Jaki wpływ na nasze zdrowie mają wtórne substancje roślinne?

 

Wtórne substancje roślinne

    Wtórne substancje roślinne - czyli czynniki sekundarne, zwane również qasi(niby)-witaminami lub naturalnymi substancjami nieodżywczymi (NSN) to substancje fitochemiczne o szczególnym znaczeniu dla organizmu wzmacniające go i zapobiegające chorobom.

    Dawniej całą grupę składników sekundarnych określano wspólnym mianem jako witaminę P. Nie są substancjami odżywczymi, ale biologicznie aktywnymi składnikami pożywienia. Są niezbędne, o ile chcemy zapewnić sobie zdrową i długą egzystencję. Wykazują działanie antywolnorodnikowe, antybakteryjne, przeciwgrzybicze oraz antywirusowe.

    Są to wspomniane już podczas omawiania antyoksydantów: bioflawonoidy, zwłaszcza polifenole (w tym antocyjany), chlorofil, fitoestrogeny, genisteina, indole, kapsaicyna, karotenoidy, kumaryny, kurkumin, ligniny, saponiny, składniki allium, silforafany, związki dwusiarczkowe i inne.

    Szczególnie ważną rolę spełniają bioflawonoidy. Jest to grupa ponad 7000 (!) związków organicznych, które występują w różnych częściach roślin (kwiatach, owocach, nasionach, liściach, korzeniach). Nadają roślinom specyficzny kolor, smak i zapach.

    W nasionach roślin strączkowych dominują izoflawony. Zapobiegają powstawaniu schorzeń związanych z ich niedoborem: chorobą niedokrwienną serca, osteoporozą. Kontrolują wzrost komórek oraz hamują rozwój raka sutka i prostaty. Zmniejszają zdolność do przerzutów.

    Substancje wtórne (quasi-witaminy) są przede wszystkim wspaniałymi antyoksydantami chroniącymi nas przed niszczącym działaniem wolnych rodników.

Polifenole

Podział i działanie.

    Polifenole są związkami fenolowymi stanowiącymi ogromną grupę naturalnych substancji obecnych w wielu roślinach, znajdującą się dokładnie na granicy między klasycznymi witaminami a quasi-witaminami.

        
  Duża różnorodność tych substancji pod względem struktury i właściwości powoduje, że ich usystematyzowanie jest dość trudne.

    Związki fenolowe bardzo ogólnie można podzielić pod względem struktury podstawowego szkieletu węglowego na kwasy fenolowe (pochodne kwasu benzoesowego i cynamonowego) i flawonoidy, wśród których występuje wiele podklas: flawony, flawanony, flawonole, flawanole, izoflawony, antocyjany. W obrębie poszczególnych podklas istnieje również duże zróżnicowanie.

    Związki te jako antyoksydanty mogą oddziaływać na bardzo różne sposoby, między innymi poprzez: bezpośrednią reakcję z wolnymi rodnikami, zmiatanie wolnych rodników, nasilenie dysmutacji wolnych rodników do związków o znacznie mniejszej reaktywności, chelatowanie metali prooksydacyjnych, hamowanie lub wzmacnianie działania wielu enzymów.

    Ponadto mogą one wzmagać działanie innych antyoksydantów np. witamin rozpuszczalnych w tłuszczach i niskocząsteczkowych substancji rozpuszczalnych w wodzie.

    Dane te dowodzą, że obecność tych związków w diecie ma bardzo ważne znaczenie. Potwierdzają to także badania epidemiologiczne, wskazujące na odwrotną zależność pomiędzy spożywaniem związków fenolowych a zachorowalnością na nowotwory i choroby serca.

