Historia katechezy.

Nauczanie apostolskie.

24.10.2009

Kościół pierwotny – pierwsza gmina chrześcijańska w Jerozolimie.

2 formy nauczania:

• Przepowiadanie - zapoczątkowanie wiary i przygotowanie do przyjęcia chrztu

• Głoszenie nauki apostolskiej (Didache) skierowane do ludzi już ochrzczonych, powiązane z liturgią zwaną łamaniem chleba i modlitwą

łamanie chleba

agapy

właściwa Eucharystia

Agapy - (z greckiego agape - miłość), we wczesnym chrześcijaństwie wspólne posiłki wyznawców tej religii, będące rodzajem uczt sakralnych połączonych z modlitwami. Odbywały się wieczorami. Miały podkreślać jedność chrześcijan, łączące ich braterstwo i gotowość do wzajemnej pomocy. Stopniowo utraciły swe pierwotne znaczenie i zanikły, wyparte przez mszę.

Niektórzy autorzy tekstów biblijnych dodają jeszcze 3 formę – homilię.

Danielou mówi o 3 formach nauczania:

• Kerygmat – pierwszy stopień przepowiadania, zwiastowanie zdarzenia zbawczego, adresowany do tych, którzy go jeszcze nie słyszeli  do nie chrześcijan. Głoszenie kończyło się przyjęciem przez nie chrześcijan chrztu. Mówiono głownie o zmartwychwstaniu i śmierci Jezusa. Podkreślano, że Jezus jest Mesjaszem. Kerygmat do pogan był inny niż do Żydów.

• Katecheza – nauczanie skierowane do ochrzczonych w formie napomnienia (paraklezy) mające na celu wzmocnienie wiary.

• Homilia – proste nauczanie.

Katecheza przed chrztem – kerygmat apostolski lub jerozolimski. Kerygmat apostolski zawierał następujące elementy:

• Stwierdzenie, że nadszedł czas wypełnienia proroctw Starego Testamentu

• Zwiastowanie, że proroctwa Starego Testamentu znalazły swoje wypełnienie w życiu ziemskim, śmierci i zmartwychwstaniu Jezusa. Pomijano okres życia ukrytego.

• Zwiastowanie nowiny, że Chrystus zmartwychwstały został wywyższony po prawicy Ojca

• Znakiem obecnej mocy i chwały Chrystusa jest Duch Święty

• Pouczenie, że po paruzji nastanie era mesjańska

• Wezwanie do pokuty, nawrócenia i przyjęcia chrztu.

Odbiciem głoszonej nauki były formuły wiary  przykład – wyznanie świętego Pawła 1 Kor. 15,3-5: „3 Przekazałem wam na początku to, co przejąłem:* że Chrystus umarł - zgodnie z Pismem - za nasze grzechy, 4 że został pogrzebany, że zmartwychwstał trzeciego dnia, zgodnie z Pismem: 5 i że ukazał się Kefasowi, a potem Dwunastu.”

Dla ludzi już ochrzczonych stosowano inne pouczenia – katecheza, której celem było umocnienie i pogłębienie wiary. Przykład – Didache.

Pouczenie prowadziło od kerygma do pogłębionej katechezy.

Działanie apostołów:

• Iść

• Nauczać wszystkie narody – kerygma

• Udzielać chrztu (formuły chrystologiczne i trynitarne)

• Uczyć zachowywać – katecheza.

Przyjęcie chrztu nakładało na neofitów obowiązek życia chrześcijańskiego. Byli pouczani moralnie (pareneza). Była to jedna z form kierowana do ludzi ochrzczonych, którą można traktować jak homilię.

W Kościele pierwotnym wtajemniczenie przebiegało stopniowo. Ważną funkcję pełniły Ewangelie, były czymś w rodzaju podręcznika.

