej sytuacji znajdują się małżonkowie sprawni prokreacyjnie. Podejmują oni trud rozwoju małżeństwa. W konflikcie między własnym dobrem a dobrem małżeństwa wybierają małżeństwo. Rezygnują ze swojej płodności ze względu na dobro współmałżonka ( A. Kalus, 2002).

W procesie diagnostycznym należy ustalić, w jakim stopniu małżonkowie poradzili sobie z kryzysem bezdzietności, zwrócić uwagę na problemy osób sprawnych prokreacyjnie w małżeństwie, określić stopień dojrzałości do rodzicielstwa, w tym szczególnie jakość motywacji ( T. Rostowska, 2003).

Etap periadopcyjny przypada na okres pierwszych kontaktów z dzieckiem i trwa do momentu, kiedy rodzina adopcyjna zabiera dziecko do własnego domu. Ośrodek adopcyjny kwalifikuje dziecko do adopcji, sporządza jego diagnozę psychologiczną, pedagogiczną i medyczną oraz informuje rodzinę adopcyjną o stanie zdrowia i rozwoju dziecka, które ma być przysposobione i o jego sytuacji rodzinnej, a także o prawnych skutkach przysposobienia.

Etap postadopcyjny przypada na okres pobytu dziecka w rodzinie adopcyjnej. Ośrodek adopcyjny wspiera rodziny adopcyjne poprzez: pomoc w rozwiązywaniu problemów wynikających z wychowywania dzieci, poradnictwo i terapię, w tym terapię rodzinną, pomoc psychologiczną i pedagogiczną.

Etap ten odgrywa bardzo ważną rolę w życiu rodziny adopcyjnej. Jak podaje A. Kalus ( 2005), z badań, w których przebadani zostali małżonkowie w momencie zgłoszenia się do ośrodka oraz po 3 latach od przyjęcia dziecka, wynika, że osoby te, szczególnie mężczyźni przeżywają kryzys z wchodzeniem w kontakty społeczne oraz kryzys własnych kompetencji wychowawczych. Charakterystyczną cechą rozwojową dziecka w okresie przedszkolnym jest m. in. upór i bunt oraz agresja i brak posłuszeństwa. Rodzicom adopcyjnym, szczególnie ojcom, trudno jest zaakceptować antyspołeczne zachowania swoich dzieci. Mają wrażenie, że inni ocenią je jako niewłaściwe; mogą dopatrywać się uwarunkowań genetycznych w rozwoju dziecka. Taka sytuacja z kolei powoduje, że nie doceniają oni swoich własnych oddziaływań wychowawczych i socjalizacyjnych i w konsekwencji stawiają dziecku zbyt małe wymagania lub nie stawiają ich wcale. Taki stan rzeczy wpływa na ograniczenie potencjalnych możliwości rozwojowych dziecka.

Wiek przedszkolny to także czas wchodzenia dziecka w szerszą społeczność i nawiązywania kontaktów społecznych, chociażby w wyniku pójścia do przedszkola. Ten moment wydaje się być istotny w życiu całej rodziny adopcyjnej ze względu na ujawnienie dziecku tajemnicy adopcji, by nie dowiedziało się od osób trzecich. Rodzi się więc, szczególnie u mężczyzn, lęk o własne zdolności do radzenia sobie ze stresem oraz niepewność co do przyszłości.

8. Kiedy i w jaki sposób poinformować dziecko o przysposobieniu?

Na podstawie badań i doświadczeń uważa się powszechnie, że poinformowanie dziecka, nawet małego, o tym że jest adoptowane, powoduje zmniejszenie stresu całej rodziny i budowanie od początku atmosfery prawdomówności i bezpieczeństwa.

