Społeczeństwo informacyjne we współczesnej Europie.

Definicja i historia społeczeństwa informacyjnego

Termin „społeczeństwo informacyjne” (johoka shakai) po raz pierwszy został użyty w 1963 roku przez socjologa Tadao Umesao, lecz popularyzatorem tego pojęcia sta się inny japoński naukowiec Keinichi Koyama.

Szczegółowego opisu zmian zachodzących w obrębie społeczeństwa opartego na sektorze informacji i telekomunikacji podjął się natomiast Yoneji Masuda:

„ Cywilizacja, którą zbudujemy, zbliżając się do końca XX wieku, nie będzie cywilizacją materialną, symbolizowaną przez ogromne konstrukcje, ale będzie faktycznie cywilizacją niewidoczną. Precyzyjnie powinno się ją nazywać cywilizacją informacyjną. Homo sapiens, który pod koniec ostatniej epoki lodowcowej stanął przed początkiem pierwszej – materialnej cywilizacji, stoi dziś po dziesięciu tysiącach lat na progu drugiej – cywilizacji informacyjnej.”¹

Podstawową rolę w społeczeństwie informacyjnym odgrywają media interaktywne. Komunikowanie poprzez Internet, w tym zwłaszcza możliwości oferowane przez technologie World Wide Web, tele- i wideokonferencje, telewizja interaktywna, aktywizują wszystkie podmioty uczestniczące w procesach komunikowania społecznego, dynamizują relacje między nimi i dostarczają energię potrzebna dla dalszego rozwoju i lepszego zaspokajania potrzeb ludzkich.

W Europie określenie „społeczeństwo informacyjne” zostało spopularyzowane wraz z opublikowaniem w 1978 roku raportu Simona Nory i Alaina Minca, dotyczącego „tendencji rozwoju systemów społecznych”. Popularną i często wykorzystywaną definicją tego pojęcia jest jednak charakterystyka Martina Bangemanna:

„[…] społeczeństwo informacyjne charakteryzuje się przygotowaniem i zdolnością do użytkowania systemów informatycznych i wykorzystuje usługi telekomunikacyjne do przekazywania i zdalnego przetwarzania informacji.”²

Podstawowe uwarunkowania rozwoju społeczeństwa informacyjnego

• Pełna liberalizacja rynków, na których realizowane są usługi dla społeczeństwa informacyjnego

• Rozległa infrastruktura telekomunikacyjna

• Spójne i przejrzyste prawodawstwo dostosowane do potrzeb nowego typu społeczeństwa

• Wysoki poziom nakładów finansowych na badania i rozwój w tym zakresie

• Nieskrępowany dostęp do sieci wszystkich operatorów i usługodawców

• Nowe technologie muszą strzec interesów publicznych

• Członkowie społeczeństwa muszą uzyskać świadomość implikacji związanych z rewolucją informacyjną

• Szeroki, powszechny i tani dostęp do internetu i zawartych w nim treści

• Szeroki publiczny dostęp do zasobów informacyjnych

• Wysoki średni współczynnik kompetencji teleinformacyjnych

• Wysoki stopień korzystania z informacji

• Umiejętności przekazywania, odbierania, a także szybkiej wymiany danych cyfrowych bez względu na odległość

• Wysoki odsetek osób zatrudnionych w szeroko rozumianych usługach (ze szczególnym uwzględnieniem sektora teleinformacyjnego)³

Cechy społeczeństwa informacyjnego

Wytwarzanie informacji – to cecha ukazująca przede wszystkim masowy charakter generowanych w społeczeństwach informacji, masowe zapotrzebowanie na informacje oraz masowy sposób na jej wykorzystanie

Przechowywanie informacji – odnosi się do technicznych możliwości gromadzenia i nieograniczonego ich magazynowania

Przekazywanie informacji – polega na ogromnych osiągnięciach rewolucji teleinformacyjnej, umożliwiającej przekaz informacji bez konieczności uwzględniania barier czasu i przestrzeni

Pobieranie informacji – potencjalna możliwość odebrania zamieszczanych w internecie informacji przez wszystkich zainteresowanych

