Rozdz. IV : Przesłanki procesowe

1. Rodzaje dopuszczalności procesu karnego

Przesłanki procesowe:

• sensu largo:

• całokształt warunków, które w świetle prawa procesowego decydują o dopuszczalności (a w razie ich braku-niedopuszczalności) procesu karnego i to zarówno w stadium postępowania przygotowawczego jak i sądowego;

• sensu stricto:

• te warunki, które decydują o prawnej (czyli formalnej i materialnej) dopuszczalności procesu

Art. 17. § 1. Nie wszczyna się postępowania, a wszczęte umarza, gdy:

1) czynu nie popełniono albo brak jest danych dostatecznie uzasadniających podejrzenie jego popełnienia,

2) czyn nie zawiera znamion czynu zabronionego albo ustawa stanowi, że sprawca nie popełnia przestępstwa,

3) społeczna szkodliwość czynu jest znikoma,

4) ustawa stanowi, że sprawca nie podlega karze,

5) oskarżony zmarł,

6) nastąpiło przedawnienie karalności,

7) postępowanie karne co do tego samego czynu tej samej osoby zostało prawomocnie zakończone albo wcześniej wszczęte toczy się,

8) sprawca nie podlega orzecznictwu polskich sądów karnych,

9) brak skargi uprawnionego oskarżyciela,

10) brak wymaganego zezwolenia na ściganie lub wniosku o ściganie pochodzącego od osoby uprawnionej, chyba że ustawa stanowi inaczej,

11) zachodzi inna okoliczność wyłączająca ściganie.

§ 2. Do chwili otrzymania wniosku lub zezwolenia władzy, od których ustawa uzależnia ściganie, organy procesowe dokonują tylko czynności nie cierpiących zwłoki w celu zabezpieczenia śladów i dowodów, a także czynności zmierzających do wyjaśnienia, czy wniosek będzie złożony lub zezwolenie będzie wydane.

§ 3. Niemożność przypisania winy sprawcy czynu nie wyłącza postępowania dotyczącego zastosowania środków zabezpieczających.

Niedopuszczalność procesu karnego:

• z powodów prawnomaterialnych:

• przesłanki procesowe decydują o tym, czy konkretny proces karny jest dopuszczalny czy nie; niektóre z nich (np. znikomość społecznej szkodliwości czynu, niepopełnienie czynu) wyłączają postępowanie karne - pozbawiają go jego materialnej podstawy - przestępstwa;

• z powodów „ściśle procesowych” - formalnych:

• niezależny od oceny sytuacji z punku widzenia prawa karnego materialnego (np. brak skargi uprawnionego oskarżyciela, immunitety);

• ze względów faktycznych - dowodowych:

• proces karny nie może się toczyć, jeżeli w świetle zebranych materiałów dowodowych nie można ustalić np. kto jest sprawcą przestępstwa, lub też udowodnić, że oskarżony na pewno jest przestępstwa

Skutki procesowe niedopuszczalności:

• materialnej:

• prowadzi do umorzenia postępowania, zazwyczaj po częściowym zbadaniu sprawy in merito, przy czym w razie zbyt późnego ujawnienia przeszkody materialnej i zaawansowania sprawy, pozwala w pewnych przypadkach zakończyć proces karny wyrokiem merytorycznym (uniewinniającym)

• formalnej:

• wyłącza zarówno możliwość skazania, jak i uniewinnienia oskarżonego; powoduje zawsze umorzenie postępowania, a dowodzenie winy oskarżonego w procesie formalnie niedopuszczalnym nie jest dozwolone bez względu na stadium postępowania; kwestia winy nie zostaje rozstrzygnięta;

• dowodowej:

• brak jest środków dowodowych, wystarczających do odtworzenia obrazu stanu faktycznego związanego z przestępstwem, a tym samym do udowodnienia winy oskarżonego; postępowanie ulega umorzeni unie stanowi przeszkody do uniewinnienia oskarżonego.

Dopuszczalność procesu karnego;

• dopuszczalności możemy mówić dopiero wtedy, gdy zachodzą wszystkie warunki decydujące kumulatywnie o materialnej, formalnej i faktycznej dopuszczalności postępowania.

2. Systematyka przesłanek procesowych

Przesłanki:

Wyróżnia się:

• przesłanki pozytywne (dodatnie) - powodujące, iż proces jest w ogóle prawnie dopuszczalny, np. istnienie oskarżonego warunkuje prowadzenie postępowania sądowego

• przesłanki negatywne (ujemne) - przeszkody procesowe uniemożliwiające wszczęcie
  i prowadzenie procesu, np. śmierć oskarżonego. Wystąpienie negatywnej przesłanki procesowej powoduje, że nie jest możliwe wszczęcie postępowania, a jeżeli już zostało wszczęte, zaniechanie jego kontynuowania.

• przesłanki ogólne - warunkujące każde postępowanie, np. res iudicata dotyczy każdego procesu,

• przesłanki szczególne - warunkujące tryb szczególny, np. postępowanie uproszczone.

• przesłanki materialne - warunkujące odpowiedzialność karną, będące warunkami odpowiedzialności określonymi w prawie karnym materialnym, a realizowane w procesie karnym. Są to wypadki, gdy:

• czynu nie popełniono albo brak jest danych dostatecznie uzasadniających podejrzenie jego popełnienia,

• czyn nie zawiera znamion czynu zabronionego albo ustawa stanowi, że sprawca nie popełnia przestępstwa,

• społeczna szkodliwość czynu jest znikoma,

• ustawa stanowi, że sprawca nie podlega karze,
  sprawca nie podlega orzecznictwu polskich sądów karnych, a więc korzystający z immunitetu materialnego (parlamentarnego, prokuratorskiego, adwokackiego, radcowskiego) [ art. 17 § 1 pkt. 1 - 4 i 8 k. p. k.)

• przesłanki formalne - nie wywierają wpływu na odpowiedzialność karną, a jedynie warunkują dopuszczalność samego procesu. Chodzi o sytuacje, gdy

• oskarżony zmarł,

• nastąpiło przedawnienie karalności,

• postępowanie karne co do tego samego czynu tej samej osoby zostało prawomocnie zakończone(res iudicata) albo wcześniej wszczęte toczy się,

• brak skargi uprawnionego oskarżyciela (lis pendens),

• brak wymaganego zezwolenia na ściganie lub wniosku o ściganie pochodzącego od osoby uprawnionej, chyba że ustawa stanowi inaczej,

• zachodzi inna okoliczność wyłączająca ściganie ( art. 17 § 1 pkt 5 - 7 i 9 - 11 k. p. k.).

