Prawa osób z n stanowią przedmiot regulacji przyjętych przez wiele organizacji międzynarodowych, a podejmowane działania legislacyjne obrazują zmiany w podejściu do tej problematyki

1. Jedną z nich jest odchodzenie od tzw. modelu medycznego na rzecz modelu społecznego i postrzegania n w kontekście praw człowieka

Sytuacja zawodowa osób z ZD

Sytuacja zawodowa osób z NI w Polsce stanowi wypadkową wielu różnych czynników, wśród których najistotniejsze to niski wskaźnik aktywności zawodowej w tej grupie społecznej oraz brak wsparcia na rynku pracy. Głównym źródłem utrzymania stają się renty i świadczenia społeczne.

Barczyński i Radecki identyfikując przyczyny niskiej aktywności zawodowej osób z NI oraz problemy stanowiące przeszkodę od wykluczenia do integracji podkreślają ich duże zróżnicowanie oraz wzajemne przenikanie się wielu czynników mających wpływ na występowanie i uciążliwość barier. Osoby z NI są najczęściej dotknięte długotrwałym bezrobociem.

Przyczyny:

• negatywny stereotyp wyklucza możliwość pełnienia przez nie roli pracownika, co powoduje brak oczekiwać i bierność zawodową;

• negatywne postawy w orientacji zawodowej dotyczą rodziców, n-li oraz instytucji zajmujących się zatrudnianiem

• szkoła zazwyczaj nie przygotowuje do zawodu i podjęcia pracy

• brak odpowiedniej wiedzy i umiejętności

• brak zbudowanego społecznego i psychicznego podejścia (dojrzałości) do pracy

Istotne są także ogólne uwarunkowania sytuacji socjoekonomicznej:

• ograniczanie opiekuńczej funkcji państwa

• przekształcenia ustrojowe administracji publicznej

• niekorzystne i zmienne uwarunkowania prawne

• utrudniony dostęp do sfery socjalnej i edukacyjnej

• zmiany na rynku pracy oraz w życiu społecznym

• rosnące zagrożenie marginalizacją i wykluczeniem społecznym

Doświadczenia zagraniczne

Zatrudnienie wspomagane - Niemcy

W RFN Niepełnosprawność zdefiniowano jako ograniczenie typowych dla danego wieku funkcji organizmu przez co najmniej 6 miesięcy, powodujące ograniczenie udziału jednostki w życiu społecznym. Znaczny stopień to co najmniej 50% utrata zdrowia, jednak osoby ze stopniem utraty zdrowia wynoszącym 30-50%, które mają trudności w uzyskaniu bądź utrzymaniu zatrudnienia , mogą uzyskać stopień osoby o znacznym stopniu n.

Główne formy wspierania to:

• warsztaty: oferują możliwość wykonywania użytecznej pracy w sferze działalności produkcyjnej i usługowej oraz realizują zadania z zakresu rehabilitacji zawodowej, czemu służy zatrudnienie na podst. stosunku pracy, wynagrodzenie z zysków wypracowanych przez warsztat, objęcie pełnym ubezpieczeniem, kształcenie zawodowe oraz pomoc w podnoszeniu kwalifikacji i rozwoju osobowości.

• Projekty integracyjne: realizowane są przez przedsiębiorstwa i ich oddziały oraz odgrywają rolę pośrednią między warsztatami a otwartym rynkiem pracy dla osób o znacznym stopniu n. Podstawowe zadania obejmują:

- zatrudnianie

- podnoszenie kwalifikacji i wspomaganie

- udział w szkoleniach

- poszukiwanie zatrudnienia na otwartym rynku pracy

• Praca asystenta zawodowego oraz coaching - pomoc osobistego trenera w kontynuacji kształcenia zawodowego, w kierowaniu rozwojem zdolności i kompetencji związanych z uzyskaniem i utrzymaniem zatrudnienia na stanowisku pracy, zgodnym z umiejętnościami osoby wspieranej

Wspomaganie oznacza świadczenie na rzecz osób ze znacznym i umiarkowanym stopniem n dodatkowych usług potrzebnych do uzyskania pracy i utrzymania zatrudnienia; ukierunkowane jest na indywidualne problemy oraz potrzeby i wymaga indywidualnego podejścia oraz bezpośredniej pracy z osobą n.

W Niemczech zatrudnianie wspomagane zaczęto wprowadzać na przełomie lat 80. i 90. XX wieku z inicjatywy organizacji pozarządowych.

