Anna Flens, kl. IIIa

Najtrudniej przedstawia się problematyka bezpieczeństwa w Afryce.

Wynika to z kilku równoważnych przyczyn, a mianowicie:
* odmiennych tradycji historycznych i kulturowo-cywilizacyjnych,
* negatywnej roli kolonializmu i stosunkowo późnego osiągnięcia niepodległości przez większość państw, zwłaszcza zaś Czarnej Afryki.
* zróżnicowania regionalnego (Maghreb, Afryka Równikowa, Afryka na południc od Sahary)

Powszechnym zjawiskiem w Afryce są w dalszym ciągu konflikty zbrojne, masowe przemieszczenia ludności, tortury, znęcanie się i charakterystyczna dla tego regionu bezkarność.


Konflikty w Afryce po 1960 r.

Rok 1960 w dziejach Afryki po II wojnie światowej stanowił prawdziwy przełom. W tym roku 15 państw z tego kontynentu uzyskało niepodległość.
Był to znaczący etap w dekolonizacji Afryki. W większości chodziło tu o byłe kolonie Francji i Wlk. Brytanii. Wydawało się w owym czasie, że imperium kolonialne Portugalii w Afryce nie jest zagrożone. Jak się okazało, wiele z nowo powstałych państw nie było przygotowanych do samodzielnego bytu, a z drugiej strony nie akceptowało granic wyznaczonych im przez kolonizatorów. Równolegle w wielu z tych państw panowały tendencje odśrodkowe lub też skłócenie młodych elit politycznych, głównie na tle programu i pochodzenia plemiennego. Te wszystkie czynniki złożyły się na wybuch wielu wojen lokalnych - czy to wewnętrznych, czy to między państwami - które stały się zjawiskiem powszechnym. Do gwałtownych konfliktów dochodziło w krajach o licznym osadnictwie europejskim. Można tu wymienić takie konflikty, jak: RPA, wojna narodowowyzwoleńcza w Algierii czy wojna partyzancka w Rodezji przeciwko rządom białych. Wiele wojen toczono o rozstrzygnięcie sporów granicznych. Jako przykłady można tu wymienić wojny między Somalią a Etiopią o Ogaden, Czadem a Libią. Do innej grupy można zaliczyć wojny domowe związane z

próbami secesji niektórych prowincji. Najbardziej znane z nich to: secesja Katangi (Kongo - dziś Zair), secesja Biafry (Nigeria) czy wojna o niepodległość Erytrei (Etiopia), z kolei w Rwandzie czy Burundi co kilka lat powtarzają się rzezie między nienawidzącymi się plemionami Tutsi i Hutu. Było także wiele innych konfliktów, na które miały wpływ działania państw trzecich. Były to dawne metropolie kolonialne lub też młode państwa afrykańskie, które
stawały się areną rywalizacji wielkich mocarstw, takich jak USA i ZSRR oraz w znacznie mniejszym stopniu Chin, które uczestniczyły w \"grze\" o dominację na świecie. Do tego typu konfliktów można zaliczyć wojny domowe, które nadal tlą się w Angoli i Mozambiku, pomimo upadku w 1991 r. głównego sojusznika rządów lewicowych w tych państwach, czyli ZSRR.

RUANDA

Konflikt rozpoczął się 1 października 1990 wybuchem rebelii RPF a oficjalnie zakończył się porozumieniem z Aszury 4 sierpnia 1993, na mocy którego doszło do podziału władzy w rządzie. Jednakże zabójstwo prezydenta 6 kwietnia 1994, kiedy to jego samolot został zestrzelony w Kigali, był katalizatorem wybuchu nowej, najintensywniejszej fali ludobójstwa w Rwandzie. Następnie siły RPF brały udział w I i II wojnie domowej w Kongu.

Wojna domowa w Rwandzie oficjalnie zakończyła się porozumieniem z Aruszy, mimo to później rebelianci zajęli Kigali w 1994. Obozy dla uchodźców zostały zlikwidowane w 1996. Do dziś w Rwandzie na granicy z Demokratyczną Republiką Konga działają bojówki FLDR.