Dla dziecka w wieku 2 lat informacja, że jest adoptowane nie ma większego znaczenia. Ale gdy tylko pojawią się pytania o to, skąd się biorą dzieci, do odpowiedzi można także włączyć między wierszami, pojęcie adopcji. Fakt, że dziecko zostało specjalnie wybrane przez swoją obecną rodzinę, daje wielu z nich poczucie bezpieczeństwa, a nawet dumy i satysfakcji. Nie należy zakładać, że od razu powie się dziecku wszystko na ten temat i problem raz na zawsze zostanie załatwiony. W miarę dorastania dziecko zadaje coraz bardziej dociekliwe pytania. Najważniejsza jest wtedy szczerość, otwartość oraz okazywanie dziecku uczucia i zapewnianie go, że jest kochane przez rodziców adopcyjnych. Warto też powiedzieć dziecku, że nie jest jedynym takim dzieckiem na świecie - to spowoduje spadek poczucia inności, dziwności.

Andrzej Kalisz, który szkoli rodziców adopcyjnych podaje, że najlepiej jeżeli dziecko jest o swoim pochodzeniu poinformowane w wieku około 5 lat. Przedszkolak jest na tyle mały, że nie rozumie faktu posiadania „drugich rodziców”. Natomiast przyswaja sobie takie pojęcia jak adopcja, rodzina zastępcza i fakt, że nie urodziła go ta mama, która się nim opiekuje. Do wieku około 6 lat mama adopcyjna i rodzona znaczą dla dziecka to samo. Dzieci w wieku od 6 do 8 lat zdają sobie sprawę, że mama adopcyjna jest kimś innym niż rodzona. W wieku 8 - 11 lat potrafią sobie uświadomić, że mają dwie pary rodziców. Może to wywołać niepewność, czy do rodziny adopcyjnej naprawdę należą i czy już w niej pozostaną. Dzieci 12 - 13 letnie w pełni zdają sobie sprawę z tego, co oznacza adopcja i jak wygląda jej prawna procedura.

Przeczytanie książki Katarzyny Kotowskiej „Jeż” ( metaforycznej bajki o adopcji).

1. Przesłanki rozwiązania adopcji

Przepisy polskiego prawa rodzinnego i opiekuńczego dopuszczają możliwość rozwiązania stosunku przysposobienia zarówno pełnego, jak i niepełnego. Uprawnienie to przysługuje osobie adoptującej, adoptowanemu oraz prokuratorowi, natomiast do gestii sądu opiekuńczego należy ocena, czy wskutek rozwiązania adopcji nie ucierpi dobro małoletniego dziecka. I. Wagner ( 1997) wskazuje na następujące powody rozwiązania adopcji:

1. Adopcja ustanowiona została z przyczyn wyłącznie egoistycznych np. w celu uzyskania siły roboczej lub opieki na starość. W takich sytuacjach przysposobienie nie może funkcjonować jako instytucja prawna, zapewniająca dziecku osieroconemu lub pozbawionemu opieki rodziców, środowisko zaspokajające jego potrzeby i ochronę jego interesów.

1. Brak lub zanik więzi rodzinnej między przysposabiającym a przysposabianym. Zdarzają się sytuacje, w których ze względu na stan zdrowia dziecka ( zwłaszcza upośledzenie umysłowe) nie można nawiązać z nim głębszej więzi uczuciowej, która niewątpliwie integruje rodzinę.

1. Jeśli postępowanie adoptowanego dziecka godzi w interesy rodziców adopcyjnych i nie można go zmienić za pomocą właściwych środków wychowawczych.

Decyzja o rozwiązaniu adopcji może być również spowodowana takimi czynnikami jak:

• rozwód przysposabiających,

• odnalezienie się rodziców biologicznych,

• pojawienie się uczucia i pragnienie zawarcia związku małżeńskiego przez przysposabianego i przysposabiającego.

Skutkiem rozwiązania przysposobienia jest:

• ustanie prawa do dziedziczenia,

• następuje rozerwanie więzi pomiędzy przysposobionym a przysposabiającym oraz jego rodziną,

• wygaśnięcie wszelkich obowiązków alimentacyjnych,

• powrót adoptowanego do jego pierwotnego pochodzenia,

• ponowne wejście w stosunki pokrewieństwa z rodziną biologiczną.