Wykorzystywanie informacji – to najważniejsza cecha SI, umożliwiająca powszechne, otwarte, nielimitowane korzystanie z internetu jako źródła informacji.⁴

Funkcje społeczeństwa informacyjnego

Edukacyjna – polega na globalnym upowszechnieniu wiedzy naukowej oraz uświadamianiu społeczeństwu rosnącego znaczenia podnoszenia kwalifikacji

Komunikacyjna – polega na budowie nowej płaszczyzny tworzenia się więzi społecznych; homogenizacja kultury oraz tworzenie się nowego typu grup społecznych przyczynia się do obniżenia społecznej wrażliwości na różnice kulturowe, etniczne czy wyznaniowe

Socjalizacyjna i aktywizacyjna- ich istotą jest mobilizacja osób będących czasowo lub na stałe wyłączonych z możliwości swobodnego funkcjonowania w społeczeństwie; szczególne znaczenie przypisuje się w tym kontekście wykorzystywaniu telepracy

Partycypacyjna – głównie dzięki możliwości prowadzenia debat publicznych w internecie i wykorzystana sieci w akcie głosowania więcej osób może skorzystać z prawa wyborczego i aktywnie uczestniczyć w życiu politycznym państwa

Organizatorska – konieczność stworzenia warunków sprzyjających konkurencyjności na rynku szeroko rozumianej teleinformatyki oraz umożliwienie pełnego i harmonijnego funkcjonowania w jego obrębie wszystkich grup społecznych (niezależnie od sytuacji majątkowej, wiekowej czy wykształcenia)

Ochronna i kontrolna – stworzenie mechanizmów obrony obywateli i instytucji państwowych przed „wirtualną przestępczością” oraz stworzenie i monitorowanie przejrzystych standardów funkcjonowania wszystkich podmiotów SI.

Wniosek wynikający z funkcji

Jednak w praktyce działania społeczeństwa informacyjnego powyższe funkcje wykazują także cechy dysfunkcjonalne. Nowe media stanowią jedynie narzędzie, którego nie można poddać ocenie wartościującej – dopiero ich użycie przez człowieka nadaje im sens.⁵

Społeczeństwo informacyjne a UE

Pierwszym oficjalnym dokumentem nie tylko świadczącym o poważnym zainteresowaniu władz Unii Europejskiej problematyką społeczeństwa informacyjnego, ale już w całości mu poświęconym był materiał przedstawiony w maju 1994 roku przez Martina Bangemanna (rezultat półrocznej pracy zespołu przez niego kierowanego), ówczesnego komisarza Unii do spraw przemysłu oraz technologii informacyjnych i telekomunikacyjnych.

Dokument ten, określany powszechnie jako raport Bangemanna, przedstawia zalecenia dla krajów członkowskich, wynikające z błyskawicznego rozwoju nowych mediów i technologii informacyjno-komunikacyjnych oraz odnotowanych i przewidywanych konsekwencji społeczno-ekonomicznych tego procesu.

Na konferencji w Corfu , w czerwcu tego samego roku, w oparciu o konkluzje wspomnianego wyżej raportu Bangemanna ,zostały stworzone fundamenty Rady Społeczeństwa Informacyjnego.

Rada zaproponowała utworzenie Planu Działania:

• Plan Działania ustanowił po raz pierwszy ramy dla europejskiej polityki dotyczącej społeczeństwa informacyjnego. Większość podstawowych posunięć przewidywanych w Planie Działania została już przeprowadzona bądź jest w zaawansowanej fazie realizacji.⁶ Realizowana obecnie Strategia lizbońska jest kontynuacją tych rekomendacji.

Unia Europejska stawia sobie jako cel budowę społeczeństwa informacyjnego opartego na wiedzy i stworzenie konkurencyjnej w skali światowej gospodarki – dla rządów, biznesu, obywateli. Specyfiką ma być kultura, wartości humanistyczne, przyjazność wobec człowieka.

To będzie też droga Polski, niełatwa do zrealizowania.