TŁO

Napięcia między plemionami Hutu i Tutsi były widoczne już podczas kolonialnej działalności Belgów. Podczas dwóch dekad niepodległości Rwandy dochodziło do gwałtownych zamieszek i czystek etnicznych między Hutu i Tutsi. Rwandę zamieszkują trzy grupy etniczne: Hutu (88%), Tutsi (11%), pigmeje Twa (1%)^[1].

W 1989, w skutek m.in. trwającego od 1982 masowego napływu uchodźców z Ugandy, gwałtownie pogorszyła się - i tak trudna - sytuacja ekonomiczna kraju.

Poziom napięć etnicznych i politycznych wzrósł po 1990, a przyczyną tego był kryzys gospodarczy, brak żywności i klęski żywiołowe. Prezydent Francji François Mitterrand, wezwał do wdrażania demokracji w francuskojęzycznej Afryce.

Represjonowana mniejszość Tutsich, utworzyła w w 1987 w Ugandzie Rwandyjski Front Patriotyczny (RPF).

LUDOBÓJSTWO

6 kwietnia 1994 roku samolot wiozący rwandyjskiego prezydenta Juvénala Habyarimana oraz Cypriena Ntaryamira, prezydenta Burundi, został zestrzelony w Kigali. Obaj prezydenci zginęli w tej katastrofie. Mimo że nie udało się z pewnością stwierdzić kto stał za tym zamachem, został on odczytany jako jednoznaczny sygnał rozpoczynający masakrę.

Bojówki Hutu rozpoczęły łapanie i mordowanie każdego napotkanego Tutsi. Zagraniczni obserwatorzy zostali ewakuowani z Kigali, a ambasady zamknięto. Narodowe radio nawoływało do pozostawania w domach, podczas gdy stacja RTLM podżegała do dalszych

ataków na Tutsi. Drogi w Kigali i całym kraju zostały zamknięte przez setki blokad. Rzeź szybko rozprzestrzeniła się na cały kraj. Zwykli obywatele byli nawoływani do mordowania sąsiadów i tych, którzy odmówią brania udziału w mordowaniu^[10]. Większość ofiar zginęła w miejscu zamieszkania, często z rąk swoich sąsiadów, od maczet używanych przez bojówki. Całkowitą liczbę zabitych oceniano na od 800 000 do 1 071 000.

Batalion RFP stacjonujący w Kigali został zaatakowany bezpośrednio po zestrzeleniu samolotu prezydenta. Batalion przebił się na północ i dołączył do stacjonujących tam oddziałów RFP^[11].

RFP rozpoczęło działania wojenne bezpośrednio po sygnałach początku masakry. Jego przywódca Paul Kagame wezwał siły RFP stacjonujące w Ugandzie i Tanzanii do wkroczenia do Rwandy i związania walką bojówek Hutu. Rozpoczęło to nowe walki, które ostatecznie doprowadziły w lipcu 1994 roku do zniszczenia sił Hutu i obalenia dotychczasowego rządu. Blisko dwa miliony Hutu, obawiając się odwetu Tutsi, uciekło przez granice do Burundi, Tanzanii, Ugandy i Zairu. Tysiące ludzi zginęło w wyniku epidemii cholery i czerwonki, jakie wybuchły w obozach dla uchodźców.

Etiopia- Erytrea

W latach 1961-1991 Erytrea, będąca częścią Etiopii, walczyła o niepodległość, którą ostatecznie proklamowała w 1993. Po uzyskaniu niepodległości stosunki dwustronne między Etiopią i Erytreą były bardzo napięte. Sąsiedzi nie prowadzili ze sobą handlu, wzajemne roszczenia terytorialne obejmowały miasta Badme, Tsorona-Zalambessa i Burę.

Wojna

6 maja 1998 wojska erytrejskie dokonały agresji na miasto Badme. Doszło wówczas do wymiany ognia z milicją regionu Tigraj i policją.

