Powiązania liturgiki z innymi naukami:
Nauka o publicznej służbie Bożej – ma powiązanie z dogmatyką
Biblistyka – bogaty zasób słownictwa
Historia – kształtowanie się w ramach historii, zabarwienie historyczne
Prawo kanoniczne – synody i sobory dawały odniesienia, co do liturgii
Historia sztuki – budowle sakralne
Literatura
Filozofia
Etnografia
Psychologia
Metody liturgiczne:
Związek z grupa nauk biblijno historycznych dyktuje metodę historyczno – krytyczną;
Łączność z teologią systematyczną postuluje metodę systematyczno krytyczną;
Związek z teologią praktyczną metodę krytyczno praktyczną;
Metoda fenomenologiczno lingwistyczna – wyjaśnienie języka religijnego, jego charakteru poznawczego, moralnego i emocjonalnego, analogicznego. Docieranie do tego co sakralne w liturgicznych symbolach.
Błędne podejścia do liturgii:
Oderwanie liturgii od życia
Zagubienie osobowego rozumienia liturgii
Zagubienie osobowej relacji z Bogiem
Próba kupowania sobie łaski Bożej
Wypaczenie miłości, w której nie mam miejsca na wymianę darów
Stawianie siebie na równi z Bogiem.
Gdy człowiek pozna jedynego i prawdziwego, miłosiernego i łaskawego Boga - swojego Stwórcę, Jego doskonałość i świętość, wtedy samorzutnie jawi się u niego pragnienie uwielbienia i kult. Kult to samoistna odpowiedź człowieka na rzeczywistość nieskończenie świętego Boga, szczególna postawa czci i hołdu. Duszą kultu starotestamentalnego była wierność ludu izraelskiego dla przymierza zawartego z Bogiem - II przykazanie. W Nowym Testamencie Chrystus zastąpił wszystkie formy kultu starotestamentalnego Swoimi obrzędami sakramentalnymi. Najdoskonalszym kultem Boga jest ofiara Jezusa złożona na krzyżu i uobecniana podczas każdej Mszy Świętej. Ponadto Jezus wprowadził Prawo Miłości i chciał, aby kult mnie wyrastał ze strachu i tradycji, ale z miłości.
Cechy kultu: kult całkowity i publiczny. Całkowity - wewnętrzny i zewnętrzny, czyli angażujący całego człowieka - rozum, wolę, uczucia, zmysły oraz zawiera wszystkie elementy nabożeństwa - skupienie, ciszę, gest, recytację, śpiew, modlitwę. Kult, który nie wpływa na codzienne życie człowieka staje się tylko częścią folkloru. Publiczny - kult oddawany Bogu w społeczności (publicznie), sprawowany przez osoby upoważnione i z zastosowaniem aktów zatwierdzonych przez władzę kościelną. Poddany kontroli władzy kościelnej.
Przedmiotem kultu jest Bóg w Trójcy Jedyny. Każdy akt kultu, nawet modlitwa do NMP czy świętych, jest aktem hołdu oddawanym w pierwszej kolejności Bogu, który jest Stwórcą wszystkiego i wszystkich oraz źródłem wszelkiej świętości i łaski. Zasada ta broni nas przed grzechem bałwochwalstwa.
„Didache” poświęcone wczesnochrześcijańskim celebracjom połączone
„Didaskalia” z agapami – ucztami miłości.
Ważnym elementem jest pojednanie.
Brać udział w liturgii – 48 punkt KL czynny, pełny i świadomy udział.
Społeczna cecha Kościoła – Kościół żyje we wspólnocie, działa we wspólnocie, zbawia we wspólnocie. Wspólnota ma hierarchiczny charakter:
Biskup - łac. episcopus z gr. epískopos: nadzorca) -w kościołach chrześcijańskich duchowny o najwyższych święceniach. W głównych tradycjach chrześcijańskich biskupi są kontynuatorami misji apostołów. Na tym polega ich główna teologiczna funkcja.
Prezbiter - od presbýteros starszy — w wielu kościołach chrześcijańskich duchowny mający prawo odprawiania mszy. We wczesnym okresie funkcjonowania tych urzędów były one tożsame z urzędami biskupów. Na przełomie III i IV w. prezbiterów zaczęto nazywać kapłanami (większość osób tytułowanych „księżmi” w Kościele Katolickim jest właśnie prezbiterami).
Przed święceniami prezbiteratu, współcześnie kapłan rzymskokatolicki uzyskuje święcenia diakonatu. Do czasu pontyfikatu Pawła VI, w całym kościele łacińskim przed diakonatem przyjmowano także święcenia subdiakona, a jeszcze wcześniej święcenia niższe (utrzymane w katolickich kościołach wschodnich).