Zadaniem placówek zajmujących się zatrudnianiem wspomaganym jest wspieranie zatrudniania osób z n. Wspomaganie może obejmować pomoc osobistego trenera pracy lub asystenta zawodowego bądź wsparcie finansowe. Asystent (trener) pomaga osobie w przystosowaniu się do wykonywania obowiązków oraz adaptacji zawodowej w miejscu pracy, tak długo jak tego wymaga sytuacja zawodowa.

Etapy zatrudniania wspomaganego (Niemcy):

• wytypowanie pracownika i ocena jego zdolności do pracy

• znalezienie odpowiedniego pracodawcy i miejsca pracy

• adaptacja stanowiska

• przygotowanie pracodawcy i współpracowników

• wewnątrzzakładowe szkolenie zawodowe przy pomocy osobistego trenera

• zatrudnienie osoby z n na stałe

• okresowa opieka ze strony asystenta

Przygotowanie pracy jest realizowane wg indywidualnie ustalonego planu szkolenia i obejmuje:

• samodzielne pokonanie drogi do zakładu pracy i z powrotem

• orientację w fizycznym środowisku pracy

• przestrzeganie ustalonego regulaminu

• naukę umiejętności zawodowych

• wypracowanie umiejętności społecznych

Programy wspomagania są finansowane w ramach różnych struktur socjalnych, w zależności od stopnia n i jej wpływu na możliwość zatrudnienia.

Program PACE - USA

Utworzony w 1986r. Jest dwuletnim, płatnym certyfikowanym programem dla młodych dorosłych z ni i problemami w uczeniu się, kształcącym w wielu aspektach niezależnego życia.

Program dostarcza kompleksowe usługi w dziedzinie kształcenia osób ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi. Umożliwia:

- kontynuację nauki w odpowiednim środowisku

- poznanie umiejętności koniecznych do rozpoczęcia niezależnego życia

- uzyskanie zatrudnienia

3 główne komponenty PACE:

* przygotowanie do pracy i rozwój umiejętności zawodowych

* rozwój umiejętności niezależnego życia

* rozwój umiejętności społecznych

Każdego roku przyjmuje się nową grupę ok. 20 -25 osób, spełniających określone kryteria:

- wiek 18-30lat

- ukończone gimnazjum

- określone problemy z uczeniem się

- wyniki testów IQ w granicach 70-90

- zainteresowanie prac a

- stabilność emocjonalna

- zdolność do współpracy z grupą

- aktywne uczestnictwo w działaniach programu

- wsparcie ze strony rodziców popierających cel i filozofię programu

Uczestnicy mieszkają w kampusie uniwersyteckim z innymi studentami oraz z dwoma etatowymi pracownikami programu, którzy udzielają pomocy w planowaniu zadań i rozwiązywaniu problemów. Uczestnicy mają dostęp do wszystkich udogodnień uniwersyteckich.

Program łączy nauczanie z aktywnością we wszystkich obszarach życia słuchaczy, zawierając takie komponenty, jak przygotowanie kariery, nauka, umiejętności życiowe, socjalizacja.

Kształcenie realizowane jest przy założeniu, że najlepsze efekty osiąga się, łącząc ściśle proces nauczania z działaniem, wyznaczaniem celów i realizowaniem pragnień:

DO SKSEROWANIA

Każdy dzień słuchaczy programu wypełniony jest zajęciami:

• 3 dni w tyg trwa szkolenie w ramach stażu wew.

• 2 dni w tyg poświęcone są na naukę

• Wieczory + weekendy przeznaczone są na rozrywkę i aktywność czasu wolnego

„Ważna jest każda godzina każdego dnia.”

Do wybranych absolwentów skierowana jest opcja PACE Transition Program, pozwalający na pozostanie w znajomych, bezpiecznym środowisku z przyjaciółmi. Uczestnicy tego programu przenoszą się wraz z kolegami do wynajętych mieszkań, przy pomocy instruktora załatwiają wszelkie sprawy. Zaczynają aktywne poszukiwanie zatrudnienia i biorą udział w zajęciach dokształcających.

Program trwa 3 lata i koncentruje się na 4 obszarach: samodzielne mieszkanie, praca, kursy i seminaria jako forma trwającej przez całe życie nauki oraz rozwój kontaktów społecznych

Doświadczenia polskie

Kompleksowy system rehabilitacji - Stargard Szczeciński

Przedstawione są działania Polskiego Stowarzyszenia na Rzecz Osób z UU - koło w Stargardzie. Jego celem jest rehabilitacji realizowana w ramach warsztatów terapii zajęciowej, środowiskowego domu samopomocy, Zakładu Aktywności Zawodowej `Centralna Kuchnia”, turnusów rehabilitacyjno-rekreacyjnych oraz mieszkalnictwa chronionego.

