Socjologia wychowania – zajmuje się środowiskiem wychowania tj. grupą, jednostką, procesem wychowania oraz efektami procesu, oraz związkami wychowania ze strukturą społeczną.
Różnica między pedagogiką, a socjologią wychowania jest taka, że socjologia wychowania zajmuje się głównie teorią, a pedagogika działaniami praktycznymi.
Na poziomie mikro zajmuje się jednostką i grupą pierwotną.
Na poziomie mezo zajmuje się wychowaniem w większych środowiskach.
Na poziomie makro zajmuje się przebiegiem wychowania na poziomie ogólnopolskim.
Za Znanieckim – socjologia wychowania to działalność społeczna przygotowująca jednostkę do pełnego członkostwa w danej grupie społeczności.
Środowisko ma znaczny wpływ na wychowanie. Z obiektywnego punktu widzenia środowisko społeczne to ogół warunków społecznych i kulturowych:
1. ludzie i ich zachowania
2. grupy, instytucje i inne zbiorowości
3. elementy kulturowe materialne i niematerialne
Z punktu widzenia jednostki środowisko społeczne to ogół grup i jednostek z którymi w trakcie swojego życia styka się jednostka.
Grupa, w której żyje jednostka będzie starała się tak ukształtować jej środowisko społeczne, aby „wyprodukować” jak najbardziej użytecznego członka tej społeczności:
1. poprzez kształtowanie styczności (wywoływanie pożądanych, a likwidowanie niepożądanych zachowań)
2. wprowadzanie do środowiska społecznego elementów pożądanych, a likwidowanie elementów niepożądanych
tak ukształtowane środowisko to środowisko wychowania.
Środowisko wychowania – jest to swoiste ukierunkowanie wpływów środowiska społecznego – jest to środowisko (odrębne od środowiska danej grupy) stworzone dla kandydata, który ma zostać jej członkiem po odpowiednim przygotowaniu.

J (jednostka) + W (środek wychowujący) + O (obowiązki) = STOSUNEK WYCHOWAWCZY

Jednym z ważnych składników środowiska wychowawczego są instytucje wychowawcze. Instytucje są wtedy kiedy jednostki sobie nie radzą.
Instytucja wychowania – to zorganizowany zespół zadań, które zaspokajają potrzeby (gdy inne jednostki sobie nie radzą). Celem jest wywieranie wpływów na jednostkę w określonym kierunku z ramienia danej grupy.
Trzy główne rodzaje instytucji wychowania:
1. instytucje wychowania naturalnego – rodzina, grupa rówieśnicza, sąsiedztwo
2. instytucje wychowania bezpośredniego lub celowego – szkoła, przedszkole, instytucje wychowania pozaszkolnego, instytucje opiekuńcze, instytucje wychowania resocjalizującego
3. instytucje wychowania pośredniego – kluby sportowe, mas media, instytucje kulturalne, wojsko, sądy, policja, organizacje społeczne
Funkcje instytucji wychowania wobec jednostki:
1. wychowanie moralne
2. kształcąca – przekazywanie wiedzy
3. aktywizująca – jednostka też musi się rozwijać
4. opiekuńcza
5. przygotowywanie do pełnienia ról
Funkcje jednostki wobec społeczeństwa:
1. utrzymywanie porządku społecznego
2. integrująca i adaptacyjna
3. przyczyniania się do postępu społecznego
4. wpływ na strukturę społeczną

24.10.04. – 2 godz.
System wychowania – to jest celowo zorganizowany układ instytucji wychowania lub pozycji, ról, celów, zadań, treści, metod, form wychowania służący przygotowaniu jednostki do pełnego uczestnictwa w życiu społecznym. Jest on uwarunkowany i systemem społecznym i kulturowym i gospodarczym, politycznym i stanem wiedzy.



JEDNOSTKA W PROCESIE WYCHOWANIA

Osobowość – to zbiór unikalnych i stosunkowo trwałych cech jednostki wyodrębniających ją od pozostałych.
Socjologiczna koncepcja osobowości wg J. Szczepańskiego – na osobowość wg niego składają się:
1. Elementy biogenne – anatomia i fizjologia wpływa na naszą osobowość. Wpływy na osobowość warunkują je ale nie bezwzględnie. Jeszcze popędy wrodzone i odruchy także wpływają na osobowość
2. Elementy psychogenne – pamięć, wola, uczucia, spostrzegawczość, temperament, skłonności, wyobrażenia
3. Elementy socjogenne –
1. kulturowy ideał osobowości - to zespół wyobrażeń jaki powinien być idealny członek społeczeństwa. Jest on narzucany jednostce, kształtuje się w okresie dorastania, kiedy szukamy ideałów do których dążymy. Jest różny w różnych kulturach. Nie zawsze wypełniamy kulturowy ideał osobowości.
2. role społeczne - to nasze prawa, obowiązki – są wynikiem oczekiwań społecznych. To względnie stały i wewnętrznie spójny system zachowań będących reakcjami na zachowania innych osób przebiegające wg mniej lub bardziej wyraźnie ustalonego celu. Których grupa oczekuje od określonej jednostki. Wzór osobowy określany jest przez społeczeństwo.
3. Jaźń subiektywna – to zespół wyobrażeń o sobie jednostki, wytworzony na podstawie tego, jak traktują ją inni ludzie. Kształtuje się we wczesnym dzieciństwie. To jest nasze wewnętrzne poczucie ja . kształtuje się pod wpływem grup pierwotnych
4. Jaźń odzwierciedlona – jest to zespół wyobrażeń jednostek wytworzony na podstawie tego co przypuszczamy, że myślą o nas inni. Kształtuje się w okresie dojrzewania. Inaczej jest to patrzenie na siebie oczami innych. Jest to końcowy element kształtowania się osobowości
Wg J. Szczepańskiego – Osobowość – to zespół trwałych cech biologicznych i psychicznych pochodzących z wpływu kultury i struktury zbiorowości, w których jednostka została wychowana i w których uczestniczy.
Kulturowy ideał osobowości i role społeczne kształtowane są przez społeczeństwo czyli narzucane z zewnątrz.

TYPY OSOBOWOŚCI

Wg Kretschuwera – ze względu na budowę ciała:
1. pyknik
2. astenik
3. dysplastyk
4. atletyczny

Wg Janga – ze względu na przystosowanie się do otoczenia:
1. introwertyk
2. ekstawertyk

Wg Sprangera – ze względu na usposobienie i zainteresowania:
1. człowiek teoretyczny – interesujący się prawami nauki i poszukujący teorii wyjaśniających świat
2. człowiek ekonomiczny – dążący do bogactwa i zdobycia dóbr materialnych
3. człowiek estetyczny – człowiek pragnący przeżywania piękna
4. człowiek społeczny – człowiek chętnie pomagający innym
5. człowiek polityczny – człowiek zabiegający o władzę i panujący nad innymi jednostkami
6. człowiek religijny – zainteresowany poznaniem Boga i głoszeniem jego nauki

Wg Znanieckiego – ze względu na jego środowisko wychowawcze we wczesnym dzieciństwie:
1. Ludzie dobrze wychowani – których osobowość kształtowali głównie wychowawcy i instytucje wychowujące ideały wychowawcze
2. ludzie pracy – ich osobowość kształtował warsztat pracy, funkcjonujące w nim zespoły pracownicze
3. ludzie zabawy – którzy byli wychowywani dzięki uczestnictwu w grupach zabawowych i innych grupach rówieśniczych
4. ludzi zboczeńców – którzy byli objęci wpływami różnych środowisk wychowawczych
5. ludzie dobrzy i mądrzy – ludzie tworzący nowe systemy kulturowe, ludzie samodzielni

Wg Szczepańskiego:
1. twórcy – ludzie wnoszący nowe idee, pomysły itp.
2. przeciętni – którzy sumiennie pracują wykonując swoje zadania nie modernizując niczego
3. ludzie aktywni negatywnie – zaliczyć tu możemy złodziei, brakorobów itp.
4. jednostki zdane na pomoc i opiekę innych

Osobowość podstawowa – jest to zespół cech wspólnych dla wszystkich lub dla większości członków danego społeczeństwa, ściśle scharmonizowana z instytucjami danego społeczeństwa i całym społeczeństwem, stanowi główny punkt wyjścia do kształtowania się zróżnicowanych osobowości poszczególnych jednostek.