Diakon - pierwotnie najniższy stopień w trójstopniowej hierarchii kapłaństwa urzędowego, w skład której wchodzili diakoni, prezbiterzy (kapłani) i biskupi.).Diakonat wykształcił się w początkach chrześcijaństwa jako święcenie pomocnicze, przeznaczone dla osób odpowiedzialnych za funkcje praktyczne i charytatywne we wspólnocie chrześcijańskiej. Z czasem przestano przestrzegać tej zasady, a diakoni zaczęli pełnić również pewne funkcje liturgiczne (czytanie Ewangelii, podawanie intencji wiernych, głoszenie Słowa Bożego, rozdawanie Eucharystii) oraz uzyskali między innymi możliwość udzielania sakramentu chrztu i prowadzenia pogrzebu.
Dość szybko diakonat utracił swe znaczenie jako jedno z głównych święceń i stał się święceniem przejściowym, udzielanym klerykom na rok przed przyjęciem święceń kapłańskich.
Akolita - termin ten pochodzi od greckiego słowa "akólouthos" - "towarzyszący, idący za kimś", czy też czasownika "akóloutheo" - "iść za kimś, nasladować, towarzyszyć". W katolickich kościołach wschodnich i niektórych zgromadzeniach w kościele łacińskim osoba posiadająca najwyższy stopień święceń niższych. (przed subdiakonatem). Obecnie akolita - według prawa kanonicznego - jest ustanawiany do pomocy kapłanowi i diakonowi podczas Mszy Świętej i innych czynności liturgicznych. Może więc on udzielać Komunii św. w czasie Mszy lub poza nią, zanosić ją do chorych, lub w wypadku konieczności podać ją umierającemu jako wiatyk. Może wystawić Najświętszy Sakrament do adoracji, nie ma natomiast prawa udzielenia nim błogosławieństwa. Posługi akolitatu udziela biskup. W czasie tego obrzędu na znak dopuszczenia do służby Eucharystii kandydat otrzymuje z rąk biskupa patenę z chlebem lub kielich z winem.
Subdiakon - w katolickich kościołach wschodnich i niektórych zgromadzeniach w kościele łacińskim osoba posiadająca najniższy stopień wyższych święceń kapłańskich. Święcenia subdiakonatu upoważniają do posługi z kielichem przy ołtarzu oraz do czytania Epistoły.
W kościele łacińskim dawniej przyjmowali je wszyscy kandydaci do kapłaństwa. Obecnie święcenia subdiakonatu zniesiono, a funkcje subdiakona pełnią akolita i lektor.
Lektor - w katolickich kościołach wschodnich i niektórych zgromadzeniach w kościele łacińskim osoba posiadająca drugi stopień święceń niższych. Obecnie, odpowiednio przygotowany kandydat otrzymuje promocję od kapłana (zwykle biskupa). Wyróżniamy dwa rodzaje tej posługi: lektor normalny (każdy chłopak w wieku gimnazjalnym, który służy przy ołtarzu jako ministrant) i alumn seminarium duchownego. Ten drugi oprócz prawa do czytania podczas nabożeństw wszystkich czytań z wyjątkiem Ewangelii, może święcić: potrawy wielkanocne w Wielką Sobotę oraz maszyny rolnicze. W czasie obrzędu ustanawiania lektora (w trakcie formacji seminaryjnej, na III roku) biskup wręcza mu Pismo Święte na znak władzy oficjalnego go głoszenia.
W Ogólnym wprowadzeniu do Mszału Rzymskiego (91-111) jest mowa o tym, że główne miejsce w celebrze zajmuje celebrans – główny liturg celebracji; nie na mocy wyboru wiernych lecz na mocy świeceń kapłańskich – w imieniu Chrystusa (In persona Christi). Kapłan użycza Chrystusowi swoich rąk, swoich słow.
Punkt 48 stwierdza, ze w zgromadzeniu liturgicznym nie może zabraknąć wiernych, którzy są zobowiązani w święta nakazane i w niedziel do uczestniczenia w liturgii.
Psałterzysta – śpiewający psalm responsoryjny.
Ministranci – liturgiczna obsługa ołtarza.
Porządkowi – służba ładu.
Całe nasze życie upływa w komunikacji znaki:
Naturalne – związek między nim a tym co znaczy jest naturalny, z natury rzeczy
Umowne – związek między nim a tym co oznacza wynika z umowy miedzy ludźmi np. znaki drogowe, alfabet
Mieszane – mają coś z jednej grupy i z drugiej dym z kadzielnicy- modlitwa wznoszona do Boga; woda podczas chrztu – obmycie z grzechu pierworodnego.
Znaki liturgiczne to znaki mieszane – KL 37.