4 ewangelie są dowodem różnych sposobów podejścia do misterium. Zawierają bardzo głęboką analizę czynów i życia Jezusa. Redaktorzy zachowali formę przepowiadania - ich praca była świadomą redakcją teologiczną. Każdy z redaktorów miał swoją grupę ludzi i metodę, która stosował:

• Ewangelia św. Marka – funkcja pierwotnego pouczenia katechetycznego o charakterze kerygmatycznym. Stawiała sobie za cel inicjację katechumenalną.

• Ewangelia św. Mateusza – dla ludzi już ochrzczonych i potrzebujących inicjacji do zadań chrześcijańskich. Wprowadzenie do życia z braćmi.

• Ewangelia św. Łukasza i Dzieje Apostolskie – przygotowanie ochrzczonych do misji ewangelizacyjnych.

• Ewangelia św. Jana – dojrzała refleksja chrześcijańska o tajemnicy Objawienia. Adresowana do tych, którzy przyjęli inicjację i chcieli swoje życie oddać Bogu, kontemplacja o Bogu.

Ewangelia Marka – Ewangelia katechumenatu; Mateusza – Ewangelia katechezy; Łukasza – ewangelia głosiciela katechezy; Jana – Ewangelia dojrzałego chrześcijanina, którzy mogą pełnić funkcję prezbiterów.

Katecheza starożytna – DIDACHE

Didache jest zbiorem nakazów moralnych, modlitw, przepisów liturgicznych i zarządzeń organizacyjnych pierwszych wspólnot chrześcijańskich, sporządzonym przez anonimowego autora, prawdopodobnie w Syrii zachodniej, w drugiej połowie I wieku.

Nazwa. Didache (z gr. didache - nauka, nauczanie) jest pierwszym wyrazem tytułu dzieła, który w pełni brzmi: Didache tu Kyriu dia ton dodeka apostolon tois ethnesin, tj. Nauczanie Pana do pogan przekazane przez dwunastu apostołów. Używa się też formy skróconej: Nauka dwunastu apostołów.

Data powstania tego niewielkiego dzieła jest przedmiotem licznych dyskusji. Do lat 50-tych naszego stulecia utrzymywał się pogląd, że Didache powstała w pierwszej połowie n wieku (wg A. J. Robinsona, J. Muilenburga, R. H. Connolly’ego w latach 120-160; wg J. Quastena w latach 100-150). Nowsze badania preferują wcześniejszy termin. A. Adam przesuwa datę powstania na lata 90-100, a francuski uczony J. P. Audet na okres 50-70. Datację Audeta przyjmują najnowsi badacze (C. l’Eplattenier, W. Rordorf). Brak jednolitości stylowej Didache wskazuje, że jest ona kompilacją kilku wcześniejszych pism.

Treść. Didache składa się z 16 rozdziałów, które można podzielić na 3 części: część pierwsza zawiera pouczenia moralne dla katechumenów (1-6), część druga - przepisy liturgiczne i modlitwy (7-10), część trzecia - zarządzenia organizacyjne pierwszych gmin (11-15). Zakończenie (16) jest wezwaniem do czujności w oczekiwaniu na powtórne przyjście Chrystusa.

Pouczenia moralne przedstawione są obrazowo w formie dwóch dróg: drogi życia (1-4) i drogi śmierci (5). Droga życia streszcza się, w cytowanym na początku, przykazaniu miłości Boga i bliźniego. Jej opis zaczyna się od zestawienia pozytywnych nakazów zaczerpniętych z Ewangelii synoptycznych: “Błogosławcie tych, którzy was przeklinają, módlcie się za nieprzyjaciół, a nawet pośćcie za prześladowców waszych. Jakaż to bowiem zasługa, jeśli miłujecie tych, którzy was miłują? Czyż i poganie tego nie czynią? Wy natomiast miłujcie takich, co was nienawidzą, a nie będziecie mieli wroga. Poskramiaj żądze zmysłów i ciała: jeśli cię kto uderzy w prawy policzek, nadstaw mu drugi, a będziesz doskonały; jeśli cię kto przymusi do jednego tysiąca kroków, idź z nim dwa tysiące; jeśli ci kto weźmie płaszcz, daj mu również suknię swoją; jeśli cię kto pozbawi majątku, nie żądaj zwrotu, gdyż i tak nie w twojej leży to mocy. Daj każdemu, kto cię prosi, i nie żądaj zwrotu, chce bowiem Ojciec, by każdy otrzymał część Jego darów. Błogosławiony, kto daje zgodnie z przykazaniem” (1,3-5).