6.11.2004 – 2 godz.
GRUPY W PROCESIE WYCHOWANIA

Grupa to:
1. przynajmniej 3 osoby
2. musi być spójność
3. musi być poczucie przynależności
4. muszą mieć wspólne normy i wartości
5. ma swoją strukturę
Grupa społeczna jest względnie trwałą i zorganizowaną grupą osób składającą się z co najmniej z 3 osób, które są połączone wspólną więzią społeczną. Ta więź jest to budowana na stosunkach interakcyjnych. Mają wspólne normy, cele, zadania.
Struktury wewnątrzgrupowe:
1. władza – prestiż – w której poszczególne pozycje wiążą ze sobą stosunki władzy
2. socjometryczna – układ pozycji ze względu na lubienie się i nielubienie się
3. komunikacyjna – pozycje w grupie są uporządkowane ze względu na ilość i jakość otrzymanych informacji

Grupa przynależności – to taka grupa do której jednostka należy.
Grupa nieprzynależności – to będą takie grupy do których jednostka nie należy.
Grupa własna tzw. swoja – to grupa do której jednostka należy, ma do niej pozytywny stosunek, identyfikuje się z jej systemem norm i wartości.
Grupa obca – jednostka do niej nie należy, ma do niej negatywny stosunek i lekceważący stosunek do jej wartości.
Środowisko wychowawcze jednostki składa się wyłącznie z grup przynależności.
Grupy odniesienia – to te grupy do których jednostka odnosi swoje postępowania i z których czerpie wartości i normy. Mogą to być zarówno grupy przynależności pozytywne i negatywne. Możemy się odnosić jeszcze do swojej przeszłej sytuacji lub kategorii zawodowej (sportowcy).
Grupa odniesienia porównawczego – stanowi tło, skalę porównawczą dla oceny własnej sytuacji, zachowań postępowania. Pozwala ocenić siebie, ustalić rodzaj postępowania. Wynikiem takiego porównania może być poczucie względnego uprzywilejowania lub względnego poczucia upośledzenia.
Grupa odniesienia normatywnego – to są te grupy z których jednostka czerpie wartości i normy, do których przywiązuje wielkie znaczenie, uznają te normy za słuszne, identyfikują się z nią.
Grupa aspiracka – to grupa do której jednostka chce należeć i do tego dąży.
Uwarunkowania wyboru grup odniesienia normatywnego:
1. to taka grupa która będzie w stanie zapewnić jednostce jej potrzeby
2. będzie to grupa blisko nas
Grupa odniesienia pozytywnego – to te z którymi jednostka się identyfikuje, uznajemy je za niezwykle dla nas interesujące, zespół norm i wartości uznaje się za słuszne.
Grupa odniesienia negatywnego – to takie których norm i wartości jednostka nie uznaje, brzydzi się takimi grupami i nie chciałaby do nich należeć.


ROLA RODZINY W WYCHOWANIU I RODZINA W RÓŻNYCH KULTURACH


14.11. 2004r – 2 godz
GRUPY RÓWIEŚNICZE

Grupa rówieśnicza – to grupa społeczna składająca się z jednostek równych wiekiem, przeważnie jednej płci. Należą do najważniejszych agent socjalizacji.
Jest na pozycji równorzędnej, a przynależność jest dobrowolna. Pozycja zależy od indywidualnego wkładu. Grupa rówieśnicza to pierwsza grupa gdzie jednostka ma pozycję osiąganą.
Funkcje grupy rówieśniczej:
1. Mikrospołeczne – są to funkcje proste
1. organizacja czasu wolnego
2. proste wrażenia
2. Makrospołeczne –
1. egalitaryzacja struktury społecznej
2. egalitaryzacja kultury i dystrybucja tej kultury
3. przekazywanie i utrwalanie schematów nierówności społecznej
3. Mezospołeczne –
1. odniesienia normatywne
2. zaspokajają potrzebę uczestnictwa w społeczeństwie
3. przygotowują do pełnienia ról społecznych
Funkcje złożone – są zapleczem emocjonalnym i społecznym, uczą samodzielności, budują autonomiczną osobowość, kształtuje się hierarchia wartości.
Funkcja socjalizująca grupy rówieśniczej:
1. nie da się wchodzić w poprawne stosunki ze społeczeństwem jeżeli nie było się w grupie rówieśniczej
2. czuje się związany z grupą bo ją współtworzy.

SZKOŁA – NAUCZYCIEL I KLASA SZKOLNA

1. Definicja
2. Funkcje szkoły – zewnętrzne i wewnętrzne - Woźniak
3. Nowe modele szkoły
4. Klasa szkolna i jak oddziaływuje na jednostkę
5. Rola nauczyciela
6. Osobowość nauczyciela
7. Style kierowania pedagogicznego

22.01.2005r – 2 godz.
SZKOŁA, NAUCZYCIEL I KLASA SZKOLNA

Czynniki stanowiące dobrego nauczyciela wg Toporkiewicza:
1. rzetelna osobowość
2. wysoki poziom intelektualny i rzetelna wiedza
3. metodyczne przygotowanie do zawodu
4. zaangażowanie i zamiłowania do zawodu





U
WSTĘP
Znaniecki Florian Witold (1882-1958), filozof i socjolog. Jeden z głównych przedstawicieli tzw, socjologii humanistycznej. Urodził się 15 stycznia 1882 roku w Świątnikach w powiecie wrocławskim. W 1902 rozpoczął studia na UW, skąd w 1903 został relegowany za udział w studenckich protestach przeciwko ograniczaniu swobód akademickich. 1904-1909 przebywał poza krajem, w Szwajcarii, Francji, Algerii. Studiował filozofię i socjologię w Genewie, Zurychu i Paryżu, stykając się tam m.in. z H. Bergsonem i E. Durkheimem. W 1910 uzyskał stopień doktora na UJ.
W 1914 wyjechał do USA, 1917-1919 wykładał na uniwersytecie w Chicago. 1920-1939 profesor uniwersytetu w Poznaniu, 1940-1950 - University of Illinois w Urbana. 1953-1954 przewodniczący Amerykańskiego Towarzystwa Socjologicznego. Założyciel Instytutu Socjologicznego w Poznaniu (1921) oraz czasopisma Przegląd Socjologiczny (1930).
Niektóre prace: Zagadnienia wartości w filozofii (1910), Chłop polski w Europie i Ameryce (wspólnie z W.I. Thomasem. Tom 1-5 1918-1920, wydanie polskie 1976), Rzeczywistość kulturowa (1919, wydanie polskie 1991), Upadek cywilizacji zachodniej. Szkice z pogranicza filozofii kultury i socjologii (1921), Wstęp do socjologii (1922), Socjologia wychowania (tom 1-2 1928-1930), Miasto w świadomości jego obywateli (1931), Ludzie teraźniejsi a cywilizacja przyszłości (1935), Społeczne role uczonych (1940, wydanie polskie w wyborze 1984), Nauki o kulturze. Narodziny i rozwój (1952, wydanie polskie 1971), Współczesne narody (1952, wydanie polskie 1990).
Stworzył i jako pierwszy zastosował w socjologii metodę dokumentów osobistych (gromadzenie danych o życiu społecznym zawartych w autobiografiach, pamiętnikach, listach itp.). Interesował się przyczynami upadku cywilizacji zachodniej.
Swój pogląd na świat Znaniecki określał mianem "kulturalizmu". Podkreślał, iż rzeczywistość składa się z wielu porządków, nie tylko fizyczno-przyrodniczego, ale i psychicznego, społecznego, idealnego. Sformułował zasadę tzw. współczynnika humanistycznego, która głosiła, że zjawiska społeczne należy traktować jako przedmiot czyichś czynności. Wymagał, by badacz spoglądał na penetrowaną przez siebie rzeczywistość oczami jej uczestników, a nie z jakiegoś absolutnego punktu widzenia.
W działalności badawczej Znanieckiego szczególne miejsce zajmują socjologiczne badania wychowania jako procesu społecznego i jego szerokie społeczne uwarunkowania. Ale zanim szerzej omówię poglądy Znanieckiego na ten temat, które zostały przez niego wyrażone szczególnie w dwutomowym dziele Socjologia wychowania, chcę przytoczyć dwie współczesne definicje: socjologii wychowania oraz pedagogiki społecznej, aby ukazać wzajemne ich relacje. Myślę, że będą one stanowił dobre wprowadzenie do problematyki, którą Znaniecki się zajmował.
Socjologia wychowania, jedna z dziedzin socjologii ściśle związana z pedagogiką społeczną, zajmująca się wychowaniem jako procesem społecznym. Socjologia wychowawcza bada m.in. środowiskowe uwarunkowania szkoły, rodziny, grup rówieśniczych, funkcjonowanie różnych środowisk wychowawczych, zmiany celów i treści wychowania społecznego.

Pedagogika społeczna, dział pedagogiki zajmujący się badaniem warunków środowiskowych, wywierających wpływ na proces wychowania jednostek. Do głównych kierunków pedagogiki społecznej zalicza się: wyrównywanie szans oświatowych dzieci i młodzieży, wychowanie poza szkołą, poradnictwo wychowawcze, pomoc socjalną, organizację wypoczynku i rekreacji.