12 maja wojsko erytrejskie, składające się z co najmniej dwóch brygad regularnej armii wspieranych przez czołgi i artylerię, zaatakowało powtórnie Badme i kilka innych obszarów przygranicznych − woredę Tahty Adiabo, jak również woredę Laelay Adiabo.

13 maja Etiopia zmobilizowała siły przeciwko Erytrei. Walki szybko się nasiliły. W strefie wojny działała ciężka artyleria oraz czołgi. 5 czerwca Etiopczycy rozpoczęli ataki lotnicze na lotnisko w Asmarze. Erytrejczycy w odwecie zaatakowali miasto Mekele w Etiopii. Walki spowodowały znaczne straty wśród cywili. Rada Bezpieczeństwa ONZ przyjęła rezolucję nr 1177 potępiającą użycie siły i nakazała zakończenie ataków powietrznych.

Oba kraje wydały miliony dolarów na nowy sprzęt wojskowy. Stało się tak pomimo wysiłków mediacyjnych na rzecz pokoju Organizacji Jedności Afrykańskiej (OJA) oraz amerykańsko-rwandyjskiego planu pokojowego. Plan ten opracowany w połowie czerwca 1998 wzywał strony konfliktu do opuszczenia strefy walk i zdemilitaryzowania wszystkich spornych terenów wzdłuż wspólnej granicy, która miała być nadzorowana przez neutralną międzynarodową organizację^[.

W dniu 22 lutego 1999 Erytrea odmówiła przyjęcia planu pokojowego. Wojska etiopskie rozpoczęły wówczas operację "Zachód Słońca" przez zajęcie w wyniku walk miasta Badme. Operację tę przygotowywano od momentu, kiedy Erytrea złamała moratorium na naloty poprzez zbombardowanie Adigrat, do którego doszło 6 lutego.

Po pierwszych pięciu dniach ciężkich walk o Badme, w czasie których wojska etiopskie przełamały linię obrony i okopy Erytrei i przedostały się 10 km w głąb terytorium wroga, Erytrea zaakceptowała plan OJA (27 lutego). Etiopia także zgłosiła chęć zaaprobowania planu, jednak nie wstrzymała ofensywy, tłumacząc, iż czeka na rokowania w sprawie wycofania wojsk erytrejskich, które okupowały tereny etiopskie na pierwszym froncie.

16 maja, po kilkutygodniowym zastoju na froncie, doszło do etiopskiego ataku na będące przedmiotem sporów terytorialnych miasto Tsorona. Erytrejczycy odparli atak i ogłosili, że w ciężkiej potyczce zniszczyli 45 etiopskich czołgów, choć nie byli w stanie tego udowodnić. Rząd etiopski potraktował to jako oszczerstwa. BBC podało, że zginęło nie więcej niż 300 Etiopczyków, a zniszczeniu uległo ponad 20 etiopskich czołgów. W czerwcu 1999 walki nadal stały na przeszkodzie negocjacjom pokojowym. Wówczas 1/4 armii erytrejskiej stanowiły kobiety^[.

W maju 2000 obie strony wysuwały pod adresem przeciwnika oskarżenia o stawianie trudnych do zaakceptowania warunków ewentualnego pokoju. 12 maja 2000 Etiopia rozpoczęła nową ofensywę na odcinku między Shambuko i Mendefera w Erytrei. Wojska przekroczyły rzekę Mareb i zablokowały drogę między Barentu i Mendefera, która stanowiła główny szlak zaopatrzeniowy dla wojsk Erytrei^]. Ze względu na toczące się walki Rada Bezpieczeństwa ONZ przyjęła kolejną rezolucję nr 1298, nakładającą embargo na dostawy broni do obu krajów^..