• przesłanki bezwzględne (absolutne, abstrakcyjne)) - warunkujące dopuszczalność postępowania przeciwko każdej osobie o określony czyn w każdym układzie procesowym, np. znikomy stopień społecznej szkodliwości, przedawnienie,

• przesłanki względne (relatywne, konkretne) - warunkujące dopuszczalność ścigania określonej osoby o określony czyn tylko w danym konkretnym układzie procesowym, np. brak wniosku, brak skargi uprawnionego oskarżyciela,

Przesłanki dodatnie:

• podsądność

• właściwość sądu

• istnienie stron

• skarga uprawnionego oskarżyciela;

• wniosek o ściganie

Przesłanki ujemne:

• nieprzestępność czynu;

• niekaralność czynu;

• przedawnienie

• abolicja

• res iudicata, materialna prawomocność

• zawisłość sprawy

• immunitety

• śmierć oskarżonego

3. Zbieg ujemnych przesłanek procesowych

W przypadku gdy w tej samej sprawie, czyli w stosunku do tego samego oskarżonego i tego samego czynu, ujawnią się równocześnie dwie lub więcej ujemne przesłanki procesowe, występuje realny zbieg przesłanek procesowych.

W przypadku zbiegu przesłanek jednorodzajowych, np. powagi rzeczy osądzonej z immunitetem poselskim, podstawę umorzenia stanowią łącznie obie zbiegające się przesłanki (wynika to z ,,postulatu maksymalnej zasadności decyzji procesowej, do wszechstronnego uwzględnienia okoliczności mogących stanowić jej podstawę”).

W razie zbiegu negatywnej przesłanki bezwzględnej, np. powagi rzeczy osądzonej z negatywną przesłanką względną, podstawą decyzji o umorzeniu postępowania będzie powaga rzeczy osądzonej, gdyż dotyczy ona dopuszczalności procesu w każdym układzie procesowym. Podobnie będzie w przypadku zbiegu przesłanki ogólnej, np. powagi rzeczy osądzonej z przesłanką szczególną. Przesłanka powagi rzeczy osądzonej będzie podstawą decyzji o umorzeniu postępowania, gdyż warunkuje ona dopuszczalność postępowania ,,w ogóle”, niezależnie od trybu ścigania, rodzaju postępowania lub etapu procesu.

W przypadku zbiegu przesłanki formalnej z przesłanką materialną, podstawę decyzji o umorzeniu postępowania stanowić powinna przesłanka formalna, nawet gdyby ujemna przesłanka materialna stwierdzona została dopiero podczas przewodu sądowego (,,zasada pierwszeństwa oceny formalnej”).

W przypadku zbiegu różnych przesłanek materialnych, np. nieprzestępności czynu wskutek błędu i przedawnienia karalności, może zachodzić pozorny zbieg przesłanek procesowych. Zatem w przypadku stwierdzenia, że karalność zarzucanego oskarżonemu czynu stała się na skutek upływu czasu (przedawnienia) dopiero na rozprawie, wymagane jest równoczesne ustalenie, czy samo przestępstwo zostało popełnione. Nie można bowiem przyjąć ustania karalności czynu na skutek przedawnienia, jeżeli czyn zgodnie z ustaleniami dowodowymi, nie jest przestępstwem lub jeżeli czynu w ogóle nie popełniono.

4. System przesłanek procesowych

4.1. Podsądność sprawy karnej

Naruszenie określonej w pkt. 8 § 1 art. 17 kpk ujemnej przesłanki procesowej będzie wiązało się z poważnymi procesowymi konsekwencjami. Z pewnością może to wywołać zarzut takiej obrazy przepisów postępowania, który mógł mieć wpływ na treść orzeczenia ( względny powód odwoławczy - art. 438 pkt. 2 ), z pewnością będzie to podstawą stwierdzenia nieważności orzeczenia z mocy samego prawa ( art. 101 § 1 pkt.1 kpk), i wreszcie- może być podstawą kasacji, jako inne rażące naruszenie prawa, które mogło mieć wpływ (w istocie - miało wpływ ) na treść orzeczenia ( art. 523 kpk).

Przesłanka ta odgrywa czołową rolę, w razie ustalenia jej braku, badanie pozostałych, zwłaszcza pozytywnych, jest bezprzedmiotowe.

Obejmuje ona trzy składniki

a) jurysdykcja krajowa sądów polskich
b) podsądność sądom karnym powszechnym
c) podsądność sądom wojskowym

ad a) przez jurysdykcję krajową należy rozumieć podleganie spraw karnych sądom polskim, jest to dodatnia przesłanka procesowa, przepisy procesowe nie regulują zakresu jurysdykcji z wyjątkiem immunitetu zakrajowości. O tym, jakie sprawy karne należą do jej zakresu, można wnosić z przepisów prawa materialnego. Ogólną jest zasada terytorialna - ustawę polską stosuje się do sprawcy, który popełnił czyn na terytorium RP, na polskim statku wodnym lub powietrznym, chyba że umowa międzynarodowa, której RP jest stroną stanowi inaczej. Trzeba pamiętać, że za statek wodny w rozumieniu tego przepisu uznajemy także stałą platformę położoną na szelfie kontynentalnym. Problem jurysdykcji krajowej sądów polskich powstaje wtedy, gdy w sprawie pojawia się „czynnik obcy”, np. obywatel obcego państwa, czyn popełniony na terytorium państwa obcego. Stosowanie polskiego prawa karnego materialnego jest ściśle związane z kompetencją sądu polskiego, jeżeli w konkretnej sprawie nie można go zastosować, to jednocześnie wyklucza to jurysdykcję sądów polskich. W zakresie tej reguły są wyjątki i ograniczenia. Szczególnym wyjątkiem jest instytucja przekazania ścigania karnego na podstawie umowy międzynarodowej.

ad b) podsądność sądom karnym powszechnym rozumiemy jako zakres spraw karnych podlegających tym sądom. Jest to przesłanka z art. 17 par 1 pkt. 8 KPK - w myśl tego przepisu wszczęty proces umarza się, gdy sprawca nie podlega orzecznictwu polskich sądów karnych (a więc także szczególnych). Orzeczenie podlega uchyleniu jeżeli sąd powszechny orzekł w sprawie należącej do właściwości sądu szczególnego lub odwrotnie. Orzecznictwo sądów powszechnych w sprawach karnych stanowi regułę. Wyjątki są wyraźnie wskazane ustawami, w pozostałym zakresie orzekają sądy powszechne.

ad c) podsądność sądom karnym wojskowym jest najdalej idącym ograniczeniem podsądności sądom powszechnym, orzecznictwu sądów wojskowych podlegają sprawy ze względów podmiotowo-przedmiotowych lub przedmiotowych. Regułą jest podsądność sądom powszechnym wyjątkiem zaś - sądom szczególnym.

