Ustrój II RP- sanacja
str. 98-103
1. Zamach majowy 12/ 13 V1926 r. - II RP na drodze do autorytaryzmu ( władza, oparta na charyzmie jednostki, często zdobyta drogą przewrotu wojskowego i mająca oparcie w armii; nie podlega żadnej kontroli społecznej, ale toleruje istnienie wielu instytucji demokratycznych: parlamentu, opozycji, wolnej prasy)
a. przyczyny zamachu majowego:
- niestabilność polityczna kraju,
- krytyka „partyjnictwa”, „sejmowładztwa”, „sejmokracji” przez Józefa Piłsudskiego ( usunął się w cień życia publicznego do dworku w Sulejówku, rezygnując ze wszystkich funkcji),
- zła sytuacja gospodarcza- strajki, wojna celna z Niemcami od 1925 r. ( Niemcy wstrzymały import węgla z Górnego Śląska i nałożyła wysokie cła na towary importowane z Polski; Polska odpowiedziała tym samym w stosunku do towarów sprowadzanych z Niemiec),
b. przebieg zamachu majowego:
- powołanie gabinetu Wincentego Witosa - koalicji Chjeno- Piasta (Chrześcijański Związek Jedności Narodowej i PSL „Piast”- miała krew na rękach po rządach w 1923 r., gdy w manifestacjach antyrządowych w Krakowie zginęło kilkadziesiąt osób ),
- wkroczenie wojsk wiernych Marszałkowi Piłsudskiemu do Warszawy 12/13 V i walki w stolicy ( zginęło około 400 osób),
- spotkanie prezydenta Wojciechowskiego i Marszałka Piłsudskiego na moście Poniatowskiego,
- strajk generalny PPS-u,
c. skutki:
- koniec rządów parlamentarnych- początek rządów autorytarnych - sanacji ( uzdrowienie polityczne i gospodarcze kraju), zwolenników Marszałka Piłsudskiego,
2. Rządy sanacji:
a. system rządów autorytarnych - sanacji
b. faktyczna dyktatura Marszałka ( Naczelnika, Dziadka) Józefa Piłsudskiego ( objął jedynie funkcje ministra obrony i GISZ- Generalnego Inspektora Sił Zbrojnych),
b. prezydentem Ignacy Mościcki 1926-1939
c. rządy pułkowników- zdecydowana większość premierów i ministrów wywodziła się z kadry dowódczej, byłych podkomendnych Marszałka w Legionach,
d. uchwalenie 2 VIII 1926 r. noweli sierpniowej- zwiększenie uprawnień prezydenta ( wydawanie dekretów z mocą ustawy w czasie przerw między obradami parlamentu, możliwość rozwiązania sejmu),
e. wybory brzeskie 1928 r. i zmiany na scenie politycznej:
- powstanie BBWR- Bezpartyjny Blok Współpracy z Rządem - płk Walery Sławek
- opozycja antysanacyjna: Centrolew ( koalicja partii lewicowych i centrowych - PSL „Piast”, Narodowa Partia Robotników, Polskie Stronnictwo Chrześcijańskiej Demokracji, PPS, PSL „Wyzwolenie”, Stronnictwo Chłopskie) i Obóz Wielkiej Polski Romana Dmowskiego ( dawna Narodowa Demokracja)
f. wybory brzeskie i proces brzeski przywódców Centrolewu w 1930 r. ( wyroki skazujące wobec przywódców opozycyjnego Centolewu, m.in. Wincentego Witosa)
g. funkcjonowanie obozu odosobnienia dla przeciwników politycznych w Berezie Kartuskiej od 1934 r.
h. uchwalenie Konstytucji kwietniowej 23 IV 1935 r.
uprawnienie prezydenta:
nieograniczona pozycja prezydenta ( odpowiedzialność przed „(Bogiem i historią”),
zwierzchnik rządu, Sejmu, Senatu, sił wojskowych, sądów, polityka zagraniczna
prawo weta wobec ustaw, prawo rozwiązania parlamentu, powoływanie 1/3 składu Senatu,
prezydenta wybierało Zgromadzenie Elektorów: marszałkowie sejmu, premier, prezes Sądu Najwyższego, GISZ i 75 elektorów wybranych przez parlament, kadencja 7 lat, ale ustępujący prezydent może zaproponować kandydata na urząd, wtedy wybory powszechne
- ograniczenie roli parlamentu:
funkcja ustawodawcza, uchwalenie budżetu, interpelacje wobec rządu, większa rola Senatu, bierne prawo wyborcze do Sejmu- 30 lat, Senatu- 40 lat, kadencja 5 lat,
i. śmierć Marszałka Piłsudskiego 12 V 1935 r. i rozpad obozu sanacji:
- obóz prezydencki- tzw. * grupa zamkowa- prezydent Ignacy Mościcki, Eugeniusz Kwiatkowski,
- obóz wojskowy- Marszałek i GISZ Edward Rydz- Śmigły, OZON- Obóz Zjednoczenia Narodowego- płk Adam Koc ( 1937), kult Marszałka,, zwalczanie idei lewicowych, silna pozycja armii i marszałka Edwarda Rydz- Śmigłego
- słaba pozycja twórcy BBWR- Walerego Sławka