Ocenę nieudanych adopcji odnajdujemy w literaturze niezwykle rzadko. Jest ona dokonywana głównie w oparciu o analizę akt sądowych w sprawach o rozwiązanie przysposobienia, co stawia tym samym pod znakiem zapytania trwałość i jakość funkcjonowania rodziny adopcyjnej ( B. Skwarek, 2005). Próbę taką podjęła R. Pawłowska ( 1994) analizując 68 wniosków o rozwiązanie przysposobienia oraz na podstawie badań 20 rodzin adopcyjnych. Rozwiązanie adopcji nastąpiło w 44 przypadkach, a przyczyną tego faktu były głównie trudności wychowawcze z dziećmi oraz rozwód małżonków. Pojedyncze przypadki dotyczyły choroby psychicznej dziecka, wyjazdu przysposabiającego za granicę lub pozbawienia władzy rodzicielskiej przysposabiających. Wszyscy badani twierdzili, że w początkowym okresie adopcji dziecko dawało im radość, później zaś same przykrości i zmartwienia. Negatywne zachowania podopiecznych ( nieposłuszeństwo, palenie papierosów, skłonność do awantur, próby stosowania przemocy fizycznej) były przyczyną osłabienia więzi między rodzicami a dziećmi. Połowa badanych rodziców uznała, że negatywne zachowania uwarunkowane są genetycznie. W ocenie adoptowanych przyczyną zaburzonego zachowania była zła sytuacja domowa, prowadząca do napiętej atmosfery i braku porozumienia między rodzicami, skutkiem czego zaczęli lekceważyć rodziców, poszukiwać atrakcyjnego środowiska poza domem oraz zaniedbywać się w nauce.

Szczegółowej analizy spraw skierowanych do sądu z wnioskiem o rozwiązanie przysposobienia dokonała także I. Wagner ( 1996). Wśród analizowanych 103 przypadków aż 57 odnosiło się do osób nieletnich. Wniosek o rozwiązanie adopcji uwzględniono w 67 przypadkach. W większości inicjatorami postępowania o rozwiązanie przysposobienia byli rodzice adopcyjni ( 88,3 %), zaś przesłankami okazały się: trudności wychowawcze ( niewłaściwe zachowanie, złe wyniki w nauce) z adoptowanymi dziećmi; utrzymywanie przez dziecko kontaktów z rodzicami naturalnymi i rodzeństwem; popełnianie przez adoptowanych czynów przestępczych na szkodę przybranych rodziców; pasożytniczy tryb życia przysposobionego; naganny stosunek dziecka do przybranych rodziców; nieprawidłowy rozwój umysłowy przysposobionego; brak więzi rodzinnej i apatyczny stosunek dziecka do rodziców.

10. Przesłanki rozwiązania adopcji

Przepisy polskiego prawa rodzinnego i opiekuńczego dopuszczają możliwość rozwiązania stosunku przysposobienia zarówno pełnego, jak i niepełnego. Uprawnienie to przysługuje osobie adoptującej, adoptowanemu oraz prokuratorowi, natomiast do gestii sądu opiekuńczego należy ocena, czy wskutek rozwiązania adopcji nie ucierpi dobro małoletniego dziecka. I. Wagner ( 1997) wskazuje na następujące powody rozwiązania adopcji:

2. Adopcja ustanowiona została z przyczyn wyłącznie egoistycznych np. w celu uzyskania siły roboczej lub opieki na starość. W takich sytuacjach przysposobienie nie może funkcjonować jako instytucja prawna, zapewniająca dziecku osieroconemu lub pozbawionemu opieki rodziców, środowisko zaspokajające jego potrzeby i ochronę jego interesów.