Po nakazach wyliczone są zakazy opatrzone charakterystycznym “nie”: “Drugie zaś przykazanie nauki jest takie: nie zabijaj, nie cudzołóż, nie uprawiaj pederastii, nie uprawiaj nierządu, nie kradnij, nie czaruj, nie truj, nie zabijaj płodu, nie odbieraj życia niemowlęciu, nie pożądaj własności cudzej, nie popełniaj krzywoprzysięstwa, nie świadcz fałszywie, nie złorzecz, nie pamiętaj krzywdy, nie bądź dwoistej myśli ani dwoistego języka, gdyż dwulicowość to pułapka śmierci. Niech mowa twoja nie będzie kłamliwa ani próżna, lecz poparta czynem. Nie bądź chciwy, ani drapieżny, ani obłudny, ani złośliwy, ani wyniosły. Nie knuj złych zamiarów przeciwko bliźniemu twemu. Nie miej nikogo w nienawiści, lecz jednych karć, za drugich się módl, innych zaś miłuj bardziej niż własną duszę” (2).

Opis drogi zła, która jest drogą śmierci, zawarty w V rozdziale zaczyna się od słów: “A oto droga śmierci - droga zła i pełna przekleństwa: zabójstwo, cudzołóstwo, pożądliwość, nierząd, kradzież, bałwochwalstwo, czary, trucicielstwo, grabież, krzywoprzysięstwo, obłuda, dwulicowość, podstęp, pycha, złośliwość, zuchwalstwo, chciwość, sprośna mowa, zazdrość, bezczelność, samochwalstwo”.

 Chrzest winien zasadniczo odbywać się przez zanurzenie w “wodzie żywej”, tj. w rzece lub strumieniu. W razie konieczności dopuszcza się chrzest przez trzykrotne polanie wodą (7).

Eucharystia ma charakter prototypu Mszy św. Przemawiają za tym następujące okoliczności:

zarezerwowanie udziału w Eucharystii tylko dla ochrzczonych;

wymóg wyznania grzechów (spowiedź powszechna) przed jej rozpoczęciem;

określenie Eucharystii terminem thysia (gr. ofiara) oraz zacytowanie tekstu proroka Malachiasza (1,11): “W każdym miejscu i czasie składajcie mi ofiarę czystą, jako że król wielki jestem, a imię moje przedziwne między narodami” (14,3);

określenie Eucharystii terminami: “pneumatike trofe kai potos - pokarm i napój duchowy” (10,3).

 Modlitwa. W rozdziale 8 podany jest tekst modlitwy “Ojcze nasz” i nakaz jej odmawiania trzy razy dziennie. W rozdziałach 9 i 10 zawarty jest tekst modlitwy dziękczynnej po komunii św., śpiewany do dnia dzisiejszego w kościołach: “Dziękujemy Ci, Ojcze nasz, za świętą winorośl Dawida, sługi Twego, którą nam poznać dałeś przez Jezusa, sługę Swego - Tobie chwała na wieki” (9,2-3);

“Dziękujemy Ci, Ojcze święty, za święte imię Twoje, któremu zgotowałeś mieszkanie w sercach naszych, i za wiedzę, i za wiarę, i za nieśmiertelność, którą nam poznać dałeś przez Jezusa, sługę Swego - Tobie chwała na wieki” (10,2);

“Pomnij, Panie, na Kościół Twój i wybaw go od wszelkiego zła, i doprowadź do doskonałości w miłowaniu Ciebie; zbierz go od czterech wiatrów, pełen świętości, w Królestwo Twoje, które mu zgotowałeś -albowiem Twoja jest moc i chwała na wieki” (10,5).

