GRECJA

JĘZYKOZNAWSTWO TEORETYCZNE

• podstawowe pytanie: czy język może być narzędziem poznania rzeczywistości

• Heraklit z Efezu (VI / V w. p.n.e.)

• zmienność i płynność w języku, a czynnik stały to wewnętrzny rozum (lógos) - stosunek między językiem a rzeczywistością

• język = słownik, wyrazy

• Pitagoras z Samos (VI w. p.n.e.)

• związki naturalne między językiem a rzeczywistością

• konstruowanie etymologii

• filozofowie eleaccy (z Elei) - Ksenofanes, Parmenides, Zenon (VI-IV w.)

• rozróżnienie między bytem rzeczywistym i niezmiennym, a więc obiektywnym, a bytem percypowanym zmysłowo, pod różnymi postaciami, a więc subiektywnym

• człowiek - twórca i użytkownik języka

• Demokryt z Abdery (V-IV w. p.n.e.)

• związki wyrazów z rzeczami oparte na zewnętrznym, subiektywnym wrażeniu i potocznym mniemaniu nie ma tu związku
  z rzeczywistością obiektywną

• do poznania służy rozum

• sofiści - Protagoras, Gorgias, Hippias, Prodikos (V-IV w. p.n.e.)

• rozróżnienie między rzeczywstością naturalną, niezależną od woli ludzkiej, a rzeczywistością konwencjonalną, stwarzaną sztucznie przez człowieka

• język - urządzenie ludzkie, zjawisko oparte na umowie

• Platon (427-347 p.n.e.)

• dialog filozoficzny Kratylos, czyli o słuszności nazw - pierwszy traktat językoznawczy i teoretyczny w Europie

• o motywacji nazw

• punkt wyjścia - krytyka heraklityzmu jako metoda poznania

• stanowisko Platona - niejasne, niejednoznaczne

• wyrazy jako część zwyczajów społecznych

• dźwięki rozpatrywane ze stanowiska ich umowności i naturalności

• do badania stopnia motywacji istniejącej między wyrazami i rzeczami ma służyć etymologia

• Arystoteles (384-322 p.n.e.)

• między językiem a rzeczywistością pośredniczy człowiek, jego myślenie

rzeczywistość myślenie

logika

język

• wyrazy są znakami czy symbolami w stosunku do rzeczy i pojęć

• przesunięcie punktu ciężkości analizy lingwistycznej z systemu na tekst

• zbiór pism logicznych Organon (Narzędzie)

• przedmiotem logiki Arystotelesa jest teoria pojęć i sądów

• najmniejszą jednostką jest pojęcie wyodrębniane z sądu drogą definiowania, polegającego na umieszczeniu go we właściwej hierarchii wśród innych pojęć nadrzędnych i podrzędnych

• najmniejszą strukturą pojęciową jest sąd

• struktura sądu polega na zestawieniu dwóch pojęć (węższe - podmiot - człon logiczny podporządkowany drugiemu, szerszemu, będącemu orzeczeniem)

• Epikur (341-270)

• ponowna rewizja teorii physei i thesei

• stanowisko materialistyczne różnice między językami traktowane jako właściwie przyrodzone

• ludzie wytworzyli języki

• stoicy (III-I w. p.n.e.), np. Chrysippos z Soloi (ok. 280-207)

• punkt ciężkości badań przeniesiony z przedmiotu poznania na podmiot poznający (czyli na człowieka)

• obok logiki - psychologia

• język to twór i zjawisko naturalne, ale nie w znaczeniu absolutnym (obiektywizm)

• do badań wewnętrznych związków między wyrazami a rzeczami powołana jest etymologia

• antynomia - analogia : anomalia

• podstawowe pytanie: czy między językiem a logiką istnieje proporcjonalność, a więc analogia, czy też jej nie ma, a więc jest brak proporcjonalności, czyli anomalia?