Socjologia wychowania była w polskiej literaturze pedagogicznej pierwszym systematycznym traktatem socjologicznym ujmującym wychowanie jako proces społeczny, wskazującym jego szerokie społeczne uwarunkowanie i podkreślającym, że sukces wychowawczy jest zależny nie tylko od umiejętności nauczyciela i wychowawcy, ale od bardzo wielu innych zjawisk społecznych. Znaniecki potraktował analizę wychowania i jego uwarunkowań jako zastosowanie swojej ogólnej teorii socjologicznej.
Socjologia wychowania nie była elementem w procesie budowania systemu w ścisłym tego słowa znaczeniu, była raczej próbą weryfikacji jego użyteczności w analizie jednej dziedziny procesów społecznych. Pozwoliła ona Znanieckiemu na nowatorskie wówczas ujęcie zjawisk i procesów wychowania, na analizy pokazujące społeczne mechanizmy zachodzące w wychowującym społeczeństwie, i w systemie „wychowawca-wychowanek".
Znaniecki w pierwszym tomie dokonuje charakterystyki środowiska wychowawczego i poddaje szerokiej i dogłębnej analizie uwarunkowania społeczne procesu wychowania, by na tej bazie w tomie drugim wyłożyć swoją koncepcję wychowania.
W swoich rozważaniach Znaniecki posługiwał się koncepcją systemu społecznego i podstawowe układy społeczne traktował jako systemy. Czyny społeczne, stosunki społeczne, osobowości społeczne i grupy społeczne — to były w jego ujęciu podstawowe rodzaje społecznych „układów zamkniętych", co w jego języku ówczesnym oznaczało to samo, co dzisiaj oznaczamy nazwą „systemy społeczne", tzn. wyodrębnione i wewnętrznie spójne układy elementów składowych, mające wewnętrzną strukturę i całościowe funkcje. Według Znanieckiego grupy społeczne to nie tylko społeczeństwa o charakterze państwowym, narodowym, kościelnym czy klasowym, ale również grupy takie jak rodzina, związki zawodowe, zrzeszenia czy stowarzyszenia. Znaniecki zauważa, że proces wychowania odbywa się za sprawą starszego pokolenia, zorganizowanego w niezliczone, współistniejące, powiązane i krzyżujące się grupy społeczne, którego funkcją jest przygotowanie wychowywanej jednostki do udziału w życiu tych grup. Odrębne środowisko społeczne, które wytwarza grupa dla osobnika, mającego zostać jej członkiem po odpowiednim przygotowaniu, Znaniecki nazywa środowiskiem wychowawczym. „Rodzice, otoczenie sąsiedzkie i grupy rówieśników to są trzy najpowszechniejsze składniki wczesnego środowiska społecznego młodocianych jednostek. Każda grupa, do której jednostki te z czasem wejdą, jako pełni członkowie – genetyczna, terytorialna, religijna, jednorodna, celowa czy kulturalna – musi wziąć pod uwagę istnienie tych składników, choć, jeżeli może, stara się je przekształcić na czynniki wychowawcze odpowiednio do swoich wymagań, niekiedy nawet usiłuje je zastąpić przez inne, w części lub w całości.” Grupy trwałe chcąc, aby ich przyszli członkowie byli należycie przygotowani do swoich funkcji społecznych, nie zadawalają się regulacją danego środowiska społecznego tych przyszłych członków, lecz tworzą instytucje wychowawcze. Według Znanieckiego istnieją trzy typy instytucji wychowawczych:
• najprostszą i najpowszechniejszą instytucją wychowawczą jest nauczanie indywidualne
• bardziej skomplikowaną jest instytucja nauczania szkolnego
• istniejąca w zarodku (w czasach współczesnych Znanieckiemu) i będąca niezbędnym uzupełnieniem dwóch pierwszych są styczności czy jak inaczej je nazywa środowisko społeczne pośrednie, które reprezentowane jest przez gazety, książki, teatr, kino, radio, muzea i zbiory. Styczności te można nazwać wychowaniem pośrednim.
Znaniecki twierdzi, że rodzina, otoczenie sąsiedzkie, grupa rówieśników, nauczyciel, szkoła i instytucje wychowania pośredniego nie stanowią jedynych możliwych składników środowiska wychowawczego, ale są to składniki najbardziej rozpowszechnione.

Rodzina.
Charakteryzując powyższe składniki środowiska wychowawczego, Znaniecki dochodzi do wniosku, że słabnie rola wychowawcza rodziców, a powierzone im zadania wychowawcze są ograniczone i ograniczają się jeszcze bardziej, a podstawowym ich zadaniem, z punktu widzenia grupy społecznej jest wychowywanie dziecka w pierwszych latach jego życia.
Znaniecki jest przekonany, że „tam, gdzie zejdzie się rzeczywista miłość małżeńska i rodzicielska, odpowiednie usposobienie u dzieci, oraz pomyślne warunki zewnętrzne, mała rodzina dzisiejsza może osiągnąć poziom nie tylko równy, lecz wyższy niż dawniej, gdyż niezwykły indywidualny rozwój duchowy nie jest krępowany przez reguły społeczne.”
Jednak coraz częściej spotyka się rodziny, w których stosunek rodziców do dzieci w ogóle nie jest stosunkiem wychowawczym, ogranicza się do minimum opieki fizycznej jakie instynktownie daje matka w pierwszych latach. Rodzice nie stosują się do jakichkolwiek norm w zakresie wychowania, nie spełniają żadnych obowiązków względem dzieci a wręcz ignorują ich istnienie.
Zdaniem Znanieckiego, jedynym skutecznym sposobem uratowania społecznego stanowiska rodziców jako wychowawców jest świadome i planowe uwzględnienie tego problemu przez wszystkie grupy społeczne, „począwszy od narodu i kościoła aż do szkoły, związku zawodowego, stowarzyszenia filantropijnego, a nawet klubu sportowego” . Każda z grup stawiać musi rodzicom określone zadania wychowawcze, uczyć ich jak je spełniać, pomagać i nadzorować w ich spełnianiu. Zadania społeczne wychowania są tak wielkie i trudne, że żadna grupa społeczna czy wręcz całe społeczeństwo nie może sobie pozwolić na to, aby jakikolwiek składnik wychowawczy, szczególnie zaś rodzina, nie był w pełni wykorzystany.

Otoczenie sąsiedzkie
Jako otoczenie sąsiedzkie osobnika, Znianiecki uznaje ogół osób, z którymi styka się on bezpośrednio dzięki temu, że znajdują się w fizycznej bliskości jego miejsca zamieszkania i mogą się z nim często spotykać. Jednak warunek fizycznej bliskości nie musi być konieczny. Znaniecki przypuszcza, że rozwój techniki „umożliwiając widzenie, jak już umożliwił słyszenie, zniesie granice. W każdym razie bowiem chodzi tu o możność natychmiastowej interpretacji cudzych ruchów i słów oraz bezpośredniej reakcji na nie ... Gdy takie rozszerzenie technicznych środków porozumienia będzie dokonane, pojęcie otoczenia sąsiedzkiego również znacznie się rozszerzy”
Otoczenie sąsiedzkie, według Znanieckiego, to nie jest grupa społeczna. Osoby wchodzące w skład otoczenia sąsiedzkiego osobnika, mogą należeć do różnych grup społecznych, i takich, do których dany osobnik należy lub kandyduje i takich, do których nigdy nie będzie należeć.
Proces w którym w pewnym sąsiedztwie wytwarza się i utrzymuje pewna wspólna sfera interesujących wszystkich doświadczeń, Znaniecki nazywa opinią społeczną, Według niego, jest to jeden z największych czynników uspołecznienia i wychowania. Doniosłość opinii sąsiedzkiej wynika stąd, że niektóre z pierwotnych dążeń ludzkich znajdują w niej swój wyraz np. chęć porozumienia, pragnienie harmonii uczuciowej, żądza wyróżnienia się i jednocześnie konformizm. Istniejąca w każdym człowieku chęć do wyróżnienia się i dążenie do upodabniania się do innych, w otoczeniu sąsiedzkim znajduje swobodne i nieskrępowane spełnienie. Podobnie rzecz się ma z aktami represji, jeżeli nie fizycznej, to moralnej, np. w formie słownego wyrazu potępienia.
Młody osobnik może naśladować najrozmaitsze przykłady zachowań i postępowania, przy czym w opinii Znanieckiego, skłonny on będzie do naśladowania tych, których postępowanie stoi na niskim poziomie. Otoczenie sąsiedzkie może być zarówno pozytywnym jak i negatywnym czynnikiem wychowawczym. Faktycznie jednak nigdy nie wiadomo do końca, czy otoczenie sąsiedzkie dla danego osobnika stanie się pomocą czy przeszkodą do normalnego rozwoju społecznego.

