Zestaw 32:
1) Powstawanie państw normańskich w Europie Zachodniej:
W drugiej połowie VIII wieku miały miejsce pierwsze wielkie najazdy wikingów na Europę Zachodnią. Kierowały się one przede wszystkim na tereny Anglii, Szkocji i Irlandii. Normanowie, głównie duńscy coraz bardziej atakowali kontynent. Ich ofiarą padały coraz ważniejsze ośrodki polityczne, kościelne i gospodarcze państwa Franków i Wysp Brytyjskich, takie jak: Kolonia, Rouen, Nantes, Orlean, Bordeaux, Londyn, York, Paryż itd. W końcu sami królowie zmuszeni byli szukać innych, niż zbrojne sposobów walk z normandzkimi najeźdźcami. Już sam Karol Łysy okupywał się normandzkim bandom. To samo uczynił władca Lotaryngii Lotar II oraz Karol Gruby. Także królowie angielscy opłacali na rzecz wikingów specjalne daniny.W wyprawach wikingów, począwszy od połowy IX wieku obserwuje się pewne zmiany. Nie ograniczali się oni już tylko do jednorazowych wypadów, których głównym celem było zdobycie jak największej ilości łupów, lecz na terenach, które najeżdżali poczęli zakładać swoje bazy, w których początkowo spędzali zimy. Później zaczęli na ich terenie zakładać swe stałe siedziby. Około roku 862 zaczęli opanowywać wybrzeże Irlandii. Wodzowie normańscy założyli tam swe królestwa z ośrodkami w Dublinie, Corku i Limerick. U ujścia Sekwany osiedlili się w 896 roku pod dowództwem Rollona. Próby usunięcia ich siłą nic nie dały. Rollon zaczął zdobywać coraz większe terytoria. W tej sytuacji ówczesny władca Francji Karol III Prosty, uznał go lennym władcą kilku hrabstw, za cenę chrztu. Hrabstwa te nazwano Normandią. Władza książąt normandzkich w Normandii nie była tak naprawdę niczym ograniczona, a w przeciągu kilkunastu lat stali się oni jedną z najważniejszych potęg Francji. Mniej więcej w tym samym czasie, kiedy nastąpiło osiedlenie się u ujścia Sekwany, w 851 roku Normanowie po raz pierwszy pozostali na zimę w Brytanii. Coraz częściej występowały u nich tendencje stałego osiedlenia się na wyspie. Norwegowie atakowali ją, ze zdobytych na przełomie VIII i IX wieku, Orkadów i Hebrydów oraz ze swych posiadłości irlandzkich. Duńczycy rozpoczęli podbój Nortumbii, wschodniej Anglii oraz wschodnich terenów Mercji. Opór stawiali jedynie królowie na południu wyspy, a zwłaszcza król Wessexu (od 871 roku) Alfred Wielki. Mimo zaciekłego oporu został on zmuszony do zrzeczenia się na rzecz Normanów całej swej części kraju (zwanej później Danelag). Państwo anglosaskie dzięki reformom przeprowadzonym przez Alfreda Wielkiego i jego następcę Edwarda Starszego wzmocniło się do tego stopnia i było w stanie stawić silny i zwycięski opór najeźdźcom. Następcy Edwarda Etelstan - przybrał między innymi tytuł cesarza oraz Edgar - któremu udało się w 954 roku wyprzeć całkowicie Duńczyków z Anglii. Poza Wyspami Brytyjskimi ekspansja Normanów skierowała się na wyspy: Szetlandy, Orkady, Hebrydy, Wyspy Owcze oraz na Islandie. W swych nowych siedzibach Normanowie zakładali arystokratyczną organizacje państwową, która była oparta na rządach starszyzny. To właśnie z Islandii podążali normandzcy żeglarze w kierunku zachodnim. W 981 roku wiking Eryk Rudy założył pierwszą osadę na zachodnim wybrzeżu Grenlandii. Jego syn w 1003 roku wylądował na wybrzeżu Ameryki (wschodnie wybrzeże dzisiejszych Stanów Zjednoczonych). Wikingowie szwedzcy zwani Waregami, napadali głównie na południowe wybrzeża Bałtyku, walcząc tam z miejscowymi Słowianami i ludami bałtyjskimi. Jeden z Wikingów - Ruryk opanował tron w Nowogrodzie Wielkim w 882 roku. Łącząc swą władzę w zdobytym Kijowie z Nowogrodem Wielkim stworzył tak naprawdę podstawy do zjednoczenia ziem ruskich. Potomkowie Ruryka panowali na ziemiach ruskich do połowy XVI wieku. Byli przedstawicielami dynastii Rurykowiczów. Ostatnim władcą z tej dynastii był bezwzględny Iwan IV Groźny. Książęta normandzcy dążyli do opanowania terenów Anglii. Panowanie duńskie, jak wiadomo nie przetrwało tam długo. Bezdzietny syn Kanuta II Wielkiego - Hartheknut, dla złagodzenia opozycji, sprowadził do Anglii przebywającego na wygnaniu w Normandii syna Etelreda - Edwarda. Po śmierci Hartheknuta w 1042 roku, Edward nazwany Wyznawcą, został wybrany królem. Tym samym władza znalazła się z powrotem w rękach dynastii Alfreda Wielkiego. Razem z Edwardem przybyli do Anglii jego liczni współtowarzysze z Normandii, którzy objęli w swe ręce najważniejsze stanowiska dworskie i kościelne oraz ogromne posiadłości. Edward był związany tak naprawdę długiem wdzięczności z władcą Normandii(u którego znalazł wcześniej schronienie) - Wilhelmem Bastardem, któremu przyrzekł sukcesję w Anglii w przypadku swoje bezdzietności. W Anglii narastało jednak niezadowolenie i opozycja wobec wszechwładnej roli przybyszów normandzkich. Po śmierci Edwarda 5 stycznia 1066 roku, możni angielscy wybrali swym królem przedstawiciela swej grupy Haralda. Władcy normańscy wystąpili jednak z pretensjami do tronu, mając na względzie obietnice złożone im przez nieżyjącego już Edwarda. Byli to Wilhelm Bastard oraz król norweski Harald Hardrade. Mniej więcej w tym samym czasie oboje wylądowali w Anglii. Król angielski stawił czoło królowi norweskiemu i podbił go w bitwie pod Stamford, w trakcie której poległ król Norwegii. Na placu boju pozostało tylko dwóch przeciwników: książę normandzki Wilhelm Bastard oraz król Anglii Harald. Do decydującego starcia miedzy nimi doszło w słynnej bitwie pod Hastings dnia 14 października 1066 roku. Król Harald poniósł klęskę. Wilhelm zaś opanował Londyn i doprowadził do wyboru siebie na króla Anglii. Nadano mu przydomek Zwycięzca.

2) Opanowanie Rusi przez Mongołów: > patrz zestaw 30 - pyt.2:

3) Kryzys gospodarczy w XIVw: Rozwój gospodarczy Europy Średniowiecznej nie przebiegał spokojnie. Po okresie szybkiego wzrostu we wszystkich dziedzinach gospodarki w XI-XIIIw. Nastąpiło załamanie, różnie przebiegające w poszczególnych krajach. Dno tego kryzysu w skali europejskiej przypada na drugą połowę XIVw. Kryzys gospodarczy, spleciony nierozerwalnie z rozwijającym się fermentem społecznym, spotkał się z występującymi w tym samym okresie kataklizmami politycznymi, które ze swej strony bez wątpienia również tkwiły korzeniami w procesach gospodarczych, ale same, jak np. wojna stuletnia przyczyniły się do pogłębienia kryzysu. Jednym z objawów kryzysu XIVw. Jest depresja demograficzna: ludność Europy poważnie się zmniejszyła w wyniku wojen wew. i zw., klęsk głodowych, epidemii. Wg najnowszych szacunków ludność z 73 mln w 1300r. spadła do 45 w 1400r. Wśród epidemii uwagę przyciąga wielka epidemia dżumy, przywleczona w 1348r. ze Wschodu do Włoch, która w ciągu dwóch lat objęła i spustoszyła w mniejszym lub większym stopniu całą Europę. Czarnej Śmierci niektórzy uczenia przypisują nawet spowodowanie całego kryzysu gosp. XIV-XVw. Badania jednak wykazały, że objawy kryzysu na wielu terenach wyprzedziły dżumę. W Anglii i Francji jego początki przypadają na schyłek XIIIw. To, że Czarna śmierć wyrządziła większe straty niż inne epidemie, i ze straty te nie zostały wyrównane, było właśnie skutkiem rozwijających się już wcześniej symptomów kryzysu gospodarczego.