• stoicy po stronie anomalii - język bardzo często kłóci się
  z logiką

• częsty brak paralelizmu między kategorią i relacjami języka a logiki

• wyrazy są wieloznaczne

• etapy dyskusji w starożytnej Grecji:

• Heraklit stojąc na stanowisku obiektywizmu i realizmu poznawczego formułuje tezę wyjściową o związku naturalnym, motywowanym języka z rzeczywistością, stanowisko to podziela Pitagoras;

• eleaci wprowadzają rozróżnienie między bytem obiektywnym, realnym
  i subiektywnym, percypowanym zmysłowo, wprowadzając do dyskusji problemy subiektywizmu poznania;

• w konsekwencji Demokryt stwierdza, że język z konieczności może pozostawać w związku z doznaniami subiektywnymi cechuje go zasada umowna;

• sofiści te dwa stanowiska przeciwstawne przenieśli z rzeczywistości fizycznej na płaszczyznę stosunków ludzkich, stwierdzając,
  że wszystko jest tu umowne język oparty jest na zasadzie thesei

• Platon rozważający rzecz ze stanowiska przeciwieństwa bytu idealnego i realnego jednocześnie wniósł pewien relatywizm wyrażający się
  w pytaniu, o ile język oparty na zasadzie thesei, a o ile physei, narzędziem poznania ma być etymologia;

• Arystoteles antynomie thesei : physei przenosi na płaszczyznę prawdy
  i fałszu, jednocześnie z analizy pojęcia wyrazu, czyli słownika,
  na analizę struktur tekstowych, czyli składni

• stoicy akceptując logikę Arystotelesa, przenoszą główny ciężar w teorii poznania i przedmiotu na podmiot (człowiek) - wyeliminowanie języka
  z kręgu problematyki filozoficznej

JĘZYKOZNAWSTWO MATERIAŁOWE

• obserwacje języka

• nauczyciele młodzieży przy objaśnianiu poetów i nauce retoryki

• artyści - deklamatorzy, poeci, pisarze

• filozofowie

• sofiści - filozofia stosowana (sztuka przekonywania bez względu
  na słuszność)

• zainicjowali odróżnianie nomen i verbum

• Protagoras: rozróżnienie rodzaju gramatycznego (męski, żeński, rzeczowy), wyróżnienie 4 rodzajów mowy (prośba, pytanie, oznajmienie, rozkaz)

• zajmowali się stylistyką, zwłaszcza synonimią (podział wyrazów
  na podstawowe, złożone, pokrewne, przydawkowe) - głównie Prodikos, Gorgias

• fizjologia głosek (prawdopodobnie rozróżnienie na samogłoski, półsamogłoski, spółgłoski, pojedyncze sylaby) - głównie Hippias

• Platon

• fonetyka

• odróżnienie głosek i sylab

• głoski dźwięczne i bezdźwięczne

• klasyfikacja oparta na kryterium akustycznym

• akcent - acutus, gravis

• morfologia (uboga, prymitywna)

• chwiejne i niepewne rozróżnianie nomen i verbum

• rozróżnienie wyrazów podstawowych i prostych od wtórnych
  i złożonych

• etymologia (w sensie przednaukowym)

• Arystoteles

• fonetyka (jako gramatyka par exellence)

• nie widać istotnego postępu w stosunku do Platona

• odróżnienie głosek dźwięcznych, półdźwięcznych
  i bezdźwięcznych

• definicja sylaby - `dźwięk pozbawiony znaczenia, złożony
  z głoski pozbawionej głosu i mającej głos'

• iloczas i akcent - zaliczone do retoryki

• morfologia

• odróżnienie nomen, verbum, kopuli

• „przypadki”

• odróżnienie części mowy - istotnych i nieistotnych

• odróżnienie kategorii nominalnych i złożonych

• kategoria podst. poj. filozof. - byt, jakość, stosunek, miejsce, czas, czynność, doznawania, stan, położenie itp.