23 maja etiopskie władze ogłosiły, że "wojska zajęły kluczowe stanowiska dowodzenia na bronionym obszarze Zalambessa, około 100 km na południe od stolicy Erytrei, Asmary". Erytrejczycy ogłosili, że wycofali się ze spornego odcinka granicy na wysokości miasta Zalambessa w "geście dobrej woli w celu wznowienia rozmów pokojowych", natomiast Etiopia odpowiedziała, że był to "odwrót taktyczny"

25 maja Erytrea zgodziła się na plan pokojowy OJA. Wojska etiopskie kontrolowały wówczas ok. 1/4 terytorium Erytrei − zmusiły 650 tys. cywilów do opuszczenia miejsc zamieszkania i niszczyły erytrejską infrastrukturę. Etiopia natychmiast ogłosiła zwycięstwo w wojnie^[

Porozumienie pokojowe

18 czerwca 2000 obie strony w czasie spotkania w Algierze zgodziły się zawrzeć porozumienie pokojowe kończące konflikt zbrojny. Do podpisania Porozumienia Algierskiego doszło 13 grudnia 2000. Państwa zobowiązały się w nim do stałego zakończenia wrogości oraz wyrzeczenia się użycia siły lub groźby jej użycia we wzajemnych stosunkach. Ponadto zobowiązały się do uwolnienia i repatriacji wszystkich więźniów wojennych oraz do uwolnienia i repatriacji do ostatniego miejsca zamieszkania wszystkich innych osób zatrzymanych w wyniku konfliktu zbrojnego. Porozumienie przewidywało wszczęcie niezależnego międzynarodowego dochodzenia w sprawie przyczyn wybuchu konfliktu. Zakładało powołanie dwóch komisji: Komisji Granicznej w celu delimitacji i demarkacji granicy państwowej (której werdykt miał być ostatecznie wiążący dla obu stron) oraz Komisji ds. Roszczeń w celu ustalenia wysokości wzajemnych roszczeń za straty i zniszczenia wojenne

Dodatkowo, na mocy rezolucji ONZ nr 1312 z 31 lipca 2000, na pograniczu dwóch państw ustanowiona została misja pokojowa Organizacji Narodów Zjednoczonych w celu kontrolowania spornego 25-kilometrowego pasa granicznego

W kwietniu 2002 Komisja Graniczna ogłosiła swój werdykt w sprawie wyznaczenia granicy. Dokonała korekty jej przebiegu; przyznała przy tym główny obiekt sporu, miasto Badme Erytrei. Etiopia nie zgodziła się z werdyktem. W kwietniu 2003 Komisja Graniczna raz jeszcze potwierdziła swoje orzeczenie. Miasto pozostaje jednak w dalszym ciągu pod kontrolą Etiopii^.

Sierra Leone

Od 1990 roku rząd Momoha starał się osłabić rebeliantów Charlesa Taylora, wspomagając zainstalowany przez ECOWAS rząd przejściowy Amosa Sawyera i odcinając Taylora od

źródeł zaopatrzenia. W odwecie Taylor z pomocą Libii zorganizował - za pośrednictwem najemników z Burkina Faso - rebeliancki Zjednoczony Front Rewolucyjny (RUF) pod dowództwem byłego kaprala armii Sierra Leone, Fodaya Sankoha, który w marcu 1991 roku rozpoczął działania zbrojne. Trwała rebelia RUF sponsorowanego przez kompanie wydobycia diamentów, złota, tytanu, liczące na intratne kontrakty. 30 kwietnia 1992 roku doszło do groteskowego przewrotu pałacowego. Oddział żołnierzy, dowodzony przez 27-letniego kapitana Valentine'a Strassera, otoczył pałac prezydencki, domagając się wypłaty zaległego żołdu. Prezydent Momoh, przeświadczony o tym, że ma do czynienia z zamachem stanu, pośpiesznie opuścił pałac. Władzę, chcąc nie chcąc, przejął kapitan Stresser.