ZESTAW 33
1.Państwo Wielkomorawskie:
Państwo Wielkomorawskie (także Wielkie Morawy - cz. Velká Morava, słow. Veľká Morava, łac. Magna Moravia lub Rzesza Wielkomorawska - cz. Velkomoravská říše, słow. Veľkomoravská ríša) - średniowieczne państwo słowiańskie.
Powstało na początku IX wieku na terenach dzisiejszych Moraw, prawdopodobnie jako kontynuacja Państwa Samona, kilka/kilkanaście po ostatecznym zniszczeniu kaganatu Awarskiego przez armie Karola Wielkiego w 805 roku. Jest wysoce prawdopodobne że to słowiańskie elity państwa Awarów przyczyniły się bezpośrednio do jego powstania. Rządzone było przez lokalną dynastię, której pierwszym znanym przedstawicielem był Mojmir I. Pierwsza wzmianka o tym państwie dotyczy włączenia do niego Księstwa Nitrzańskiego przez Mojmira I
ok.830 r. Mojmir władca jednego z plemion morawskich jednoczy plemiona zamieszkałe w dorzeczu Dyi i Morawy. Nowe państwo uznawało zwierzchność królów frankijskich. Po śmierci Mojmira( 846) sprawą sukcesji zajął się Ludwik Węgierski osadzając syna zmarłego Rościsława- kontynuator polityki ojca; popierał chrystianizację państwa i doceniał rolę religii jako nadbudowy ustroju feudalnego. Tendencje do uniezależnienia się spod wpływów frankijskich zaniepokoiły Ludwika Niemieckiego który przedsięwziął w 855r. wyprawę która zakończyła się klęską najeźdźców i niepodległością. W zaistniałej sytuacji nie można było kontynuować chrystianizacji przy pomocy duchowieństwa z feudałami niemieckimi. Dlatego zwraca się w 862r. do cesarza bizantyńskiego Michała III z prośbą o wysłanie misjonarzy władających językiem słowiańskim. Konstantynopol przychylnie zareagował na propozycję zlecając misję 2 braciom Konstantemu (Cyryl) i Metodemu. Władali j. Słowiańskim, posiadali również słowiański przekład biblii napisany przez wymyślony przez Konstantego alfabetem(Głagolica). Przybyli w 863r. zjednując mieszkańców nauczaniem w zrozumiałym języku oraz prowadząc obrzędy posługując się mową słowiańską. Z tego powodu nie cieszyli się przychylnością duchowieństwa niemieckiego. Nie posiadając godności biskupiej spotkali się z problemem wyświęcania nowych kapłanów. W 868 r. udali się do Rzymu wraz z uczniami aby odwołać się do papieża. Będąc grekami spotkali się z nieufnością i problemami, ale w końcu uznano liturgię słowiańską, wyświęcono uczniów a Metody otrzymał godność arcybiskupa Sirmium. Konstanty nie zniósł trudów podróży i zakończył życie w jednym z klasztorów rzymskich pod zakonnym imieniem Cyryl. W czasie pobytu zakonników w Rzymie P. Wielkomorawskie przeżywało kryzys wywołany zatargiem z monarchią karolińską. Ponadto Rościsław popadł w konflikt ze swoim siostrzeńcem Świętopełkiem i został przez niego zdradziecko wydany w ręce Bawarów. Został skazany na śnierć; karę uchylono zamieniając na oślepienie i dożywotnie uwiezienie w klasztorze. Rezultatem tych działań było przywrócenie zwierzchnictwa nad Morawami Karolingom. Wstrząsów takich uniknęli natomiast słowianie panońscy pozostający pod władzą Kocera nie próbowali się wyzwolić z pod obcoplemiennych wpływów. Kraj ten był wprawdzie pod wpływem ekspansji misyjnej episkopatu Bawarii jednak jego władca zwrócił się do Rzymu z prośbą o skierowanie Metodego. Metody z tytułem arcybiskupa wskrzeszonej metropolii syrmijskiej zjawił się na dworze króla Kocera mając roztaczać opiekę nie tylko nad Morawami ale również nad Panonią. Doprowadziło to do zatargu z episkopatem bawarskim który uwięził Metodego. W tym też czasie doszło do zatargu pomiędzy Świętopełkiem a władcami karolińskimi. Pomimo że został zażegnany to jednak gdy w 874r. wybuchło powstanie na Morawach przeciw obcym namiestnikom przyłączył się do nich Świętopełk który po wywalczeniu niepodległości został wybrany władcą.
Zmiana sytuacji zmusiła Rzym do interwencji w sprawie Metodego którego uwolniono i który powrócił do swojej diecezji, jednak długa nieobecność osłabiła jego wpływy na Morawach. Duchowni bawarscy oskarżali go o herezje a liturgia słowiańska budziła zastrzeżenia nawet w Rzymie. W zaistniałej sytuacji Metody udaje się ponownie do Rzymu uzyskuje poparcie. Nie zapewniło to jednak trwałości obrządku słowiańskiego ponieważ po śmierci Metodego jego wyznawcy musieli opuścić Morawy pozostawiając tamtejszy kościół w rękach obrządku łacińskiego.
P. Wielkomorawskie nie przestało na poddaniu swej zwierzchności krajów wchodzących niegdyś w skałd państwa Samona. Opanowało również Śląsk i uzależniło od siebie kraj Wiślan. Nie jest wykluczone że jego granica na PN. wsch. Sięgała po Bug. Na płd.wsch. nad Cisą z wpływami bułgarskimi. Ten stan rzeczy zmienił się z pojawieniem się finougryjskich Madziarów. Węgrzy w najazdach łupieżczych zapuszczali się daleko na Zach., a od 892r. byli uznani za sprzymierzeńców w walkach ze Świętopełkiem morawskim który radził sobie z podwójnym zagrożeniem. Po jego zgonie w 895r. zaczęły się spory o władzę wśród spadkobierców zmarłego, wystąpienie ruchów dezintegracyjnych doprowadziło do osłabienie kraju który nie oparł się naciskom węgierskim i w wyniku kampani wojennej(wtargnięcie przez północne Karpaty do Kotliny Panońskiej) w 906 r. Państwo Wielkomorawskie upada.
Władcy państwa wielkomorawskiego
Mojmír I 820-846
Rościsław 846-870
Sławomir 870-871
Świętopełk I Wielki 871-895
Mojmír II 895-906
2. Najazdy Mongołów na Europę Środkową:
najazdy na Polskę były z dr Bożo więc napisałem zakres z podręcznika do powszechnej.
Właściwym celem kampanii miało być zdobycie Węgier, które w swoim czasie udzieliły schronienia uchodzącym z pogromu Połowcom. Chcąc pozbawić Węgrów pomocy sąsiedzkiej dowództwo mongolskie postanowiło skierować część sił przeciw Polsce i Siedmiogrodowi. W listopadzie 1240 r. silne podjazdy tatarskie wtargnęły na terytorium Polski i po zdobyciu przewodników wycofały się na wschód. Właściwy najazd nastąpił dopiero 3 miesiące później. Właściwy najazd nastąpił na Węgry a dwie armie pomocnicze na Polskę i Siedmiogród. Korpus wysłany przeciw Polsce przekroczył w paru miejscach granicę, zdobył po krótkim oblężeniu Sandomierz i podzieliwszy się na trzy części rozpoczął pustoszenie ziem polskich. Oddział kierujący się ku Małopolsce napotkał i rozbił pod Chmielnikiem połączone rycerstwo sandomierskie i krakowskie, po czym zajął Kraków opuszczony przez mieszkańców. Stamtąd pospieszył na Śląsk, gdzie w okolicy Wrocławia spotkał się z oddziałami operującymi na pn. Połączone wojska tatarskie zaatakowały księcia Henryka Pobożnego, który zdołał zgromadzić znaczne siły polskie i pomoc rycerstwa obcego. Dnia 9 kw.1241 r. doszło do walnej rozprawy pod Legnicą( patrz referat Adama…). Zakończyła się ona pogromem chrześcijan i śmiercią Henia Pobożnego. Po spustoszeniu Śląska i Łużyc i wypełnieniu w ten sposób swego zadania w Polsce korpus mongolski ruszył na Morawy aby odciąć Węgry od ewentualnej pomocy ze strony Czech.
Tymczasem główne siły mongolskie, po sforsowaniu w połowie marca słabo bronionej Przełęczy Użockiej, wdarły się do Węgier i spustoszyły kraj. Szybkie postępy najeźdźców przypisano zdradzie Kumanów (Połowców), przeciw którym zwrócił się cały gniew możnowładców węgierskich. Napadnięci przez Węgrów stracili w nierównej walce swego chana wraz z wielu przywódcami i musieli uchodzić do Bułgarii. Pozbawiony posiłków kumańskich a nie otrzymawszy pomocy od cesarza poniósł Bela IV 11 kw. straszną klęskę pod Mohi nad rzeką Sajr i z niedobitkami swych wojsk ratował się ucieczką na Zach. W tym czasie oddział działający w Siedmiogrodzie zajął Hermanntadt i dotarł do Dunaju. W pościgu za Węgrami wdarli się Mongołowie w granice austryjackie i stanęli pod Wiedniem. Równocześnie inne ich oddziały pojawiły się na pograniczu włoskim w Udine oraz przeszedłszy Dalmację znalazły się pod Kotorem( Cattaro). Groza podboju tatarskiego zawisła na Zach. I coraz gwałtowniejsze wezwania o pomoc napływały na dwór cesarski i do kurii rzymskiej. Ale walczący ze sobą Fryderyk II i Grzegorz IX pochłonięci swoim sporem nie reagowali wcale na rozpaczliwe apele napadniętych. Wyzwolenie przyszło z zupełnie nieoczekiwanej strony. W końcu 1241 r. zmarł chan Ugedej a wieść o sporach dynastycznych skłoniła Batu-chana do odwołania wojsk z Zach skąd wycofały się wiosną 1242r.

3. Literatura i sztuka późnego średniowiecza- temat szeroki jak rzeka.. zaczepia o temat 3 z zestawu 31.

W ciągu całego wieku XV wieku swój znacznie ożywienie przeżywał handel zwłaszcza z państwami na Bliskim Wschodzie, korzyści z tej wymiany czerpali głownie miasta północnej części Włoch: Wenecja, Florencja, Mediolan, Genua i Pizza. Ponadto w XV wieku dominuje jeszcze późny gotyk w architekturze w niektórych rejonach wschodniej europy trwa styl gotycki nawet do XVI wieku. Ponadto odnotowujemy postęp w sztuce malarskiej i rzeźby, a do głosu dochodzą języki narodowe. Zmiany kulturowe zapowiadają upadki średniowiecznych wzorców i ideałów. Jednym z nich był upadek ideału rycerza, związany m.in. z rozwojem w armii, następowało wykształcenie się zawodowej służby wojskowej ludzi, którzy służyli swoją odwagą w zamian za wypłatę żołd. Ponadto coraz częściej stosowano broń palną, która ograniczyła rolę ciężkiej jazdy i rycerstwa. Zaprzestano wznosić wielkie zamki obronne, bowiem udoskonalenie artylerii przyczyniło się do zmniejszenia ich roli. Szlachta, która coraz bardziej oddalała się od idei szlachetnego rycerza, coraz większą uwagę skupiała na bogaceniu swego majątku i upiększaniu swych rezydencji, które z warownych zamków zamieniały się w piękne bogato strojone dwory. Wiek XV to także odchodzenie od apelów na rzecz krucjat i wypraw krzyżowych, pomimo tego do świadomości europejskiej dochodzi fakt zagrożenia starego kontynentu przez napierających od południowo wschodniej części Europy Turcji. Przełomem stało się zdobycie Konstantynopola przez armię turecką w 1453 roku, dalsze postępy wojsk tureckich pozwoliły im opanować tereny aż po wody dolnego Dunaju. Lecz odwrót następował także w basenie morza śródziemnego, liczne wyspy były nękane przez arabskich piratów. Aczkolwiek w zaistniałej sytuacji próbę odrodzenia krucjat zapowiadał papież Pius II, lecz jego apel nie spotkał się z zainteresowaniem. Wraz z kresem wypraw krzyżowych podupadały zakony rycerskie, które szukały sobie nowego miejsca w europie, wyjątkiem był zakon krzyżacki, który rozkwitał w swej potędze w XV wieku. Coraz większego znaczenia nabiera mieszczaństwo, wśród nich zwłaszcza kupcy, którzy zbijali bajońskie fortuny na handlu. Prym wiodły miasta na północy Włoch: Mediolan, Genua, Piza, Wenecja i Florencja; stanowiły one swego rodzaju republiki miejskie gdzie coraz większe uznanie zdobywali kupcy i bankierzy. Jednym z najbogatszych rodów była rodzina Medyceuszy z Florencji, którzy stali się faktycznymi władcami Florencji. Swoim bogactwem wspierali, dzielili się z artystami tworząc instytucję mecenatu artystycznego. Kościół także powoli tracił na swej sile, duchowieństwo coraz bardziej obawiało się zmian, które dostrzegało w postawie ludzkości, która powoli wpadała w kult pieniądza pod wpływem zmian gospodarczych związanych z rozwojem handlu towarowego. Choć sam kościół zaprzeczał swoim ideałom lansował hasła ascetycznego życia, podczas gdy wielu dostojników duchowieństwa otaczało się przepychem bogactwa. Ten postępujący upadek kościoła, spotykał się z oporem nielicznych środowisk religijnych, jednym z obrońców moralności był dominikanin Girolamo Savonrola ( 1452-1498), zdobył uznanie i rozgłos woja postawą człowieka pobożnego skromnego, uczciwego i odważnego. Krytykował chciwość niektórych środowisk w duchowieństwie i stosunki istniejące w Rzymie, krytykował także rządzący we Florencjo ród Medyceuszy. Jego kazania odniosły skutek w 1494 roku, doszło do powstania ludowego i przejęcia władzy w republice Florencji przez jego zwolenników. Pomimo że nie zdecydował się zając żadnej znaczącej pozycji we władzach republiki, wolał z drugiego rzędu kierować swymi ludźmi. Przeprowadził wiele nowatorskich reform, z młodzieży uformował nową milicję, która ścigała przypadki nieobyczajności. Palono liczne oznaki bogactwa, perfumy, kobiece stroje i wytwory sztuki, wszystko to, co odbiegało od kanonów sztuki religijnej. Jego postępowanie popierało coraz więcej obywateli republiki we Florencji. Panujący wówczas papież Aleksander VI wzywał dominikanina do Rzymu, lecz ten wielokrotnie odmawiał wstawienia się, za co nałożono na niego ekskomunikę. Dominikanin nie zaprzestawał swej działalności i namawiał do reform, jednak tracił poparcie. W 1498 roku władza Savonaroli zostaje obalona a sam dominikanin wraz ze swoimi współpracownikami zostaje stracony. W wieku XV dominuje styl gotycki, choć powoli na terenie południowej Europy dochodzą do głosu nowatorskie idee, które później przekształciły się w nowa epokę zwaną renesansem. Owe dwa style wzajemnie się przenikają, co przyczyniło się do regionalnego zróżnicowania dokonań sztuki gotyku. W wieku XVI zaprzestano budowy olbrzymich katedr, gotyk wchodził w okres ostatniej fazy swego rozwoju, określana jako gotyk płomienisty. Budowle tego okresu są bardzo zdobione i dekorowane zwłaszcza liczne sklepienia: gwiaździste i wachlarzowe. Przykładem tego stylu jest budynek katedry w Rouen we Francji czy budowla katedry w Kolonii. Sztuka rozwija się także w coraz powszechniejszym budownictwie świeckim, bogacące się miasta wznosiły liczne ratusze, sukiennice czy szpitale. Zwłaszcza wielką uwagę poszczególnych miast skupiał Ratusz, jako budowla reprezentacyjna. Doniosłym dowodem są ratusze miast w Niderlandach i Włoszech m.in. Pałac Dożów w Wenecji. Na ziemiach polski z tego okresu można pochwalić się budowlami kościołów Mariackiego w Krakowie i Gdańsku, kościół w Gdańsku jest największa tego typu budowla w Polsce. W Polsce powstawały także w zgodzie z modą ratusze miejskie, to takie miasta jak Wrocław, Toruń czy dwór Artusa w Gdańsku. Kraków ma ponadto przykład budynku użyteczności publicznej, budynek uniwersytecki z końca XV wieku Collegium Maius. Miasta coraz częściej obramowane były licznymi bramami i barbakany, te ostatnie możemy spotkać w Krakowie, Toruniu, Wrocławiu.Okres schyłku gotyku to rozkwit rzeźbiarstwa, przestaje ono być częścią architektury, lecz staje się samodzielna działalnością. Prym wśród tematów wiodły tematy religijne: Madonna z Dzieciątkiem, Chrystus Ukrzyżowany oraz pieta, czyli postać Marii z martwym Chrystusem spoczywającego na kolanach a także postacie świętych. W rzeźbach odzwierciedlano realizm ich postaci, wykonywano je z kamieni, drewna, metali szlachetnych czy wykorzystywano kość słoniowa. Te najbardziej okazałe rzeźbione ze szlachetnych surowców były tworzone na zamówienie bogatych mieszczan do ich kaplic w pałacach. Jednym z wielkich artystów był Wita Stwosz, wywodzący się z Norymbergi, który przez wiele lat zadomowił się w Krakowie. Jego najsławniejszym wytworem był ołtarz w Kościele Mariackim w Krakowie, nagrobek Kazimierza Jagiellończyka, w katedrze na Wawelu. W malarstwie dalej dominowały tematy religijne, choć powoli odnotujemy zmiany, powstają pierwsze obrazy bogatych mecenasów a także tematyka przyrody i martwej natury. Wiek XIV i XV to początek powstawania twórczości literackiej w językach narodowych, choć język łaciński dalej pozostawał w liturgii dyplomacji i jako język wykładowy na uniwersytetach. Dobitnym wyrazem tamtych dni jest testament Franciszka Villona z XV wieku, stworzony po francusku zawiera wiele rozważań filozoficznych na temat ówczesnego życia, a także przedstawia obraz Paryża. Twórczość w języku polskim pozostawiła dzieła w postaci Kazań Świętokrzyskich, kazań gnieźnieńskich oraz powstała we wcześniejszym okresie pieśń Bogurodzica. Oprócz literatury związanej z religią rozwijała się także literatura świecka, która poruszała tematykę z życia społecznego i obyczajowego. Większość ówczesnych twórców pozostawało bezimiennych, swoje dzieła oznaczali jedynie znakami cechowymi lub indywidualnymi. Anonimowość była w zgodzie z ówczesnym duchem epoki, liczył się przekaz a nie autor owego dzieła. Dopiero później zaczęto hołubić artystów z ich nazwiska. Przemiany światopoglądowe ujęte w ramy zwalczających się systemów filozoficznych (patrz tomizm-skotyzm) miały swoje odbicie w systemach filozoficznych. Dzieło ,,Złota Legenda” dominikanina Jakuba de Voraigne(1229-1298), zbiór ten daleki od od ścisłości historycznej opowiadań o życiu świętych oraz postaci popularnych w śred. Stał się natchnieniem dla wielu pisarzy. Zachowane są setki rękopisów i starodruków oraz liczne przekłady na języki narodowe. Poeta Dante Alighieri (1265-1321) ,,Boska Komedia” bronił założeń filozofii tomizmu, wielbiciel zakonów żebraczych (fran.;dom.) Propagował idee zjednoczenia Włoch pod berłem cesarzy rzymskich tkwił mocno w światopoglądzie śred. Francesco Petrarca (1304-1374) nowy kierunek w literaturze. Najbardziej cenił łacine jednak znany z pięknej liryki włoskiej. Jego sonety do Laury stały się natchnieniem przyszłych pokoleń. Boccaccio(1313-1375) autor ,,Dekamerona” zbiorku oddającego w sposób realistyczny życie obyczajowe ówczesnych Włoch. Wzrost zainteresowania kulturą antyczną spowodowany napływem uchodźców z Bizancjum oraz nawiązaniem do tradycji narodowościowych z jednej strony a przemiany światopoglądowe z drugiej zaważyły na przemianie artystycznej omawianego okresu. Rozkwit malarstwa- zastosowanie obok używanej dotąd tempery, farby olejnej oraz wynalazek drzeworytu i miedziorytu otworzyły przed nim nowe możliwości; uwolnienie się spod dominującego bizantynizmu(do końca XIIIw). Zerwanie z formalizmem i rutyną i zbliżenie artysty do natury którą starał się przedstawiać realistycznie. Nie jeden malarz zajmował się również architekturą.( Np.Giotta( 1266-1334)) Jeszcze szersze zainteresowania posiadał żyjący na przęłomie epok Leonardo da Vinci. Obok Włoch w tym samym czasie sztuka przeżywała okres rozkwitu w państwie Burgundzkim. Właśnie te dwa ośrodki włoski i burgundzko-flamandzki przyczyniły się do ożywienia artystycznego Francji i Niemiec.