W ramach sądów szczególnych na zasadzie art. 647 § 1 kpk, orzecznictwu sądów wojskowych podlegają: żołnierze w czynnej służbie wojskowej w związku z następującymi przestępstwami:

• samowolne opuszczenie jednostki wojskowej lub wyznaczonego miejsca przebywania ( art. 338 § 1 kk) ;

• dezercja ( art. 339 § 1 kk);

• dezercja zbiorowa lub połączona z zaborem broni ( art..339 § 2 kk);

• dezercja połączona z ucieczką za granicę ( art. 339 § 3 kk );

• przygotowanie samowolnego opuszczenia jednostki lub którejkolwiek z postaci dezercji ( art. 339 § 4 kk);

• odmowa popełnienia służby wojskowej, albo wykonania obowiązków służbowych ( art. 341 § 1 kk);

• odmowa pełnienia innej niż zas.służby woj., lub wykonywania obowiązków służbowych ( art. 341 § 2 kk);

• samookaleczenie w celu uchylenia się od służby art. 342 § 1 pkt.1 kk);

• wprowadzenie podstępem organu woj. w błąd w celu uchylenia się od służby ( art. 342 § 1 pkt.2 kk);

• odmowa wykonania rozkazu ( art. 343 § 1 - 3 kk);

• czynna napaść na przełożonego ( art. 345 § 1 i 2 kk);

• czynna napaść na przełożonego z użyciem broni lub innego niebezpiecznego przedmiotu ( art. 345 § 3 kk);

• przeszkodzenie przełożonemu w czynności służbowej z zastosowaniem przemocy lub groźby bezprawnej
  ( art. 346 § 1 i 2 kk);

• znieważenie przełożonego ( art. 347 § 1 kk);

• znieważenie podwładnego ( art. 359 § 1 kk);

• naruszenie nietykalności cielesnej podwładnego ( art. 351 kk);

• fizyczne lub psychiczne znęcanie się nad podwładymi ( art. 352 § 1, 2 i 3 kk);

• spowodowanie śmierci lub naruszeni czynności narządu ciała lub rozstroju zdrowia poprzez nieostrożne obchodzenie się z bronią, amunicją, lub materiałami wybuchowymi ( art.. 354 § 1 i 2 kk);

• spowodowanie wypadku podczas prowadzenia uzbrojonego pojazdu ze skutkiem obrażeń ciała innej osoby, śmierci tej osoby lub ciężkiego uszkodzenia jej ciała ( art. 355 § 1 i 2 kk);

• stworzenie niebezpieczeństwa powstania szkody lub wywołanie szkody, będące następstwem naruszenie regulaminów pełnienia służby ( art. 356 § 1 i 2 kk);

• opilstwo lub inne odurzenie się podczas służby ( art. 357 § 1 kk);

• samowolny zabór broni lub samowolne dysponowanie bronią amunicja, lub innymi materiałami wybuchowymi ( art. 358 § 1 i 2 kk);

• doprowadzenie do utraty broni, amunicji ,lub materiałów wybuchowych w związku z niedopełnieniem obowiązków w zakresie ochrony lub nadzoru ( art. 359 kk);

• zniszczenie, uszkodzenie broni lub materiałów wybuchowych ( art. 360 § 1 i 2 kk);

• samowolne użycie wojskowego statku powietrznego lub wolnego ( art. 361 § 1 kk);

• samowolne użycie wojskowego pojazdu mechanicznego w celu osiągnięcia korzyści majątkowej ( art. 362 par1 kk);

• samowolne rozporządzanie wyposażeniem wojskowym ( art. 363 par 1 kk);

Orzecznictwu sądów wojskowych podlegają również pracownicy wojska w związku z przestępstwami określonymi w art. 356-363 kk, a także żołnierze sił zbrojnych państw obcych, przebywających na terytorium Polski oraz członkowie personelu cywilnego w związku z przestępstwami popełnionym w związku z pełnieniem obowiązków służbowych.

Ponadto o podsądności sądom wojskowym będą decydowały również inne względy. Tak więc, na podstawie art. 648 kpk, jurysdykcji tych sądów będą podlegały również sprawy o podżeganie i pomocnictwo do przestępstw z części wojskowej kodeksu karnego (art..338-363 kk), sprawy o przestępstwa określane w art. 239 kk (poplecznictwo), w art. 291 kk (paserstwo umyślne), w art.292 kk (paserstwo nieumyślne), jeżeli przestępstwa te pozostają w związku z przestępstwami przewidzianymi w części wojskowej kodeksu karnego.

Podsądność sądom powszechnym może być również wyłączona w odniesieniu do osób zajmujących najwyższe stanowiska w państwie. Zgodnie z art. 198 ust. 1 Konstytucji, odpowiedzialność przed Trybunałem Stanu ponoszą: Prezydent Rzeczpospolitej, Prezes Rady Ministrów oraz członkowie Rady Ministrów, Prezes Narodowego Banku Polskiego, Prezes Najwyższej Izby Kontroli, członkowie Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji, osoby Prezes Rady Ministrów powierzył kierowane ministerstwem oraz Naczelny Dowódca Sił Zbrojnych. Ust. 2 art. 198 Konstytucji rozciąga odpowiedzialność przed Trybunałem Stanu także na posłów i senatorów, w zakresie w jakim naruszają oni zakaz prowadzenia działalności gospodarczej łączonej z osiąganiem korzyści z majątku Skarbu Państwa lub samorządu terytorialnego, jak też zakaz nabywania takiego majątku. Trybunał Stanu orzeka - przede wszystkim - o odpowiedzialności konstytucyjnej, nie niej może również orzec o odpowiedzialności karnej w przypadku, gdy osoby te, w związku z zajmowanym stanowiskiem lub pełnioną funkcją, dopuszczą się przestępstwa.

O odpowiedzialności przez Trybunałem Stanu decyduje Sejm.

Podsądność sądom powszechnym może być ograniczona w sprawach o przestępstwa skarbowe. Zgodnie z art. 123 par 1 uks w sprawach o przestępstwa skarbowe zagrożone wyłącznie zasadniczą karą grzywny oraz w sprawach o wykroczenia skarbowe, orzekają organy skarbowe. Oczywiście konigacja organów skarbowych wyłączona zostanie w sytuacji, gdy zachodzić będzie wątpliwość co do poczytalności oskarżonego albo wystąpi konieczność stosowania środków zabezpieczających przewidzianych w przepisach art. 93-100 kk, jak również wówczas, gdy czyn wyczerpuje znamiona przestępstwa określonego w innej ustawie karnej, a prokurator przejął do swego prowadzenia również sprawę o przestępstwo skarbowe, a także w sytuacji , gdy skarbowy organ orzekający II instancji ze względu na szczególne okoliczności sprawy przekaże ją do rozpoznania w postępowaniu sądowym *( art. 123 par 2 uks).