1. Brak lub zanik więzi rodzinnej między przysposabiającym a przysposabianym. Zdarzają się sytuacje, w których ze względu na stan zdrowia dziecka ( zwłaszcza upośledzenie umysłowe) nie można nawiązać z nim głębszej więzi uczuciowej, która niewątpliwie integruje rodzinę.

3. Jeśli postępowanie adoptowanego dziecka godzi w interesy rodziców adopcyjnych i nie można go zmienić za pomocą właściwych środków wychowawczych.

Decyzja o rozwiązaniu adopcji może być również spowodowana takimi czynnikami jak:

• rozwód przysposabiających,

• odnalezienie się rodziców biologicznych,

• pojawienie się uczucia i pragnienie zawarcia związku małżeńskiego przez przysposabianego i przysposabiającego.

Skutkiem rozwiązania przysposobienia jest:

• ustanie prawa do dziedziczenia,

• następuje rozerwanie więzi pomiędzy przysposobionym a przysposabiającym oraz jego rodziną,

• wygaśnięcie wszelkich obowiązków alimentacyjnych,

• powrót adoptowanego do jego pierwotnego pochodzenia,

• ponowne wejście w stosunki pokrewieństwa z rodziną biologiczną.

Ocenę nieudanych adopcji odnajdujemy w literaturze niezwykle rzadko. Jest ona dokonywana głównie w oparciu o analizę akt sądowych w sprawach o rozwiązanie przysposobienia, co stawia tym samym pod znakiem zapytania trwałość i jakość funkcjonowania rodziny adopcyjnej ( B. Skwarek, 2005). Próbę taką podjęła R. Pawłowska ( 1994) analizując 68 wniosków o rozwiązanie przysposobienia oraz na podstawie badań 20 rodzin adopcyjnych. Rozwiązanie adopcji nastąpiło w 44 przypadkach, a przyczyną tego faktu były głównie trudności wychowawcze z dziećmi oraz rozwód małżonków. Pojedyncze przypadki dotyczyły choroby psychicznej dziecka, wyjazdu przysposabiającego za granicę lub pozbawienia władzy rodzicielskiej przysposabiających. Wszyscy badani twierdzili, że w początkowym okresie adopcji dziecko dawało im radość, później zaś same przykrości i zmartwienia. Negatywne zachowania podopiecznych ( nieposłuszeństwo, palenie papierosów, skłonność do awantur, próby stosowania przemocy fizycznej) były przyczyną osłabienia więzi między rodzicami a dziećmi. Połowa badanych rodziców uznała, że negatywne zachowania uwarunkowane są genetycznie. W ocenie adoptowanych przyczyną zaburzonego zachowania była zła sytuacja domowa, prowadząca do napiętej atmosfery i braku porozumienia między rodzicami, skutkiem czego zaczęli lekceważyć rodziców, poszukiwać atrakcyjnego środowiska poza domem oraz zaniedbywać się w nauce.

Szczegółowej analizy spraw skierowanych do sądu z wnioskiem o rozwiązanie przysposobienia dokonała także I. Wagner ( 1996). Wśród analizowanych 103 przypadków aż 57 odnosiło się do osób nieletnich. Wniosek o rozwiązanie adopcji uwzględniono w 67 przypadkach. W większości inicjatorami postępowania o rozwiązanie przysposobienia byli rodzice adopcyjni ( 88,3 %), zaś przesłankami okazały się: trudności wychowawcze ( niewłaściwe zachowanie, złe wyniki w nauce) z adoptowanymi dziećmi; utrzymywanie przez dziecko kontaktów z rodzicami naturalnymi i rodzeństwem; popełnianie przez adoptowanych czynów przestępczych na szkodę przybranych rodziców; pasożytniczy tryb życia przysposobionego; naganny stosunek dziecka do przybranych rodziców; nieprawidłowy rozwój umysłowy przysposobionego; brak więzi rodzinnej i apatyczny stosunek dziecka do rodziców.