Grupy rówieśników.
Znaniecki zauważa, że ten składnik środowiska społecznego dziecka i młodzieńca, tworzy się przy jego spontanicznym udziale, a każdy członek takiej grupy wnosi do niej ze sobą wpływy, którym podlega w rodzinie, w otoczeniu sąsiedzkim starszych, w zetknięciu z instytucjami wychowawczymi. Dzieci i młodzież w pewnych okresach wieku są pod pewnymi względami wszędzie i zawsze do siebie podobne. Większość instytucji, jakie znajdujemy w grupach dzieci, są wynikiem naśladowania instytucji ludzi dorosłych i mają często charakter fikcyjny, udawany; dzieci ,,bawią się" w te formy życia społecznego, jakie obserwują u dorosłych.
Charakterystyczną właściwością grup dzieci i młodzieży jest przywiązana do ich wieku żądza nowych doświadczeń we wszystkich możliwych kierunkach, w jakich idą ich zainteresowania.
Znaczenie grup rówieśników jako czynnika wychowawczego zależy od tego, w jakiej mierze przyczyniają się one do „urobienia” jednostki pod względem społecznym i przygotowania jej do udziału w grupach dojrzałych. Nie ulega wątpliwości, że w ogóle ich wpływ na osobowość społeczną jednostki jest potężny i w pewnym zakresie niezastąpiony.
Wszędzie indziej młodociany osobnik zajmuje stanowisko podporządkowane. W grupie rówieśników natomiast występuje w roli równouprawnionego członka, z którym inni liczą się nie tylko jako z przedmiotem swego działania, lecz również jako z podmiotem społecznym.
Tam dokonuje się wyszkolenie w przewodzeniu innym, ale i w dobrowolnym podporządkowaniu się przodownikowi nie narzuconemu z góry, lecz wybranemu. Tam uczy się jednostka ustanawiać samorzutnie reguły postępowania dla siebie i dla innych i poddawać się regułom wspólnie ustanowionym. Tam uprzytamnia sobie, że pewne postępki są społecznie pożądane, inne niepożądane, nie na zasadzie decyzji starszych, lecz dlatego, że budzą u innych i u niej samej podobną reakcję pozytywną lub negatywną, ponieważ okazują się zgodne lub niezgodne z warunkami społecznego współżycia.
Poleganie na pomocy starszych ustępuje poleganiu na własnych siłach, służalczość, kłamliwość, pochlebstwo są przedmiotem szyderstwa i pogardy rówieśników.
Według Znanieckiego, „nie ulega jednak wątpliwości, że nawet możliwie najwyżej stawiając użyteczność wychowawczą grup młodocianych rówieśników, trudno starszym zgodzić się na to, by grupy te pozostawały bez kierownictwa i kontroli. Większa zaś, niż kiedykolwiek, potrzeba pokierowania grupami młodocianymi rówieśników dla zużytkowania ich do celów wychowawczych wynika stąd, że;
l) zainteresowania czynne grup dzieci i młodzieży są w obecnych czasach co do swej treści często niezgodne z tym kierunkiem, jaki działalności młodszego pokolenia chciałoby nadać starsze pokolenie
2) towarzystwo rówieśników częściej niż dawniej daje dziś poparcie buntowniczym skłonnościom młodocianej jednostki wobec tych grup, które usiłują wywrzeć na nią wpływ wychowawczy.”
Wyżej omówione składniki środowiska wychowawczego, pierwotnie wywierają swój wpływ wychowawczy na młodego osobnika, lecz bez planowego rozmysłu, nie stawiają sobie świadomie celów pedagogicznych i nie dobierają w sposób świadomy środków do urzeczywistnienia tych celów.
Funkcja społeczna wychowania nie jest wykonywana refleksyjnie, lecz urzeczywistnia się bez refleksyjnie w spontanicznym działaniu.
Tego rodzaju działanie środowiska na jednostkę Znaniecki nazywa samorzutnym wychowaniem społecznym. Jego skutki wychowawcze są niewątpliwe, lecz przychodzą niezamierzone, wytwarzając pewne przyzwyczajenia i wywołując podporządkowanie się pewnym normom.

Nauczyciel
Znaniecki dokonując analizy znaczenia nauczyciela w procesie wychowania krytycznie wypowiada się w tej materii. Pisze, że dawniej, pierwotny nauczyciel, znachor, wojownik, rzemieślnik, prawnik, rolnik, przysposabiał swych uczniów-praktykantów do takiego samego stanowiska, jakie sam zajmował. Natomiast nauczyciel w dzisiejszej szkole najczęściej jest już tylko specjalistą i nie spełnia praktycznie tych funkcji zawodowych, do których przygotowuje swych uczniów.
Podkreśla, że styczność ucznia i nauczyciela jest ograniczona i rzeczowo, i czasowo i większa część ich osobowości wcale nie uczestniczy w ich stosunku społecznym. Uczeń większą część życia spędza całkowicie poza wpływem danego nauczyciela, pod zupełnie innymi wpływami, o których nauczyciel zwykle nie wie nic lub bardzo mało. Działalność jego ogranicza się do wykonania pewnego programu rzeczowego, ograniczonego najczęściej do pewnej tylko dziedziny wiedzy teoretycznej lub stosowanej, do pewnego specjalnego „przedmiotu".

Szkoła
Równie krytyczny stosunek ma Znaniecki do szkoły. Stawiał on ostre wymagania przełamania izolacji szkoły od życia społeczeństwa, przejawiającej się w oderwaniu treści nauczania od rzeczywistego życia i jego rzeczywistych problemów czynności szkolne Znaniecki osądzał bardzo surowo. Znaniecki uważa, że odosobnienie społeczne szkoły wyrażające się w charakterze doświadczeń i czynności stanowiących treść społeczną szkoły jest źródłem jej małej efektywności wychowawczej. Znaniecki postuluje więc rozszerzenie udziału dzieci i młodzieży w realnym życiu dorosłych. Szkoła izolowana od życia dorosłych jest nie tylko nieefektywna społecznie, jest także czynnikiem hamującym rozwój. Zauważa on, że późniejsze niepowodzenia życiowe wzorowych uczniów szkolnych, wynikają stąd, że szkoła jest cieplarnią, „ale cieplarniana atmosfera nie przygotowuje do życia na otwartym powietrzu”.

Instytucje wychowania pośredniego
Dotychczas omawiane składniki środowiska wychowawczego, miały charakter bezpośredniego oddziaływania na osobę wychowanka. Znaniecki zauważa jednak, że na wychowanie osobnika wpływ ma również działanie szerszego świata, nie poprzez osobiste porozumienie ale przez oddziaływanie symboli rzeczowych, jak np. pisma, druku, obrazów, telegrafu, telefonu, kina, radia czy teatru. Rozwój tego rodzaju styczności pośrednich powoduje przenikanie wpływów z zewnątrz. W tych stycznościach Znaniecki widzi nie tylko pozytywne elementy, mogące na przykład wspomagać samokształcenie, ale również płynące z tego zagrożenia. Nowe formy porozumienia pośredniego z taką samą łatwością docierają, bowiem zarówno do umysłów nieprzygotowanych i niewyszkolonych w ich odbiorze i stąd powstają trudności wychowawcze, których nie znały wcześniejsze czasy.

Znaniecki oprócz dokładnej analizy środowiska wychowawczego, które zostało powyżej omówione, prowadzi również rozważania na temat innych wpływów działających na osobnika. Wykłada koncepcję stosunków społecznych i wychowawczych, naświetla obowiązki społeczne wobec grupy, określa i poddaje analizie typy fizyczne wychowanków, jako elementy mające wpływ na wychowanie.

Zadania społeczne wychowania.
Znaniecki wyznacza zasadniczo dwa zadania społeczne wychowania.
Pierwsze dotyczy zastąpienia biernego i czynnego antagonizmu grupowego przez dążenie do łączności z innymi grupami i działanie dla ich dobra.
Drugie to obudzić, rozwinąć i utrwalić w każdej jednostce ten zarodek twórczych uzdolnień, jaki ona ze sobą przynosi, a zarazem nauczyć każdą jednostkę, aby swe dążności twórcze wyrażała w solidarnej współpracy z innymi dla realizacji wspólnych ideałów.
Aby te zadania zrealizować Znaniecki określa pewne uwarunkowania. Twierdzi, że antagonizmy międzygrupowe nie tylko są sprzeczne z dobrem społecznym ogółu grup, ale nie są zgodne z trwałym dobrem żadnej grupy. Mówi nam, że są przykłady grup, rosnących w potęgę i rozwijających się społecznie dzięki temu, że postawiły sobie zadania kulturalne i nie jest wcale konieczne, aby grupa społeczna zajmowała względem innych grup stanowisko wrogie, lub choćby tylko postawę obojętnego odosobnienia, i wychowywała swych członków w wyłącznej solidarności z nią i podporządkowaniu jej egoistycznym interesom. Grupa może nie tylko trwać, lecz rozwijać się, podporządkowując korzyści własne i swych członków dobru innych i właśnie w tej służbie innym widzieć swoją odrębność, narzucając altruistyczne ideały swym członkom jako swoją wyłączną treść społeczną.
Zdaniem Znanieckiego, zasada jak najszerszej łączności każdej grupy z każdą inną i bezinteresownej służby dobru innych grup, na pierwszy rzut oka wydaje się być równą utopią, jak wymaganie od jednostek ludzkich powszechnej miłości i wzajemnego poświęcenia. W rzeczywistości jednak jest on zupełnie możliwy do urzeczywistnienia, gdyż nie wymaga tak wysokiego poziomu altruizmu od indywidualnych członków grupy, jak osobista działalność altruistyczna.
Znaniecki twierdzi, że istniejący układ grup społecznych musi być radykalnie przekształcony, jeżeli konflikty międzygrupowe mają zniknąć. Przekształcenie musi iść w tym kierunku, by grupy, których interesy są sprzeczne, były albo zastąpione przez grupy o interesach harmonizujących ze sobą, albo też same podjęły zadania, wymagające wzajemnego poparcia i pomocy.
Znaniecki uważa nie tylko za możliwe, lecz nawet konieczne, aby cały układ wewnętrzny i zadania zbiorowe grup narodowych uległy zasadniczym zmianom. Naród jest grupą opartą na wspólności kultury duchowej. Wspólność tej kultury nie zależy od granic terytorialnych i nie da się osiągnąć przez przymus.
Znaniecki głosi pogląd, że „poza kwestią wzrostu potęgi narodowej kosztem innych narodów lub obrony narodu przed innymi narodami, dążącymi do jego osłabienia lub ujarzmienia, państwo jest nie tylko zbyteczne, ale szkodliwe dla życia narodowego, gdyż odciąga naród od właściwych jego zadań”.
Znaniecki podkreśla, że przedmiotem działalności wychowawczej jest osobnik społeczny, powiązany z wieloma układami społecznymi, i że wychowawca kształtuje nie izolowaną osobowość, lecz swoiste układy społeczne.
Znaniecki podkreśla bardzo mocno, że wychowanek nie jest biernym przedmiotem oddziaływania wychowawcy, lecz że w stosunku wychowawczym jest aktywnym partnerem. Jednak uważa, że indywidualność wychowanka jest najwyższą wartością - i że wychowanek nie może być „sztucznym wytworem innych ludzi”. Stwierdza on bardzo radykalnie: „Najwyższy rozwój indywidualności nie daje się w ogóle osiągnąć przez wychowanie, tylko przez samokształcenie bez nadzoru i kierunku wychowawców”.
Zdaniem Znanieckiego, „przygotowanie jednostki do udziału w życiu społecznym polegać winno przede wszystkim na tym, aby jednostka ta wprawiała się w uczestniczeniu w takich dążeniach zbiorowych, których realizacja przynieść ma korzyści nie tylko tym osobnikom, którzy dążenia te podzielają, nie tylko grupie, z tych osobników złożonej, ale i innym poza obrębem danego zrzeszenia”.
Twierdzi on, że każdy członek grupy musi chcieć i umieć być twórczym, choćby w bardzo ograniczonym i specjalnym zakresie, każdy musi chcieć i umieć współdziałać z innymi twórcami i przystosowywać swoje zadania do ich zadań, każdy musi dobrowolnie podporządkowywać się kierownictwu uznanych przez ogół przodowników. Każdy członek tak zorganizowanej grupy musi umieć nie tylko współdziałać z innym w tworzeniu pod czyimś kierownictwem, ale także kierować twórczością innych. Słowem, taka organizacja społeczna opiera się w całości na indywidualnych członkach grupy, zdolnych do tworzenia, do współdziałania, do podporządkowania przodownikom i do przodowania.