Podsądność może być wyłączona immunitetami, wśród których wyróżnia się:

• Immunitet Prezydenta RP. Z istoty tego immunitetu wynika, że za naruszenie Konstytucji lub innych ustaw oraz popełnienie przestępstwa Prezydent RP może odpowiadać wyłącznie przed Trybunałem Stanu. Może to nastąpić w drodze podjętej kwalifikowaną większością głosów Zgromadzenia Narodowego uchwały o postawieniu Prezydenta w stan oskarżenia, zarówno przed sądami powszechnymi, jak i wojskowymi, jak również przed Sądem Najwyższym.
  

• Immunitet parlamentarny. Immunitet ten należy jest zarówno posłom, jak i senatorom. Immunitet ten ma podwójny charakter: materialno - procesowy. W znaczeniu materialnym polega on na tym, że parlamentarzysta nie może być pociągnięty do odpowiedzialności za czyny wynikające z wykonywaniu mandatu, tak w czasie jego trwania i po jego wygaśnięciu, chyba że czynami tymi narusza dobra osobiste innych osób. Immunitet ten nie wyłącza cywilnej odpowiedzialności parlamentarzysty. W znaczeniu procesowym immunitet parlamentarny odnosi się tylko do czynów innych niż wynikających z wykonywania mandatu. Pociągnięcie parlamentarzysty do odpowiedzialności za przestępstwo lub wykroczenie, ale również zatrzymanie go lub tymczasowe aresztowanie wymaga zgody odpowiedniej izby parlamentu, podjętej kwalifikowaną większością głosów. Zrzeczenie się tego immunitetu przez parlamentarzystę jest bezskuteczne.
  

• Immunitet członków Trybunału Konstytucyjnego. Immunitet ten wynika z art. 17 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 29 kwietnia 1985r. o Trybunale Konstytucyjnym ( tekst jedn .-Dz. nr 109/1991, poz. 109). Z istoty jego immunitetu wynika, że członek Trybunału Konstytucyjnego nie może być zatrzymany ( chyba że in flagranti), aresztowany ani tym bardziej pociągnięty do odpowiedzialności karnej lub karno-administracyjnej bez zgody Trybunału, podjętej przez pełen jego skład, oczywiście z wyłączeniem tego członka, którego sprawa dotyczy.
  

• Immunitet sędziów Trybunału Stany. Immunitet ten wynika z art. 16 ust 1 ustawy z dnia 26 marca 1982r. o Trybunale Stanu ( tekst jedn.- Dz. nr 38/1993, poz.172). Immunitet ten oznacza ,że bez zgody Trybunału Stanu sędziowie tego Trybunału nie mogą być pociągnięci do odpowiedzialności karnej za czyny związane z wykonywaniem funkcji, jak również nie mogą być pozbawieni wolności; immunitet rozciąga się na czas kadencji, jak również na okres po jej zakończeniu.
  

• Immunitet pracowników Najwyższej Izby Kontroli stanowi art. 10 ustawy z dnia 8 października 1980r. o Najwyższe Izbie Kontroli.Immunitet ten oznacza, że zarówno w okresie zatrudniania NIK, jak i po jago ustaniu, pracownicy NIK bez zgody Kolegium Najwyższej Izby Kontroli, jak i nie mogą być pociągnięci do odpowiedzialności karnej za czyny pozostające w ścisłym związku z ich czynnościami służbowymi.
  

• Immunitet sędziowski. Immunitet ten wynika z art. 50 ustawy z dnia 20 czerwca 1985r.-prawo o ustroju sądów Gwarantuje on sędziemu, że bez zgody właściwego sądu dyscyplinarnego, nie może być on zatrzymany ( z wyjątkiem ujęcia in flagranti), aresztowany ani pociągnięty do odpowiedzialności karnej lub karnoadministracyjnej. Do czasu wydania przez sąd dyscyplinarny uchwały uchylającej immunitet sędziowski, wolno w sprawie tego sędziego podejmować jedynie czynności nie cierpiące zwłoki. Jednakże w przypadku ujęcia sędziego na gorącym uczynku popełnienie przestępstwa , sąd dyscyplinarny może polecić jego niezwłoczne zwolnienie. Uchwała sądu dyscyplinarnego jest zaskarżalna. Rzecznik dyscyplinarny oraz osoba, która wstąpiła z wnioskiem o uchylenie immunitetu może uchwałę sądu dyscyplinarnego odmawiająca uchylenia immunitetu sędziowskiego zaskarżyć do sądu dyscyplinarnego II instancji, natomiast sędzia może zaskarżyć uchwałę sądu dyscyplinarnego I instancji, gdy zostanie uchylony jego immunitet. Immunitet sędziowski rozciąga się nie tylko na sędziów sądów powszechnych, ale również na sędziów szczególnych - wojskowych, ale również na sędziów sądów szczególnych - wojskowych,tudzież sędziów Sądu Najwyższego, i Naczelnego Sądu Administracyjnego

.

• Immunitet prokuratorski wynika z art. 54 ustawy z dnia 20 kwietnia 1985r. o prokuratorze (tekst jed. - Dz. U. nr 19/1994, poz.70).Immunitet ten jest podobny do immunitetu sędziowskiego. Tak samo nie wolno prokuratora zatrzymać (chyba że in flagrant), jeżeli nie wyrazi na to zgody przełożony dyscyplinarny prokuratora. Pociągnięcie prokuratora do odpowiedzialności karnej lub karnoadministracyjnej wymaga z kolei zgody komisji dyscyplinarnej Orzeczenie komisji dyscyplinarnej, oddalającej wniosek o uchylenie immunitetu prokuratorskiego, może zostać zaskarżonego przez rzecznika dyscyplinarnego do ii instancji. Natomiast prokurator nie może zaskarżyć ani decyzji przełożonego dyscyplinarnego, zezwalającej na jego zatrzymanie, ani orzeczenia komisji dyscyplinarnej uchylającego jego immunitet.
  

• Immunitet adwokacki. Immunitet ten oznacza, że w związku z wykonywaniem swego zawodu adwokat korzysta w dużym stopniu z wolności słowa i pisma. Stopień tej wolności określony jest przepisami prawa i zasadami korporacji adwokackiej. Jeżeli w wykonaniu swoich zadań związanych z prowadzeniem obrony, adwokat dopuści się zniewagi w odniesieniu do strony procesowej, jej pełnomocnika lub obrońcy, kuratora, świadka, tłumacza lub biegłego - przestępstwa ściganego z oskarżenia prywatnego (art. 216 kk) - wówczas za czyn taki odpowiada jedynie w postępowaniu dyscyplinarnym. Zakres tego immunitetu rozciąga się na zniewagę skierowaną przez adwokata di innych osób (np. sędziego, protokolanta, policjanta ).
  