Zestaw 34

Początki Czech do ϑkońca X wieku -

W 2 poł. IX wieku rozpoczął się proces scalania plemion na terenie Czech. Impulsem dla przyspieszenia procesu powstania państwa czeskiego stał się upadek państwa wielkomorawskiego (906) za założyciela państwa czeskiego uważa się Bożywoja I tenże około 880roku przyjął chrześcijaństwo. Początkowo państwo czeskie obejmowało jedynie obszar kotliny czeskiej, jednak w 955 chrześcijański ród Przemyślidów przejął władze również nad Morawami i Słowacją (po klęsce Węgrów nad rzeką Lech). Dynastia Przemyślidów w Pradze wygrała rywalizacje o władze z dynastia Sławnikowiców władającą państewkiem Zliczan z siedzibą w Libicach. W 929 czechy (Wacław I) uznały zwierzchność królów niemieckich (Henryka I) i zobowiązały się do płacenia corocznego trybutu królowi niemieckiemu

2. Obudowa i rozwój życia miejskiego w Europie od schyłku X wieku do końca XIII wieku. Do tego można zaliczyć osadnictwo na prawie niemieckim ale to chyba już oddzielny temat więc jak ktoś chce może tam ϑzajrzeć

Antyczne miasta zaczęły przekształcać się w ośrodki życia rzemieślniczego i handlowego. Odradzały się zamarłe miasta i pojawiały się nowe powstawały w miejscowościach sprzyjających wymianie towarowej. Z przenoszącej się tam ludności wiejskiej i chłopskiej kształtowało się mieszczaństwo. Powstawał rynek lokalny i gospodarka towarowo-pieniężna. Miasta zaczęły odgrywać ważną rolę polityczną. Krucjaty przyczyniły się do ożywienia stosunków miast włoskich z Lewantem, szybko wzbogaciły się. Odczuwały to natomiast miasta nadmorskie ( Genua, Piza, Wenecja) i śródlądowe ( Mediolan, Bolonia, Florencja). Dawne miasta wzrastały powoli bez wyraźnego planu budowy (X wiek) nowe budowano według określonego z góry planu. Otaczano je murami poza nimi mieszkała ludność uboższa, zakony żebracze, szpitale. Ulice nie były brukowane poza miastami włoskimi. Miasta sąsiadowały obok rzek, które dostarczały wodę i utrzymywały czystość. Centrum miasta stanowił rynek gdzie skupiało się życie miasta znajdowały się tam: kościół parafialny, ratusz, sukiennice, waga miejska. Domy mieszczańskie budowano z drewna były duże na parterze mieścił się sklep lub warsztat rzemieślniczy a wyżej pomieszczenia mieszkalne. Długość dnia oparta na długości dnia, od wschodu do zachodu słońca wykonywano pracę.
3. Anglia w XIV wieku i początkach XV wieku. Większość wydarzeń związana z wojna stuletnią a to tez osobny temat :/

Monarchowie angielscy pozbawieni posiadłości kontynentalnych zwrócili większą uwage na obszary brytyjskie uznające ich zwierzchnictwo. Edward I zaanektował Walię i od 1284 jego następcy tytuowali się książętami Walii Szkocji nie udało się im podbić przez Edwarda II. Na początku XIV wieku toczył się spór o korone francuska pomiedzy
Francja a Anglia ostatecznie koronę przejęli Francuzi, a to był początek konfliktu który zaowocował wojną stuletnią. Edward III zakazał wywozu do Francji wełny angielskiej to zaostrzyło kontakty angielsko-francuskie. Filip IV skonfiskował Gujanę jako lenno francuskie a Edward III wypowiedzial hołd w 1340 roku rozpoczęły się walki toczone na wodach . Anglicy nie potrafili dojśc do etapu walk na kontynencie działania przerwano. 1346 wznowiono działania na 2 frontach -> bitwa pod Crecy Francuzi rozgromieni przez Anglików 1347-> rozejm od 1351 -> wznowienie działań . w tym czasie w Angli nastąpił wstrząs gospodarczy spowodowany czarną śmiercią położenie chłopów w kraju było różne na północy dominowała renta pienięzna a na południu renta dorobkowa w 1349 wydano zarządzenie o robotnikach rolnych-> przestrzeganie wysokości wynagrodzen, ludność bezrolna ma obowiązek wynajmowania się do pracy. Wzrosła popularność Jana Wiklefa domagał się swobodnej interpretacji Pisma Świętego i liturgii w języku narodowym, występował przeciwko papiestwu, wyzwolenie się od zależności lennej wobec Rzymu. Jego zwolennicy nazywani byli Lolardami dzieli się na begardów -> oddanie ziemi w rece tych którzy ją uprawiają i lollardów arystokratycznych-> sekularyzacja dóbr kościelnych
1380-> pobór nowego pogłównego maił pokryć koszta wojenne, płacić mieli wszyscy mieszkańcy powyżej 15 roku życia oprócz duchowieństwa to wywołało bunty ubogiej ludności. 1381-> Brentwood zbrojny bunt , ludność przepędziła poborców na czele ruchu powstańczego stali Wat Tyler i John Balle, rabowano zamki, niszczono dokumenty, dotarli do Londynu początkowo król zgodził się na ustępstwa jednak po zabiciu Tylera odstąpił od postanowień i rebeliantów dotknęły represje. Mimo stłumienia buntu proces rozkładu gospodarczego trwał nadal. Drobna szlachta przekształciła się w ziemiaństwo, a baronowie nie potrafili uporac się z trudnościami( brak inwentarza roboczego, drożyzna roboty) dlatego trzymali się renty odrobkowej szukali jednak dodatkowych środków co nasiliło walki wewnętrzne i chaos. Wybuchła wojna domowa 1399-> pozbawieni tronu Ryszarda II a korone otrzymał Henryk IV i zjednał społeczeństwo. Henryk V wznowil działania wojenne przeciwko Francji aby odwrócić uwage społeczeństwa od spraw wewnętrznych, 1435-> zawarto ugode i zakończyła się wojna stuletnia.

Zestaw 35

Zestaw 36
1) Ruś do przyjęcia chrztu przez Włodzimierza
Plemiona słowiańskie wschodnie wg „Powieści dorocznej”: Słoweni, Krzywicze, Połoczanie, Dregowicze, Drewlanie, Polanie, Siewierzanie, Radymicze, Wiatycze, Duliby, Ulicze, Tywerce. |Geografowie arabscy: al.-Gaihani i ibn-Haukal stwierdzają, że przed pojawieniem się drużyn normańskich na tym terenie istatniały 3 państwa: Slawia, Kujawia i Artania.| Najazd Normanów (Ruryk), | koniec IXw. powstanie państwa kijowskiego przez połączenie Slawii i Kujawii przez Rurykowiczów. | 2 szlaki handlowi przechodziły przez kraj: z Bagdadu do Morza Bałtyckiego, Bałtyckiego Konstantynopola do Morza Bałtyckiego, rozwój sił wytwórczych szybki, skupienie rzemiosła w osadach typu miejskiego, przyciąganie obcych awanturników, drużyn wareskich, rywalizacja między różnymi ludami, zainteresowanie Bizancjum ziemiami Europy wsch., |wyprawy do Bizancjum- grabież i wymuszenie ustępstw handlowych, chęć kontrolowania półn. brzegów morza kaspijskiego kaspijskiego czarnego, | pomoc Rusi dla Bizancjum w walce z Bułgarami 968r., |Włodzimierz: zajęcie grodów czerwińskich i ziemi przemyskiej, walka o kolonie greckie na Krymie, Włodzimierz żeni się z cesarzówną bizantyjską, chrzest 988/989. |

2) Cystersi i premonstratensi oraz zakony żebracze w średniowiecznej Europie
Założycielami Zakonu Cysterskiego są święci: Robert z Molesme, Alberyk i Stefan Harding
Zakon Cystersów został założony w 1098 przez św. Roberta z Molesmes. Opuścił on zakon benedyktynów i załozył klasztor we Francji w miejscowości Cîteaux (Cistercium) koło Dijon.
Kolejno opat Stefan Harding oraz św. Bernard z Clairvaux przyczynili się do znacznego rozkwitu zakonu. W połowie XVII w. dokonał się podział zakonu na zwykłą i reformowaną obserwancję tzw.trapistów. Podstawy duchowości cysterskiej można znaleźć w pierwszych dokumentach Citeaux (Exordium Parvum- EP i Exordium Cistercii) i przedstawić w trzech punktach: Surowe i przez to "pełne" przestrzeganie Reguły św. Benedykta
Skrajne ubóstwo, które jest wyzbyciem się nadmiaru i luksusu, Eremicki styl życia: Citeaux często określano jako "pustkowie" i "samotnię" To odosobnienie powinno służyć monastycznemu pokojowi i wewnętrznej wolności mnichów. Te podstawowe zasady duchowości miały także swoje praktyczne odniesienia do architektury, liturgii, gospodarstwa i całego życia mnichów z Citeaux. Podstawowe elementy cenobitycznej Reguły św. Benedykta i eremicki ideał życia pustelniczego dały nową postać zakonu cysterskiego osadzonego w zdrowej mądrości tradycji monastycznej. Wprowadziły one na nowo w życie klasztorne równomierny rytm modlitwy, czytania i pracy fizycznej. Do "lectio divina" przeznaczano jedynie teksty Pisma Św. i Ojców Kościoła.
Norbertanie (Premonstratensi) - zakon rzymskokatolicki założony w roku 1120 przez św. Norberta z Xanten, (kapelana kaplicy pałacowej Henryka V) w miejscowości Prémontré koło Laonu we Francji. Oparty jest na regule św. Augustyna z Hippony. Norbert pod wpływem nagłego wstrząsu w obliczu śmierci porzucił w 1115r swe środowisko, rozdał majątek ubogim i podjęł wedrowną działalnośc kaznodziejską. Budziła ona niezadowolenie duchowieństwa diecezjalnego. diecezjalnego koncu założył w 1120 r zgromadzenie pustelników. Przestrzeganie ubóstwa bez radykalizmu.
Zakony żebracze zwane często w literaturze mendykanckimi, to nowe zgromadzenia powstałe w XI wieku, jako reakcja na kryzys Kościoła i wzrost ruchów heretyckich.
Ubóstwo inspirowało w znacznym zakresie cały ruch reformy w XI wieku, domagającej się powrotu Kościoła do ducha i struktur czasów apostolskich. Ubóstwo w ujęciu waldensów, a częściowo katarów w XII wieku stało się jedną z istotnych przyczyn ich buntu przeciw Kościołowi. Ubóstwo w ujęciu Ewangelii stało się ideałem świętego Franciszka z Asyżu w XIII wieku, a przez niego franciszkanów i innych zakonów, nazwanych żebraczymi. Kościół za Innocentego III wyraził na soborze laterańskim IV życzenie, by nie powstawały nowe zakony, ale nie przestał doceniać życia zakonnego, a papież zatwierdzał i popierał nowe zakony, które powstały przed soborem: Braci szpitalnych, założonych przed 1198 rokiem przez Gwidona z Montpellier i Trynitarzy, powołanych przez Jana z Maty i Feliksa z Valois do wykupu chrześcijańskich jeńców i niewolników z rąk mahometan. Innocenty III starał się dokonać reformy dawnych zakonów przez papieskie wezwanie do nich, przez działalność swoich legatów i przez nałożenie na biskupów obowiązku wizytacji klasztorów. Widział bowiem w zakonach podporę w reformie całego Kościoła. U niego znalazł Franciszek z Asyżu zrozumienie dla swej niezwykłej idei realizowania z uczniami totalnego ubóstwa.
Główna myśl mendykantów, polegała na praktykowaniu ubóstwa jak indywidualnego, ale także wspólnotowego, z możliwością korzystania z kwesty jako środka utrzymania, jedynie w razie konieczności. Mendykanci łączyli życie zakonne z posługą kapłaństwa (prowadzili zewnętrzną działalność misyjną, kaznodziejstwo wędrowne jak i w swoich kościołach, apostolat liturgiczny, duszpasterstwo ) Swoje konwenty zakładali zazwyczaj w miastach, zazwyczaj nieopodal murów miejskich (np w Erfurt, Wrocław, Kraków, jedynie karmelici zakładali klasztory tuż poza murami np. w Poznaniu)
Kościoły wraz z zabudowaniami klasztornymi tych zakonów były w przeciwieństwie do miejskich far skromnymi od strony architektonicznej strukturami. Bezpośrednim wzorem na to były klasztory Cystersów. Jako przykłady można wymienić kościoły w Asyżu, klasztor Św. Agnieszki w Pradze, czy Kościół Św. Jakuba w Sandomierzu. Do zakonów mendykanckich zaliczają się Dominikanie Franciszkanie Augustianie Karelici

