4) Kultura wczesnosłowiańska we wschodniej Europie( k.: Praga-Korczak, kultura praska Pieńkowska, Kołczyn, Bancerowszczyna-Tuszemla).

• II poł V-koniec VII w- z kultury kijowskiej wyodrębniają się następujące kultury: Kołczyn, Pieńkowska, praska;

• W ciagu V i VI w kultury kołczyn i pieńkowska są stosunkowo stabilne, a praska jest bardzo ekspansywna;

• Brak jest bezpośrednich źródeł pisanych na temat Słowian sprzed VI w ;

• Kultury te odzwierciedlają etnos słowiański i są sobie bardzo bliskie;

• Kulturze praskiej przypisuje się teren zajmowany przez Sklawinów, Pieńkowskiej Antów, a Kołczyn Wenetów,

• Mają one identyczny model kulturowy tzn.:

• obowiązują w nich podobne zasady, którymi ludność tych kultur kierowała się przy wyborze miejsca na osadę;

• podstawowa forma domostwa to klasyczna półziemianka zagłębiona na ok. 1m , z piecem lub paleniskiem wewnątrz;

• model gospodarczy *to rolnictwo [uprawa prosa dominująca] i hodowla początkowo bydła, a następnie trzody chlewnej;

• wytwórczośc* na niskim poziomie i tylko na własne potrzeby/// na terenie Bałkanów Słowianie w VII w nabieraja cech bizantyjskich i dochodzi tam do specjalizacji w produkcji. Gospodarka zmienia się samowystarczalnej na taką, która wpleciona jest w system handlu i wymusza rozwój rzemieślnictwa. Dużą rolę w tym odegrały też wpływy północne i stepowe///

• ceramika tych kultur jest bardzo jednolita i jest to podstawowe źródło archeologiczne dla nich. Mimo tego każda z nich ma swój własny typ przewodni, charakterystyczny tylko dla niej. Nie zmienia to faktu, że jest to zawsze garnek. Spory udział procentowy stanowia także naczynia krępe, a najmniej jest talerzy. Talerze są obecne we wszystkich tych kulturach i mają bardzo zbliżone proporcje. Brak jest naczyń z uchami i dopiero w VII w pojawia się ornament. Naczynia garnkowate charakteryzuje brak lub słabo wyodrębniony brzeg, co jest cechą obecną w całej słowiańszczyźnie. Jest to wyłącznie ceramika lepiona ręcznie bez udziału koła garncarskiego i sytuacja taka trwa do końca VIIw. W skład domieszki wchodzi gruboziarnisty tłuczeń skalny, a także przepalona glina (palonka) lub szamot.

• Obrządek pogrzebowy to ciałopalenie jamowe z udziałem popielnicy lub bez na cmentarzyskach płaskich. Dopiero ok. X w mamy do czynienia Z inhumacją i związane jest to z chrześcijaństwem.

►Kultura Praga-Korczak -patrz Charakterystyka kultury praskiej.

► Kultura Kołoczyn:

• Teren-Zajmowała dorzecze Dniepru i Desny;

• Nazwa od stanowiska eponimicznego: Kołoczyn położonego na prawym brzegu Dniepru i jest to grodzisko [ co ciekawe k Kołczyn nie jest kulturą z grodziskami i co więcej rozwija się raczej na lewym brzegu Dniepru];Grodzisko to położone jest na wysokim brzegu Dniepru i z dwóch stron odcięte głębokimi wąwozami, a na jego zapleczu znajduje się osada otwarta. Pozostałości konstrukcji drewnianych wzdłuż cypla, a w ich pobliżu ślady zabudowy, które kształtuja ciag związany z linią umocnień. Miało ono zapewne charakter refugialny

• Osadnictwo: reprezentują ją osady otwarte usytuowane jak w kulturze kijowskiej, czyli przy krawędzi terasy nadzalewowej. Osady liczyły po kilka-kilkanaście domostw, które były typowymi półziemiankami założonymi na planie kwadratu z centralnym słupem konstrukcyjnym. W jego pobliżu znajdowało się palenisko (analogia do k. kijowskiej) jednak zdarzają się sporadycznie chaty z piecem w narozniku.

• Gospodarka jak wyżej*;

• Ceramika: dominują formy garnkowate, ręcznie lepione. Analogie do k. kijowskiej i innych kultur słowiańskich. Część garnków to tzw garnki tulipanowate, które są charakterystyczne dla k. Kołoczyn. Obecne są także formy bedące jakby połączeniem dwóch form geometrycznych: walca i ściętego stożka.

• Brązowe przedmioty z gniazdami na emalię - tego typu emaliowane brązy znane są już w OR na obszarze od Bałtyku po dorzecze górnej Wołgi i mogą być wiązane z Bałtami i ich wytwórczością emalierską. Nie znane są miejsca produkcji tych przedmiotów, więc mogły być to importy . Jest to jeden z bardziej specyficznych zabytków dla k. Kołoczyn.

• Obrządek pogrzebowy: ciałopalenie jamowe popielnicowe lub bezpopielnicowe.

• Na południu odkryto kilka skarbów, które wiązane są z k. Kołoczyn. Co prawda bezpośrednio wiąże się je z k. Pieńkowska i terenami lasostepu, ale wkraczają one na teren k. Kołoczyn. Są to tzw „skarby typu Martynowka” i na terenie k. Kołoczyn datuje się je na VI i VII w. W ich skład wchodziły: sprzączki, okucia pasa, groty, przęśliki. Zabytki te związane są z środowiskiem koczowniczym, np., poprzez zabytki w stylu heraldycznym.

►Kultura Pieńkowka:

• Chronologia: pocz to II poł V w, kiedy na terenie k. Kijowskiej wyłaniaja się nowe zręby kulturowe. Najstarsze śledy na lewym brzegu Dniepru w rejonie Sejmu. Jest ona wówczas bardzo podobna do k. Kołczyn.