Liturgia jest światem znaków. Szczególnie uwydatnił to w swojej definicji C. Vagiggini. Wszystko w liturgii jest znakiem – zgromadzenie liturgiczne, osoba celebransa, spełniający funkcje liturgiczne związane bezpośrednio z celebransem czy też ludem, czas liturgiczny ze swoim następstwem dni, tygodni, miesięcy, przestrzeń miejsc przeznaczonych do sprawowania liturgii, szaty, przedmioty, przybory. Przede wszystkim zaś sakramenty święte i sakramentalia.
Jedne ze znaków – symboli liturgicznych – mają swoje pochodzenie od Jezusa (Eucharystia, chrzest). Inne ukształtowała tradycja tworząca się przez życie w wierze i miłości Chrystusa w konkretnych sytuacjach kultowych i polityczno społecznych.
Wymiary znaków liturgicznych:
Rememoratywny – wspomnieniowy, powoduje on uprzednie przygotowawcze działanie Boga w historii zbawienia, które wskazało by na rzeczywistość danego znaku, były by jego figurą, typem;
Urzeczywistniający – anamnestyczny; rzeczywistość zbawcza dokonana przez Jezusa staje się w Duchu Świętym obecna w liturgicznym działaniu;
Eschatyczny – prognostyczny; znaki liturgiczne jako działania Chrystusa, Kyrios Zmartwychwstałego, daje realny udział „już” i „teraz” w rzeczywistości eschatycznej. Inicjalne wprowadzają w rzeczywistość czasów ostatecznych;
Zobowiązujący, obligatoryjny, konkretne działanie liturgiczne pociąga za sobą konieczność pewnych postaw, „kontynuacji” w życiu codziennym. Szczególnie wyraźnie ujawnia się to w znakach sakramentalnych. Z nowego bytu wypływa inny, nowy sposób działania.
Symbolika elementów naturalnych w liturgii”
Światło, - element ten jest stworzeniem Boga. Biblia używa słowa światłość jako symbolu Boga; Bóg jest światłością (1J, 3-5), spotykam również określenie : „Pan przyodziany światłością” (Ps 104, 2) i „mieszka w niedostępnej światłości” (1 Tm 6, 16). Prorocy zapowiadali „wielkie światło” (Iz 4, 20; 60, 19). Przez wcielenie Słowo Boże stało się światłością, która oświecała każdego człowieka (J 1, 9). Starzec Symeon nazywa Chrystusa światłością na oświecenie pogan (Łk. 2, 32) i sam Zbawiciel nazywał siebie światłością świata (J 8, 12) itd. Bogate znaczenie światła otwierało drogę do symbolicznego traktowania go w liturgii. W ST duże znaczenie odgrywały lampy, świeczniki. W Namiocie Spotkania ustawicznie płonęła lampa. Apokalipsa wspomina o 7 płonących lampach przed siedzącym na tronie. Dzieje Apostolskie (20, 8) podaja wzmiankę o wielu lampach palących się w triadzie podczas sprawowania Eucharystii. Światło w liturgii jest symbolem radości i znakiem świętej obecności, a także zaproszeniem do modlitwy. Światła pojawiły się na grobach męczenników, a następnie w bazylikach, przed ołtarzami i ikonami na najpóźniej przed Najświętszym Sakramentem. Z najważniejszych „rytów światła” należy wspomnieć:
Luceanarium – obrzęd zapalenia światła i dziękczynienia za nie. Z niego wywodzi się zapalenie paschału w wigilię paschalną
Zapalenie świecy od paschału w sakramencie chrztu (symbol otrzymania od Chrystusa łaski wiary i usynowienia)
Błogosławienie świec w dniu święta Ofiarowania Pańskiego
Światło w formie lampki stosuje się przed Najświętszym Sakramentem jako symbol obecności Chrystusa i modlącej się wiary chrześcijan
Oliwa – w starożytności uchodziła za dar bogów; w ST jak i w NT służyła jako pokarm (1Krl 17, 22), do namaszczania (Ps 104, 15), do oświetlania (Wj 27, 20), jako środek leczniczy, do pielęgnacji ciała. Była jednym z najważniejszych elementów namaszczania królów. Apostołowie posługiwali się oliwą jako środkiem leczniczym. Wierni przynosili oliwę na liturgię do błogosławieństwa. W biegu historii coraz bardziej ograniczano użycie oliwy do namaszczania chorych jak również do chrztu (olej katechumenów). Szczególnego znaczenia nabiera olej zwany krzyżmem, którym namaszczano już ochrzczonych. W dzisiejszej liturgii używa się oleju do namaszczania chorych (oleum infirmorum), oleum sanctum – krzyżmo po chrzcie, przy święceniach biskupich, kapłańskich, przy sakramencie bierzmowania, dedykacji kościoła i ołtarza, olej katechumenów (oleum catehumenorum) używa się w inicjacji dorosłych, w przygotowaniu ich do chrztu.