3.

Zestaw 37

1 Początki Bułgarii do chana Kruma
Tureccy przybysze należeli do ludów koczowniczych. Ich głównym zajęciem był wypas bydła i hodowla koni. Około 590-600 roku przekroczyli Dunaj i osiedlili się w Mezji. Tu zetknęli się ze Słowianami, z którymi doszli do porozumienia. 7 protobułgarskich plemion podporządkowało się Kubratowi. Kontrola stepów nad czarnomorskich i terenów po obu stronach dolnego Dunaju. Po śmierci Kubrata twórcy rozpadło się. Łatwy łup Słowian i Chazarów nadwołżańskich. W VII wieku Chazarowie zaatakowali rozbitych protobułgarów którzy im ulegli. Część z nich przyjęła zwierzchnictwo Chazarów, część utworzyła później Bułgarię Wołżańsko-Kamską a jeszcze inni, pod wodza chana Asparucha, około 680 roku zajęli północno-wschodni obszar dzisiejszej Bułgarii. Bizancjum Konstantyna IV uderza pierwsze na Bułgarów. W 680 roku zaatakowano tereny położone na północ od delty Dunaju. Walki z chanem Asparuchem. Konstantyn IV przegrał .Traktat pokojowy: cała Mezja dla Protobułgarów, wysoka danina od cesarza. Dzięki zwycięstwu w 681 r. powstało pierwsze państwo bułgarskie. Stolica państwa - Pliska. Po śmierci Asparucha w roku 702 chanem został jego syn Terwel (Terbel)- zdolny władca. Zajął kawałek wschodniej Tracji. W 705 roku przyjął wygnanego cesarza bizantyjskiego Justyniana II. Dopomógł mu w odzyskaniu władzy. Terwel w nagrodę otrzymał tytuł "cezara" i cesarskie przyrzeczenie daniny i terytorium Zagorii. W 708 roku Justynian II atakuje Bułgarów.Poniósł klęskę i utracił Warnę. Kolejni dwaj cesarze Terwelowi płacili daniny. Teodozjusz III w roku 716 zawarł kolejne porozumienie z Terwelem. Nowa granica pomiędzy Bułgarią a Bizancjum. Dla władcy Bułgarów dary o wartości 30 funtów złota, wymiana jeńców bułgarskich na bizantyjskich. Swobodny handel na obszarze Bułgarii i Bizancjum, pierwowzory paszportów. W 717 Leon III poprosił o pomoc, bo pod Konstantynopol nadciągnęli Arabowie. Terwel zadał Arabom ciężkie straty. W 718 umiera. Nieznany sukcesor. Dopiero w 725 roku chanem został Sewar do740 r. Po nim chanem został Kormisosz, następnie Winech. Starali się z trudem utrzymać stan posiadania. Cesarz Konstantyn V w 755 roku rozbił wojska Kormisosza pod Konstantynopolem. Osiedlił w Tracji Ormian i Syryjczyków, naturalną barierę etniczną dla Bułgarów. W roku 761 bunt bojarów. W 762 zabili Winecha. Do władzy doszły rody bojarskie (762-803), które przywróciły dawną demokrację plemienną. W czerwcu chan Telec 763 roku stoczył pod Anchialos bitwę z wojskami Konstantyna V, ale poniósł klęskę. W 780 roku na tron wstąpił młodziutki Konstantyn VI, ale pierwsze skrzypce odgrywała cesarzowa Irena. W 792 roku Konstantyn VI zaatakował Bułgarów w pobliżu twierdzy Markellai i poniósł klęskę. Bizancjum płaci trybut. 802 umiera Irena , a w 803chan Kardam. W Bizancjum władze przejął Nicefor I, a chanem Bułgarów został Krum, zapoczątkowując rządy władców z dynastii Kruma (803-971).

2 Początki i rozwój uniwersytetów.
Akademia Platońska (działająca w latach 387 p.n.e. - 529). Szkoły w Indiach i
Chinach. We wczesnym śred. Bagdad z Konstantynopolem stały się stolicami ówczesnej nauki- zachowały zdobycze nauki starożytnych Greków, Rzymian i innych ludów.W Bagdadzie powstał tzw. "Dom Mądrości" - działał uniwersytet Al-Karawijjin, a w Kairze uniwersytet Al-Azhar (od 988 r.).
W tym czasie w Europie Zachodniej nauka była w upadku. Karol Wielki (ok. 800) tworzy szkołę pałacową w Akwizgranie, Za jego przykładem szli inni władcy europejscy. Kościół Rzymskokatolicki tworzył szkoły klasztorne (m. in. w Auxerre, Remis, St. Gallen, Chartres Szkoły katedralne, zarządziłby do nauki w tych szkołach swobodnie dopuszczano świeckich Ustalony program obejmował 7 sztuk wyzwolonych w stopniu niższym-trivium (gramatyka, retoryka, dialektyka) i wyższym quadrivium (arytmetyka, geometria, astronomia i muzyka). Mimo tych reform i osiągnięć poziom nauki w Europie był do XI-XII w. bardzo niski .Ożywienie intelektualne XI i XII wieku wraz z rozwojem miast i gospodarki, ogólnym podniesieniem się poziomu cywilizacyjnego. Kontakty z Bizancjum i arabami m.in. w Salernie, gdzie studiowano pisma uczonych arabskich i greckich. Ośrodkiem tego ruchu stały się szkoły w Bolonii, Paryżu, i Oksfordzie, które z czasem przekształciły się w pierwsze uniwersytety.
Szkołami o wysokim poziomie nauczania były Szkoła Magnaury w Konstantynopolu Pierwszym uniwersytetem natomiast był Uniwersytet Boloński utworzony w 1088 r. we Włoszech. Pierwsze uniwersytety europejskie były wytworem ówczesnej kultury miejskiej. Początkowo określano je mianem studium generale. Ich struktura organizacyjno-ustrojowa wzorowana była na instytucjach cechowych. 2 typy ustroju- włoski i północny. Olbrzymi wpływ na kształt uczelni miał Kościół; językami wykładowymi były: greka, łacina, arabski i język staro- cerkiewno- słowiański. Rozkwit uniwersytetów i towarzyszących im ośrodków miejskich datuje się na XIII-XV wiek

3. Polityka zbierania ziem ruskich prowadzona przez Moskwę.
Wielkie Księstwo Moskiewskie - istniało w latach 1340-1547. Poczynając od Iwana I Kality, władcy księstwa zapoczątkowali długotrwały proces jednoczenia księstw wschodnioruskich, dokonywany w drodze dobrowolnych fuzji, bądź podbojów. Walki z Mongołami. Zwycięstwo Dymitra Dońskiego nad Tatarami w 1380 r. w bitwie na Kulikowym Polu Podboje kontynuował książę Iwan III Srogi, przyłączając księstwa Tweru i Nowogrodu. W 1472 r. poślubił on Zofię Paleolog, bratanicę ostatniego cesarza bizantyjskiego Konstantyna XI , uważał się za dziedzica całego Kościoła prawosławnego. Iwan III uniezależnił się od dominacji tatarskiej Złotej Ordy (1480). Przestał mianowicie płacić podatki lenne chanowi tatarskiemu, a następnie odparł kilka jego odwetowych wypraw. Złota Orda upadła zresztą ostatecznie w 1502, pobita przez krymskich Tatarów. Przez cały w Moskwie panowali książęta dynastii Rurykowiczów. Byli to: Siemion Dumny (1340-1353), Iwan II Piękny (1353-1359), Dymitr Doński (1359-1389), Wasyl I (1389-1425), Wasyl II Ślepy (1425-1462) i Iwan III Srogi (1462-1505). Za Iwana III księstwo powiększone zostało o Księstwa Jarosławskie oraz Nowogrodzkie i stało się jednolitym państwem narodowym, została rozbudowana Moskwa, jako stolica, a także Kreml moskiewski, jako rezydencja władcy. Równocześnie państwo zaczęto nazywać grecką nazwą Rusi: Rossija - Rosja. Formalnie istniało do 1547. Kiedy to wielki książę moskiewski Iwan IV Groźny przybrał tytuł cara Rosji.

Zestaw 38

1)Bułgaria w IX i Xw.
Nowy chan Krum starał się utrzymywać poprawne stosunki z Bizancjum. Siedmiogrod i Nizinia Panońska, w 808 zdobyta przez Kruma. Stał się władcą od Tracji do północnych Karpat i od Sawy do dolnego Dniestru. Jego państwo graniczące z Bizancjum i monarchią Karola Wielkiego było trzecią europejska potęgą. W roku 811 Krum zaatakował nagle bizantyjską twierdzę Serdikę. Cesarz Nicefor I wyprawił się na Pliskę, gdzie dokonał prawdziwej masakry. W lipcu rozpoczął pościg za Bułgarami, wpadł w zasadzkę i poniósł śmierć wraz z większością swych ludzi. Nowy cesarz Michał I Rangabe odmówił zatwierdzenia traktatu z 716 roku. Krum w 812 roku zajął twierdzę Mesembrię. W 813 cesarz poniósł klęskę pod Wersenicą. W Konstantynopolu detronizacja, a cesarzem został w 813 Leon V.
Pod Konstantynopolem oddziały Bułgarów i Słowian. Miasto ocalało dzięki potężnym fortyfikacjom. W kwietniu 814 roku Krum rozpoczął przygotowania do ostatecznej rozprawy z Bizancjum. 14 kwietnia zmarł i to zapewne ocaliło cesarstwo. Walki z Bizancjum ustały. Jego następcy zajęli znaczne połacie Macedonii. W kraju waśnie religijne. Bułgarscy szamani i kapłani Peruna atakują chrześcijan. W roku 852 chanem został Borys. Atakował Franków, Chorwatów i Serbie. Niepowodzenia wojenne. Przyjął chrzest w Konstantynopolu w 866 roku, odtąd Borys I Michał. Jednocześnie porzucił tytuł chana i zaczął używać tytułu kniaź. W 889 roku dobrowolnie abdykował i schronił się w klasztorze. Jego syn Włodzimierz natychmiast porzucił chrześcijaństwo. 4 letnie panowanie Włodzimierza. W 893 roku Borys I Michał opuścił klasztor i nakazał pojmanie Włodzimierza. Zgromadzenie szlachty wybiera na władcę Symeona. Zaczął rozbudowywać Presław, który uczynił nową stolicą. Stosunki z Bizancjum uległy pogorszeniu. Przyczyną cła na bułgarskie towary oraz przekazanie greckim kupcom monopolu na handel z Bułgarami. Symeon zażądał od cesarza odszkodowania Cesarz nie płaci. Wojna trzy lata i pokój korzystny dla Bułgarów. Symeon miał utrzymać coroczny trybut. W trakcie kolejnych kampanii podbił Trację, Macedonię Egejska, część Albanii i Serbii. W roku 917 uroczyście ogłosił się cesarzem. Jednocześnie niezależność Cerkwi bułgarskiej. Przeszedł do historii jako Symeon I Wielki. Umiera w 927. Następca Symeona I Wielkiego, car Piotr I, nieudolny. W 967 roku Bułgarię zalały wojska ruskie księcia Świętosława. W 969 Świętosław zajął Presław i uderzył na miasta Tracji i zmarł car Piotr I i nowym władca został Borys II. Borys i cesarz rzymski akcja przeciwko Rusinom. W 971 roku wojska cesarza Jana I Tzimiskesa pokonały armię Świętosława. Cesarz zatrzymał w swoim ręku wschodnią Bułgarię i uprowadził Borysa II do Konstantynopola. W 976 w zachodniej części państwa bułgarskiego wybuchło antybizantyjskie powstanie, kierowane przez braci Komitopulów, Aarona, Mojżesza, Dawida i Samuela. Po kilku latach pełnię władzy objął Samuel, uznając panowanie władców z dynastii Symeona, Borysa II a potem Romana. Dopiero po śmierci Romana w 997 r., Samuel zaczął zabiegać o koronę dla siebie. Uzyskał ją. W 976 roku na tronie bizantyjskim zasiadł Bazyli II. Samuel panował długo, nieustanna walka z Bizancjum o panowanie na Półwyspie Bałkańskim. Odnowił patriarchat bułgarski w Ochrydzie, zajął Epir i wiele lat z sukcesami prowadził wojny z Bizancjum. W 1014 jego klęskę w górach Belasica. Do bizantyjskiej niewoli dostało się 14 tysięcy jego wojowników. Bazyli II nakazał ich oślepić. Zyskał wówczas przydomek Bułgarobójcy. Następcy Samuela zdołali panować w sumie cztery lata. Ostatni, Iwan Władysław, wystąpił przeciwko potędze Bizancjum. Poniósł jednak w 1018 roku klęskę pod Dyrrachion. Jego kraj został wcielony do Bizancjum.