Oprócz zadań społecznych wyżej nakreślonych, Znaniecki dużo uwagi poświęca wychowaniu fizycznemu, które odnosi się do fizyczności czy wręcz cielesności człowieka. Zdaniem Znanieckiego niebagatelne znaczenie odgrywać musi wychowanie w zakresie takich dziedzin jak higiena szeroko rozumiana, ochrona środowiska (Znaniecki nazywa ją higieną środowiska), obyczajowość, estetyka. Znaniecki zauważa potrzebę prowadzenia, szeroko dzisiaj rozumianego wychowania seksualnego i przygotowania do życia w rodzinie. Za równie istotne jak poprzednie dziedziny, Znaniecki uważa wychowanie sportowe. Znaniecki wyraźnie spostrzega, że wychowanie we wszystkich tych dziedzinach wzajemnie się przeplata i uzupełnia.
tom II – 1999, tom III – 2000, tom I

Florian Znaniecki, jego poglądy na aspekt wychowania- socjologia wychowania

XXI wiek niesie z sobą potrzeby nowych prądów i idei wychowawczych. Zmienia się świat, następuje bardzo szybki postęp techniki, przeistoczeniu podlegają także wymagania wobec młodych obywateli wkraczających w świat społeczny. Od młodych absolwentów wymaga się nie tylko wiedzy, ale także elastyczności, aktywności, podejmowania inicjatyw. Bardzo ważną w dzisiejszym świecie, powiększającego się stresu, kompetencją jest także umiejętność rozwiązywania problemów, oraz radzenie sobie z podejmowaniem decyzji, często bardzo szybkim. W związku z przemianami politycznymi, gospodarczymi krajów, a także postępującym procesem zmieniającego się społeczeństwa i postępującej globalizacji wymagania wobec kształcenia i wychowania, a także cech wychowanków jest odmienne. Istnieje potrzeba przeanalizowania kompetencji, jakie będą potrzebne w dobie globalnej wioski. Nowo tworzone programy, systemy edukacji muszą młodego obywatela przygotować do życia w świecie ciągłych zmian i do poradzenia sobie w nim. Jest to niezmiernie trudne zagadnienie, ale i zarazem wyzwanie. Przy tworzeniu nowych systemów edukacyjnych należy więc czerpać wiedzę z dyscyplin takich jak socjologia czy psychologia, które mogą pomóc w odnalezieniu drogi do stworzenia postępowych i dostosowanych do współczesnych wymogów systemów edukacyjnych. Wyzwaniem jest stworzenie takiego systemu, który wytrzyma próbę czasu pomimo galopujących zmian zachodzących we współczesnym świecie.

V – 2002 Zjawisko czerpania wiedzy z dziedzin mogących wspomóc pedagogikę możemy zademonstrować na przykładzie Floriana Znanieckiego. Był on pionierem w dziedzinie analizy sytuacji społecznych, które niewątpliwie mają wpływ na pedagogikę i modyfikacją celów nauczania i wychowania. Znaniecki swa pracę mieści w dziedzinie socjologii wychowania i jest to pojęcie powszechnie stosowane. Swe poglądy opisał on w składającym się z dwóch tomów dziele pod tytułem " Socjologia wychowania". Trzeba tu od razu nadmienić, iż coc to dzieło powstało ponad 80 lat temu, nadal warte jest analizy. Co prawda niektóre rzeczy uległy dezaktualizacji, większość jednak może być nadal analizowana w kontekście współczesnego społeczeństwa. Florian Znaniecki w swym dziele dokonał analizy socjologicznej wielu uwarunkowań, które niewątpliwie wpływają na proces wychowania. We wstępie, przed głębszą analizą poglądów Znanieckiego, warto przedstawić jego koncepcje wychowania. Uważał on bowiem, że wychowanie jest procesem społecznym. Nie odbywa się ono jedynie na drodze interakcji między nauczycielem i uczniem, nie zależy więc tylko i wyłącznie od przygotowania metodycznego i teoretycznego wychowawcy. Trzeba bowiem zdać sobie sprawę, iż wychowanek żyje w szerszym społeczeństwie i ono na niego oddziałuje. Należy więc wziąć pod uwagę wpływ środowiska rodzinnego, sąsiedzkiego, grup rówieśniczych, a także instytucji wychowania szkolnego oraz pośredniego na jednostkę. Według Znanieckiego instytucje wychowania pośredniego to kino, teatr, książka, prasa, a także nowatorskie w jego czasach rozprzestrzeniające się telefony i telewizja. W czasach współczesnych natomiast należy do instytucji wychowania pośredniego dodać zjawiska o ogromnej sile takie jak komputer, a zwłaszcza internet. Znaniecki, z racji na czasy, w których pisał swe dzieło, nie wymienił tych składników wychowania pośredniego. W dzisiejszych jednak czasach mają one olbrzymią siłę oddziałującą na proces wychowania.

W poniższej pracy, by pełniej zobrazować myśl Floriana Znanieckiego, zawartą w jego "Socjologii wychowania" przedstawię dokładniej zagadnienia tyczące: wychowania jako procesu społecznego, koncepcji środowisk wychowawczych, stosunku wychowawczego, celów i zadań społecznych jakie winny być stawiane procesowi wychowania, oraz podejścia Floriana Znanieckiego do reform edukacji.

Wychowanie jako proces społeczny było ogólnie scharakteryzowane już w powyższym fragmencie tekstu. By pełniej jednak ten proces zrozumieć pragnę rozwinąć to zagadnienie. Jak już zostało wspomniane efektywność wychowania nie zależy tylko od predyspozycji nauczyciela. Wychowawca bowiem powinien zdać sobie sprawę, iż nie kształtuje jednostki znajdującej się w oderwaniu od wpływów społecznych. W celu efektywności nauczania te oddziaływania należy uwzględnić. Ponadto procesom wychowawczym winien zostać objęty nie tylko uczeń, ale i osoba nauczyciela. Refleksja pedagogiczna winna również skupić się na społeczeństwie i jego funkcjonowaniu. Wszystkie te kierunki niewątpliwie winny wpływać na skuteczność wychowania. Proces wychowania w ujęciu społecznym należy, wedle myśli Floriana Znanieckiego, rozumieć jako dostosowanie celów i zadań wychowania do potrzeb grup społecznych, należy dążyć do tego by jednostka w przyszłości umiała funkcjonować w swojej społeczności, pełnić role społeczne i zmierzać do rozwoju grupy. Znaniecki ujmuje wychowanie jako proces kończący się w chwili, gdy jednostka jest gotowa, jest w stanie podołać rolą społecznym, nakładanym na nią przez środowisko. Dalszy proces natomiast polega już na samokształceniu jednostki. Znaniecki uważa bowiem, iż wychowanek nie jest biernym przedmiotem w procesie wychowania. Jest on podmiotem aktywnym, który ma znaczny wpływ na rezultaty nauczania i wychowania jest on partnerem w całym tym procesie. W wychowaniu, jak podkreśla F. Znaniecki, niezmiernie istotna jest osobowość i indywidualność wychowanka, która jednak nie może być w pełni rozwinięta w procesie wychowania. Do pełnego osiągnięcia tej najwyższej wartości jednostka musi zmierzać bez żadnego nadzoru wychowawczego, a poprzez samokształcenie. Współcześnie proces samokształcenia stał się elementem niezbędnym w edukacji permanentnej, która jest aktualną koniecznością, w związku z postępującą techniką oraz szybką dezaktualizacją wiedzy wyniesionej z wcześniejszego kształcenia.