Europejczycy są coraz bardziej „cyfrowym” społeczeństwem, jak wynika z badania Eurobarometru Komisji Europejskiej, w ramach którego 27 tysiącom gospodarstw domowych w całej UE zadano pytanie o korzystanie z internetu, telefonu i telewizji. Coraz więcej Europejczyków podpisuje umowy na pakiety ze stałym abonamentem, obejmujące szerokopasmowy dostęp do internetu i telewizję cyfrową. Bardziej powszechny dostęp do internetu szerokopasmowego oznacza, że większa liczba Europejczyków jest obecna w sieci, a 35 proc. korzysta z portali społecznościowych.

Niepokoją ich jednak kwestie kosztów, jakości usług bezpieczeństwa, a także kwestia wolności w internecie. Jedna piąta użytkowników stacjonarnego i mobilnego internetu twierdzi, że spotkała się z przypadkami blokowania treści i aplikacji. W Europejskiej agendzie cyfrowej przedstawionej przez Komisję w maju 2010 r. ustanowiono nie tylko ambitny cel, aby zapewnić wszystkim obywatelom Europy dostęp do internetu szerokopasmowego, ale również określono działania służące pobudzeniu konkurencji oraz zwiększeniu zaufania i bezpieczeństwa.

Dostęp do internetu i do internetu szerokopasmowego

Z sondażu wynika, że 43 proc. gospodarstw domowych w UE nadal nie ma dostępu do internetu. Tym bardziej istotna staje się realizacja ambitnego celu, jaki Komisja postawiła sobie w agendzie cyfrowej: każdy Europejczyk ma mieć dostęp do internetu. Prawie jedno na pięć gospodarstw domowych wskazało w sondażu na wysokie koszty korzystania z internetu, co jest powodem braku podłączenia do sieci w domu. Jednym z głównych celów agendy cyfrowej jest zwiększenie konkurencji, a tym samym obniżka cen, co powinno zachęcić większą liczbę osób do podłączenia się do sieci.

Wiele osób, które nie mają dostępu do internetu w domu, twierdzi, że nie są nim zainteresowane. Zdaniem Komisji wszyscy obywatele UE powinni mieć możliwość wykupienia dostępu do internetu szerokopasmowego i gdyby wszyscy byli świadomi potencjalnych korzyści z niego wynikających (dostęp do nowoczesnych usług, telepraca), prawdopodobnie więcej osób chciałoby z niego korzystać.

Pakiety

Wśród gospodarstw domowych objętych sondażem 38 proc. korzysta z pakietów obejmujących dwa lub trzy rodzaje usług. Naziemną telewizję cyfrową odbiera prawie jedna czwarta unijnych gospodarstw domowych, które objęto sondażem. Podobnie jest w przypadku telewizji satelitarnej.

Kwestia kosztów i jakości

Z sondażu wynika, że 61 proc. użytkowników telefonii komórkowej w UE i 49 proc. abonentów telefonii stacjonarnej ogranicza rozmowy ze względu na ich koszt. W gospodarstwach domowych posiadających dostęp do internetu szerokopasmowego 30 proc. twierdzi, że prędkość transmisji danych jest niestabilna, 36% skarży się na przerwy w połączeniach, a 24 proc. uważa, że usługa nie jest świadczona na warunkach określonych w umowie.

Agenda cyfrowa ma na celu zapewnienie wszystkim Europejczykom dostępu do internetu o prędkości 30 Mb/s do 2020 r. oraz przynajmniej 50 proc. europejskich gospodarstw domowych połączenia internetowego o prędkości powyżej 100 Mb/s w tym samym terminie. Komisja przyjęła ostatnio trzyczęściowy pakiet działań dotyczących internetu szerokopasmowego, aby wspomóc realizację tego ambitnego celu.

Zaufanie i bezpieczeństwo

84 proc. gospodarstw domowych chciałoby być informowanych o przypadkach zagubienia, przechwycenia lub zmiany dotyczących ich danych osobowych. 45 proc. obawia się, że ich dane osobowe mogą być niewłaściwie wykorzystane w portalach społecznościowych. Osoby poniżej 24 roku życia w mniejszym stopniu niepokoją tego typu kwestie niż ma to miejsce w przypadku osób powyżej 40 roku życia.