• Immunitet Rzecznika Praw Obywatelskich wynika z art. 6 ust. 2 ustawy z dnia 15 lipca 1987r. o Rzeczniku Praw Obywatelskich i oznacza, że bez zgody Sejmu, Rzecznik Praw Obywatelskich nie może być pociągnięty do odpowiedzialności , jak również nie może być on ani aresztowany, ani zatrzymany.
  

• Immunitet zakrajowości przysługuje przedstawicielom obcych państw i organizacji międzynarodowych rezydujących lub przebywających w Polsce. Do osób korzystających z tego immunitetu zalicza się:

• uwierzytelnionych w Rzeczpospolitej Polskiej szefów przedstawicielstw dyplomatycznych państw obcych (np. ambasador, nuncjusz papieski),

• personel dyplomatyczny,

• personel administracyjny i techniczny przedstawicielstw dyplomatycznych,

• członków rodzin szefów przedstawicielstw dyplomatycznych, personelu dyplomatycznego, administracyjnego i technicznego przedstawicielstw państw obcych,

• inne osoby, które na podstawie umów międzynarodowych, ustaw, powszechnie uznanych zwyczajów międzynarodowych korzystają z tych immunitetów (art.578 kpk),

• konsulów i innych urzędników konsulatów oraz inne osoby zrównane z nim na podstawie umów lub uznanych zwyczajów międzynarodowych (art. 579 par 1 kpk).

Z naruszeniem ujemnej przesłanki procesowej określonej w pkt. 8 par 1 art. 17 kpk łączą się poważne skutki procesowe. Prowadzenie postępowania karnego wbrew temu przepisowi może wywołać zarzut takiej obrazy przepisów postępowania, który mógł mieć wpływ na treść orzeczenia (względny powód odwoławczy - art. 438 pkt. 2 kpk), może być podstawą stwierdzenia nieważności orzeczenia z mocy samego prawa (art. 101 par 1 pkt. 1 kpk), i wreszcie - może być podstawą kasacji, jako inne rażące naruszenie prawa, które mogło mieć wpływ (w istocie- miało wpływ) na treść orzeczenia (art. 523 kpk).

4.2. Właściwość sądu

Art. 35. § 1. Sąd bada z urzędu swą właściwość, a w razie stwierdzenia swej niewłaściwości przekazuje sprawę właściwemu sądowi lub innemu organowi.

§ 2. Jeżeli sąd na rozprawie głównej stwierdza, że nie jest właściwy miejscowo lub że właściwy jest sąd niższego rzędu, może przekazać sprawę innemu sądowi jedynie wtedy, gdy powstaje konieczność odroczenia rozprawy.

Po ustaleniu, że sprawa należy do zakresu kompetencji sądu powszechnego (lub wojskowego), co jest związane z podsądnością sądom karnym, należy ustalić właściwy sąd do rozpoznania sprawy. Do tego służą dwie podstawowe formy właściwości:

- rzeczowa (właściwość pionowa) - ustalenie, który z sądów niższego lub wyższego rzędu, ma rozpoznać sprawę w pierwszej instancji. Są to sądy rejonowe lub okręgowe, mówi się wtedy o właściwości rzeczowej sądu rejonowego lub okręgowego
- miejscowa - pozwala na ustalenie imienne sądu uprawnionego do rozpoznania sprawy spośród sądów danego rzędu.

Wyróżnia się jeszcze spośród właściwości ogólnych: właściwość funkcjonalną i czynnościową, a szczególnych: właściwość z łączności spraw i właściwość z przekazania sprawy.
(patrz :uczestnicy procesu)

4.3 Istnienie stron procesowych

Przesłanka ta wynika z budowy procesu karnego, opartej na stosunku sporności, między dwiema przeciwstawnymi stronami procesowymi. Jest to przesłanka o charakterze zbiorczym, obejmuje trzy składniki:

a) rzeczywiste istnienie strony - w pierwszej kolejności ustala się czy podmiot będący (lub mający być stroną w rzeczywistości istnieje. Dotyczy to zarówno osób fizycznych, jak i prawnych oraz instytucji państwowych, samorządowych i społecznych choćby nie posiadały osobowości prawnej. Śmierć osoby będącej stroną w procesie powołuje różnorakie następstwa procesowe, w zależności od roli w jakiej osoba ta dotąd występowała w postępowaniu:

- śmierć oskarżonego - powoduje umorzenie procesu bez względu na fazę, w której nastąpiła, wyjątkowo postępowanie toczyć się może po śmierci oskarżonego, ale tylko wówczas, gdy miałoby ono prowadzić do jego rehabilitacji
- śmierć pokrzywdzonego przed wszczęciem postępowania powoduje wejście w jego miejsce strony zastępczej (osoba najbliższa, prokurator)
- śmierć pokrzywdzonego w toku postępowania - może być jej skutkiem następstwo w procesie osób najbliższych lub prokuratora.

Następstwo to jest rozmaicie uregulowane, w zależności od roli procesowej w jakiej pokrzywdzony przed śmiercią występował: oskarżyciela posiłkowego, prywatnego, powoda cywilnego podmiot wstępujący w miejsce zmarłego pokrzywdzonego, będącego w postępowaniu stroną procesową, określa się nazwą strony nowej.

b) zdolność procesowa - uprawnienie do występowania w procesie w roli podmiotu procesowego

c) legitymacja procesowa - tytuł prawny do występowania w procesie w oznaczonej roli podmiotu procesowego

4.4. Skarga uprawnionego oskarżyciela

Art. 17 § 1 pkt. 9 Nie wszczyna się postępowania, a wszczęte umarza, gdy brak skargi uprawnionego oskarżyciela.