Wśród wielu, funkcjonujących w XX wieku, koncepcji pedagogicznych stopniowo zaczęła zanikać myśl wychowania społecznego. Zaczęto się bardziej skupiać na potrzebie rozwoju jednostki, w oderwaniu od jej środowiska społecznego. Na dłuższą metę jest to jednak niemożliwe, bowiem jednostka musi umieć w społeczeństwie funkcjonować. W dobie powstawania globalnej wioski, koncepcja wychowania społecznego zaczęła wracać do łask, w tym także myśl Floriana Znanieckiego. Nie da się jednak ukryć, iż jego myśl w dobie globalnej wioski musi być nieco zmieniona, rozwinięta, nie może ograniczać się tylko do środowisk wychowawczych. Na człowieka bowiem wpływ mają coraz szersze kręgi społeczne, rozpatrywane w kategoriach globalnych.

Komitet Prognozy przy Polskiej Akademii Nauk określa ważne kierunki, w jakich ma zmierzać edukacja, a tym samym i wychowanie. Zaznacza role wychowania i edukacji w ujęciu mikro społecznym, ale także i w szerszym znaczeniu. Kładzie także nacisk na zdolności samokształceniowe oraz konieczność edukacji ustawicznej, na problem przystosowania młodego człowieka do życia w kraju demokratycznym, oraz do współdziałania i prawidłowych kontaktów ze społeczeństwem. Współcześnie od edukacji i społecznego procesu wychowania oczekuję się wykształcenia jednostek, które przyczynią się do realizacji koncepcji wspólnej Europy. Będą umieli ją tworzyć, a także w niej żyć. Ponadto oczekuje się, że absolwenci szkół będą przedsiębiorczy, kreatywni oraz zdolni do poradzenia sobie wśród konkurencji świata kapitalistycznego dzięki swojej aktywności. Z drugiej strony w młodych ludziach należy kształtować uczucia wyższe, takie jak empatia (zdolność współodczuwania), chęć bezinteresownej pomocy drugiemu człowiekowi (altruizm). Należy też dążyć by młode pokolenie umiało porozumiewać się z innymi ludźmi. Należy więc kształtować zdolności interpersonalne, umiejętności dyskusji, akceptację wobec innych poglądów. Współczesny człowiek ponadto powinien zdawać sobie sprawę, iż ważniejsze jest być niż mieć, co we współczesnym świecie jest niezmiernie trudne.

Widać więc, że zarówno ponad 80 lat temu, jak i obecnie nie można wychowywać młodzieży w oderwaniu od społeczeństwa. Należy bowiem cele i zadania wychowania dopasować do zmieniającego się otoczenia.

Kolejnym istotnym elementem dla wychowania jest, według Floriana Znanieckiego, środowisko wychowawcze. Składnikami środowiska wychowawczego, jakie wymienia Znaniecki jest:

• rodzina;

• otoczenie sąsiedzkie;

• grupa rówieśnicza;

• środowisko wychowania pośredniego.

Środowiskiem wychowawczym, Florian Znaniecki nazywa środowisko społeczne, a w nim wszystkie jednostki, z którymi wychowanek się styka, a także wszystkie osoby, bądź grupy społeczne, z którymi wychowanek ma kontakt lub może go mieć. Wszystkie te osoby oraz grupy społeczne, które stają na drodze wychowanka są składnikami środowiska wychowawczego.

Środowisko ujmowane jest też w innym stopniu jako układ zjawisk, postaw, stanów rzeczy oraz pewnych zjawisk. W socjologii natomiast możemy wydzielić trzy płaszczyzny, według których rozpatrujemy środowisko. Mowa tu o płaszczyźnie geograficznej (określony obszar, mniej lub bardziej zamknięty), kulturowej (instytucje wchodzące w skład środowiska), oraz społecznej. W teorii pedagogicznej Znanieckiego uwzględniony jest natomiast jedynie społeczny aspekt środowiska wychowawczego, współcześnie jednak należy brać pod uwagę pozostałe płaszczyzny środowiska, oraz zdać sobie sprawę, iż na kształt środowiska społecznego mają wpływ jego kulturalne i geograficzne komponenty. W myśli Floriana Znanieckiego należy się dopatrzyć pewnego rodzaju niekonsekwencji, z punktu widzenia dzisiejszych koncepcji wychowawczych. Znaniecki bowiem wskazuje, iż składnikiem środowiska społecznego jest środowisko wychowania pośredniego, czyli książka, telewizor, prasa, kino czy teatr. Współcześnie natomiast te elementy ujęlibyśmy w płaszczyźnie środowiska kulturalnego. Jednak te problemy definicyjne w niczym nie ujmują dorobkowi F. Znanieckiego. Należy przyznać, iż koncepcje środowisk wychowawczych nie wiele się zmieniły od czasów współczesnych F. Znanieckiemu. Za to olbrzymie przeobrażanie dotknęło samych środowisk, ich obraz, cele wartości są diametralnie odmienne od tych z czasów autora. Delors zwraca ponadto uwagę, iż uległy znacznemu przeobrażeniu i rozszerzeniu środowiska wychowawcze, kształcące. Poza szkołą, środowiskiem rodzinnym i sąsiedzkim, które były podstawowymi grupami wychowania nastąpił rozwój grup rówieśniczych, kręgów religijnych, a także innych grup społecznych, mających wpływ na młodych ludzi. Ogromne oddziaływanie na młodzież mają także środki masowego przekazu, zwłaszcza telewizja i internet.

Poniżej przejdę do charakterystyki składników środowiska wychowawczego ujętych w dziele F. Znanieckiego.

Pierwszym z nich jest rodzina

Rodzina jest niezmiernie ważnym środowiskiem wychowawczym. Jednak, co jest przykre i zaskakujące zarazem, iż zauważył to już ponad 80 lat temu F. Znaniecki, jest zjawisko osłabienia roli wychowawczej rodziców, oraz stopniowe zmniejszanie ich obowiązków. Z czasem obowiązki te redukują się jedynie do zapewnienia pielęgnacji dziecku, w pierwszych latach jego życia, które z natury daje matka. Następnie natomiast obowiązki wychowawcze są przerzucane np. na instytucje szkoły. Rodzice natomiast nie pełnią wystarczająco swych ról wychowawczych.

Znaniecki podkreśla, iż tam gdzie znajdzie miejsce miłość małżeńska, miłość rodzicielska, dogodne cechy osobowościowe wychowanka, a także korzystne warunki zewnętrzne jest możliwa w pełni realizowana funkcja wychowawcza rodziny. Tak funkcjonująca rodzina nie jest bowiem gorsza od wielopokoleniowej, występującej niegdyś. Może dać nawet więcej uczucia, nastawić się na indywidualny rozwój jednostki nie skrępowany żadnymi normami, regułami społecznymi.

Niestety jednak współcześnie coraz częściej, a aktualnie nawet nagminnie, zdarzają się rodziny, które całkowicie ignorują swoje zadanie wychowawcze. Prócz zapewnienia dzieciom opieki w aspekcie fizycznym rodziny takie nie realizują swych funkcji wychowawczych. Rodzice nie kierują się żadnymi zasadami postępowania, ani też normami w wychowywaniu własnego dziecka. Często zdarza się, iż całkowicie ignorują jego istnienie, poprzez pomijanie sfery psychicznej rozwoju dziecka.

Florian Znaniecki proponuje celu zapobieżenia tej sytuacji, pedagogizację społeczeństwa i rodziny. Proponuje by, miejsca pracy, ośrodki kulturalne i wszystkie grupy społeczne, głosiły potrzebę pełnienia funkcji wychowawczych przez rodziców. By pomagały im one określać ich rolę i wspierały w działaniach wychowawczych. Proces wychowania przyszłych obywateli jest bowiem bardzo ważny, i społeczeństwo nie może pominąć żadnego ze składników środowiska wychowawczego, a w szczególności znaczenia rodziny dla procesu wychowania.

Kolejnym składnikiem środowiska wychowawczego, wymienianym przez Floriana Znanieckiego, jest środowisko sąsiedzkie. Otoczenie sąsiedzkie, o którym mówił Znaniecki, to grono ludzi, z którymi jednostka, poprzez bliskość zamieszkania ma okazję do częstych kontaktów. Ta styczność bezpośrednia może rozwijać się w kierunku kontaktów pośrednich, w związku z rozwojem komunikacji telefonicznej, a aktualnie także internetowej. W związku z ta sytuacją zakres otoczenia sąsiedzkiego może ulec znacznemu rozszerzeniu. W otoczeniu sąsiedzkim nie chodzi jednak tak o grupę społeczną, jak o opinię społeczną, mającą miejsce w środowisku sąsiedzkim. Jest to bardzo silny czynnik, wpływający na uspołecznienie i wychowanie jednostki.

Młoda osoba podpatrując normy, wartości i zachowania ludzi z otoczenia społecznego, może je naśladować. Znaniecki podkreśla jednak, iż widoczna jest, w tym przypadku, tendencja do naśladownictwa cech negatywnych, nie zaś pozytywnych. Otoczenie sąsiedzkie może zatem wpływać zarówno dodatnio, jak i ujemnie na socjalizację i wychowanie młodego człowieka i bardzo trudno jest stwierdzić jaki wpływ będzie ono miało na jednostkę.