Pakiet telekomunikacyjny z 2009 r., który ma być wdrożony do dnia 26 maja 2011 r., zawiera szereg  przepisów obligujących dostawców ogólnodostępnych usług łączności elektronicznej do informowania regulatora krajowego lub abonentów o przypadkach naruszenia przepisów o ochronie danych osobowych. Komisja przedstawiła ostatnio środki służące zwiększeniu uprawnień Europejskiej Agencji ds. Bezpieczeństwa Sieci i Informacji (ENISA) oraz walce z cyberatakami .

Blokada dostępu

21 proc. europejskich gospodarstw domowych z dostępem do internetu objętych sondażem uważa, że dostawca internetu blokuje im dostęp do niektórych treści i aplikacji. Podobnego zdania jest procentowo zbliżony odsetek użytkowników internetu mobilnego, lecz około jednej trzeciej przypisuje ten fakt ograniczeniom wynikającym z posiadanego telefonu lub opłacanego abonamentu.

Komisja przeprowadziła ostatnio konsultacje na temat otwartego internetu i neutralności sieci,aby przygotować sprawozdanie dotyczące zakresu tego zjawiska oraz stwierdzić, czy konieczne jest wprowadzenie w tym obszarze dodatkowych środków.

Dodatkowe wyniki sondażu

Ponad jedna trzecia obywateli UE korzysta z portali społecznościowych. Dotyczy to zarówno krajów o powszechnym dostępie do internetu (np. Holandii), jak i krajów, gdzie nie jest on tak popularny (np. Łotwa). 22% gospodarstw domowych z dostępem do internetu używa komputera do realizacji połączeń głosowych. Gospodarstwa domowe w 12 nowych państwach członkowskich dwa razy częściej korzystają z tej możliwości, niż ma to miejsce w przypadku pozostałych 15 państw członkowskich.

98 proc. gospodarstw w UE ma dostęp do telefonu, a rosnący odsetek (87 proc. gospodarstw) ma dostęp do telefonu komórkowego. Zaledwie 11 proc. ma dostęp wyłącznie do telefonii stacjonarnej. 25 proc. korzysta wyłącznie z telefonu komórkowego i nie posiada linii stacjonarnej. 98 proc. gospodarstw domowych w UE ma telewizję, ale tylko 30 proc. korzysta z dostępu do niej za pomocą sieci kablowej, natomiast 23 proc. ogląda telewizję cyfrową, co stanowi wzrost o 11 proc. w stosunku do 2007 r.⁷

Społeczeństwo informacyjne w odniesieniu do Polski

Polskie badania nad społeczeństwem informacyjnym prowadził m.in. Jacek Mączyński. Podaje on, iż społeczeństwo informacyjne to takie , które określone informacje:

• wytwarza

• przechowuje

• przekazuje

• pobiera

• wykorzystuje

Stanisław Juszczyk podkreśla natomiast czynnik zawodowy, twierdząc, że o społeczeństwie informacyjnym mówimy wtedy, gdy siła robocza składa się w większości z pracowników informacji, informacja jest najważniejsza oraz gdy stosunki społeczne oparte są na gospodarowaniu informacją.⁸

Dane dotyczące Polski

Ocena społeczeństwa informacyjnego

Ogromne zainteresowanie, wręcz fascynacja, technologiami informatycznymi we współczesnym społeczeństwie stwarza wiele szans jak i zagrożeń. Wśród odbiorców mediów istnieje stosunkowo słaba świadomość, że ich udział w społecznym komunikowaniu posiada odniesienie do wartości moralnych a tym samym podlega ocenie etycznej. Jednym z warunków odpowiedzialnego korzystania z mediów jest odrzucenie konsumpcyjnego podejścia do nich, a zwłaszcza do radia i telewizji.