 Spróbujmy dokonać wyraźniejszego podziału polifenoli:

    * flawonoidy (bioflawonoidy)

            - antocyjany, proantocyjany (barwią na czerwono, niebiesko i fioletowo części roślin -                   cyjanidyna, delfinidyna, petunidyna, malwidyna w czarnych jagodach, czerwonych i                         czarnych winogronach, czerwonym winie),

            -  flawony - barwią na żółto części roślin (flavus - łac.- żółty) - apigenina, hesperetina                         oraz     kwercetyna, kempferol w zielonej herbacie, skórkach winogron, liściach                             miłorzębu dwuklapowego, jabłkach),

            -    flawonole (myrycetyna, rutyna),

            -    flawanole(w tym katechiny w zielonej herbacie, nasionach winogron, epikatechina),
            -    flawanony (np. hesperydyna, naringina w skórkach owoców cytrusowych, taksifolina),
            -    izoflawony (genisteina, daidzeina),
      *kwasy fenolowe (galusowy, elagowy, salicylowy, hydroksybenzoesowy, chlorogenowy),
       *inne związki fenolowe (taniny, kapsaicyna).

   Dodatkowe informacje na temat działania polifenoli znajdziesz m.in. w artykule „Polifenole dobre na wszystko" prof. dr hab. Jerzego Lutomskiego, dyrektora Instytutu Roślin i Przetworów Zielarskich w Poznaniu zamieszczonym w periodyku „Skuteczne Lekarstwa" (wrzesień 2002).

    Niestety - nasz organizm nie jest w stanie syntetyzować polifenoli samodzielnie. Z tego względu musimy je dostarczać systematycznie z zewnątrz.

   Związki polifenolowe przede wszystkim posiadają zdolność uszczelniania naczyń krwionośnych. Jest to ich podstawowa rola - udział w kontroli spójności naczyń włosowatych. Przy niedoborze polifenoli stan naczyń włosowatych ulega drastycznemu pogorszeniu. Objawia się to później opuchliznami, wybroczynami, krwawieniami.

 Dłuższe niedobory polifenoli w organizmie mogą prowadzić do:
• pogorszenia wzroku (ze względu na zły stan naczyń włosowatych),
• chorób sercowo-naczyniowych,
• dysfunkcji aparatu ruchu,
• osłabienia mocy układu odpornościowego.

Wskazaniami do stosowania polifenoli są:

• skazy krwotoczne pochodzenia naczyniowego,
• choroba nadciśnieniowa,
• zawał serca,
• dusznica bolesna,
• cukrzyca,
• miażdżyca,
• schorzenia uczuleniowe, (katar sienny, pokrzywka, wstrząs anafilaktyczny),
• odmrożenia,
• pęcherzyca i inne.

    Przeciwskazania do stosowania flawonoidów w leczeniu wynikają ze względu na tzw. niezgodności farmakologiczne z niektórymi lekami. Mogą one bowiem unieczynnić bakteriostatyczne działanie równocześnie podanych sulfonamidów oraz bakteriostatyczne i bakteriobójcze działanie antybiotyków z grupy streptomycyny.

    Polifenole przejawiają doskonałe własności antybiotyczne - działają przeciwzapalnie, przeciwwirusowo, przeciwbakteryjnie, przeciwgrzybiczo. Działają również przeciwalergicznie i przeciwzakrzepowo. Zapobiegają chorobie niedokrwiennej serca, opóźniają procesy starzenia, wpływają pozytywnie na jakość życia.

    Są niezwykle skutecznym lekiem w przypadku infekcji żołądkowo-jelitowych (znany sposób naszych babć - np. czarna jagoda).Posiadają nieocenione wprost znaczenie dla budowania mocy układu immunologicznego. Mają ogromną zdolność wychwytywania lub hamowania powstawania wolnych rodników.

    Wskutek wymienionych właściwości są zaliczane do jednych z najskuteczniejszych substancji strzegących przed chorobami nowotworowymi.

    „Specjaliści od profilaktyki nowotworowej dowodzą, że systematyczny wysoki udział polifenoli w diecie może ustrzec człowieka przed najgroźniejszymi postaciami raka: płuc, żołądka, jelit, przełyku, trzustki, wątroby, gruczołu sutkowego, prostaty, skóry." (mgr farmacji Sławomir Ambroziak).

Badania wykazały również, że polifenole (zwłaszcza EGCG) hamują powstawanie naczyń krwionośnych tworzącego się guza nowotworowego (tj. procesu neowaskularyzacji), którymi jest on zaopatrywany w składniki odżywcze. Zapobiegają w ten sposób rozrostowi raka i przerzutom.