 Kościół przedstawiany jest jako zgromadzenie święte, lud nowy, zebrany ze wszystkich stron świata; nosi cechy jedności, świętości i powszechności. Jego symbolem jest jeden chleb eucharystyczny: “Jak ten łamany Chleb rozsiany był po górach, a zebrany stał się czymś jednym, tak niech się zbierze Kościół Twój z krańców ziemi w Królestwo Twoje - albowiem Twoja jest chwała i moc przez Jezusa Chrystusa na wieki” (9,4).

 Hierarchia. Przełożeni gmin, określani jako episkopat kai diakonoi (biskupi i diakom), byli wybierani przez wspólnoty (15,1). Brak wypowiedzi o istnieniu prezbiterów i episkopatu monarchicznego. Sporo miejsca poświęca się instytucji “proroków” i “nauczycieli”, którzy posiadali prawo do dziesięciny i mogli sprawować Eucharystię. Jeśli “posiadali obyczaje Pana” (l 1,8-12), ich autorytet był niekwestionowany, a wypowiedzi nie mogły być poddawane krytyce (1 1,7).

 Autorytet i znaczenie. Didache stała się prototypem Konstytucji apostolskich, Kanonów apostolskich oraz Didaskaliów apostolskich. W starożytności cieszyła się tak wielkim autorytetem, że wielu pisarzy zaliczało ją do ksiąg kanonicznych Nowego Testamentu (m.in. Klemens Aleksandryjski). W IV wieku zaczęto ją umieszczać wśród apokryfów (Atanazy Wielki, Rufin z Akwilei). Współcześnie stanowi bezcenne źródło do historii liturgii, historii Kościoła i prawodawstwa kościelnego.

 

Tekst Didache zaginął już w starożytności. Przez długie wieki wiedziano ojej istnieniu tylko z wypowiedzi niektórych pisarzy kościelnych (Klemens Aleksandryjski, Strom. 1100,4; Atanazy Wielki, Epist. pasch. 39 i De virg. 13; Augustyn, Enarr. in Ps. 103, Serm. 3,10). Pełen tekst odnalazł w 1873 r. w Konstantynopolu metropolita Nikomedii Filoteos Bryennios w rękopisie z 1056 r.; wydali go J. R. Harris (The Teaching of the Twelve Apostles, with Facsimile of the Manuscript, London 1887), A. Hamack (Die Lehre der 12 Apostel, Texte und Uuntersuchungen zur Geschichte der altchristhchen Literatur 2, Leipzig 1893), J. P. Audet (La Didache. Instructions des Apôtres, Paris 1958, Sources chretiennes 248). Polskich przekładów dokonali: W. Chotkowski (Nowo znaleziona “Nauka dwunastu apostołów”, “Przegląd Powszechny” 5/1885/ 232-249; 371-384), A. Szaniawski (Nauka dwunastu apostołów, “Kwartalnik Teologiczny” 1/1902/ 76-104, 129-148), J. Jankowski (“Didache”, czyli nauka dwunastu apostołów. Warszawa 1923), A. Lisiecki (Nauka dwunastu apostołów, POK 1, Poznań 1924, s. 22-40), W. Kania (Misterium sakramentów, w: Sakramenty wiary, Kraków 1970, s. 131-138), M. Michalski (Nauka dwunastu apostołów, ALP t. 1, Warszawa 1975, s. 16-20), którego przekład cytowany jest w niniejszym opracowaniu.

Notowała: Krystyna Pawlukiewicz

2