Innym warunkiem odpowiedzialnego korzystania z mediów jest umiejętność bezpośredniego odnoszenia się do rzeczywistości, z której pozorem mamy do czynienia w środkach przekazu. Bezpośredni z nią kontakt poprzez świadome uczestnictwo w realnych wydarzeniach i poprzez osobiste uczestnictwo przyczynia się do wyrabiania krytycyzmu w odbiorze medialnych przekazów. Ukształtowanie aktywnego uczestnictwa w życiu jest konieczne w dobie ery informacyjnej.

Do zagrożeń zaliczyć można m.in.: rozpowszechnianie treści szkodliwych dla społeczeństwa, zwłaszcza dla dzieci – głównie w Internecie, ale i w telewizji. Współczesne dzieci, żyjąc w świecie zdominowanym przez elektroniczne media i multimedia, stając się mieszkańcami „globalnej wioski” są narażone na więcej negatywnych doświadczeń niż ich rodzice.

Dziedziną, która stwarza wiele możliwości jest działalność edukacyjna mediów. Nauczanie i uczenie się nie muszą być skoncentrowane. Pewne ich rodzaje mogą być realizowane w różnych miejscach. Nauka może odbywać się w cyberprzestrzeni, na odległość i obejmować najróżniejsze grupy zawodowe.

Innymi pozytywnymi działaniami mediów jest wykorzystanie ich w funkcjonowaniu osób niepełnosprawnych, nauczaniu języków obcych, telepracy, handlu.

Najważniejszymi czynnikami przy realizacji idei społeczeństwa informacyjnego będą ludzie, ich postawy, oczekiwania, mentalność. I tylko od człowieka, jego umiejętności i kreatywności zależeć będzie powodzenie idei społeczeństwa informacyjnego.⁹

Bibliografia:

1. Red. Polak B., Siwko M., Rola mediów w procesie integracji europejskiej, Koszalin 2003.

2. Red. Witkowska M., Cholawo-Sosnkowska K., Społeczeństwo informacyjne. Istota. Rozwój. Wyzwania, Wydawnictwo Akademickie i Profesjonalne, Warszawa 2006.

3. Kluszczyński W. R., Społeczeństwo informacyjne. Cyberkultura. Sztuka multimediów, Rabid, Kraków 2001.

4. Agenda cyfrowa: coraz większa liczba Europejczyków ma dostęp do internetu, ale kwestie kosztów i bezpieczeństwa nadal budzą niepokój, [online], [dostęp: 7 listopada 2010], Dostępny w Internecie: http://europa.eu/rapid/pressReleasesAction.do?reference=IP/10/1328&format=HTML&aged=0&language=PL&guiLanguage=en

5. Mały rocznik statystyczny Polski 2010, [online], [dostęp: 7 listopada 2010], Dostępny w Internecie: http://www.stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/gus/PUBL_oz_maly_rocznik_statystyczny_2010.pdf

---

1. Red. Witkowska M., Cholawo-Sosnkowska K., Społeczeństwo informacyjne. Istota. Rozwój. Wyzwania., Warszawa 2006, str. 14.↩

2. Tamże, str. 14, 15.↩

3. Red. Witkowska M., Cholawo-Sosnkowska K., Społeczeństwo informacyjne. Istota. Rozwój. Wyzwania., Warszawa 2006, str. 21.↩

4. Tamże, str. 20, 21.↩

5. Red. Witkowska M., Cholawo-Sosnkowska K., Społeczeństwo informacyjne. Istota. Rozwój. Wyzwania., Warszawa 2006, str. 21, 22.↩

6. Kluszczyński R. W., Społeczeństwo informacyjne. Cyberkultura. Sztuka multimediów., str. 30 – 32.↩

7. http://europa.eu/rapid/pressReleasesAction.do?reference=IP/10/1328&format=HTML&aged=0&language=PL&guiLanguage=en↩

8. Red. Witkowska M., Cholawo-Sosnkowska K., Społeczeństwo informacyjne. Istota. Rozwój. Wyzwania., Warszawa 2006, str.18.↩

9. Siwko M., Człowiek i media w społeczeństwie informacyjnym, [w:] red. Polak B., Siwko M., Rola mediów w procesie integracji europejskiej, Koszalin 2003, str. 35-38.↩