PRAWO PRACY - PODSTAWOWE OBOWIĄZKI I PRAWA PRACOWNIKA
Pracownik, zgodnie z art. 100 K.p., jest obowiązany wykonywać pracę sumiennie i starannie oraz stosować się do poleceń przełożonych, które dotyczą pracy, jeżeli nie są one sprzeczne z przepisami prawa lub umową o pracę, a w szczególności:
przestrzegać czasu pracy ustalonego w zakładzie pracy,
przestrzegać regulaminu pracy i ustalonego w zakładzie pracy porządku,
przestrzegać przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, a także przepisów przeciwpożarowych,
dbać o dobro zakładu pracy, chronić jego mienie oraz zachować w tajemnicy informacje, których ujawnienie mogłoby narazić pracodawcę na szkodę,
przestrzegać tajemnicy określonej w odrębnych przepisach,
przestrzegać w zakładzie pracy zasad współżycia społecznego.
W ramach nowelizacji Kodeksu pracy w 1996 r. istotnie zmodyfikowano obowiązki pracownika nadając im bardziej zobowiązaniowy charakter. Pracownik obowiązany jest stosować się do poleceń przełożonych, które dotyczą pracy, jeżeli te polecenia nie są sprzeczne z przepisami prawa lub umową o pracę. Odtąd dopuszczalne jest np. zamieszczenie w umowie o pracę warunku stwierdzającego, że pracodawca może zatrudnić pracownika w godzinach nadliczbowych w razie szczególnych potrzeb tylko za jego zgodą. Dopuszczalna byłaby także możliwość wyłączenia stosowania art. 42 § 4 K.p., pod warunkiem, że umowa o pracę wyraźnie zawiera takie postanowienie.
Pracownik jest obowiązany dbać o dobro zakładu pracy, chronić jego mienie oraz zachować w tajemnicy informacje, których ujawnienie mogłoby narazić pracodawcę na szkodę. Każdy pracodawca, powinien w regulaminie pracy, a w razie jego braku w obwieszczeniu, sprecyzować informacje, które uznaje za objęte jego tajemnicą. Pracodawca, który tego warunku nie spełnił nie może skutecznie pociągać do odpowiedzialności pracownika za naruszenie tej tajemnicy.
Sprzeczne nie tylko z art. 94 pkt 1 K.p. ale także z zasadami współżycia społecznego (art. 8 K.p.) byłoby wyciąganie konsekwencji z tytułu naruszenia tajemnicy pracodawcy, w sytuacji gdy tenże nie określił pracownikowi zakresu treści tajemnicy. Na wypadek sporu pracodawca jest zobowiązany udowodnić, że dana informacja należy do kręgu jego tajemnicy (art. 6 K.c. przez art. 300 K.p.).
Pracownik obowiązany jest przestrzegać ustalonego w zakładzie porządku przewidzianego w regulaminie pracy oraz obowiązującego go czasu pracy. Podstawowe obowiązki pracownika w tym zakresie wynikają z przepisów regulaminu pracy. W konsekwencji pracownicy powinni szczegółowo zapoznawać się z treścią regulaminu.
Nie leży w interesie pracownika formalne podpisanie oświadczenia o zapoznaniu się z tym regulaminem, gdyż z jego treści wynikają określone obowiązki, których naruszenie może stanowić przedmiot zarzutu pod adresem pracownika. W razie formalnego zapoznania się z regulaminem pracy i pisemnego potwierdzenia tego faktu, pracownik nie może skutecznie tłumaczyć się nieznajomością treści regulaminu.
Zgodnie z wyrokiem SN z 19.04.2001 r. I PKN 376/00, OSNP 2003/4/101, wyjaśnienie przez pracownika, czy w okresie zwolnienia z obowiązku wykonywania pracy z powodu choroby przeprowadzał zaleconą przez lekarza kurację, czy też wykorzystywał zwolnienie w innym celu - niezależnie od tego czy sprzyjającym poprawie stanu zdrowia, czy pogarszającym lub mogącym go pogorszyć - mieści się w ramach obowiązku współdziałania z pracodawcą przy wykonywaniu zobowiązania (art. 354 K.c. w związku z art. 300 K.p.).
W związku z trudną sytuacją zatrudnieniową szczególnie istotne jest poprawne zachowanie pracownika w warunkach niezdolności do pracy z powodu choroby, gdyż naruszenie obowiązków pracowniczych w tym zakresie może stanowić podstawę do zwykłego wypowiedzenia umowy a niekiedy nawet do zwolnienia w trybie art. 52 K.p.
Podjęcie przez pracownika niezdolnego do pracy wskutek choroby czynności zarobkowych sprzecznych ze wskazaniami lekarskimi nie jest wykonywaniem obowiązku troski o dobro zakładu pracy, nawet wtedy gdy pracodawca, bez swojej wiedzy i zgody, uzyskał przy okazji korzyść majątkową. Przejawem troski pracownika niezdolnego do pracy wskutek choroby o dobro zakładu pracy (art. 211 pkt 5 w związku z art. 100 § 2 pkt 3 K.p.) jest stosowanie się do wskazań lekarskich i powstrzymywanie się od wykonywania czynności mogących przedłużyć jego nieobecność w pracy.
Przepisy kodeksu szczególną rolę przypisują obowiązkowi przestrzegania przepisów i zasad bhp. Uprawnienie pracownika wynikające z art. 210 K.p. polegające na prawie powstrzymania się od pracy w razie zaistnienia bezpośredniego zagrożenia dla życia lub zdrowia osób, może być niekiedy rozumiane jako stanowiące przedmiot pracowniczego obowiązku dbałości o dobro pracodawcy.