Załączniki:

WYWIAD SPOŁECZNY O RODZINIE

1. INFORMACJE OGÓLNE

1. Nazwisko i imiona małżonków:

- męża……………………………………………………………………………………………

- żony…………………………………………………………………………………………….

2. Data i miejsce urodzenia małżonków:

- męża……………………………………………………………………………………………

- żony…………………………………………………………………………………………….

3. Dokładny adres zamieszkania:

…………………………………………………………………………………………………...

4. Wykształcenie i zawód wyuczony:

- męża……………………………………………………………………………………………

- żony…………………………………………………………………………………………….

5. Zawód obecnie wykonywany, miejsce pracy, adres:

- męża……………………………………………………………………………………………

- żony…………………………………………………………………………………………….

6. Status społeczny małżonków według poziomu wykształcenia i zawodu:

- męża ojciec…………………………………………………………………………………….

- matka…………………………………………………………………………………………...

- rodzeństwo……………………………………………………………………………………..

- żony ojciec……………………………………………………………………………………..

matka…………………………………………………………………………………………….

rodzeństwo………………………………………………………………………………………

7. Czy ktoś z małżonków i innych członków rodziny był karany? Z jakich przyczyn?

- mąż……………………………………………………………………………………………..

- żona…………………………………………………………………………………………….

- inni członkowie rodziny……………………………………………………………………….

2. HISTORIA MAŁŻEŃSTWA

1. Data zawarcia związku małżeńskiego:……………………………………………………

2. Który związek małżeński?

- męża……………………………………………………………………………………………

- żony…………………………………………………………………………………………….

3. Czy małżonkowie mieli lub mają własne dzieci?

- mąż……………………………………………………………………………………………..

- żona…………………………………………………………………………………………….

4. Przyczyny bezdzietności:

- u męża………………………………………………………………………………………….

- u żony…………………………………………………………………………………………..

5. Motywy skłaniające małżonków do przyjęcia dziecka:

- męża…………………………………………………………………………………………...

- żony…………………………………………………………………………………………….

6. Kto był inicjatorem tego pomysłu?.....................................................................................

7. Oczekiwania małżonków, co do wieku i płci dziecka:…………………………………

3. STAN ZDROWIA MAŁŻONKÓW

1. Przebyte dotychczas choroby:

- mąż……………………………………………………………………………………………..

- żona…………………………………………………………………………………………….

- inni członkowie rodziny……………………………………………………………………….

2. Aktualny stan zdrowia małżonków:

- męża……………………………………………………………………………………………

- żony…………………………………………………………………………………………….

4. WARUNKI MATERIALNO - BYTOWE RODZINY

1. Wysokość zarobków:

- męża……………………………………………………………………………………………

- żony…………………………………………………………………………………………….

2. Warunki mieszkaniowe rodziny:………………………………………………………….

3. Dodatkowe źródła dochodu:………………………………………………………………

1. WARUNKI SPOŁECZNO - KULTUROWE I WYCHOWAWCZE W RODZINIE

1. Godziny wykonywania pracy zawodowej:

- mąż……………………………………………………………………………………………..

- żona…………………………………………………………………………………………….

2. Czy matka może przerwać pracę zawodową i na jak długo?..............................................

3. Zainteresowania i organizacja czasu wolnego:

- mąż……………………………………………………………………………………………..

- żona…………………………………………………………………………………………….

5. Zajęcia wspólnie organizowane…………………………………………………………...

6. Kontakty małżonków ze swoimi rodzicami. Jakie one są? Jak często? Czy w rodzinie są dzieci?..................................................................................................................................

7. Czy dalsza rodzina akceptuje pomysł o przyjęciu dziecka?................................................

8. Korzystanie z używek w rodzinie:………………………………………………………...

9. Jak małżonkowie oceniają umiejętności wychowawcze swoich rodziców? Co się im podobało a czego chcieliby uniknąć w swoim postępowaniu wychowawczym?