Kadzidło – w kulcie Boga – Jahwe było sakralnym symbolem. Prawo liturgiczne Starego Testamentu przepisywało codziennie rano i wieczorem na ołtarzu złożonym znajdującym się przed Świętym miejscem zapalenie kadzidła jako modlitwy wnoszonej do Boga, a wiec znakiem czci Boga najwyższego. Ojcowie Kościoła najczęściej podkreślali w używaniu kadzidła symbol czci Boga. Używanie e liturgii kadzidła zostało wprowadzone stosunkowo późno. Powodem było jego szerokie zastosowanie w kulcie bożków i cesarza. Najpierw zaczęto używać kadzidła w rytach pogrzebowych , następnie palono je przy bazylikach dla uhonorowania miejsc a także zwieszonych nad ikonami czy relikwiami naczyniach. Obecnie liturgia stosuje kadzidło w stosunku do Najświętszego Sakramentu, osoby biskupa (koncelebranci, wierni), przedmiotów (ołtarz, paschał), rzeczy (dary ofiarne). W uroczystość Trzech Króli błogosławi się kadzidło w nawiązaniu do darów złożonych jezusowi przez trzech Mędrców ze Wschodu. Antyfony związane z uroczystością upatrują w kadzidle symbol Chrystusowej Męki.
Woda – podobnie jak światło ma w bardzo szerokie znaczenie. Jest ona symbolem Ducha Świętego i jego mocy stwórczej(Rdz 1, 2), znakiem ożywienia (Ez 36, 25, 37, 1-10), wierności Boga swojemu ludowi (Wj 17, 6). Pan daje pić spragnionym ; ale woda jest także znakiem oczyszczającej pokuty. Obydwa testamenty znają niszczącą symbolikę wody (potop, zniszczenie wojska egipskiego). Podstawowym rytem wody w liturgii jest sakrament chrztu. Użycie wody na początku Mszy świętej tzw. pokropienie wodą (aspersja), nawiązuje do chrztu i pobudza do wdzięczności za laskę Ducha Świętego otrzymaną w tym sakramencie. W rycie pogrzebu pokropienie wodą błogosławioną w pożegnaniu zmarłego przypomina fakt, że „chrzest jest wszczepieniem w życie wieczne.”
Formy słowne:
Psalmy – Święty Hipolit zaświadcza o śpiewaniu psalmów przez chrześcijan podczas agapy; można także mówić o śpiewaniu psalmów w godzinach rannych. W dzisiejszej liturgii psalmy towarzyszą procesjom liturgicznym, stanowią odpowiedz wiernych na usłyszane słowo Boże, przede wszystkim stanowią trzon Liturgii godzin. Chociaż powstały w ramach ST, odnoszą się do Chrystusa, są pewnego rodzaju streszczeniem Jego życia. Śpiewano je czy recytowano jak cały ST w świetle wydarzenia paschalnego.
Kantyki – pieśń liryczna nie pochodząca z psalmów, zawarta w PŚ. Do ja bardziej znanych nalezą – Magnificat, Benedictus, Nunc dimittis; w ST – pieśń Mojżesza (Wj 15) czy Trzech Młodzieńców (Dn 3).
Wyznanie – wyznanie wiary i wyznanie win. Pierwsze znane jest pod nazwą Symbol apostolski – CREDO – Wierzę w Boga. Występuje ono nie tylko we mszy świętej, ale także podczas udzielania chrztu, namaszczenia chorych. Jest wyznaniem prawd wiary, wyznaniem przyjęcia ich, identyfikowania się z nimi. Druga forma oznacza wyznanie win. Znana jako CONFITEOR – Spowiadam się. Wyraz winy i niegodności człowieka w stosunku do Boga.
Responsa – modlitwy w formie odpowiedzi najczęściej wyjęte z psalmów. Należą do nich – psalm responsoryjny, wiersz allelujatyczny, wiersz przed Ewangelią.
Hymny – modlitwa o charakterze pochwalnym – (np. Gloria in excelsis Deo)
Wersety, antyfony
Doksologia – modlitwa o charakterze uwielbiającym Boga w trzech osobach. Nazwa wywodzi się od greckiego słowa doxa – chwała:
„Przez Chrystusa z Chrystusem i w Chrystusie” doksologie duże
„Chwała na wysokości”
„Chwała Ojcu i Synowi i Duchowi Świętemu” (doksologia mała)
„Ciebie Boga wysławiamy.”