Bibliografia:
Nadolski „Liturgika fundamentalna”
Janiec „Liturgika dla wszystkich”
Nadolski „Wprowadzenie do liturgiki”
Ruch Światło życie „Co to jest liturgika”
Liturgia (gr. leiturgia – działanie na rzecz ludu), Divina Officia. W Grecji starożytnej – działania konkretnej osoby lub społeczności na rzecz obywateli. W chrześcijaństwie – całość publicznych czynności świętych, skodyfikowanych rytów i ceremonii, sprawowanie wszelkich działań kultowych. W sensie ściślejszym – obrządek eucharystyczny, czyli forma sprawowania mszy świętej. czynnościami liturgicznymi zajmuje się dział teologii – liturgika.
Na początku nie miała znaczenia liturgicznego – jeżyk hebrajski miał 2 określenia:
seret – oddanie komuś
abad – ciężka przymusowa praca
Septuaginta wszystkie posługi przetłumaczyła jako liturgein i wtedy uzyskało to postać kultyczną. Zaczęto nazywać tak prywatne nabożeństwa.
W NT spotykamy słowo liturgia wyłącznie na określenie kultu bożego:
Łk. 1.23 – „A gdy upłynęły dni jego posługi kapłańskiej, powrócił do swego domu.”
Rz. 15.16 – „Dzięki niej jestem z urzędu sługą Chrystusa Jezusa wobec pogan sprawującym świętą czynność głoszenia Ewangelii Bożej po to, by poganie stali się ofiarą Bogu przyjemną, uświęconą Duchem Świętym.”
Liturgia – bratnia uczta miłości – 2 Kor. 9.12 – „Posługiwanie bowiem tej sprawie społecznej nie tylko uzupełnia to, na co nie stać świętych, lecz obfituje w liczne dziękczynienia składane Bogu.”
Określenie jedynego liturga – Hbr.
KKK komentując NT powiada, że liturgia zawiera w sobie kilka czynników:
Sprawowanie kultu Łk. 1.23, Hbr. 10
Głoszenie słowa Fl. 16-17 „Już nie jako niewolnika, lecz więcej niż niewolnika, jako brata umiłowanego. [Takim jest on] zwłaszcza dla mnie, ileż więcej dla ciebie zarówno w doczesności, jak w Panu. Jeśli więc się poczuwasz do łączności ze mną, przyjmij go jak mnie!”
Pełnienie czynów miłości Flp. 2.25-30 „Uznałem też za konieczne posłać do was Epafrodyta, brata, współpracownika i współbojownika mojego, a waszego wysłannika, który miał zaradzić moim potrzebom, gdyż bardzo tęsknił za wami wszystkimi i dręczył się tym, że usłyszeliście o jego chorobie. Rzeczywiście bowiem zachorował, tak iż był bliski śmierci. Ale Bóg się nad nim zmiłował: nie tylko zaś nad nim, lecz i nade mną, żebym nie doznał smutku jednego po drugim. Przeto tym śpieszniej go posyłam, ażebyście wy ujrzawszy go ponownie się uradowali, i ja żebym mniej się martwił. Przyjmijcie więc go w Panu z całą radością! A takich jak on otaczajcie czcią, bo dla sprawy Chrystusa bliski był śmierci, naraziwszy życie swoje po to, by was zastąpić przy posłudze, której wy [osobiście] nie mogliście mi oddać.
Chrystusa jako arcykapłan
Liturgika jako posługiwanie aniołów
Termin liturgika dopiero w 16 wieku przyjęto w nazewnictwie teologicznym. Inne nazwy liturgii:
Kult - wszelkie zachowania i praktyki religijne czynione wobec istoty bądź przedmiotu kultu.
Misterium – tajemnica
Sacrum - Pochodzi od łacińskiego słowa sacer oznaczającego to, co święte
Oficium divinum
Celebracja
Ecclesiastica
Sacri riti
Agenda
Ceremonia
Opus – dzieło
W dokumentach Stolicy Apostolskiej występuje w „Inter gravissima.”
KKK – 1069 – „Pojęcie "liturgia" oznaczało pierwotnie "dzieło publiczne", "służbę pełnioną przez lud lub na rzecz ludu". W tradycji chrześcijańskiej pojęcie to oznacza, że Lud Boży uczestniczy w "dziele Bożym" (J 17, 4). Przez liturgię Chrystus, nasz Odkupiciel i Arcykapłan, kontynuuje w swoim Kościele, z Kościołem i przez Kościół dzieło naszego odkupienia.”