• Domostwa to półziemianki z centralnym słupem i paleniskiem na srodku-analogia do kijowskiej.

• K. Pieńkowka szybko zajęła teren laso-stepu nad większymi rzekami. Od środkowego Dniepru po ujście Dunaju stanowiska pieńkowskie przeplatane są ze stanowiskami praskimi. (w źródłach Antowie i Sklawinowie atakujący znad Dunaju)

• Wykazuje cechy będące wpływem koczownikównp budowle mieszkalne będące połączeniem półziemianki i jurty koczowniczej [ na planie koła lub owaluzagłębione w ziemię z słupem pośrodku];

• Dominują klasyczne półziemianki z centralnym słupem i paleniskiem na środku, a następnie w narożniku; osady przy krawędzi terasy nadzalewowej;

• Ceramika: identyczna jak wcześniej. Dominują garnki z domieszką szmotu, lepione ręcznie. Formą dominującą jest garnek o cechach typowo praskich. Najbardziej charakterystyczne dla k. Pieńkowka są naczynia o dwustożkowatym kształcie i krępych proporcjach z załomem w ½ wysokości naczynia i słabo zaznaczonym lub niewyodrębnionym brzegiem.

• Gospodarka typowo słowiańska.

• Obrządek pogrzebowy: ciałopalenie płaskie jamowe lub popielnicowe ; Na terenie Mołdawii występują pojedyncze groby szkieletowe z ceramiką Pieńkowską -wpływy stepowe?

• Skarby typu Martynowka:

• Powiązane głównie z lewobrzeżem Dniepru;

• Wskazują na wielokierunkowe powiązania k. Pieńkowka;

• Początek tego zjawiska datuje się na koniec VIw; wyodrębnić można dwa horyzonty: 1) koniec VI-VII w; 2) VII/VIII-poł VIII w;

• W horyzoncie drugim ważna rolę odgrywać mogło grodzisko Pastyrskie , gdzie odkryto pracownie wytwarzające przedmioty wchodzące w skład tych skarbów.Znaleziono tam ceramikę Pieńkowską, ale także niesłowiańską o baniastym charakterze i obcym ornamentem (być może związana z obecnością lub Protobługarów).

• Skład skarbów: 1) zapinki palczaste- geneza w środowisku germańskim, częśc pochodzi z świata Gotów krymskich, popularne nad Dunajem w VI i VII w;

2) naszyjniki

3) zawieszki okularowate

4) naszywki zoomorficzne i antropomorficzne-srebrne plakietki, najprawdopodobniej będące naszywkami na odzież przedstawiające postacie ludzkie i zwierzęce. Najbliższe analogie z południowego przedpola Kaukazu ( związek z Alanami?)-lwy, konie, mityczne stworzenia;

5)okucia pasa w stylu heraldycznym-styl ten rozprzestrzeniony w świecie koczowników (od Azji środkowej po Kotlinę Karpacką) nazwa od podstawowego detalu, który przypominał tarczę herbową.

6) srebrne czarki-wykonane w warsztatach bizantyjskich/ ostemplowane przez wytwórców, co ułatwia datowanie.

7) bransolety z pieczątkowatymi, poszerzonymi końcami otwarte lub zachodzące na siebie.

8)zawieszki blaszkowate trapezoidalne-szeroko rozpowszechnione wśród Bałtów.

9)Fibule antropomorficzne i zoomorficzne-wiązane z Gotami z terenu Krymu( tez blaszki naśladujące fibule)

►Kultura Bancerowszczyna-Tuszemla:

• Teren: na PN-zach od k. Kołczyn; Zajmowała teren Białorusi (Bancerowszczyna) dochodząc do lewobrzeżna Prypeci i ciągła się po dorzecze górnej Dźwiny, aż po rejon Smoleńska nad górnym Dniestrem (tam Tuszemla);

• Wykracza poza kultury typowo słowiańskie swoim charakterem;

• Jej przynależność do Słowiańszczyzny nie jest pewna i bywa negowana;

• W VI i VII w mogła to być ludność, która nie wyklarowała się ani w kierunku Bałtów, ani Słowian i to właśnie ta ludność ( przedbałtyjska, czy przedsłowiańska) mogła być twórcą tej kultury;

• Cechą charakterystyczna jest występowanie grodzisk przez cały czas trwania tej kultury. Były to głównie obiekty refugialne o prostej konstrukcji. Wznoszono zewnętrzna drewniana ścianę z słupów połączonych poprzecznymi belkami i podsypana od strony zewnętrznej ziemia , a od strony wewnętrznej przylegał do niej ciąg zabudowy, który wyznaczał majdan. Zabudowa ta mogła stanowić budynki magazynowe lub być schronieniem dla ludności w czasie zagrożenia. Obecne były specyficzne założenia, które teraz maja postać kolistego rowka , w którym obecne są ślady po słupach. Były to być może miejsca w których ustawiane były posagi bóstw.

Ten typ grodzisk występuje sporadycznie w kulturze praskiej i ma dowodzic wpływu k. Bancerowszczyna-Tuszemla na praską.

• Podstawową forma domostwa były obiekty naziemne o konstrukcji słupowej, rzadko półziemianki, jeśli występowały inne typy domostw to nie ma po nich śladów dziś uchwytnych.

• Gospodarka: zbliżona do modelu kultur słowiańskich;

• Ceramika: zbliżona do k> Kołczyn, choć mniej jest naczyń z załomem brzuśca[ czyli tych walec+ścięty stożek], dominują tu garnki tulipanowate.

• Obrządek pogrzebowy: ciałopalenie jamowe lub popielnicowee.

1