Zestaw 39

1. Bizancjum a Arabowie w wiekach VII-X. Rywalizacja polityczna i wzajemne oddziaływania w sferze kultury.

Pierwsza fala ekspansji Arabów stały się posiadłości bizantyjskie w Afryce i Azji, które zostały skutecznie podbite. Kolejnym celem ataków arabskich stał się Konstantynopol.
673-677 - blokada Konstantynopola od strony morza
Na lądzie udało się natomiast zatrzymać najeźdźców na linii Taurusu i Antytaurusu - na trudno dostępnym obszarze. Aby ułatwić obronę i militaryzację przeprowadzono konieczne reformy. Odtąd okręg korpusu (tema) nabrał charakteru jednostki administracyjnej, a jego dowódca (strategos) również charakteru szefa władz cywilnych. Zastosowanie „ognia greckiego” przyczyniło się do zadania Arabom wielu strat na morzu i przerwania blokady.
678 - Arabowie zawierają z Bizancjum pokój
692 - pokój zerwany przez Cesarstwo - utrata pozostałych posiadłości w Afryce i zagrożenie Konstantynopola
717 - Leon Izauryjczyk, wódz skutecznej obrony Konstantynopola obwołany przez wojsko cesarzem, przetrzymuje roczne oblężenie i rozpoczyna wyzwalanie Azji Mniejszej, wyparcie Arabów za Taurus i Antytaurus, nawiązanie kontaktów z chrześcijańską Armenią.
Utrata Aleksandrii, Antiochii i Jerozolimy wzmacnia religijną pozycję Konstantynopola.
867 - władzę po rewolucji pałacowej przejmuje Bazyli I - założyciel dynastii macedońskiej. Mając ustabilizowaną pozycję wewnątrz państwa, zwraca uwagę na będący w kryzysie kalifat Abbasydów. Umacnia się w dolinie Eufratu, oczyszcza Adriatyk z saraceńskich korsarzy, przywraca władzę nad Dalmacją, Bari i Tarentem; nie udaje mu się jednak zapobiec upadkowi Syrakuz.
904 - Arabowie zdobywają Saloniki (II miasto cesarstwa) pod wodzą bizantyjskiego uciekiniera
908 - zajęcie przez Bizancjum Laodycei w Syrii
911 - nieudana próba zdobycia Krety przez Bizancjum
II poł. X w. - za cesarza Nicefora II Fokasa i Jana Tzimiskesa - zdobycie Syrii, północnego Iraku, odzyskanie Krety i Cypru, przez chwilę nawet blisko odzyskania Jerozolimy.

Oddziaływania kulturalne - Arabowie w momencie zajęcia Syrii stykają się ze sztuką i kulturą hellenistyczną. Zastosowanie kopuł podwyższonych przez użycie tamburu, szczegóły wnętrz - marmury, mozaiki i malowidła ścienne zapożyczone z Bizancjum. W filozofii upodobali sobie Arystotelesa. Stworzenie pomostu pomiędzy filozofią grecką a scholastyką (tego do końca nie kumam - ale chyba dokonali tego wspólnie z Grekami z Bizancjum)


2. Polityka zagraniczna Przemysła II Ottokara

1198 - Czechy stają się królestwem, zaczynają liczyć się w polityce Rzeszy i dążą do powiększenia swego terytorium
1253-1278 - panowanie Przemysła II Ottokara
Pierwszą jego decyzją pokój w ramach, którego Czechy decydują się na podział austriackich posiadłości Babenbergów = Austria przypada Czechom, a Styria Węgrom.
1260 - złamanie ugody i starcie czesko węgierskie. Czechy przejmują Styrię. Sojusznikami Czechów byli Ślązacy, a Węgrów Małopolanie (1253 dywersja Polska na Morawach)
1269 - po śmierci księcia Karyntii i Krainy Przemysł zajmuje te ziemie.
1272 - Przemysł kandyduje na króla Rzeszy, możni wybierają jednak słabszego Rudolfa Habsburga. Przemysł nie może się z tym pogodzić i jest w opozycji. Rudolf zwraca się do niego o oddanie zagarniętych ziem - Przemysł odmawia, a Rudolf zaskakuje go atakiem.
21.IX 1276 - ugoda wiedeńska - Przemysł wyrzeka się wszystkich lenn oprócz Czech i Moraw.
Przemysł nie rezygnuje i oprócz Ślązaków, dzięki zręcznej propagandzie zyskuje również Małopolan.
1278 - bitwa pod Suchymi Krutami (Dűrnkrut) - Przemysł traci życie. Rudolf oddaje małoletniego Wacława, syna Przemysła, w ręce margrabiego brandenburskiego.


3. Państwa słowiańskie na Bałkanach w XII-XIV wieku

1102 - upadek państwa chorwackiego, Chorwacja w unii personalnej z Węgrami za sprawą Kolomana
1168 - scalenie ziem serbskich przez Stefana Nemanję
Panowanie dynastii Nemaniciców, wywodzących się od żupana Stefana Nemanji.
1217 - koronacja Stefana, syna Nemanji
1331 - 1355 - panowanie Stefana IV Duszana
Apogeum potęgi Serbii w średniowieczu (ze stolicą w Skopje). Po pokonaniu Bułgarów chciał zwrócił uwagę na Bizancjum. Chciał zająć Konstantynopol i uczynić z niego stolicę swojego słowiańskiego imperium. Utworzył się również serbski patriarchat co uniezależniło serbski kościół od Bizancjum. W 1346 - koronacja Stefana Duszana na cara Serbii. Przedwczesna śmierć Duszana przekreśla ambitne plany.
1371 - państwo serbskie rozpada się po śmierci Stefana V na szereg małych księstw co ułatwia działania Turków na Bałkanach.
1371 - bitwa nad brzegami Maricy - książęta serbscy, car Bułgarii, Ludwik Węgierski i wojewoda wołoski przegrywają z Turkami. Macedonia przechodzi w ręce tureckie.
1389 - bitwa na Kosowym Polu - książęta serbscy rozgromieni przez Turków, giną przywódcy serbscy i sułtan Murad I. turecka zwierzchność nad Serbią.


Bułgaria
Izaak II z rodu Angelosów. Zaraz po objęciu władzy zamierzał poślubić dziesięcioletnią księżniczkę węgierską i z tego tytułu ogłosił nowe podatki. Na wieść o tym do Konstantynopola przybyli bracia Asen i Piotr - przedstawiciele arystokracji wołoskiej, mieszkającej na Bałkanach. Usiłowali nakłonić cesarza, aby porzucił swój zamiar. Sami byli właścicielami znacznych włości w okolicach Tyrnowa i gdy rokowania nie przyniosły rezultatu, zażądali od cesarza gwarancji przynajmniej dla siebie. Cesarz wyśmiał ich, a jego dworzanin spoliczkował Asena. Znieważeni bracia wrócili do Tyrnowa i w jednym z kościołów ogłosili powstanie przeciwko cesarzowi. Izaak II wyruszył do Bułgarii, ale tutaj napotkał opór połączonych sił wołoskich i bułgarskich, sprzymierzonych ponadto z Kipczakami. Po nieudanej próbie zdobycia twierdzy powstańczej Łowecza, cesarz zrezygnował z dalszej walki.
1187 roku cesarz uznał niepodległość Bułgarii. Stolica nowego państwa zostało Wielkie Tyrnowo.
1204 roku Bizancjum zajęli krzyżowcy. Zwycięzcy podzielili jego obszar miedzy siebie.
Panowanie Asena II - czas największego rozkwitu, nie musi martwić się osłabionym Bizancjum.
1241 - cesarz nicejski Jan III zajmuje południową Bułgarię. W granicach państwa pojawiają się też Mongołowie, a później również Węgrzy. Pojawia się również zagrożenie ze strony Turcji i Serbii.
XIV w - walki wewnętrzne i rozpad na 2 części
1393 i 1396 - sułtan Bajazyt I podbija Bułgarię, znika ona z mapy Europy na ok. 500 lat

Zestaw 40

Zestaw 41

1) 431 - papież Celestyn I wysyła pierwsza misje do Irlandii pod przewodnictwem Palladiusza.

432 - na wyspę przybywa Święty Patryk

432 - 461 św. Patryk tworzył w Irlandii wspólnoty mnisze (klasztory) zamiast sieci parafii i biskupstw. W wyniku tego procesu klasztory stały się głównym centrum organizacji kościelnej. Opaci opanowali wszystkie urzędy biskupie a zakonnicy podjęli prace duszpasterską.

Z Irlandii wyszła misja chrystianizacyjna celtyckich Piktów zamieszkujących Kaledonię.