Współcześnie trzeba zaznaczyć, iż rola środowiska sąsiedzkiego znacznie zanikła. Ludzie nie interesują się losem swoich sąsiadów, często nawet ich nie znają, szczególnie w wielkich miastach, w których rośnie anonimowość mieszkańców. Ludzie stopniowo coraz mniej liczą się z opinią swych sąsiadów, stopień ten zmniejsza się niemal do zera. Niestety pomimo zaniku instytucji sąsiedztwa nie spada liczba negatywnego wpływu otoczenia sąsiedzkiego na młodzież. Nadal często zdarza się, iż otoczenie sąsiedzkie spełnia jedynie negatywna rolę, wpływając na rozwój różnych form patologii u młodych ludzi.

Następnym ważnym czynnikiem środowiska wychowawczego dzieci i młodzieży są grupy rówieśnicze. Są one niezmiernie istotne dla prawidłowego rozwoju i wychowania młodych ludzi. Grupy te pozwalają jednostkom stanąć na równi z innymi. Członkowie nie są bowiem tylko uczniami, dziećmi, wychowankami, są oni pełnowartościowymi członkami grupy, w której wszystkie jednostki mają takie same prawa, wspólnie ustalane, nie przez jednostki dorosłe. Grupy rówieśnicze wpływają na umiejętności komunikacyjne i adaptacyjne młodego człowieka. To w nich uczy się on zasad postępowania, nie ze względu na nakładane z góry zakazy i nakazy, ale w związku z ustalonymi w grupie rówieśniczej normami, a także w związku z akceptacją lub odrzuceniem pewnego rodzaju zachowań. Jednostka w grupie społecznej uczy się także współpracy z grupą, doświadcza pełnienia odmiennych, niż na co dzień ról społecznych. Może być liderem, lub będzie musiała się podporządkować zawsze jednak dobrowolnie. Struktury obserwowane w grupach rówieśniczych w pewnym stopniu naśladują instytucje ludzi dorosłych i pomimo tego, iż w grupach rówieśniczych każdy ma takie same prawa, to po pewnym czasie wyłaniają się w nich jednostki przewodzące.

Florian Znaniecki w swojej koncepcji grup rówieśniczych nie uwzględnił jednak negatywnego wpływu ich oddziaływani na dzieci i młodzież. Coraz większa liczba grup rówieśniczych zaczyna działać w oparciu o normy i wartości przeciwstawne z zasadami wyznawanymi przez społeczeństwo. Styczność młodego człowieka z takim rodzajem grup, w tym wypadku nie tylko wpływa niekorzystnie na jego wychowanie, ale także na zahamowanie tego procesu. Współcześnie grupy rówieśnicze często kojarzone są z subkulturami, a nawet gangami i przestępstwami. Zachowują one postawę nie sprzyjającą pozytywnemu rozwojowi jednostki, wykazują lekceważenie i bunt wobec zasad i wartości świata dorosłych. Problem źle oddziaływujących grup rówieśniczych jest bardzo trudny do rozwiązania i niestety z czasem coraz bardziej narasta. Grupy rówieśnicze wymknęły się bowiem spod kontroli społeczeństwa dorosłych i sprzeciwiają się mu. Problem ten jest bardzo aktualny i wymaga podjęcia badań, oraz środków naprawczych tej sytuacji, w celu skierowania aktywności grup społecznych w kierunku pożądanym przez społeczeństwo.

Kolejnym czynnikiem wpływającym na wychowanie jednostki jest środowisko wychowania pośredniego. Cechą charakterystyczną jest w tym przypadku wpływ nie poprzez kontakt bezpośredni, ale przez, jak sama nazwa wskazuje, pośredniość kontaktów. W skład środowiska wychowania pośredniego wchodzą książki, gazety, kino, teatr, a także telewizja, internet itp. Poprzez sztukę teatralną, film, napisaną książkę, bądź artykuł twórca może wpłynąć na wychowanie jednostki. Znaniecki zaznacza więc, że nie tylko bezpośrednie oddziaływanie, doświadczanie pewnych sytuacji, ale pewnego rodzaju symbole mogą wpłynąć na jednostkę i jej wychowanie. Rozwój tego typu symboli i środków przekazu wpływają na wzrost oddziaływań wychowawczych z poza środowiska okolicznego jednostki. Znaniecki jednak w środowisku wychowania pośredniego upatruje zarówno plusy jak i negatywne aspekty. Do niekorzystnych oddziaływań autor zalicza wpływ informacji, materiałów, form oddziaływań na jednostkę, która nie jest przygotowana do tego typu oddziaływań. Na skutek styczności z sytuacjami, informacjami, na które dziecko, młodzież jest niegotowa, nieprzygotowana lub niedojrzała może do licznych problemów wychowawczych.

We współczesnych nam czasach możemy obserwować narastający niekorzystny wpływ rozwoju środków masowego przekazu na dzieci i młodzież. Znaniecki nie poruszył tej kwestii, gdyż w czasach jego życia nie było takiego problemu. Współcześnie natomiast coraz powszechniejszy dostęp do telewizji (nie tylko publicznej),komputera (liczne gry pełne przemocy), a także internetu wpływa niekorzystnie na rozwój młodych ludzi. Nie należy jednak demonizować środków masowego przekazu, będących w dzisiejszych czasach chlebem powszednim. Trzeba sobie jednak zdać sprawę, że za ich pośrednictwem do umysłów młodych ludzi trafiają informacje, na które nie są oni gotowi. Z jednej strony postępujący rozwój techniki wpływa na ułatwienie zdobywania wiedzy, szybszy przepływ informacji, z drugiej strony oddziałuje niekorzystni na młode jednostki, które korzystają z efektów postępu techniki bez żadnych ograniczeń.

Z dzisiejszego punktu widzenia myśl F. Znanieckiego na temat pośredniego środowiska wychowawczego może zdawać się nam infantylna. Należy jednak uzmysłowić sobie fakt, iż podchodził on do tego tematu bardzo poważnie, a taka sytuacja ma miejsce jedynie poprzez ogromny postęp techniki w latach nas dzielących. W związku z tym problem ten powinien być dogłębnie i aktualnie zgłębiony przez naukowców nam współczesnych.

Kolejnym czynnikiem wpływającym na proces wychowania, jak podaje Florian Znaniecki, jest stosunek wychowawczy. Koncepcja ta zakłada, iż stosunek wychowawczy jest to kontakt, interakcja społeczna mająca miejsce pomiędzy wychowawcą, osobą podejmującą się oddziaływania na jednostkę, grupą społeczną, pragnącymi "urobić" młodego człowieka a osobą wychowywaną. Każdy proces wychowania ma w swoim zakresie pewien rodzaj stosunku wychowawczego. Często w przypadku podmiotu, który wpływa na jednostkę jest to działanie nieuświadomione, nawet jednak wtedy mamy do czynienia z pewnego rodzaju stosunkiem wychowawczym.

O stosunku wychowawczym należy szczególnie rozprawiać w sytuacji kontaktów nauczyciela z uczniem. Ważne jest, by tej interakcji towarzyszyła pewnego rodzaju refleksyjność nauczyciela, ale także i ucznia. Nauczyciel winien zastanawiać się nad tym co chce u ucznia osiągnąć i jakimi metodami może tego dokonać. Uczeń natomiast winien cechować się refleksją na temat potrzeby uczenia się. Gdy uczeń nie zdaje sobie sprawy z konieczności kształcenia i rozwoju, nauczyciel ma obowiązek naświetlić mu tą konieczność, oraz wpłynąć na zwiększenie motywacji do uczenia się u wychowanka. Prawidłowe efekty zarówno w nauczaniu jak i wychowaniu mogą być uzyskane jedynie poprzez prawidłowe styczności wychowawcze. Nauczyciel powinien być przyjaźnie nastawiony do ucznia, winien być życzliwy i nie posiadać żadnych uprzedzeń co do osoby ucznia. W takiej sytuacji uczeń będzie się czuł akceptowany i rozwinie się zaufanie oraz przywiązanie do osoby nauczyciela. Znaniecki zwraca również uwagę, iż częściej lepsze rezultaty w nauczaniu i wychowaniu osiągają ci nauczyciele, którzy cechują się życzliwym i przyjaznym podejściem do ucznia. W przypadku natomiast nauczycieli o dobrym przygotowaniu metodycznym, teoretycznym, ale pomimo tego bez życzliwości, przyjaźni i otwartości na ucznia rezultaty pozytywne nie są osiągnięte. Znaniecki ostrzega także nauczycieli, iż wszelkie form przymusu, kary, niskiej oceny pracy ucznia, a także dodatniego lub ujemnego ustosunkowywania się do jego działalności oraz zbyt idealistyczne wymagania nie sprzyjają powstaniu pozytywnego stosunku wychowawczego, a tym samym nie prowadzą do dobrych efektów w procesie wychowania i nauczania.

Jan Szczepański odnosząc się do koncepcji stosunków wychowawczych zwraca uwagę na fakt, iż nieprawidłowa interakcja miedzy uczniem, a nauczycielem oddziałuje na niepowodzenia szkolne wychowanków.

Należy zdać sobie sprawę z faktu, iż koncepcja prawidłowych styczności wychowawczych, nawet współcześnie, nie straciła na znaczeniu. Jednak osiągnięcie odpowiednich kontaktów z wychowankiem jest rzeczą trudną i wymaga dużo pracy zarówno ze strony wychowującego jak i wychowanka. Praca ta opłaca się jednak, gdyż owocuje naprawdę wspaniałymi efektami.