- mąż…………………………………………………………………………………………….

- żona……………………………………………………………………………………………

10. Jakie są dotychczasowe doświadczenia małżonków związane z opieką i wychowaniem dzieci?

- mąż……………………………………………………………………………………………..

- żona…………………………………………………………………………………………….

11. Jakich osiągnięć życiowych pragną małżonkowie dla swojego dziecka?...........................

12. Jeśli występują sytuacje konfliktowe między Państwem to, czego dotyczą i jak Państwo rozwiązują problem?............................................................................................................

6. INNE SPRAWY

7. OPINIA I WNIOSEK PRZEPROWADZAJĄCEGO WYWIAD

8. DECYZJA KOMISJI KWALIFIKACYJNEJ D /S ADOPCJI

Członkowie Komisji:

Przewodniczący Komisji

DZIESIĘĆ PRZYKAZAŃ DLA RODZICÓW ADOPCYJNYCH

1. Nie będziesz robił z faktu adopcji tajemnicy przed dzieckiem, ale wyjawisz mu w sposób naturalny i rzeczowy, jak stał się członkiem twojej rodziny.

2. Nie będziesz ustawiał poprzeczki dziecku swemu wyżej, niż może przeskoczyć.

3. Pamiętaj, abyś dzień narodzin adopcyjnych zawsze hucznie świętował. Dzień ten napełnił szczęściem cały twój dom.

4. Dbaj o pielęgnowanie więzi małżeńskiej. Stanowi ona podstawę dobrej rodziny.

5. Pamiętaj, że trudności przeżywają wszyscy rodzice, biologiczni też.

6. Zawsze mów dziecku, że go kochasz. Pomoże to jemu i tobie.

7. Wiedz, że twoje dziecko nie będzie ideałem. Ty nim też nie jesteś.

8. Nie licz na wdzięczność twojego dziecka. Odniesiesz sukces, jeśli przeleje ją na następne pokolenie.

9. Sam nie poradzisz. Zaproś Pana Boga i rodzinę do współpracy.

10. Po pomoc zwracaj się zawsze do ośrodka adopcyjno - opiekuńczego.

Źródło: G., A., Ładyżyńscy, Adopcja jest darem, Wrocław 2000, s. 198.

PORÓWNANIE RODZICIELSTWA BIOLOGICZNEGO Z ADOPCYJNYM

RODZICIELSTWO BIOLOGICZNE	RODZICIELSTWO ADOPCYJNE
		Posiadanie dziecka wynika z wykorzystania możliwości organizmu.	Adopcja jest na ogół konsekwencją braku możliwości prokreacyjnych.
		Określony jest czas na przygotowanie. Ciąży nie da się przenosić.	Czas oczekiwania na przyjęcie dziecka jest bardzo różny, od kilku miesięcy do kilku lat.
		Poczęcie dziecka może mieć charakter planowanego, a znacznie częściej jest przypadkowe.	Podejmowane starania o przysposobienie są mocno przemyślane.
		W rodzicielstwie biologicznym brak jest zewnętrznej kontroli.	Zewnętrzna kontrola jest bardzo nasilona.
		Na podjęcie decyzji o posiadaniu dziecka wpływają tylko rodzice.	Nie tylko kandydaci na rodziców mają wpływ na decyzję o przyjęciu dziecka.
		Rodzice biologiczni średnio statystycznie są młodsi niż rodzice adopcyjni.	Średnio statystycznie są starsi niż rodzice biologiczni.
		Warunki mieszkaniowe nie mają żadnego wpływu na prokreację.	Dobre warunki mieszkaniowe są koniecznym warunkiem dla uzyskania dziecka.
		Warunki socjalno - bytowe również nie odgrywają znaczącej roli.	Sytuacja materialna kandydatów na rodziców adopcyjnych musi być stabilna.
		Dziecko przychodzące w rodzinie biologicznej to niemowlę od początku wrastające w rodzinę	Dziecko przychodzące do domu na ogół trafia tam po co najmniej 6 tygodniach
		Dziecko łączą z rodzicami i rodzeństwem więzy krwi.	Dziecko łączą z rodzicami i rodzeństwem więzy kultury.
		Stan zdrowia rodziców nie ma większego znaczenia dla prokreacji.	Stan zdrowia rodziców adopcyjnych musi być dobry.
		Czasami występuje lęk, obawa związana z dzieckiem: Jak to będzie? Czy będzie zdrowe? Czy poradzimy sobie jako rodzice?	Lęk u rodziców adopcyjnych jest bardzo nasilony. Obawy związane z dzieckiem są na ogół zdecydowanie większe.
		Wychowanie dziecka jest pozbawione obciążeń, wyjąwszy przypadki rodziców zranionych w dzieciństwie we wspólnocie macierzystej.	Wychowanie dziecka wydaje się być trudniejsze. Rodzice muszą poradzić sobie z problemem niemożności poczęcia i urodzenia własnego dziecka, zająć stosunek do jawności adopcji, nauczyć się interpretowania zachowań dziecka bez myślenia: Reaguje tak, ponieważ jest adoptowane.