Zestaw 42

1.)Ruś Kijowska powstała w końcu IXw w drodze zjednoczenia Slawii i Kujawii przez dynastię Rurykowiczów. Ich władztwo objęło więc ziemie, które od chwili zamknięcia przez Arabów drogi śródziemnomorskiej stały się pomostem łączącym drogą okrężną Wschód z Zachodem. Dwa szlaki handlowe o znaczeniu międzynarodowym przecinały ten kraj. Jeden prowadził do Bagdadu przez Morze Kaspijskie w górę Wołgi poprzez siedziby Turskich Chazarów, Pieczyngów, Protobułgarów, przez ziemie różnych plemion fińskich do kraju Słowenów, a tamtędy - do Morza Bałtyckiego. Drugi łączył Konstantynopol z Morzem Bałtyckim poprzez Morze Czarne, Dniepr, Wołochow i Ładogę.Głównym wydarzeniem na Rusi Kijowskiej w pierwszych latach XI w. była walka o władzę u schyłku życia Włodzimierza Wielkiego. Do najważniejszych błędów tegoż monarchy można zaliczyć podążenie w ślady ojca, czyli przekazanie władzy w większych ruskich grodach swoim synom. Decyzja ta przyczyniła się do licznych walk o władzę między braćmi, jak i samym, zlekceważonym przez synów, Włodzimierzem. Najgorszy okres walk rozpoczął się jednak tuż po jego śmierci. W potyczkach tych przodowali: Jarosław, sprawujący władzę w Nowogrodzie oraz Świętopełk Przeklęty, który to swoim brutalnym postępowaniem w dążeniu do władzy zyskał tak haniebne przezwisko. Warto tez wspomnieć, że Świętopełk był zięciem naszego Bolesława Chrobrego. W dobie walk na wschodzie, z którym Polska utrzymywała przyjazne stosunki, Bolesław udał się na prośbę Świętopełka na Ruś, aby przywrócić porządek i osadzić na tronie "swojego człowieka", Świętopełka. Wiązało się to oczywiście z licznymi korzyściami natury politycznej dla młodziutkiego państwa polskiego. Aby interwencja się udała, Chrobry wyruszył z licznymi posiłkami zarówno węgierskimi jak i niemieckimi. Po stronie przeciwnej stanął na Rusi Jarosław z posiłkami wareskimi i nowogrodzkimi. Do starcia doszło w drodze na Kijów, nieopodal grodu Wołyń, gdzie rozgromiono siły Jarosława. W samym Kijowie tak się przestraszono wojsk Chrobrego, iż bezproblemowo oddano władzę w ręce Świętopełka, który jednak długo jej nie utrzymał. Sam Bolesław w drodze powrotnej przyłączył do Polski Grody Czerwieńskie - najbardziej sporną dzielnicę w średniowiecznych kontaktach polsko-ruskich. Po krótkich rządach wygnanego z kraju Świętopełka, władzę w państwie objął jego brat, Jarosław Mądry (1019-1054). To właśnie temu władcy Ruś Kijowska zawdzięcza swój największy rozkwit, choć początkowo nie było wcale tak łatwo. Biorąc pod uwagę rządy Jarosława, tak naprawdę samodzielną władzę nad całą Rusią Kijowską zyskał on po śmierci Mścisława, księcia tmutarakańskiego, który korzystając z zawirowań w państwie ruskim planował podporządkowanie sobie tych ziem. Ostatecznie jednak jego wysiłki skończyły się na opanowaniu tylko części Rusi. Tak więc po śmierci Mścisława, Jarosław mógł w pełni skoncentrować się na polityce zagranicznej. Ruś w tym czasie była w bardzo dobrej kondycji tak więc zorganizowanie odpowiednich sił na wyprawy Jarosława nie była trudne. Wyprawy wojenne poszły całą parą. Na pierwszy plan wojska skierowały się ku Polsce Litwę, Jaćwingów, Estów i Pieczyngów. W końcu w 1043 wyprawił się na Bizancjum. Niestety ta potyczka nie powiodła się gdyż Bizantyjczycy użyli wobec Włodzimierza i ostatnich już posiłków wareskich, nieznanego Rusinom "ognia greckiego". Co dziwne, w tamtych czasach Waregowie znacznie pomagali państwu ruskiemu, ale nie mieli żadnych żądań terytorialnych z tego tytułu. Chcieli się oni jedynie wzbogacić, nabywając coraz to nowsze przywileje handlowe. Nie posiadali oni żadnej administracji, ani formy rządów. Ruś często to wykorzystywała prosząc Waregów o wsparcie, wiedząc, że nie stracą w tym przypadku choćby najmniejszego kawałka terytorium.Jarosław, podobnie jak Włodzimierz, nie potrafił jednak wyciągnąć wniosków z przeszłości. Chodziło mianowicie o podział państwa między synów. Był to dylemat każdego władcy europejskiego, doprowadzający przeważnie do podziału państwa. Jarosław wprowadził zasadę senioratu obejmującą dzielnice kijowską i nowogrodzką i usadził na nim swojego najstarszego syna, Izjasława, a pozostałym czterem synom oddał mniej ważne grody w państwie. Początkowo stosunki między braćmi układały się pomyślnie. Taki stan rzeczy nie trwał jednak długo, już w 1064 r. Rościsław, ten któremu nie przypadła żadna ziemia, postanowił sam sobie ją nadać. Skorzystał ze śmierci Włodzimierza, syna Jarosława i zagarnął ziemię nowogrodzką. Wraz z drużyną złożoną z wojów nowogrodzkich napadł na Tmutarakań i osiadł tam, obejmując tamtejsze ziemie, jednak już w 1067 został otruty.
2.)Podczas gdy w XIII w . zaznaczył się w Europie Zachodniej rozkwitem gospodarczym, XIV w. przyniósł zastój, który w wielu krajach przerodził się nawet w ostry kryzys. Pierwszą jego zapowiedź stanowiło zatrzymanie się ekspansji handlu zachodnioeuropejskiego, którego zasięg aż do czasu wielkich odkryć geograficznych nie przekroczy na południo - wschodzie portów Morza Egejskiego i Czarnego, zaś na północo - wschodzie - Wielkiego Nowogrodu. Przejawy stagnacji wystąpiły w różnych dziedzinach życia gospodarczego. Tak więc w rolnictwie żywy w XIII w. proces kolonizacji na prawie czynszowym ziem środkowej Europy uległ zahamowaniu. Podobnie kwitnące dotąd ośrodki produkcji przemysłowej w Europie Zachodniej przestały przejawiać tendencje dalszego rozwoju. Zawierucha wojny stuletniej zdezorganizowała ich pracę. Kryzys przemysłu, handlu, a w niektórych okolicach również rolnictwa, odbijał się coraz ostrzej na operacjach kredytowych, powodując załamanie się wielu domów bankowych. Bankructwo dało się odczuć specjalnie dotkliwie we Włoszech - ojczyźnie banków. Lata 1341 i 1343 przyniosły tam załamanie się kilku potężnych domów bankowych. Trudności gospodarcze, które przeżywała Europa Zachodnia, zostały pogłębione przez nawiedzające ją klęski elementarne. Katastrofalna w skutkach okazała się zwłaszcza epidemia tzw. Czarnej śmierci, która dziesiątkując od 1348 r. ludność Europy przyczyniła się do zwichnięcia jej ekonomi.

Zestaw 43

1) pierwsze państwa słowiańskie

Około 623 r. powstało państwo Samona. Samo był to kupiec frankijski, który podróży handlowej przybył na terytorium państwa tureckich Awarów. Zorganizował tam wśród Słowian powstanie przeciwko Awarom, którzy w VI wieku najechali terytoria zamieszkane przez Słowian. Powstanie zakończył się sukcesem, a Samo staną na czele nowej organizacji państwowej. Objęła ona terytorium Morawy, Kotliny Czeskiej oraz części Panonii. Informacje na temat państwa Samona przekazała nam kronika Fredegara. Samo dzielnie stawiał czoła najazdom Franków i Awarów organizując również wyprawy odwetowe. Organizacja państwowa stworzona przez Samona nie przetrwała długo. Po jego śmierci, około 660 r. rozpadła się na mniejsze części. Słowianie południowi zwani Karantanami lub Słoweńcami również zorganizowali swoje państwo. Zamieszkiwali tereny nad Morzem Adriatyckim na styku stref wpływów Franków, Awarów i Longobardów, w związku z czym stali się przedmiotem rywalizacji tych plemion. Ciągłe zagrożenie zewnętrzne sprzyjało utworzeniu silnej władzy centralnej i stworzeniu organizacji państwowej. Państwo Słoweńców utraciło jednak swą niezależność w IX w.

Państwo bułgarskie swój początek wiąże z wyprawą Protobułgarów - koczowniczego ludu pochodzenia tureckiego, który pod wodzą Asparucha w 679 r. przekroczył Dunaj i wkroczył na tereny zajmowane przez Słowian. Na południe od Dunaju i u zachodnich wybrzeży Morza Czarnego. Protobułgarzy zaczęli tworzyć własne państwo, które stopniowo rozszerzali prowadząc w VII i IX w. ekspansję w kierunku zachodnim i północno - wschodnim. W kontaktach ze Słowianami Protobułgarzy ulegli szybkiemu wynarodowieniu. Zatracili swój język i w pełni stopili się z tubylczą słowiańską ludnością, której jednak narzucili swą nazwę i organizację. Powstało państwo bułgarskie, które w odróżnieniu od tureckich Protobułgarów miało etnicznie słowiański charakter. W 864 r. Bułgarzy przyjęli chrześcijaństwo za pośrednictwem patriarchatu w Konstantynopolu.

Plemiona morawskie zostały zjednoczone około 830 r. przez Mojmira. Prawdopodobnie utworzone przez niego Państwo Wielkomorawskie było kontynuacją Państwa Samona. Po jego rozpadzie należące do niego Morawy stały się później jądrem Państwa Wielkomorawskiego, którego stolica znajdowała się w Welehradzie. Mojmir oraz jego następca Rościsław rozpoczęli walkę z Królestwem Wschodniofrankijskim, aby uwolnić się od zależności od niego. Jednocześnie Rościsław chciał zintegrować swe państwo używając w tym celu organizacji kościelnej i wspólnego chrześcijańskiego wyznania. W związku z tym zdecydował się na chrystianizację swego państwa. Nie chciał jednak odwoływać się do pomocy duchownych niemieckich, aby uniknąć możliwości wykorzystania przez władców niemieckich kościoła do walki z niezależnością Państwa Wielkomorawskiego. Dlatego zwrócił się z prośbą do cesarza bizantyjskiego o przysłanie misjonarzy greckich. W 863 r. z polecenia Konstantynopola przybyli na dwór Rościsława dwaj duchowni Cyryl i Metody. Obaj znają język słowiański, nauczali w tym języku, odprawiali w nim również nabożeństwa. Dostosowali alfabet grecki do języka słowiańskiego tworząc tzw. głagolicę, co pozwoliło tłumaczyć teksty biblijne i liturgiczne na ten język. Spowodowało to dużą popularność nauczania obu misjonarzy i rozprzestrzeniania się liturgii słowiańskiej. Działania te spowodowały niechęć duchowieństwa niemieckiego, które oskarżyło misjonarzy o herezje. Jednakże misjonarzom udało się w Rzymie w 867 r. uzyskać zgodę papieża na dalsze sprawowanie liturgii słowiańskiej. Następca Rościsława - Świętopełk nie był tak przychylny pracy greckich misjonarzy. Pod naciskiem hierarchów Kościoła niemieckiego doszło do uwięzienia Metodego. Został on poddany torturom. Na skutek interwencji papieskiej wypuszczono go na wolność, jednakże po śmierci misjonarza w 885 r. Kolejny papież potępił obrządek słowiański, a jego zwolenników wyklął jako heretyków. Uczniowie Cyryla i Metodego zostali wypędzeni z Wielkich Moraw. Znaleźli gościnę w Bułgarii, gdzie przyczynili się w dużym stopniu do rozwoju kultury słowiańskiej. Tam tez powstała kolejna, udoskonalona wersja alfabetu słowiańskiego - tzw. cyrylica, stworzona przez uczniów Cyryla i Metodego. Panowanie Świętopełka było okresem największego wzrostu terytorialnego Państwa Wielkomorawskiego. Obejmowało ono w tym okresie: tereny serbołużyckie, Morawy, Czechy, Część Panonii, Państwo Wiślan, Śląsk Jednak po śmierci Świętopełka Państwo Wielkomorawskie przeżywało kryzys. Rozpoczęły się walki o władzę. Ostatecznie kres jego istnieniu położył najazd węgierski w 906 r.

Jednym z państw sukcesyjnych Wielkich Moraw były Czechy. Po klęsce Państwa Wielkomorawskiego władzę w Kotlinie Czeskiej przejął ród Przemyślidów pochodzący z Pragi. Przemyślidzi rywalizowali o władzę w Czechach z rodem Sławnikowiców. W 929 r. Czechy popadły w zależność od Niemiec i zmuszone były płacić trybut władcom niemieckim.

Najważniejszymi ośrodkami państwowymi wśród plemion ruskich były: Nowogród Wielki na północy, leżący nad Jeziorem Ilmeń oraz Kijów nad rzeką Dniepr na południu. Plemiona normańskich Waregów, które organizowały zbrojne i handlowe wyprawy na terytorium Rusi przyczyniły się do powstania organizacji państwowej na tych trenach. Pod koniec IX w dynastia normańska Rurykowiczów (od normańskiego wodza Ruryka) połączyła panowanie w Nowogrodzie i Kijowie (882) tworząc podstawy dla funkcjonowania państwa ruskiego. W ten sposób w granicach Rusi znalazł się niezwykle ważny szlak handlowy "od Waregów do Greków", prowadzący od Morza Bałtyckiego poprzez rzeki: Niemen, Dźwinę Dniepr ku Morzu Czarnemu. Wyprawy Normanów na tereny słowiańskie i przykład Rurykowiczów były wykorzystywane przez historiografie niemiecką do twierdzeń, że ludy słowiańskie nie były zdolne do samodzielnego wytworzenia organizacji państwowej i była im do tego konieczna pomoc plemion germańskich. Najprawdopodobniej jednak Waregowie przejęli kontrolę nad istniejącymi już zalążkami państewek ruskich. Ponadto ulegli bardzo szybko slawizacji, scalili się z tubylczą ludnością, przejmując jej zwyczaje i sposoby organizowania się.

3)

Dużą rolę w szerzeniu się nurtów heretyckich odegrał także Jan Wikliff, który w XIV wieku uznał "Pismo Święte" jako jedyną podstawę wiary. Podkreślał także rolę ubóstwa i pokory, odrzucił kult relikwii i świętych, odpusty, indywidualną spowiedź, zalecał sekularyzację dóbr kościelnych, przetłumaczy "Biblię" na język angielski i udostępnił ja tym samym prostemu ludowi. Ostrą krytykę wystosował przeciwko papiestwu.

W roku 1170 ksiądz Lambert de Bègue założył kobiecą wspólnotę. Skupione w niej panie prowadziły życie zakonne, jednak nie składały ślubów wieczystych. Na czas pobytu we wspólnocie zgadzały się one żyć w ubóstwie, czystości i modlitwie. Nowe stowarzyszenie zostało uznane ustnie w roku 1216 przez papieża Honoriusza III, a Grzegorz IX wystawił dla nich w roku 1233 bullę protekcyjną. Beginki (bo tak nazywał się nowy ruch) początkowo rekrutowały się przede wszystkim z kręgów patrycjatu miejskiego, ziemskiej szlachty i warstw średnich ze społeczności miejskiej. Od XIV w. beginkami zostawały głównie kobiety z niższych stanów. "Beginaże", czyli osiedla beginek powstawały przede wszystkim na terenach dzisiejszej Francji, Holandii, Belgii i Niemiec. Beginki zajmowały się przede wszystkim modlitwą, rękodziełem, pielęgnacją chorych, pochówkiem zmarłych oraz edukacją dziewcząt. Utrzymywały się z wniesionych do zgromadzenia fundacji oraz ze sprzedaży własnych wyrobów. W XIV w. beginki pojawiły się na ziemiach polskich. Z czasem zaczęła wzrastać nieufność Kościoła do tych świeckich zgromadzeń. Oskarżano je o herezję a nawet o prostytucję. Stało się tak dlatego, że część beginek odrzuciła Pismo Święte i praktyki religijne, chcąc osiągnąć zbawienie poprzez ubóstwo i umartwianie się. W roku 1311 na soborze w Vienne zakazano działalności beginek. Były one prześladowane i wypędzane (głównie w południowej Francji). Istniał męski odpowiednik tych zgromadzeń - begardzi. Stowarzyszenia te tworzono w XIII w. głównie w Niderlandach i Nadrenii. Znikają one jednak już w XV wieku.