Sobór Watykański II mówi o pełnym czynnym i świadomym udziale w liturgii.
Co to liturgia?
Można wyróżnić określenia charakteryzujące liturgię:
Ujęcie estetyczno – obrzędowe - "Liturgia jest zbiorem symboli, śpiewów i czynności, przy pomocy których Kościół wyraża i manifestuje swoją cześć wobec Boga" (P. Gueranger)
Ujecie prawno – rubrystyczne - "Liturgia jest publicznym, prawnie ustalonym kultem Kościoła, który jest wykonywany przez specjalnie wybranych i prawnie upoważnionych przedstawicieli" (R. Guardini)
Ujecie teologiczno - misteryjne – "Liturgia to misterium Chrystusa i Kościoła" (O. Casel)
Uzupełnieniem jest ukazanie ruchu liturgicznego. Każdy wierny przez chrzest jest celebransem liturgicznych celebracji.
U podstaw ruchu liturgicznego stoi Gueranger, który zaczął oddziaływać na mnichów z Solern. Dostrzega to Pius X. w latach 1903 – 1905 pisze dokumenty o wczesnej liturgii – nakazuje dzieciom przyjmować pierwszą komunię świętą i mówi aby przyjmowano komunię świętą częściej.
20.11.1947 – „Mediator Dei” – Pius XII – piętnował jednostronne rozumienie liturgii.
Liturgia Święta – cześć publiczna, którą Chrystus jako głowa Kościoła oddaje Ojcu a społeczeństwo wierzących oddaje Chrystusowi.
Całkowity kult mistyczny Głowy Kościoła i jego członków.
1956 – reforma wielkiego tygodnia
4 okresy:
Odnowa w klasztorach
Ośrodki duszpasterstwa akademickiego
1912 – upowszechniona liturgia – wydanie mszalików polsko łacińskich z dopisanymi znaczeniami gestów liturgicznych
„Mistici corporis Christi” i „Mediator Dei”
Sobór Watykański II – pierwszy punkt Konstytucji o Świętej Liturgii 2 definicje liturgii:
KL 7 „wykonywanie kapłańskiego urzędu Jezusa Chrystusa; w niej przez znaki widzialne wyraża się, i w sposób właściwy poszczególnym znakom urzeczywistnienia uświęcenie człowieka, a mistyczne Ciało Jezusa Chrystusa, to jest Głowa ze swymi członkami, wykonuje całkowity kult publiczny.
Dlatego każdy obchód liturgiczny, jako dzieło Chrystusa - Kapłana i Jego Ciała, czyli Kościoła, jest czynnością w najwyższym stopniu świętą, a żadna inna czynność Kościoła nie dorównuje jej skuteczności z tego samego tytułu i w tym samym stopniu.”
Liturgia to działanie Chrystusa; znaki widzialne; uświęcenie człowieka; udział Kościoła; uwielbienie Boga.
W liturgii działa Chrystus i Kościół przy udziale Ducha Świętego. Dokonuje się dzieło zbawienia i uświęcenia, ale oddawany jest Bogu kult. Dokonuje się anamneza.
KL 10 - „Liturgia jednak jest szczytem, do którego zmierza działalność Kościoła, i jednoczenie jest źródłem, z którego wypływa cała jego moc.”
KKK – 1070 – daje kilka syntetycznych określeń Pojęcie "liturgia" w Nowym Testamencie jest używane nie tylko na oznaczenie celebracji kultu Bożego (Dz 13, 2; Łk I, 23). lecz także głoszenia Ewangelii (Rz 15, 16; Flp 2, 14-17. 30. i pełnienia czynów miłości (Rz 15, 27; 2 Kor 9, 12; Flp 2, 25). We wszystkich tych przypadkach chodzi o służbę Bogu i ludziom. W celebracji liturgicznej Kościół jest sługą na obraz swojego Pana, jedynego "Liturga" (Hbr 8, 2. 6). uczestnicząc w Jego kapłaństwie (kult), które ma charakter prorocki (głoszenie słowa) i królewski (służba miłości).