Źródło: A. Ładyżyński, Adopcja a rodzicielstwo biologiczne, [ w:] M. Biedroń, M. Prokosz ( red.) Teoretyczne i praktyczne aspekty współczesnej pedagogiki opiekuńczej, Toruń 2001, s. 76 - 78.

Literatura:

Bielicka I., Stelmachowski A., Sztekiel E., O przysposobieniu ( adopcji) dzieci. Mówią lekarz, działacz społeczny i prawnik, Warszawa 1966.

Kalus A., Bezdzietność w małżeństwie, Opole 2002.

Kalus A., Rodzina adopcyjna, [ w:] J. Brągiel, S. Badora ( red.), Formy opieki, wychowania i wsparcia w zreformowanym systemie pomocy społecznej, Opole 2005.

Ładyżyńscy G., A., Adopcja jest darem, Wrocław 2000.

Ładyżyński A., Adopcja a rodzicielstwo biologiczne, [ w:] M. Biedroń, M. Prokosz ( red.) Teoretyczne i praktyczne aspekty współczesnej pedagogiki opiekuńczej, Toruń 2001.

Pawłowska R., Ośrodki adopcyjno - opiekuńcze a kompensacja sieroctwa społecznego, Gdańsk 1994.

Posłuszna - Owczarz M., Wiciun E., Kontynuacja pracy psychologiczno - pedagogicznej z rodziną adopcyjną, [ w:] K. Ostrowska, E. Milewska ( red.), Adopcja - teoria i praktyka, Warszawa 1999.

Rostowska T., Psychologiczne uwarunkowania dojrzałości do małżeństwa i rodzicielstwa, [ w:] A. Kalus ( red.), W świecie dziecka osieroconego i rodziny adopcyjnej, Opole 2003.

Szymańska K., Jak rozmawiać z dzieckiem o adopcji, „Przyjaciel Dziecka” 1993, nr 9 - 10.

Skwarek B., Polskie rodziny adopcyjne w świetle badań, „Problemy Opiekuńczo - Wychowawcze” 2005, nr 10.

Wagner I., Reakcje instytucjonalne wobec sieroctwa społecznego i adopcji, Częstochowa 1996.

Wagner I., Rodzina adopcyjna, [ w:] J. Brągiel, S. Badora ( red.), Formy pracy opiekuńczo - wychowawczej, Częstochowa 1997.

Wagner I., Sieroctwo społeczne. Przyczyny, następstwa, formy kompensacji. Studium teoretyczno - badawcze, Częstochowa 1997.

Ziętkiewicz M., Nasze nowe dziecko, „Rzeczpospolita”, 19.06.2000, nr 65.

15

---