Jest ona ściśle związana z zasadą skargowości, według której warunkiem wszczęcia i toczenia procesu sądowego jest wniesienie skargi przez uprawnionego oskarżyciela, jej brak powoduje, że - poza nielicznymi wyjątkami - postępowanie nie może być wszczęte. Skargę uruchamiającą postępowanie jurysdykcyjne jest skarga zasadnicza, przechodzenie procesu do dalszych stadiów także jest uzależnione od wniesienia skargi (odwoławczej, kasacyjnej) - takie skargi zwie się etapowymi. Skargą zasadniczą jest akt oskarżenia, a w postępowaniu adhezyjnym - pozew. O skardze prawnie skutecznej mówimy wtedy, gdy zawiera ona essentialia negotii oraz gdy wniesiona zostaje przez uprawnioną osobę do właściwego sądu. Akt oskarżenia powinien odpowiadać warunkom określonym w ustawie, jest ich wiele, z reguły są to wymagania formalne aktu oskarżenia, mogą być usuwane na podstawie art. 337 i 120 KPK. Essentialia negotii skargi to składniki nieodzowne: określenie osoby oskarżonego i zarzucanego mu czynu, bez nich nie można mówić o istnieniu skargi. Brak któregoś z nich musi spowodować umorzenie postępowania. Skarga musi być wniesiona przez uprawnionego oskarżyciela, a zatem przez osobę do tego legitymowaną

4.5. Wniosek o ściganie

Art. 17 § 1 pkt. 10 Nie wszczyna się postępowania, a wszczęte umarza, gdy brak wymaganego zezwolenia na ściganie lub wniosku o ściganie pochodzącego od osoby uprawnionej, chyba że ustawa stanowi inaczej

Jeżeli mimo braku zezwolenia lub wniosku o ściganie postępowanie (niedopuszczalne) zostało wszczęte i jest prowadzone, należy je w momencie stwierdzenia tej przeszkody umorzyć. Przyjmuje się jednak, że jeżeli przed umorzeniem brak ten zostanie uzupełniony, następuje konwalidacja wadliwego postępowania i może ono toczyć się dalej, np. w wypadku stwierdzenia przez sąd braku wniosku nawet po odczytaniu aktu oskarżenia obecna na rozprawie osoba pokrzywdzona może złożyć wniosek o ściganie, „uzdrawiając” proces - jest to właśnie konstrukcja tzw. konwalidacji.

Zagadnienie zezwolenia na ściganie wiąże się z problematyką immunitetów, których zadaniem jest ochrona określonych osób przed prowadzeniem przeciwko nim postępowania karnego.

Obok podstawowego trybu ścigania z urzędu oraz ścigania z oskarżenia prywatnego, występuje tryb ścigania z urzędu, lecz na wniosek. W jakim trybie przestępstwo jest ścigane - określa prawo karne materialne.

W sprawach o przestępstwa ścigane na wniosek postępowanie z chwilą złożenia wniosku toczy się z urzędu. W razie złożenia wniosku o ściganie niektórych tylko sprawców przestępstw obowiązek ścigania obejmuje również inne osoby, których czyny pozostają w ścisłym związku z czynem osoby wskazanej we wniosku (o czym należy pouczyć składającego wniosek), jednakże tego postanowienia ustawy nie stosuje się do najbliższych osoby składającej wniosek (art. 12 § 1 i 2).

Wniosek powinien być złożony przed wszczęciem postępowania karnego, skoro stanowi on warunek dopuszczalności wszczęcia postępowania. Istnieją odstępstwa od tej reguły.

Do chwili otrzymania wniosku lub zezwolenia władzy, od których ustawa uzależnia ściganie, organy procesowe mogą dokonywać czynności nie cierpiących zwłoki w celu zabezpieczenia śladów i dowodów. Mogą także dokonywać czynności zmierzających do wyjaśnienia, czy wniosek lub zezwolenie nastąpi.

Instytucja czynności niecierpiących zwłoki unormowana została w art. 308. Podjęcie pierwszej czynności niecierpiącej zwłoki oznacza już wszczęcie postępowania karnego.

Wniosek może być cofnięty w postępowaniu przygotowawczym za zgodą prokuratora, a w postępowaniu sądowym za zgodą sądu - do rozpoczęcia przewodu sądowego na pierwszej rozprawie głównej.

W razie prawidłowego cofnięcia wniosku postępowanie należy natychmiast umorzyć. Wyjątkowo dopuszczalne jest wszczęcie postępowania i jego prowadzenie bez wniosku.

4.6. Prawomocność materialna

Artykuł 17 § 1 pkt 7: nie wszczyna się postępowania, a wszczęte umarza, gdy postępowanie karne co do tego samego czynu tej samej osoby zostało prawomocnie zakończone albo wcześniej wszczęte toczy się - obejmuje dwie przesłanki, pozostające ze sobą w określonym związku.

Powaga rzeczy osądzonej (res iudicata):

• jako przesłanka procesu, to sytuacja w której w konkretnej sprawie p-ko konkretnej osobie zapadło prawomocne orzeczenie;

• niezbędnymi elementami tej przesłanki są:

• prawomocne orzeczenie

• rozstrzygnięcie w tej samej sprawie

• p-ko tej samej osobie

Prawomocność materialna jest po prostu skutkiem prawomocności formalnej. Skutek ten polega na zakazie ponownego rozpatrywania tego, co już jest przedmiotem formalnie prawomocnego rozstrzygnięcia.

Prawomocność formalna:

• to sytuacja, w której decyzja nie podlega już zaskarżeniu za pomocą zwykłych środków odwoławczych; prawomocna decyzja formalnie kończy proces tworzy stan rzeczy osądzonej (res iudicata);

• skutkuje on domniemaniem prawdziwości ustaleń dokonanych w decyzji oraz jej zgodności z przepisami prawa

Domniemanie prawdziwości ustaleń dokonanych w decyzji:

• decyzja formalnie prawomocna tworząc stan rzeczy osądzonej (res iudicata) z którym ściśle jest związany zakaz ne bis in idem powoduje także powstanie domniemania prawdziwości ustaleń dokonanych w decyzji oraz jej zgodności z przepisami prawa

Prawomocność formalna oznacza zatem niemożność zaskarżenia decyzji za pomocą zwykłych środków odwoławczych. Waloru prawomocności danego orzeczenia nie znosi fakt ze może być ono jeszcze zaskarżone nadzwyczajnymi środkami zaskarżenia.

Prawomocność materialna:

• jest konsekwencją prawomocności formalnej;

• polega na tym, że w zasadzie nie jest dopuszczalne wszczęcie i prowadzenie od nowa postępowania już prawomocnie (formalnie) zakończonego;

• niedopuszczalne jest ponowne postępowanie w tej samej sprawie przeciwko tej same] osobie (zakaz ne bis in idem};

• prawomocność materialna orzeczenia oznacza prawomocność, która wywiera skutki prawne w stosunku do innych przyszłych procesów - nie pozwala ona - bez wznowienia postępowania na rozwinięcie powtórnego postępowania i orzekania w tym samym przedmiocie o którym już orzeczono;

• prawomocność materialna jest konsekwencją prawomocności formalnej działającą na zewnątrz w stosunku do innych ewentualnych procesów, których prowadzić nie pozwala.