• stylistyka

• odróżnienie homonimów, synonimów, paronimów

• stoicy

• morfologia - główna domena ich działań

• odróżnienie 4 części mowy (imię, słowo, spójnik, człon)

• pojęcie przypadka - łączone z fleksją imienną

• verbum zaklasyfikowane jako część mowy nieodmienna
  (bo nieodmienna przez przypadki)

• czasy - teraźniejszy, przeszły, przyszły; niedokonany, dokonany; określony, nieokreślony

• strona - kategoria równoległa w stosunku do rodzaju rzeczownika

• etymologia

• szczegółowe zasady metodologiczny

• filozofowie aleksandryjscy (np. Arystarch)

• jako kryterium najbardziej podstawową stosowali analogię

• w dobie hellenistycznej - dwa główne ośrodki badań filologicznych
  i gramatycznych - 1) w Aleksandrii na dworze Ptolemeuszów w słynnej Akademii i Bibliotece; 2) w Pergamon w Małej Azji na dworze Attalidów

• szkoła aleksandryjska - Zenodot z Efezu (III w. p.n.e.), Arystofanes
  z Bizancjum (257-180 p.n.e.), Arystarch z Samotrake
  (217-145 p.n.e.)

• w ramach nomen - odróżnienie przymiotnika, wydzielenie przysłówka

• w czasowniku - różnicę strony oparli na wykładnikach formalnych czasownika (activum i passivum)

• trzy stopnie (równy, wyższy, najwyższy)

• zauważyli tzw. costructio ad sensum

• obserwacje w dziedzinie akcentuacji i prozodii, różnic dialektalnych itp.

• w dziedzinie stylu - ustalenie figur i tropów

• szkoła pergameńska - Krates z Mallos (w Cylicji, II w. p.n.e.)

• reprezentowała stoicką zasadę anomalii (nieregularności)

• krytyka tekstu pogłębiona filozoficznie

• spór między analogistami i anomalistami

• gramatyka grecka jako nauka autonomiczna wyłoniła się z filologii w wyniku specjalizacji badań filologów hellenistycznych w kierunku naukowym

• zwolennicy analogii stawali na stanowisku kategorialności (gramatycznym), zwolennicy anomalii na stanowisku jednostkowości (leksykalnym); jedni i drudzy w badaniach z konieczności stopniowo zbliżali się do siebie - wg schematu:

kategorialność jednostkowość

(gramatyka) (leksykologia)

analogia anomalia

• gramatycy (w ścisłym tego słowa znaczeniu)

• Dionysios Thrax (170-90 p.n.e.) - autor dzieła systematyzującego całą dotychczasową wiedzę w zakresie gramatyki

• gramatyka jako „znajomość normalnego języka poetów i pisarzy”

• o czytaniu, akcencie, iloczasie, fonetyce (klasyfikacja głosek, przydech, sylaba), morfologii (system części mowy), wyróżnienie zdania

• Dionysios z Halikarnasu (I w. p.n.e. / I w. n.e.)

• wyróżnił tryby

• Diodor z Sycylii (I w. p.n.e.)

• stanowisko ewolucyjne

• Trypho (I w. p.n.e.)

• pisał o częściach mowy

• Pindarion

• łączył analogię i anomalię

• Tyranno

• określał gramatykę jako teorię funkcji przedstawieniowej

• Tyranno Młodszy

• zaliczył participium do nomina

• Antypater z Tasos

• uznał przysłówek za odrębną część mowy

• Apollonios Dyskolos (ok. 150 n.e.)

• liczne dzieła gramatyczne o składni, zaimku, przysłówku, spójniku, kategorii werbalnej

• gramatyk tekstu

• żywe poczucie paralelizmu

• o funkcjach przypadkowych

• Aelius Herodianus (ok. 170 n.e.) działający w Rzymie

• specjalista głównie w zakresie prozodii i metryki

---