    Polifenole obniżają również aktywność enzymów biorących udział w tworzeniu, rozroście i rozprzestrzenianiu się (proliferacji) nowotworów - urokinazy, dekarboksylazy ornityny (odpowiedzialnej pośrednio min. za powstawanie raka prostaty) i innych.

    Polifenole chronią nas również przed szkodliwym działanie trujących związków azotowych dostających się do naszego organizmu wraz z pokarmem (np. w postaci wędzonych wędlin, peklowanego mięsa).

    Jak mówiliśmy - uszczelniają i wzmacniają ściany naczyń krwionośnych, zapobiegają krwawieniom, wybroczynom, są pomocne w leczeniu miażdżycy (np. rutyna = rutozyd występująca w rucie - Ruta graveolens, zielu fiołka trójbarwnego, kwiecie bzu czarnego).

    Poprawiają przepływ krwi w naczyniach wieńcowych (witeksyna w preparatach z głogu) i obniżają ciśnienie (procyjanidyny zawarte w głogu, pestkach winogron, aronii).

    Rozkurczają mięśnie gładkie naczyń krwionośnych i przewodów żółciowych (np.flawonoidy w kwiatostanie kocanek i zielu

    Działają antyagregacyjnie na płytki krwi (bioflawonoidy miłorzębu japońskiego Gingko bilobae).

    Flawonoidy ziela skrzypu, liścia brzozy, ziela nawłoci działają diuretycznie (moczopędnie).

    Flawonoidy koszyczka rumianku i kwiatostanu lipy działają przeciwzapalnie.

    Flawolignany ostropestu plamistego działają ochronnie na wątrobę (np. w znanym preparacie o nazwie „Sylimarol").

    Flawonoidy koszyczku rumianku działają przeciwalergicznie, a flawonoidy lukrecji działają przeciwwrzodowo.

    Pinocembryna zawarta w limbie (Pinus Cembra) działa przeciwgrzybiczo.

    Badania populacyjne na dużych grupach ludności wskazują jednoznacznie, że w krajach o wysokim spożyciu związków polifenolowych zachorowalność na choroby układu krążenia jest znacząco mniejsza. I tak np. w Japonii źródłem polifenoli jest przede wszystkim zielona herbata, we Francji - czerwone wino, w Holandii - jabłka i cebula.

    A jak jest w Polsce? Sugestie naszych naukowców są proste - powinniśmy jeść jak najwięcej ciemno zabarwionych owoców - aronię, wiśnie, czarną porzeczkę, czarne jagody oraz przetwory z tych owoców.

    Polifenole odgrywają również zasadniczą rolę w procesie apoptozy. Ponieważ zagadnienie to jest szczególnie istotne dla zrozumienia mechanizmu powstawania nowotworu, poświęćmy mu chwilę uwagi.

      Zjawisko apoptozy - to zjawisko zaprogramowanej śmierci komórek, które wykonały już swoje zadania. Inaczej mówiąc: komórki po wypełniły swojej roli mają „popełnić" samobójstwo, aby ustąpić miejsca komórkom młodszym.

        W procesie nowotworowym mamy do czynienia z tzw. defektem apotozy, który powoduje, że komórki rakowe żyją znacznie dłużej, niż komórki zdrowe, a oprócz tego nadmiernie się mnożą, w dodatku w sposób chaotyczny i nie różnicują się.

    I tu trzeba wspomnieć o podwójnej funkcji enzymu NOX, rozpoznanego jako oksydaza hydrochinonowa (NADH). Enzym w zdrowych komórkach odpowiada za prawidłowy ich wzrost jeszcze przed podziałem komórkowym. W komórkach nowotworowych enzym ten, oznaczany jako tNOX (tumor NOX - NOX guza), odpowiedzialny jest za defekt apoptozy. To właśnie ten enzym pobudza chaotyczny wzrost i brak różnicowania się komórek nowotworowych.

    Badania wykazały, że polifenole są czynnikiem hamującym (inhibitorem) i blokującym działanie tNOX w komórkach rakowych, natomiast nie działają tak na enzym NOX (w odróżnieniu od komórek zdrowych, odpowiedzialnych za prawidłowy wzrost komórki).

Fragment książki z cyklu "Barwy Twojego Zdrowia" - "Tajemnice suplementacji odżywiania".

Autor: Janusz Dąbrowski

---