Zakaz ne bis in idem:

• zewnętrzną konsekwencją prawną powstania prawomocności orzeczenia jest zakaz ne bis in idem, który oznacza że nie można w tej samej sprawie w stosunku do tej samej osoby prowadzić ponownie postępowania; konsekwencje powstania zakazu ne bis in idem należy rozpatrywać w związku z przedmiotem zamieszczonego w nim rozstrzygnięcia;

• w przypadku gdy orzeczenie takie odnosi się do głównego przedmiotu procesu, którym jest kwestia odpowiedzialności karnej oskarżonego za zarzucany mu czyn przestępny wówczas wynikający z prawomocności stan rzeczy osądzonej tworzy bezwzględną przeszkodę do prowadzenia innego procesu o to samo (ne bis in idem);

• usunięcie tej przeszkody może nastąpić tylko w drodze uchylenia prawomocnego orzeczenia w wyniku wniesienia nadzwyczajnych środków zaskarżenia;

• analogiczna sytuacja wystąpi w razie umorzenia postępowania na podstawie bezwzględnych (nieusuwalnych) przesłanek procesu, takich jak śmierć oskarżonego;

• w przypadku umorzenia postępowania z powodu wystąpienia ujemnych przesłanek formalnych (usuwalnych), stan rzeczy osądzonej będzie działał jedynie w takim ograniczonym zakresie, w jakim dane orzeczenie przesądziło o niedopuszczalności prowadzenia procesu w konkretnych warunkach, a więc np. wobec braku wniosku o ściganie sprawcy przestępstwa wnioskowego;

• usunięcie takiej przeszkody nie będzie więc wymagało dla wszczęcia ponownego procesu uchylenia prawomocnego orzeczenia o umorzeniu postępowania w trybie kasacji lub wznowienia postępowania

Tożsamość czynu jest wyłączona tylko wtedy, gdy:

1) nastąpiła zmiana osoby sprawcy

2) nastąpiła zmiana dobra prawnego (przedmiotu ochrony)

3) nastąpiła zmiana osoby pokrzywdzonego i równocześnie wystąpiła jakakolwiek różnica dotycząca miejsca czynu czasu czynu przedmiotu wykonawczego lub ustawowych znamion czynu identyczność czynu będzie tym bardziej wyłączona jeśli do różnicy w osobie pokrzywdzonego dojdą różnice w kilku dodatkowych elementach

4) nie doszło do zmiany osoby pokrzywdzonego ale ujawniły się co najmniej trzy różnice dotyczące miejsca czynu czasu czynu przedmiotu wykonawczego lub ustawowych znamion czynu

Gwarancja zakazu ne bis in idem:

• res iudicata jako przesłanka ujemna ma zapobiegać sytuacji w której przeciwko tej samej osobie, w tej samej sprawie, po prawomocnym jej zakończeniu, toczyłoby się kolejne postępowanie;

• sprawdzenie jeszcze przed wszczęciem postępowania karnego z urzędu czy nie zachodzi ta przesłanka, zapobiega bezzasadnemu wciąganiu ludzi w proces z wszystkimi negatywnymi dla nich konsekwencjami

• nie może to prowadzić do uniknięcia odpowiedzialności przez sprawcę przestępstwa

Wyjątki od zakazu ne bis in idem:

• kasacja

• wznowienie postępowania

• zmianę orzeczenia na skutek zmiany ustawy,

• zmianę orzeczenia w sprawie wykonywania kary i innych środków karnych

• zmianę orzeczeń probacyjnych,

• postępowanie karne o to samo w przypadku orzeczeń zapadłych za granicą,

• wyrok zmieniający poprzednie orzeczenie na skutek warunków ekstradycji,

• sprostowanie oczywistej pomyłki pisarskiej, rachunkowej lub w obliczeniu terminów,

• przywrócenie terminu zawitego,

• postępowanie uzupełniające rozstrzygnięcia zawarte w wyroku - ułaskawienie

• amnestię,

• postępowanie na podstawie ustawy z dnia 23lutego 1991 r o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego

4.7. Zawisłość sprawy (litis pendentio)

Negatywna przesłanka procesu karnego (lis pedans), ściśle związana z regułą ne bis in idem. Wszczęcie procesu karnego wywołuje zakaz toczenia drugiego procesu przeciwko tej samej osobie o ten sam czyn.

Zawisłość sprawy

• wywołuje niedopuszczalność procesu o ten sam przedmiot (eadem res) i stanowi ujemną przesłanką procesu.

• rozpoczyna się z chwilą prawnie skutecznego złożenia skargi (lis pendens) i trwa aż do prawomocnego ukończenia postępowania sądowego, w szczególności do formalnej prawomocności wyroku.

• zawieszenie postępowania nie uchyla zawisłości sprawy.

• prawnie skuteczne złożenie skargi istnieje wówczas, gdy zachowane są jej essentialia, chociażby akt oskarżenia wymagał uzupełnienia.

• skarga musi być dalej wniesiona przed sąd właściwy.

• umorzeniu na skutek zawisłości sprawy ulega proces później wszczęty, tj. wszczęty w chwili, gdy proces dotyczący tego samego przedmiotu już sie toczył.

• w ukresie tożsamości przedmiotu należy także w przypadku litispendencji (zawisłości) przyjąć te same zasady jak przy rei iudicata

4.8. Abolicja - akt łaski

Akty łaski dzielimy na te o charakterze indywidualnym i generalnym. Indywidualny akt łaski stosuje

Prezydent RP, może mieć miejsce w indywidualnych sprawach po uprawomocnieniu się wyroku skazującego, indywidualny akt łaski ma charakter amnestyjny, może on być zastosowany do prawomocnie wymierzonej kary. Podobnie jak w przypadku generalnego aktu łaski w postaci amnestii, indywidualny akt łaski może likwidować lub łagodzić skutki skazania, w wypadku zlikwidowania skutków skazania indywidualny akt łaski staje się przeszkodą dla postępowania wykonawczego.

Akt łaski o charakterze generalnym wyrażony jest w ustawach amnestyjnych. Przepisy przewidują dwie formy aktów łaski o charakterze generalnym: amnestię i abolicję.

Amnestia polega na tym że łagodzi się lub znosi skutki skazania, warunek dopuszczalności procesu amnestia ma w przypadku zlikwidowania skutków skazania.