Na szczególną uwagę zasługuje funkcjonujący od 2000roku Zakładu Aktywności Zawodowej `Centralna Kuchnia', świadczący usługi związane z żywieniem i cateringiem. Firma gwarantuje indywidualne podejście do klienta, otwartość na sugestie oraz realizację zamówień na najwyższym poziomie.

Odpowiednia logistyka i doświadczenie gwarantują profesjonalna obsługę, a nowoczesny park maszynowy umożliwia realizację imprez plenerowych.

Jako placówka koła PSOUU Zakład realizuje zadania w sferze zatrudniania osób ze znacznym stopniem n (2/3 pracowników) oraz przygotowanie ich do pełnego, samodzielnego i niezależnego życia w otwartym środowisku przez rehabilitację zawodową, społeczną i leczniczą. Służy temu odpowiednia org stanowisk pracy, która umożliwia pełne wykorzystanie potencjału psychomotorycznego oraz rozwój nowych umiejętności. Przygotowuje także do podjęcia zatrudnienia na otwartym rynku pracy. Istotną kwestią jest realizowanie zadań ze sfery rehabilitacji społecznej: nauka samodzielności, odpowiedzialności, umiejętności zachowania się w różnych sytuacjach, rozwiązywania konfliktów i trening zachowań społecznych.

Pracownicy stale rozwijają umiejętności interpersonalne, a dla klientów zakładu jest to szansa na bezpośrednie poznanie osób z ni jak i efektów ich pracy, co wpływa na przełamywanie barier.

Mieszkania chronione powstały w 1999 i 2001 roku. Mieszczą się w dwóch klatkach typowego bloku. Na każdej z 4 kondygnacji są po trzy 41-metrowe mieszkania ze wspólnymi łazienkami i kuchniami. Lokatorzy mieszkań to 22 osoby ze znacznym i umiarkowanym stopniem ni. Wraz z nimi w mieszkaniach służbowych przebywa kilku opiekunów. Rolą opiekunów jest dbanie o zabezpieczanie podst potrzeb lokatorów. Lokatorzy żyją na własny rachunek, kształcąc umiejętności społeczne, uczestnicząc w zajęciach kompensacyjnych i działaniach rewalidacyjnych. Dzięki temu dążą do usamodzielnienia, tworząc wspólnotę dobrze zintegrowaną z otoczeniem społecznym.

Wspólnota Burego Misia

Osada Burego Misia powstała z obserwacji życiowych losów podopiecznych i ich samotności po utracie bliskich. Jest to gospodarstwo rolne w Nowym Klinczu, będące dla jego mieszkańców prawdziwym domem, w którym czują się bezpieczni, akceptowani i potrzebni. Osadnicy opiekują się zwierzętami, pracują w ogrodzie, sadzie i winnicy, mają również obowiązki domowe. W pracy ich opiekunów (Bure Niedźwiedzie) wykorzystuje się własne metody nauczania odpowiedzialności, oparte na zaufaniu, przyjaźni oraz kontakcie z przyrodą, wzmacniające więzi wspólnotowe, rozwijające sprawność motoryczną i kształtujące odpowiedzialność.

Przedsiębiorstwo społeczne - Stowarzyszenie `Niepełnosprawni dla Środowiska EKON'

Istnieje od 2003 roku. Idea polega na tworzeniu „zielonych miejsc pracy” dla osób z N w stopniu Z i U oraz nowatorskim podejściu do zbiorki odpadów opakowaniowych - ich odbiór następuje w miejscu ich powstawania (mieszkania, szkoły , biura itd.) Dla pracowników organizowane są szkolenia i warsztaty zawodowe, umożliwiające podjęcie pracy przy świadczeniu usług w gospodarce odpadami. Podczas przerw w pracy zatrudnieni mogą korzystać z grup wsparcia, porad terapeutycznych, nauk podstawowych czynności życiowych i rozwijania umiejętności interpersonalnych.

Stowarzyszenie realizuje kompleksowe działania na rzecz rozwoju i awansu zawodowego osób z n, modeluje zmiany postawy u pracowników. Są to m.in. pomoc w nabywaniu reguł społecznych, rozwój umiejętności oraz trening poznawczy.

Program wspomaganego zatrudniania TRENER - Wrocław

Rozpoczęcie w 2001. Miał na celu stworzenie agencji zatrudniania wspomaganego, wypracowanie metod umożliwiających osobom z ni zdobycie i utrzymanie zatrudnienia na otwartym rynku pracy oraz opracowanie systemu szkolenia trenerów pracy wspomaganej.