1995 – Dyrektorium o pobożności - celem Dyrektorium nie jest ustalanie nowych norm, lecz przypomnienie teologicznych zasad i dyscypliny Kościoła, według których należy kształtować ducha pobożności ludowej oraz należyte praktykowanie różnych jej form już istniejących. Jest to dokument o charakterze teologicznym i pastoralnym. Nie obejmuje całości praktyk pobożnych w całym Kościele łacińskim, lecz głównie te najbardziej znane.
Sposób świętowania w ciągu roku – różnice między nabożeństwami:
"Nabożeństwa" (pieux exercices) są to publiczne lub prywatne przejawy pobożności chrześcijańskiej, które nie są częścią liturgii, lecz zgodne są z jej duchem, normami i rytmem. W pewien sposób są one także inspirowane przez liturgię i powinny wiernych do niej prowadzić. Niektóre z nich mają autorytet Stolicy Apostolskiej, inne biskupów, jeszcze inne należą do tradycji religijnej Kościołów lokalnych lub rodzin zakonnych. Zawsze jednak powinny mieć odniesienie do Objawienia Bożego i opierać się na fundamencie eklezjalnym. Chodzi o to, że jako odnoszące się do rzeczywistości łaski objawionej przez Boga w Jezusie Chrystusie powinny zgadzać się z prawem Kościoła. Wyraża się to w tym, że celebrowane są według zwyczajów i ksiąg zatwierdzonych przez władzę kościelną
"Praktyki pobożne" (dévotions) - termin ten oznacza różne praktyki zewnętrzne (modlitwy, śpiewy, poszanowanie pewnego czasu, odwiedzanie szczególnych miejsc, medaliki, zwyczaje), które ożywiane wewnętrzną wiarą, w szczególny sposób podkreślają relację wiernych do Osób Trójcy Świętej, Najświętszej Maryi Panny i Świętych. Mogą one odnosić się np. do przywileju łaski lub tytułu, który wyrażają, do Świętych jako naśladowców Chrystusa lub ich roli w Kościele
Pobożność ludowa" (piété populaire) oznacza różne przejawy kultu prywatnego lub wspólnotowego wynikającego z wiary chrześcijańskiej, które wyrażają się nie przez formy liturgiczne, lecz czerpiąc wzory z ducha (génie) i kultury własnego narodu. Dyrektorium zalicza je do "prawdziwych skarbów ludu Bożego", dzięki któremu także prości i biedni mogą wyrażać swoją wiarę i pragnienie Boga. Posiadają one głęboki sens i wyrażają takie przymioty Boga jak: ojcostwo, opatrzność, pełna miłości Jego stała obecność wśród swego ludu. Pobożność ludowa prowadzi często do takich postaw wewnętrznych, rzadko obecnych w takim stopniu gdzie indziej, jak cierpliwość, zrozumienie sensu krzyża w życiu codziennym, otwarcie się na inne przejawy praktyk pobożnych
"Religijność ludowa" (religiosité populaire) - określenie to odsyła do uniwersalnego doświadczenia i pewnego wymiaru religijności, który obecny jest tak w sercu każdej osoby, jak i w kulturze danego narodu, głównie w jego wymiarze i przejawach wspólnotowych. Każdy naród stara się wyrazić swoją własną wizję transcendencji, koncepcji natury społeczności i jej historii, posługując się środkami własnej kultury. Przez to posiada ona własny ludzki wymiar i wielki walor duchowy. "Religijność ludowa" nie odnosi się jedynie do objawienia chrześcijańskiego. W różnych regionach i w społecznościach przenikniętych elementami religii chrześcijańskiej prowadzi do powstania pewnego rodzaju "katolicyzmu ludowego". Współistnieją w nim, w sposób mniej lub bardziej harmonijny, różne elementy wyrażające religijny sens życia, własnej kultury i objawienia chrześcijańskiego
Nauka zajmująca się liturgią nazywa się liturgika naukowa refleksja nad liturgią . Uporządkowana i usystematyzowana wyjaśnia fenomen służby bożej.
Przedmiotem jest publiczno – kościelne sprawowanie liturgii – miejsce czas, ramy i sam lud boży.
Dzieli się na 5 działów:
Historia liturgii – powstanie i rozwój obrzędów
Liturgika systematyczna
Teologia liturgii
Liturgika pastoralna, duszpasterska
Liturgia ascetyczno – mistyczna.