Kontakty między nauczycielami a wychowankami powinny być przedmiotem ciągłych badań i analiz. Ważnym punktem w tej koncepcji jest także rola języka. Znaniecki wprawdzie poruszył ten temat, ale uznając ten aspekt jako przynależny do kultury nie rozwinął go w sposób wystarczający dla jego znaczenie w powstawaniu stosunków wychowawczych.

Można się więc, w tym przepadku, odnieść do pracy Jakobsona, który to wymienił sześć funkcji języka. Są one następujące:

• odniesienia (przedstawieniowa, referencyjna) - nastawiona na kontekst, prezentacje faktów;

• emocjonalno - oceniająca - celem przekazywanego komunikatu jest nadawca;

• apelu (konatywna, impresywna) - jej funkcją jest wpływ na partnera komunikacji;

• poetycka (estetyczna) - znaczenia nabiera tu forma, styl mówienia

• fatyczna - funkcja ta oparta jest na nawiązaniu i podtrzymaniu kontaktu społecznego;

• metajęzykowa - opisuje język, koncentruje się na kodzie językowym.

Florian Znaniecki w swej koncepcji wychowania społecznego wyróżnia dwa główne cele.

Pierwszym z nich jest dążenie do zlikwidowania antagonistycznych, wzajemnie zwalczających się postaw grup społecznych, zmierzanie w kierunku ich współdziałania ze sobą. Celem jest stworzeni grup, które będą wzajemnie na siebie patrzeć życzliwym okiem, których członkowie nie będą skłóceni i będą w stanie brać udział w tworzeniu społeczeństwa. Stan bowiem kłótni i wrogości pomiędzy grupami niekorzystnie wpływa na jednostkę. Przyczynia się do wyrobienia postaw egoistycznych, nietolerancji na inne poglądy. Znaniecki sugeruje, iż grupa może trwać, a także co istotne rozwijać się nie poprzez wrogość w stosunku do innych ugrupowań, ale poprzez wpajanie swoim członkom pewnego poczucia odrębności, ale służącemu celom pozytywnym, takim jak niesienie pomocy.

Znaniecki zdaje sobie sprawę z istnienia wielu grup antagonistycznych. By zniknął ich problem, winno się pokierować funkcjonowanie grup w celu zbliżenia ich poglądów, lub otworzenia na odmienne opinie innych grup, na pomoc i wsparcie. Autor podkreśla, iż wydaje mu się możliwe i konieczne by wszelkie grupy narodowe nie sprzeciwiały się sobie, nie żyły we wrogich stosunkach. Jest to jednak wynik wychowania i wykształcenia w młodych ludziach pewnej tradycji kulturowej i ducha narodu. Naród bowiem nie ma swych granic terytorialnych, a poczucia jedności nie da się ograniczyć linią graniczną, można ją wyrobić tylko w procesie wychowania.

Jeszcze jakiś czas temu o idei jedności grupowych i zapobieżeniu antagonistycznych postaw pomiędzy grupami narodowymi społeczeństwo myślało jak o utopii. Jednak w związku z pojawieniem się wspólnych interesów ekonomicznych, gospodarczych, społecznych. W związku ze zwiększeniem podróżowania i przemieszczania się ludzi wspólne interesy i zmierzanie do wspólnie wyznaczonych celów poprzez różne grupy narodowe stały się realnością. Przykładem na ten stan rzeczy jest Unia Europejska i jej dążenia do jedności poczynań. Poszczególne społeczeństwa, zgodnie z myślą Znanieckiego, dążą więc do integracji i likwidacji stosunków antagonistycznych.

Do tej kwestii odnosi się także Jaques Delores, który w swym raporcie dla UNESCO pisze, iż za cel kształcenia i wychowania powinno się w XXI wieku uważać kształcenie człowieka, który jest obywatelem świata. Nie na potrzeby narodu, ale na potrzeby całej globalnej wioski, która aktualnie powstaje. Członkowie "nowego świata" winni umieć znaleźć wspólne pole działania, wzajemnie współpracować, akceptować zasady demokracji, a także zmierzać do rozwoju własnej osoby.

Drugim podstawowym celem wychowania społecznego, jaki postulował F. Znaniecki, jest wdrażanie jednostki do wyzwolenia się jej aktywności twórczej, oraz do umiejętności współpracy, a także realizowania własnych celów, pragnień w zgodzie z innymi.

By wytworzyć twórcze zachowania u jednostki, osoba sama musi tego chcieć. By realizować własne aspiracje w zgodzie z planami i celami grupy każda jednostka musi dobrowolnie chcieć należeć do danej grupy, umieć współpracować z jej członkami, a także odczuwać pragnienie dostosowania swoich celów do zadań grupy. Ważnym aspektem jest także konieczność dostosowania się do przewodników, kierowników danej grupy, wybranych przez ogól ich członków. Z drugiej strony jednostka poza podporządkowaniem się w grupie, musi zdążać do rozwijania umiejętności kierowniczych i organizacyjnych pracy grupy. Taka organizacja zespołu opiera się wówczas na indywidualnościach, które umieją ze sobą współpracować, przewodzić i podlegać decyzjom liderów grupowych, a przy tym potrafią tworzyć.

By nieco uaktualnić podane przez Znanieckiego cele i zadania wychowania i kształcenia pragnę podać filary współczesnej edukacji według Delorsa. Warto tu również zaznaczyć, iż w przeciwieństwie do Znanieckiego, Delors uważa, iż społeczeństwo potrzebuje obywateli, którzy mają duży zasób wiedzy i umiejętności, co w przypadku tej pierwszej cechy, sprzeciwia się krytyce encyklopedyzmu przez F. Znanieckiego. Współcześnie, jak podaje Delors, nauczania i wychowania jest dla:

• zdobywania umiejętności działania, fachu oraz pracy;

• dążenia do zrozumienia innych ludzi, do współpracy z nimi;

• osobistego rozwoju i samodoskonalenia

Znaniecki, wśród swoich myśli pedagogicznych i wychowawczych, zajmuje także stanowisko wobec reform w oświacie. Dość ironicznie zaznacza on, iż czasem, a nawet bardzo często zdarza się tak, iż jakaś osoba lub grupa osób, która znajduje się akurat przy władzy, stwierdza, iż aktualny program nauczania, oraz cele stawiane wychowaniu i nauczaniu są nieaktualne. Władza w tej sytuacji postawia przeprowadzić reformę szkolną, by choć na chwilę, zająć się problemem edukacji i wychowania. Podczas tych przemian rośnie ciekawość społeczna i na pewien czas tak jak i rząd, społeczeństwo podejmuje debatę na temat nowych celów i zadań wychowania i kształcenia. Jednak wraz z - - upływającym czasem, społeczeństwo przestaje się zajmować tą sprawą, tak jakby przestała ona być istotna. Jeśli natomiast reforma nie jest zbyt rozległa, zmiany te są przez społeczeństwo nawet nie zauważane. Najdłużej emocje w związku z reformami oświaty pozostają w społeczeństwie nauczycielskim, lecz i oni z czasem podporządkowują się nowym wytycznym. Wychowanie i nauczanie staję się często wytycznymi, jakie w rękach polityków są przedmiotem nacisku na grono wychowawców. Wymagania dostosowania się do nowych wytycznych mają jedynie podstawę prawną, nie mają często nic wspólnego z możliwościami uczniów ich predyspozycjami, zainteresowaniami, a także ogólni pojętym ich dobrem.

Konkludując, chciałabym wszystkim zainteresowanym polecić traktat socjologiczny Floriana Znanieckiego. Pomimo tak odległego czasu, w jakim został wydany, wiele aspektów jego pracy na temat socjologii wychowania jest aktualnych po dziś dzień. Znaniecki bowiem był bardzo wnikliwym badaczem i świetnym socjologiem edukacji. Pomimo, iż wiele aspektów w czasach jemu ówczesnych mogło być pominięte, to przewidział je on i o nich napisał. Z drugiej strony zgodzę się z faktem, iż możemy zauważyć pewne niedociągnięcia mówiąc o pośrednim środowisku wychowawczym. Znaniecki nie uwzględnił i nie opracował ich w takim stopniu, w jakim jest współcześnie potrzeba, tylko ze względu na fakt, iż nie przewidział on tak szybkiego rozwoju techniki i jego kierunku. Ponad to zagadnieniem, które winno być dopracowane, z uwzględnieniem współczesnej sytuacji społecznej, to problem agresji i przestępstw wśród grup młodzieżowych. Poza tym w pełni polecam lekturę dzieła Floriana Znanieckiego pod tytułem 'Socjologia wychowania", a także inne pozycje tego autora.

Bibliografia

1. Denek Kazimierz, Zimny T. M, "Oświata na wirażu." IV Tatrzańskie Seminarium Naukowe, Wydawnictwo Andrzej Wiśniewski, Kielce, 1999.

2. Kowalski Stanisław,' Socjologia wychowania w zarysie", PWN, Warszawa, 1976.

3. Stolarczyk Henryk, "Omówienie treści raportu Delorsa", (w:) "Kultura i Edukacja" nr 2, 1998.

4. Wołoszyn Stefan, "Nauki o wychowaniu w Polsce w XX wieku Próba zarysu encyklopedycznego", Instytut Badań Edukacyjnych, Warszawa, 1993.

5. W perspektywie roku 2010, Komitet Prognoz "Polska w XXI wieku" przy Prezydium PAN, Warszawa, 1995.