Jedną z najbardziej znanych średniowiecznych grup heretyckich są waldensi. Narodziny tej sekty datują się na okres, w którym następuje gwałtowny wzrost liczebności miast i powiększanie się ich mieszkańców. Rozwój handlu prowadzi do bogacenia się pewnych grup kupieckich. Z drugiej strony wzrasta rzesza ubogich, którzy pozostają na marginesie życia społecznego. W miastach powstają instytucje dobroczynne, a cześć zamożnych obywateli postrzega nagłe wzbogacenie się jako coś grzesznego. Jednym z zamożnych kupców był Piotr Valdo (Petrus Waldes). Jak podaje głoszona po jego śmierci legenda, pod wpływem opowieści o świętym Aleksym, postanowił zmienić swoje życie. Ten kupiec tekstylny z Lyonu przekazał małżonce dobra nieruchome, zatroszczył się o wykształcenie córek, a majątek zdobyty w handlu rozdał ubogim. Postanowił wcielić w życie głoszoną przez Jezusa ideę ubóstwa. Kazał przetłumaczyć fragmenty Biblii na język prowansalski i około roku 1175 zaczął głosić słowo boże. Jego zwolenników nazywano "ubogimi z Lyonu". Byli oni zobowiązani do złożenia trzech ślubów: ubóstwa, czystości i posłuszeństwa wobec nakazów Pana, a nie wobec przełożonych kościelnych. W 1179 r. na sobór laterański III przybyli dwaj towarzysze Piotra Valda. Przyjął ich papież Aleksander III, który odmówił im zezwolenia na nauczanie (choć Valdo zgadzał się z wyznaniem wiary Kościoła rzymskiego). Zezwolono im tylko nauczanie o dobrych obyczajach, ale miało się to odbywać pod kontrolą lokalnego kleru. Mimo tego uczniowie Piotra Valda (także kobiety) nauczali na placach i ulicach. Głosili pochwałę ubóstwa, nawoływali do pokuty i nawrócenia. Już w roku 1183 biskup Lyonu wypędził ich ze swojej diecezji. Piotr Valdo zmarł w 1206 r., a już dziewięć lat później (1215 r.), na soborze laterańskim IV, rzucono na waldensów klątwę. Zepchnięci do podziemia "ubodzy z Lyonu" zradykalizowali swoje poglądy. Odrzucili mszę św. za dusze zmarłych, odpusty, kult świętych i relikwii. Przeciwni byli także składaniu przysiąg, karze śmierci i służbie wojskowej. Te poglądy nie były na rękę także i władzy świeckiej. W 1231 r. rozpoczęto prześladowania, które doprowadziły do likwidacji społeczności waldensów. Jednak pewien jej odłam przetrwał w północnych Włoszech. Tzw. "Ubodzy z Lomnardii" zorganizowali się w świecki Kościł, odprawiali własne msze z udzielaniem sakramentów. Od 1330 r. ścigani przez inkwizycję, chronili się w trudno dostępnych dolinach Alp.

Od mniej więcej 1140 r. w środkowej Europie (przede wszystkim w południowej Francji i we Włoszech) szerzył się ruch religijny katarów (od katharós - czysty). We Francji nazywano ich albigensami (od ośrodka Albi w Langwedocji), a we Włoszech patarini (pataria). Ich doktryna swoją genezę ma w przywiezionych przez krzyżowców, handlarzy i pielgrzymów z Azji Mniejszej i Bałkanów idei dualistycznych. Katarowie wierzyli w walkę dobra i zła. Pierwiastek duchowy, czyli dobra i światła, był emanacją bóstwa. Natomiast świat materialny, jako ucieleśnienie zła i ciemności, był dziełem szatana. Katarowie praktykowali ubóstwo, a także ostro krytykowali potężny i bogaty Kościół, który był dla nich dziełem złego ducha. Albigensi uznawali, że Kościół utrudnia ludziom osiągnięcie zbawienia. Katarowie byli czymś w rodzaju sekty. Elita religijna (tzw. "doskonali") odprawiali nabożeństwa (z łamaniem chleba) i głosili kazania wśród pozostałych wyznawców. chcieli oni osiągnąć zbawienie własnymi siłami. Służyć temu miała ścisła asceza (rezygnacja ze spożywania pokarmów mięsnych i z życia seksualnego) i dystans do świata. Pozostali, tzw. "niedoskonali", prowadzili zwykłe życie i wspierali "doskonałych." Ponieważ albigensi występowali przeciwko Kościołowi i jego hierarchii, trzeci sobór laterański potępił w roku 1179 działalność katarów. W celu zlikwidowania sekty urządzono krucjatę. W sojuszu z królem Francji, w wojnie przeciwko albigensom, w latach 1209 - 1229, wymordowano wiele dziesiątków tysięcy ludzi. 22 lipca 1209 r. miała miejsce " rzeź w Bézières", w trakcie której wymordowano około siedem tysięcy dzieci, kobiet i starców.

Za heretyków uznawany był też radykalny odłam franciszkanów, czyli tzw. braciszkowie (fratricelli). W sposób niezwykle rygorystyczny bronili oni nauki świętego Franciszka.

Nieznana jest geneza ruchu biczowników (tzw. flagelanci). Uznali oni, że aby dostać się do nieba należy sobie stworzyć na ziemi czyściec. Można było to uzyskać poprzez biczowanie się wedle określonych reguł.

Chyba najbardziej znanym ruchem heretyckim średniowiecza jest husytyzm, który rozwijał się na przełomie XV i XVI wieku. Jego ideologiem był profesor Uniwersytetu Praskiego - Jan Hus (1369 - 1415). Swoje poglądy ukształtował pod wpływem idei angielskiego teologa Johna Wycliffe'a oraz pod wpływem wędrownych kaznodziei. Przełożył na język czeski "Biblię", choć przekład ten ukazał się drukiem dopiero po jego śmierci. Jan Hus postulował odrzucenie władzy politycznej i autorytetu papieży, czyli łączył postulaty religijne z politycznymi. Krytykował bogactwo Kościoła oraz handel odpustami i kult relikwii. Podważał dogmaty o sakramentach i łasce, chciał odrzucenia niektórych obrzędów i ceremonii kościelnych. Według niego Eucharystia powinna być przyjmowana pod obiema postaciami. Uważał, że treści ewangeliczne powinny być głoszone w językach narodowych, a także by mogły to robić osoby świeckie. Jan Hus został zaproszony na sobór w Konstancji i tam, mimo uzyskanych wcześniej gwarancji bezpieczeństwa, uznany za heretyka i spalony na stosie (1415 r.). Jego śmierć spowodowała wybuch wojen religijnych w Czechach.

Herezje były skutkiem głębokiej religijności ludzi średniowiecza, upadku autorytetu kościoła oraz ostrych konfliktów społecznych.

Zestaw 44
Pyt.1 Losy Słowian połabskich połabskich IX - XII wieku.

Zetknięcie się Słowian Słowian Frankami nastąpiło gdy na zach. Słowiańszczyźnie zaczęły się tworzyć trwalsze związki plemienne.
Obodrzyce - najdalej wysunięci na zachód, zachód Viii. Zawarli sojusz z Frankami przeciwko Sasom. Frankowie zaś wspomagali Obodrzyców w walce z Wieletami.
Państwo wielkomorawskie - występuję jako gotowy twór polityczny w źródłach ok. 830 roku, gdy jego władca Mojmir likwidował lokalne księstwo Nitwy. Możliwe, że było ono kontynuacją państwa Samona. W 1 połowie IX w. istniało tam społeczeństwo zróżnicowane klasowo. Za Mojmira i Rościsława (846r.) - stopniowe wyzwolenie Moraw od wpływów wschodniofrankijskich
859 - klęska Ludwika Niemieckiego walce z Rościsławem. Rościsław uzyskuje od cesarza bizantyjskiego, Michała III, 2 misjonarzy z Salonik, Konstantyna i Metodego. Przystosowali oni alfabet grecki do słowiańskiego, tworząc tzw. Głagolicę. Przyspieszenie chrystianizacji.
869 - śmierć Rościsława Rościsław walce z L. Niemieckim. Papież Jan VIII zezwolił na używanie obrządku słowiańskiego i utworzył na Morawach kilka biskupstw/ Metody arcbp.
Świętopełk ( 871 - 894) - największy wzrost terytorialny. Sięgnął po Karpaty i zmusił do przyjęcia chrztu władcę państwa Wiślan. Państwo Świętopełka nie było trwałe i wkrótce uległo nowej fali najazdów plemion koczowniczych ze wschodu.
Po upadku państwa wielkomorawskiego o kotlinie Czeskiej przewagę zdobyła dynastia Przemyslidów z Pragi. Narzucili zwierzchnictwo plemionom czeskim, spotykając opór jedynie ze strony władającego w Zliczan rodu Sławnikowiców.
911 - śmierć ostatniego z Karolingów, Ludwika zw. Dziecięciem. Słowianie połabscy coraz częściej nacierają na ziemie saskie od wschodu, którzy już za czasów Ludwika zrzucili jego zwierzchnictwo.
Henryk I ( 919 - tron niemiecki) zawarł w 924r. rozejm z Węgrami, co pozwoliło Sasom na przygotowanie się do uderzenia na zachodnich Słowian, którzy w tym czasie nie tworzyli już org. Państwowych. Henryk umacnia wsch.granicę budową grodów.
928 - początek kampanii Henryka przeciwko Słowianom. Uderza na sławny gród wielecki, Brennę. Zmusza Stodoran do kapitulacji. Dzięki zwycięstwu narzyca ludom wieleckim daninę aż po Redonów (plemię wieleckie) włącznie. Zapoczątkował masowy terror (od serbskich Głomaczów zacząwszy), który odtąd miał być cechą char. Wypraw niemieckich przeciwko Słowianom. Miśnia głównym punktem oparcia Niemców.
929 - wybuch powstania Wieletów. Stłumione w bitwie pod Łączyłem - druzgocąca klęska Słowian. Złamanie ich oporu.
Otton I - plan podboju kraju zach. Słowian i włączeniem ąz po Odrę ziem po państwa niemieckiego. Poddanie Słowian niemieckiej org, kościelnej.
Księstwo Obodrzyców - płaci trybut, ale opiera się silniejszej ingerencji saskiej. Znaczna potęga za czasów Nakona ( poł. X w.) Jego książęta przyjęli chrześcijaństwo.
Związek Plemion wieleckich (4) - zw. Inaczej Lucicami. Skupiony dookoła Redarów i świątyni boga Swarożyca w Radgoszczy, zaciekle bronił pogaństwa.
954 - bunt sprzymierzonych Obodrzyców i Wieletów, kilkakrotnie pobili Sasów.
995 - Otto po rozprawie z Węgrami, uderzył na zbuntowanych Słowian. Dotarł nad rzekę Rekwicę w kraju Radarów,gdzie zniszczył kompletnie siły Wieletów i Obodrzyców.
983 - powstanie Wieletów zmiotło kompletnie panowanie niemieckie i chrześcijańskie na ziemiach między Odrą a Łabą. Władza biskupów i margrabiów tylko w Miśni i na Łużycach.
Otto III widział Słowiańszczyznę jako część składową swojego imperium ( Sclavinia - miniatury z Reichenau). Nowa polityka. Zwolnienie B .Chrobrego Chrobrego zależności trybutarnej w 1000 r.
Za czasów Henryka II ( 1002) Wieleci i Obodrzyce zachowali swoją niezależność. Wieleci weszli z Henrykiem Henrykiem przymierze przeciwko Polsce, zachowując pogaństwo. Tolerancja Henryka wobec Luciców.
Niemcy (X - XII w.) rywalizują z Duńczykami o zdobycie wybrzeża Słowiańskiego.
XII w. - opanowanie przez książąt wschodnioniemieckich wschodnioniemieckich margrabiów PN. - zach. ziem Słowian i przesunięcie granic Niemiec nad Odrę, Noteć i Brdę.
1108 - wezwanie książąt niemieckich i biskupów zachodniego rycerstwa do wojny z pogańskimi Słowianami. Podobne hasła znalazły echo podczas II krucjaty w 1147. Część rycerstwa zamiast do Ziemi Świętej, udaję się na wyprawę przeciwko Słowianom. Na jej czele Henryk Lew, Albrecht Niedźwiedź z Marchii Północnej i Konrad Wettin z Miśni. Brak osiągnieć. Kompromitacja poprzez oblężenie chrześcijańskiego Szczecina.
Rozpoczęcie akcji zdobywanie niewielkich terytoriów umacniania ich niemieckim osadnictwem i załogami. Na ziemi Wagrów (najdalsze ziemie Słowian na pn.- zach.) rozpoczął ją hrabia holsztyński Rudolf. Wysiedlił ludność słowiańską, skupiając ją na części zdobytego terenu.
Od 1160 r. Henryk Lew rozpoczął podbój księstwa Obodrzyców, bezwzględnie likwidując przejawy oporu. Poległ Niklot, jego syn Warcisław został powieszony. Cała zach. część ziem Obodrzycem wraz ze Zwierzynem i Raciborzem została poddana administracji saskich grafów. Usunięcie Słowian, na ich miejsce często sprowadzano osadników saskich, fryzyjskich i holenderskich. Równolegle była przeprowadzana ekspansja króla duńskiego, Waldemara I.
1166 - przyjęcie chrztu przez II syna Niklota, Przybysława. Układ z H. Lwem. Przybysław otrzymał w lenno wsch. część księstwa ojca. Poparcie kolonizacji niemieckiej przez jego potomków. Książęta Meklemburgii posiadali te tereny aż do 1918 r.
1168 - opanowanie Rugii przez Duńczyków. Zburzenie ostatniego wieleckiego ośrodka pogaństwa - świątyni Świętowita w Arkonie. Książęta Rugii lennikami Danii.
Waldemar II podporządkował sobie ziemie Obodrzyców oraz Pomorze Gdańskie.
Albrecht Niedźwiedź - rywal Henryka. Przyjazne stosunki z książętami polskimi, zapewnił sobie neutralność z ich strony.
1150 - opanowanie Breny. Tamtejszy król w razie bezdzietnej śmierci przekazał ją Niedźwiedziowi w dziedzictwo. Tytułuje się jako margrabia Brandenburgii. Pewne tereny na zach. od Brandenburgii zdobyte przez arcbp magdeburskie i margrabiów miśnienieckich. Łużyce dolne łupem Askańczyków.