Pracownik jest obowiązany wykonywać polecenia pracodawcy jeżeli są one zgodne z prawem i treścią umowy o pracę. Zarzut nie wykonania polecenia może stanowić podstawę wypowiedzenia, jak i rozwiązania umowy bez wypowiedzenia w trybie art. 52 K.p. w zależności od okoliczności stanu faktycznego sprawy.
Ocena okoliczności związanych z niewykonaniem polecenia przez pracownika musi być jednak dokonana szczególnie dokładnie. Postawienie pracownikowi zarzutu odmowy wykonania polecenia wydanego przez pracodawcę wymaga ustalenia, jaka była treść tego polecenia, czy dotyczyło ono wykonywanej pracy i w jakich okolicznościach zostało wydane
Kierowca pojazdu mechanicznego, poświadczający w kartach drogowych nieprawdę, w szczególności gdy nie są to sporadyczne pomyłki, a nadto prowadzący karty drogowe w sposób niedbały i niestaranny, dopuszcza się naruszenia podstawowego obowiązku pracowniczego, jakim jest obowiązek rzetelnej i na właściwym poziomie jakościowym pracy.
Regulamin pracy może zakazywać pracownikom przebywania na terenie zakładu pracy w stanie nietrzeźwości, także po zakończeniu świadczenia pracy lub w czasie, gdy korzystają ze zwolnień od pracy. Naruszenie tego obowiązku może skutkować rozwiązaniem umowy w trybie art. 52 K.p.
Podstawowe obowiązki i prawa pracownika
Paragraf pierwszy mówi że w razie gdy warunki pracy nie odpowiadają przepisom bezpieczeństwa i higieny pracy i stwarzają bezpośrednie zagrożenie dla zdrowia lub życia pracownika albo gdy wykonywana przez niego praca grozi takim niebezpieczeństwem innym osobom, pracownik ma prawo powstrzymać się od wykonywania pracy, zawiadamiając o tym niezwłocznie przełożonego.
Paragraf drugi mówi że jeżeli powstrzymanie się od wykonywania pracy nie usuwa zagrożenia, o którym mowa w § 1, pracownik ma prawo oddalić się z miejsca zagrożenia, zawiadamiając o tym niezwłocznie przełożonego.
Paragraf trzeci mówi że za czas powstrzymania się od wykonywania pracy lub oddalenia się z miejsca zagrożenia w przypadkach, o których mowa w § 1 i 2, pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia.
Paragraf czwarty mówi że, pracownik ma prawo, po uprzednim zawiadomieniu przełożonego, powstrzymać się od wykonywania pracy wymagającej szczególnej sprawności psychofizycznej w przypadku, gdy jego stan psychofizyczny nie zapewnia bezpiecznego wykonywania pracy i stwarza zagrożenie dla innych osób.
Paragraf piąty ustala że przepisy § 1, 2 i 4 nie dotyczą pracownika, którego obowiązkiem pracowniczym jest ratowanie życia ludzkiego lub mienia.
Paragraf szósty mówi że, minister pracy i polityki socjalnej w porozumieniu z ministrem zdrowia i opieki społecznej określi, w drodze rozporządzenia, rodzaje prac wymagających szczególnej sprawności psychofizycznej.
Przestrzeganie przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy jest podstawowym obowiązkiem pracownika. W szczególności pracownik jest obowiązany:
1) znać przepisy i zasady bezpieczeństwa i higieny pracy, brać udział w szkoleniu i instruktażu z tego zakresu oraz poddawać się wymaganym egzaminom sprawdzającym,
2) wykonywać pracę w sposób zgodny z przepisami i zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy oraz stosować się do wydawanych w tym zakresie poleceń i wskazówek przełożonych,
3) dbać o należyty stan maszyn, urządzeń, narzędzi i sprzętu oraz o porządek i ład w miejscu pracy,
4) stosować środki ochrony zbiorowej, a także używać przydzielonych środków ochrony indywidualnej oraz odzieży i obuwia roboczego, zgodnie z ich przeznaczeniem,
5) poddawać się wstępnym, okresowym i kontrolnym oraz innym zaleconym badaniom lekarskim i stosować się do wskazań lekarskich,
6) niezwłocznie zawiadomić przełożonego o zauważonym w zakładzie pracy wypadku albo zagrożeniu życia lub zdrowia ludzkiego oraz ostrzec współpracowników, a także inne osoby znajdujące się w rejonie zagrożenia, o grożącym im niebezpieczeństwie,
7) współdziałać z pracodawcą i przełożonymi w wypełnianiu obowiązków dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy.
Osoba kierująca pracownikami jest obowiązana:
1) organizować stanowiska pracy zgodnie z przepisami i zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy,
2) dbać o sprawność środków ochrony indywidualnej oraz ich stosowanie zgodnie z przeznaczeniem,
3) organizować, przygotowywać i prowadzić prace, uwzględniając zabezpieczenie pracowników przed wypadkami przy pracy, chorobami zawodowymi i innymi chorobami związanymi z warunkami środowiska pracy,
4) dbać o bezpieczny i higieniczny stan pomieszczeń pracy i wyposażenia technicznego, a także o sprawność środków ochrony zbiorowej i ich stosowanie zgodnie z przeznaczeniem,
5) egzekwować przestrzeganie przez pracowników przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy,
6) zapewniać wykonanie zaleceń lekarza sprawującego opiekę zdrowotną nad pracownikami.
3