Stosunki polsko - litewskie w okresie I wojny światowej
Polityka Polska wobec Litwy
Przed wybuchem wojny w polskiej myśli politycznej panowały dwie koncepcje: narodowa demokracja uważa za niezbędne zrzeczenie się pretensji do kresów wschodnich, zaś obóz niepodległościowy uważał chciał utworzenia niepodległej federacji Polski, Litwy i Rusi.
Z chwilą zajęcia Litwy przez Niemcy sprawa jej przyszłego stosunku do Polski zaczęła niezmiernie żywo zajmować wszystkie partie polityczne w Polsce. We wrześniu 1915 roku Unia Stronnictw Niepodległościowych wydawał odezwę do społeczeństwa polskiego na Litwie, wobec ponownej unii wolnych narodów. Narodowa Demokracja była temu przeciwna. W komunikacie Ligi Państwowości Polskiej z 20 VIII 1916 roku, że państwo Polskie musi obejmować również ziemie litewskie i ruskie.
Po lutowej rewolucji w Rosji prawie wszystkie stronnictwa polityczne w Polsce wypowiedziały się za niepodległością Litwy. Stronnictwa te w dwóch podobnie brzmiących deklaracjach z 19 - 22 V 1917 roku wyraziły życzenie zawarcia związku państwowego z Litwą i Białorusią.
Tymczasowa Rada Stanu powołana przez Austrię i Niemcy jako namiastka przedstawicielstwa polskiego w Królestwie Polskim oświadczyła 31 III 1917 roku, że spór o kraje etnograficzne z Rosją nie został rozstrzygnięty (Wileńszczyzna). Powinien być załatwiony w myśl interesów Polski i z poszanowaniem ludności tam zamieszkującej. Wskazywano, że czynniki społeczne, ekonomiczne, etnograficzne i inne przemawiają na korzyść Polski. Arystokracja nie chciała stracić olbrzymich majątków na wschodzie.
Pierwszy rząd polski Ignacego Daszyńskiego nawoływał do odbudowania niepodległe państwa litewskiego w jego dawnych historycznych granicach. Do głosu dochodziły też siły społeczne, które zamierzały przez politykę faktów dokonanych doprowadzić do zajęcia i wcielenia do Polski przynajmniej części ziem litewskich.
Polacy Litewscy wobec niepodległości Litwy
Na przełomie 1914 i 1915 roku polskie koła demokratyczne w Wilnie wyznawały ideę federacyjnego państwa polsko - litewskiego. Po zajęciu Litwy przez Niemców latem 1915 roku powstał w Wilnie międzypartyjny Komitet Polski. Prawicę w nim zajmowali ziemianie, centrum było endeckie, lewic tworzyli demokraci i socjaliści. Komitet 3 IX 1916 roku proklamował mglistą zasadę wspólnej państwowości Litwy z Polską. Demokraci jednak uznawali zasadę niepodzielności Litwy. Początkowo Komitet pod wpływem demokratów przyjął postulat związku państwowego Litwy z Polską.
Z Komitetem Polskim w ciągłym kontakcie Komisja Litewska polskiej Tymczasowej Rady Stanu. Komisja Litewska głosiła ideę unii, a na wypadek niepodległości Litwy żądała wydzielania Wilna i polskich okolic z przyszłego państwa litewskiego i wcielenie ich do Polski.
Na wieść o utworzeniu Taryby litewskiej Komitet Polski ogłosił sprzeciw wobec posunięć Litwinów i zaprotestował przeciwko włączaniu Wilna do Litwy etnograficznej.
W początkach kwietnia 1918 roku wysłano z Warszawy z Komitetu Litewskiego wskazówki dla Komitetu Polskiego aby nie starał się przeciwdziałać budowie państwa litewskiego, lecz żeby czynie w tym współdziałał - wywołało to oburzenie. Komitet Polskie odrzucił propozycję współpracy z Tarybą. W Wilnie zwyciężyła endecka koncepcja połączenia części Litwy i Białorusi z Polską.
Powstała w Wilnie samoobrona polska, która gotowała się do zbrojnej walki politycznej, która by przesądziła orężem spory polityczne na rzecz państwowości polskiej na Litwie. Ruchem tym kierował Polski Związek Niepodległościowy na Litwie.
Rozstrzygnięcie przynależności państwowej Wilna i Wileńszczyzny, bez uszczerbku dla zamieszkujących ten kraj narodowości polskiej i litewskiej, było trudnym zadaniem. Za łącznością Wilna z Litwą przemawiały względy historyczne i ekonomiczne. Natomiast statystyka narodowościowa ludności miasta świadczyła na korzyść Polski.