Pyt. 2
Ekspansja Wegier na Bałkanach.
Po klęsce nad rzeką Lechem w 955 r. cesarstwo Ottonów zagrodziło Węgrom drogę na zachód. Część ziem okupowanych przez Węgry zajęli Przemyślidzi.
Węgierskiej ekspansji na zewnątrz sprzyjały posiadane przez państwo zasoby, jak również reforma wojskowa.
Dopiero Ludwik Wielki po długich latach walk z Wenecją podbił Dalmację i umocnił zwierzchnictwo Węgier nad Bośnią.
1345- możni neapolitańscy zamordowali brata Ludwika, Andrzeja. Efektem tego wyprawa na Neapol w 1347. Królestwo te opanowane tylko przejściowo. Narzucił swoje zwierzchnictwo północnej Serbii w momencie rozpadnięcia się serbskiego cesarstwa Stefana Duszana. A nawet cesarstwu zachodniobułgarskiemu (widyńskiemu). Podporządkował również założone w połowie XIV w. między Dniestrem a dolnym Dunajem księstwa (gospodarstwa) romańskich Wołochów (Rumunów)- Mołdawię i Wołoszczyznę. Wkraczając tak daleko na Bałkany, Węgry starły się z potęgą Turków. Od tej pory mieli przez całe wieki osłaniać Europę. Poprzez ekspansję imperium andegawenów rozdzierane było przez konflikty zbrojne i sprzeczności interesów, np. Węgrów a Chorwatów.

Pyt. 3
Miasta i mieszczaństwo w średniowiecznej Europie.
Od IX w. w Europie wielkie przemiany społeczne i gospodarcze : wzrost liczby zaludnienia, branie pod uprawę terenów stanowiących dotychczas puszcze i nieużytki, stopniowy rozkład gospodarki feudalnej, powstawanie miast, rozwój rzemiosła i handlu, procesy migracyjne i wymiany kulturowe.
2 teorie genezy miast średniowiecznych
1) kontynuacja miast rzymskich, przetrwanie życia miejskiego w ośrodkach śródziemnomorskich
2) ponowne ożywienie gospodarcze po ustaniu najazdów normandzkich - teza poparta przez większośc historyków.
Miasto jako osada skupiającą znaczną ilość ludności bezrolnej, zajmującej się rzemiosłem i handlem. W każdym mieście istniała pewna ilość ludności rolnej, a dokoła niego pola i pastwiska miejskie. Wzrost różnic między miastem a wsią- wyrazem wyodrębnienie się prawne miast i konflikt mieszczaństwa z lud. wiejską. Pierwszoplanowa rola ośrodków administracji świeckiej i kościelnej, np. warowni.
Czynniki powstawania miast: składanie danin, udział w sądach, apelacje do władzy, skrzyżowanie dróg wodnych i lądowych, dogodne porty morskie, miejsca kultu do których udawały się pielgrzymki. Żaden z tych czynników nie wystarczał sam. Za taki czynnik również należy uznać rzemiosło (bez podziału pracy miasta nie mogły istnieć). W genezie wielu miast decydującą rolę odgrywali kupcy zajmujący się handlem dalekosiężnym. Początek miast często związany z osiedlaniem się grupy kupców w korzystnie dla nich położonym ośrodku władzy. Zdarzało się również, że dobrze prosperujące ośrodki rzemieślnicze przyciągały kupców.
Sporny problem to geneza średniowiecznego kupiectwa :
1) wielcy kupcy wyrośli z wędrownego kupiectwa
2) rycerstwo łączące swe posiadłości wiejskie z gruntami miastach, wiązali handel z rozbojem.
Rozwój miast, rzemiosła i handlu wpłynął rewolucjonizująca na przekształcenie wsi.
Włochy - tam najsilniej i najszybciej rozwijały się miasta. Potem we Flandrii, Francji, Niemczech, Nadrenii i Langwedocji.
Rozwijał się handel międzynarodowy, z czasem sięgający poza granice zachodniego chrześcijaństwa, łamiąc monopol Bizancjum. W wymianie ze Wschodem kupcy sięgnęli do krajów muzułmańskich i pogańskich.
Pogańskich XIII w. kupcy włoscy sięgnęli do Chin i Indii. Początki rozwoju miast włoskich ściśle związane z bizantyjskimi kontaktami.
642- opanowanie Genui przez Longobardów. Upadek jej handlowego znaczenia. Upadek znaczenia Rawenny po oderwaniu jej od Bizancjum.
Z pd. Miast bizantyjskiej Italii najsilniej rozwinęło się Amfalii ( IX -X w) - głowny kontrahent handlowy Konstantynopola we Włoszech. Pierwsze nawiązało stosunki handlowe z miastami arabskimi w Syrii, Palestynie i Palestynie Egipcie. Egipcie XI w. założyło własną faktorie w Antiochii, co poważnie obniżyło ceny produktów ze wschodu.
Wenecja wyciągała korzyści ze swego położenia na PN. wybrzeżu Adriatyku i kontaktów z Niziną Lombardzką. Życzliwa opieka cesarzy bizantyjskich. Rola Wenecji wzrosła z ożywieniem kontaktów z pd. Niemcami. Od X w. Amfalii, Wenecja i Raguza cieszyły się faktyczną niezależnością. W nich najpierw rozwinął się typ średniowiecznej republiki miejskiej z arystokratyczną radą miejską na czele.
XI w. - Mediolan, Genua, Piza. Tylko Rzym nie stał się ośrodkiem handlu i rzemiosła, miasto kleru arystokracji. Włoskie miasta uprawiające hanel w tych samych kierunkach i handlujące tymi samymi produktami, ostro ze sobą konukorwały, uciekając się nawet do konfliktów zbrojnych, budując swe armie i floty.
1127- opanowanie Amfali przez Normanów. 1135 straciło flotę w walkach z pizyńczykami. Przestało liczyć się w rywalizacji handlowej.
Walka o hegemonię w zach. części M. Śródziemnego między Pizą a Genuą.
Piza - opanowanie Korsyki, Sardynii, potem Balearów. Po I krucjacie w Ziemi Świętej. Walki Z Genuą pozbawiły Pizę zamorskich posiadłośći.
1284 - bitwa pod Mellonią. Klęska Pizy. Nigdy więcej się nie podniosła. Utrata niezależności na rzecz Florencji.
Florencja - od XIII w. podstawą rozwoju sukiennictwo. Potem duża rola operacji finansowych i kredytowych. Przekształcenie w olbrzymi ośrodek miejski. Stała jednak w tyle za Genuą i Wenecją, które w okresie krucjat opanowały cały handel śródziemnomorski.
Po 4 krucjacie Wenecja, po upadku Bizancjum, opanowała szereg wysp (korfu Kreta, eubeja, itd.) oraz część samego Konstantynopola. Wenecjanie narzucili swój protektorat miastom dalmatyńskim (Zadar, Split, Raguza). Genua opierała się na placówkach w Palestynie, Syrii i na Cyprze.
1261 - poparcie Genui dla rezydujących w Nieci spadkobierców cesarstwa wschodniorzymskiego wschodniorzymskiego wschodniorzymskiego odzyskaniu Konstantynopola.Powodem zyski Wenecji w rozbiorze Bizancjum. Michał III Paleolog oddał Genui Galateę, kolonię nad Złotym Rogiem.
1298- Korcula. Zwycięstwo Genui nad flotą wenecką. Wyparcie wenecjan z M. Czarnego. Czarnego XIV w. Genua umocniła się również na M. Czarnym. Obok tych ośrodków rozwijały się także średnie i mniejsze - Mediolan, Sierra, Bolonia, itd.
Flandria - II wielkie ogniska życia miejskiego, również Niderlandia i pn. Francja. Kontakty z Anglią przez kanał La Manche - rozwinięta produkcja sukiennicza. Po zniszczeniach miast dokonanych przez Normanów w X w. zaczęły powstawać nowe ośrodki np. Brugia, Ypres, Lille, itp.
XIII w. - Flandria najludniejszym i najbogatszym krajem Europy.
Sukiennicy flandryjscy strzegli swej tajemnicy zawodowej, ich sukna rozchodziły się po całej Europie. Na wsch. od Flandrii rozwinęła się inna produkcja - górnictwo i hutnictwo (np. Leodium).
Anglia - życie miejskie skupione przede wszystkim w Londynie, który od X w. słynął z przebywających tam obcych kupców. Wzrost roli od momentu, gdy stał się głównym portem eksportującym wełnę do Flandrii. Bristol, Southampton i Norwich.
Handel z Anglią prowadziła stolica Normandii, Rouen. XII w. większe znaczenie Nantosii i Bourdeux, wino do Anglii i stamtąd zboże. Od XII Paryż zyskał centralne znaczenie jako rzeczysiwsty ośrodek polityczny kraju.
Niemcy - najwcześniej miasta nad renem na wielkim szlaku łączącym kraje alpejskie i Włochy z Niderlandami i Anglią.
X w. - odżyły stare miasta rzymskie - kolonia, Moguncja i Strasburg.
Graniczne grody ze Słowiańszczyzną również przyciągały kupców (Magdeburg, Passawa, Ratyzbona).
XI w. szlak naddunajski, prowadzący do Konstantynopola. Na drodze tej rozkwitły Wiedeń Pożoń i Buda.
Bałtyk - do połowy XII w domena działa Słowian i Skandynawów. Główna droga między Europą Zach. a Rusią. Handel bałtycki już w Xw. Doprowadził do powstania Birku, Wolina i Haithabu.
Wielki Nowogród - miejsce gdzie stykał się handel ruski z bałtyckim.
Kijów - panował na drodze wodnej do Konstantynopola, drogi łączącej z Krakowem, Sarkelem i Itilem - Chazarowie i Azja.
Pieniądz stał się powszechnym miernikiem wartości. Mimo otwierania kopalni, istniejący zapas srebra z trudem pokrywał zapotrzebowanie.
XIII w. - przez brak kruszcu coraz większa rola transakcji kredytowych: we Włoszech i targach szampańskich weksle weszły w powszechne użycie. Przeszkodą w rozwoju kreduty była doktryna kościelna, w związku z tym kredyt znalazł się w ręku Żydów. Później w drobnych kredytach specjalizowali się lichwiarze lombardzcy. Większych sum pieniężnych dostarczały klasztory i instytucje kościelne. Zasynęli tu członkowie zakonów rycerskich, przede wszystkim templariusze. Kredyt kupiecki rozwinął się we Włoszech pod postacią spółek handlowych. XIII - XIV w. wielkie florenckie rodzinne spółki Bardach. Rozwija się swobodniej dzięki teoriom teologów ( np. Tomasz z Akwinu), odróżniającego go od biblijnej lichwy.
Miasta dążyły do uzyskania większej lub mniejszej niezależności. Początkowo teren miasta stanowił własność pana feudalnego, któremu mieszkańcy musieli płacić daninę. Monarchia zajmowała przeciwne stanowisko względem miast, utrudniając lub uniemożliwiając zdobycie samorządu.
Władza w rękach bogatych kupców i posiadaczy gruntów miejskich, czasem wywodzących się spośród rycerstwa.
Patrycjat - monopolizacja władzy. Rzemieślnicy od niej odsunięcie, co odbijało się na ich sytuacji ekonomicznej.
Cechy - stowarzyszenia właścicieli warsztatów miejskich, Spełniały cele religijne i kulturalno - towarzyskie. Kontrola wyrobów importowanych.
XIII w- zaostrzenie konflikty między patrycjatem a cechami, szczególnie we Włoszech.
Miasta w przeciwieństwie do zaalpejskich opanwywywały z czasem coraz większe terytoria.

Zestaw 45

Pyt1

---