Rząd wojskowy Strassera stanął w obliczu pogłębiającej się zapaści gospodarczej, rosnącego niezadowolenia społeczeństwa, partyzantki RUF, także niepokojów armii, które doprowadziły do nieudanego zamachu stanu w grudniu 1992 roku. Krwawa wojna domowa pustoszyła kraj i wyniszczała jego gospodarkę. W roku 1995 rebelianci Fadaya Sankoya rozpoczęli oblężenie stolicy kraju Freetown. Prezydent Strasser, podobnie jak jego poprzednik, pod presją zachodnich rządów zgodził się przeprowadzić w lutym 1996 roku wybory powszechne i szanować ich wyniki. Na kilka tygodni przed wyborami został obalony przez kapitana Juliusa Maadę Bio. Mimo początkowego sprzeciwu, Bio zgodził się na wybory 15 marca 1996 roku, które wygrał Ahmad Tejan Kabbah. RUF zbojkotował wybory i kontynuował walkę partyzancką. Brak sukcesów i słabnące morale jego armii skłoniły go do podpisania na początku grudnia 1996 roku w Abidżanie układu pokojowego z rządem, przewidującego zakończenie wojny domowej.

25 maja 1997 roku grupa oficerów pod wodzą majora Johny'ego Paula Koromaha obaliła prezydenta Kabbaha. Zawieszono konstytucję, wprowadzono zakaz działalności partii politycznych oraz zakazano demonstracji. W reakcji na te wydarzenia ECOWAS zastosowała blokadę granic i wprowadziła sankcje ekonomiczne, a jednocześnie zmusiła władze wojskowe do podjęcia negocjacji. Rozmowy doprowadziły do zawarcia w październiku 1997 roku porozumienia o przywróceniu do 22 kwietnia 1998 roku Kabbaha na stanowisko prezydenta. Jednak junta wojskowa opóźniała realizację porozumienia i nie respektowała przyjętych ustaleń w sprawie powrotu do rządów cywilnych. Zdominowane przez Nigerię siły ECOMOG dokonały interwencji wojskowej i 13 lutego 1998 roku obaliły rząd wojskowy, umożliwiając Kabbahowi miesiąc później powrót na fotel prezydencki.

Wskutek chaosu postępującego w kraju rebelianci i uczestnicy puczu zostali wyparci z miasta, ale w grudniu 1998 roku ponownie zaatakowali stolicę, walki trwały do stycznia 1999 roku. Mimo porażki we Freetown zbrojna opozycja zachowała kontrolę nad prowincją i kontynuowała walkę w 1999 roku po pojmaniu przez siły rządowe rebelianckiego przywódcy został przeprowadzony szturm na stolicę. Atakujący zostali porwani i ponieśli klęskę. Przejęciu władzy przez Front zapobiegły siły ECOMOG, które rozdzieliły walczące strony. Szturm na Freetown był jednym z ostatnich akordów rebelii. Dzięki pośrednictwu ECOWAS, 7 lipca 1999 roku w Lomé podpisano kolejne porozumienie pokojowe między rządem a RUF, przewidując zakończenie wojny domowej, przekształcenie RUF w partię polityczną oraz usunięciem z Sierra Leone wszystkich najemników. Nadzór nad realizacją porozumienia sprawowała misja ONZ w Sierra Leone (UNAMISL, United Nations Mission in Sierra Leone) licząca 13 tys. żołnierzy, w której główną rolę odgrywała Wielka Brytania. RUF nie zgodziła się na opuszczenie kontrolowanych przezeń kopalni diamentów i torpedował pokojowe

wysiłki. W lipcu 2000 roku Rada Bezpieczeństwa ONZ wprowadziła zakaz importu diamentów z Sierra Leone. Pod presją międzynarodową, w listopadzie 2000 roku RUF zgodził się zawrzeć rozejm.

W styczniu 2002 r. we Freetown doszło do zawarcia ugody, w osiągnięciu której istotną rolę odegrała ONZ. W symbolicznym geście spalono 3 tys. sztuk broni złożonej przez rebeliantów. Po zawarciu pokoju utworzono Komisję Prawdy, ujawniającą zbrodnie z okresu wojny domowej oraz Trybunał Specjalny, który ma ukarać zbrodniarzy. W sierpniu 2003 roku władze ogłosiły zakończenie rozbrajania rebeliantów (broń miało złożyć 70 tys. osób), w czerwcu 2004 roku zaś rozpoczęły się pierwsze procesy oskarżonych o popełnienie zbrodni w czasie wojny domowej.

---