Trener pracy wspomaganej podejmuje wszelkie działania mające na celu pomoc osobie z n w znalezieniu, opanowaniu i wykonywaniu pracy oraz jej utrzymaniu. Trener jest równocześnie nauczycielem zawodu, doradcą zawodowym, terapeutą zajęciowym i osoby wspierającej, a jego sukces zależy od elementów:

• właściwej oceny kandydata, stanowiska pracy

• współpracy

• pozytywnych relacjach z pracodawcą, osobą zatrudnianą i jej rodziną

Centrum DZWONI

DZWONI - Centrum Doradztwa zawodowego i Wspierania Osób z Niepełnosprawnością Intelektualną

Celem jest nowatorskie, kompleksowe i wielospecjalistyczne pośrednictwo pracy dla osób ze ZNI i UNI. Misją jest odgrywanie roli pośrednika między osobą z ni, pracodawcą i miejscem pracy. DZWONI jest agencja pośrednictwa pracy, doradztwa personalnego i poradnictwa zawodowego.

Centra organizują spotkania informacyjne oraz dokonują oceny kandydatów do pracy pod kątem wyboru właściwej drogi zawodowej; pomagają w nabyciu i doskonaleniu umiejętności społecznych przydatnych w pracy; szkolą i udzielają wsparcia pracownikowi, pracodawcy i personelowi. Ich działania skoncentrowane są na konkretnej osobie. Oferują pracodawcy pomoc w określeniu czynności jakie w danym przedsiębiorstwie mogłaby wykonywać osoba z ni, przygotowaniu planu ich wprowadzenia do firmy, szkolenia informacyjne dla pracowników.

Biuro Integracji Zawodowej Osób Niepełnosprawnych BIZON

Poznańska Agencja świadczy usługi aktywnego pośrednictwa pracy. Działania te obejmują doradztwo oraz poradnictwo dla osób z ni. Kompleksowa pomoc zawiera:

• diagnozę osoby poszukującej pracy

• jej potrzeb i predyspozycji

• odpowiednie przygotowanie do aktywnego poszukiwania miejsca pracy

• wsparcie techniczne i merytoryczne świadczone pracodawcy i współpracownikom

• warsztaty dla specjalistów, którzy są zatrudnieni w placówkach, organizacjach i jednostkach samorządu terytorialnego

Pracownicy troszczą się także o sytuacje psychologiczną i prawną pracownika.

Zatrudnianie wspomagane jest znaczącym krokiem w kierunku realizacji zasady równego dostępu do rynku pracy: wypełnia ideę powszechnego praca do pracy, wyboru i samostanowienia; realizuje zasadę dostarczenia zindywidualizowanej pomocy w zatrudnianiu w zależności od potrzeb, jest zgodne z zasadą społecznej i zawodowej integracji osób z n, ich równouprawnienia, włączenia w życie społeczności, partnerstwa i solidarności.

Zatrudnianie wspomagane umożliwia osobom z n podjęcie pracy w zwykłych warunkach w konkretnym miejscu pracy, wobec konkretnych sytuacji i istniejącego kontekstu, co daje o wiele lepsze wyniki.

Dobre przystosowanie pracownika do warunków pracy wymaga określenia takiego zawodu, w którym w najlepszy sposób wykorzysta swe umiejętności posiadane bądź dopiero nabywane. Ważną kwestią jest planowanie skoncentrowane na jednostce. Ważne by rodziny uczestniczyły w procesie.

Tworzone w Polsce ZAZ stanowią istotny element systemu zatrudniania i rehabilitacji zawodowej. Są dobrym miejscem dla tych osób z N, którzy z różnych powodów nigdy nie wejdą na otwarty rynek pracy. Konieczna jest jednak poprawa formuły ich funkcjonowania w tym finansowania.

Przedsiębiorstwa oparte na idei ekonomii społecznej mogą stanowić istotne ogniwo w aktywizacji zawodowej osób z n. Ich priorytetem jest realizowanie celu społecznego. Jednak ich rola jest wciąż niewielka.

Czynniki decydujące o sukcesie w procesie aktywizacji zawodowej oraz właściwe im rodzaje i formy niezbędnego wsparcia dotyczą czterech sfer:

• kompetencji społecznych

• czynników psychofizycznych

• przygotowania zawodowego

• systemowego podejścia do pośrednictwa pracy

Ale i także indywidualne właściwości kandydata.

Bariery:

• brak motywacji

• brak umiejętności wykorzystania posiadanej wiedzy

• brak możliwości sprawowania kontroli nad otaczającą rzeczywistością

• brak kompetencji do odgrywania ról społecznych

---