Abolicja, którą z reguły zawierają ustawy amnestyjne, polega na zakazie wszczynania postępowania w stosunku do określonych w ustawie przestępstw. Przepisami abolicyjnymi w ramach amnestii są te, które zakazują wszczęcia i toczenia postępowania. Przepis zwykle stanowi, że wymienione przestępstwa puszcza się w niepamięć i z tego powodu zakazuje się wszczęcia i toczenia procesu. Jest to ogólny warunek dopuszczalności procesu

4.9. Przedawnienie karalności

W zasadzie jest to instytucja prawa materialnego, uregulowana w KK. Jest ona jednocześnie warunkiem dopuszczalności procesu, Kodeks karny przewiduje dwie formy przedawnienia:
a) przedawnienie karalności
b) przedawnienie wykonania kary

ad a) Odmiennie uregulowano przedawnienie przestępstw ściganych z oskarżenia publicznego oraz przestępstw ściganych z oskarżenia prywatnego. Po upływie oznaczonego terminu przewidzianego w przepisie art. 101 KK ustaje karalność przestępstwa. Terminy przedawnienia zależą od wagi przestępstwa:
- 30 lat - gdy czyn stanowi zbrodnię zabójstwa
- 20 lat - gdy czyn stanowi inną zbrodnię
- 10 lat - gdy jest występkiem zagrożonym karą pozbawienia wolności przekraczającą 3 lata
- 5 lat - gdy czyn jest zagrożony karą pozbawienia wolności nie przekraczającą 3 lat
- 3 lata - gdy czyn jest zagrożony karą ograniczenia wolności lub grzywną
Terminy te biegną od popełnienia przestępstwa, a dla przestępstw skutkowych od czasu, w którym nastąpił skutek.
Odrębny termin przedawnienia karalności przewidziano dla przestępstw ściganych z oskarżenia prywatnego - karalność takiego przestępstwa ustaje z upływem roku od czasu, kiedy pokrzywdzony dowiedział się o osobie sprawcy przestępstwa, nie później jednak niż z upływem 3 lat od czasu jego popełnienia. Termin ten obowiązuje także w razie ingerencji prokuratora

Zakłóceniem biegu terminu przedawnienia są dwie instytucje:
- przerwa biegu przedawnienia - uregulowana oryginalnie w Polsce - polega na przedłużeniu terminów przedawnienia karalności o okres 5 lat, przyczyną przedłużenia podstawowego terminu, jest wszczęcie postępowania przeciwko osobie przed jego upływem. Następuje wskutek pierwszej czynności będącej wszczęciem postępowania karnego in personam.
- spoczywanie biegu przedawnienia - przedawnienie nie biegnie, gdy przepis ustawy nie pozwala na wszczęcie lub dalsze prowadzenie postępowania karnego, nie dotyczy to jednak sytuacji, gdy brak jest wniosku pokrzywdzonego lub oskarżenia prywatnego. Chodzi tutaj przede wszystkim o immunitety.

b) przedawnienie wykonania kary - uregulowane w art. 103 KK - przepis ten stanowi, że nie można wykonać kary, jeżeli od uprawomocnienia się wyroku skazującego upłynął odpowiedni okres czasu. Przedawnienie to może wystąpić wyłącznie w postępowaniu wykonawczym, dlatego jest przesłanką szczególną.

Przepisów o przedawnieniu w ogóle nie stosuje się do: przestępstw wojennych, przeciwko pokojowi i przeciwko ludzkości. Nie stosuje się również do umyślnych przestępstw: zabójstwa, ciężkiego uszkodzenia ciała, ciężkiego uszczerbku na zdrowiu lub pozbawienia wolności łączonego ze szczególnym udręczeniem, popełnionego przez funkcjonariusza publicznego w związku z pełnieniem obowiązków służbowych.
Umorzenie z ww. powodu zakłada, że miał miejsce czyn karalny popełniony przez oskarżonego, oskarżony czując się niewinnym, może wnieść zażalenie na postanowienie o umorzeniu postępowania z powodu przedawnienia karalności i domagać się ustalenia tych faktów, na których oparte zostało rozstrzygnięcie o wystąpieniu przedawnienia karalności.

4.10 Przesłanki wymienione w art. 17 § 1 pkt 1-4

Art. 17. § 1. Nie wszczyna się postępowania, a wszczęte umarza, gdy:

1) czynu nie popełniono albo brak jest danych dostatecznie uzasadniających podejrzenie jego popełnienia,

2) czyn nie zawiera znamion czynu zabronionego albo ustawa stanowi, że sprawca nie popełnia przestępstwa,

3) społeczna szkodliwość czynu jest znikoma,

4) ustawa stanowi, że sprawca nie podlega karze,

ad.1

Sformułowana w tym przepisie przesłanka procesowa dotyczy braku podstawy faktycznej procesu i ma materialnoprawny charakter

Sytuacja taka występuje wtedy, gdy przestępstwo nie zaistniało

„Niepopełnienie czynu” dotyczy sytuacji gdy zdarzenie będące przedmiotem postępowania w ogóle nie zaistniało (np zawiadomiono o kradzieży rzeczy, którą wkrótce potem odnaleziono) lub nie zostało wywołane zachowaniem człowieka (np pożar wybuchł w wyniku wyładowania atmosferycznego)

„Brak danych dostatecznie uzasadniających podejrzenie popełnienia czynu” odnosi się do sytuacji, gdy zachodzą wątpliwości co do zaistnienia zdarzenia, ponieważ zebrane dowody nie pozwalają na kategoryczne stwierdzenie, że czynu me popełniono a jednocześnie nie wykluczają jego zaistnienia

ad. 2.

ustawowe znamiona przestępstwa określają czyn zabroniony i z reguły są określone opisowo a dotyczą podmiotu, przedmiotu, strony podmiotowej i przedmiotowej przestępstwa

czyn nie zawiera znamion czynu zabronionego to sytuacja, gdy czyn zaistniał ale brak jest w nim wszystkich znamion czynu zabronionego np brak elementu działania w celu przywłaszczenia przy zaborze cudzej rzeczy ruchomej (art 278 3 1 k.k )

przykładem natomiast sytuacji gdy ustawa stanowi, ze sprawca nie popełnia przestępstwa jest działanie w ramach obrony koniecznej (art.25 § 1 kk) lub stanu wyższej konieczności (art 26kk)

ad. 3

Znikoma szkodliwość społeczna czynu (art. I § 2 k k.) powoduje, że czyn nie stanowi przestępstwa

• przesłanka ta ma charakter materialny

• społeczna szkodliwość czynu oznacza taką obiektywną właściwość ludzkiego zachowania, która zagraża określonemu dobru chronionemu przez prawo karne lub dobro takie narusza

Społeczna szkodliwość czynu wyraża jego społeczną materialną treść i nie jest jego znamieniem.

Oceny stopnia społecznej szkodliwości czynu dokonuje prokurator w stadium przygotowawczym, a w stadium

jurysdykcyjnym sąd.

ad.4

Przesłanka ta dotyczy sytuacji, w których został popełniony czyn zabroniony wyczerpujący wszystkie określające go znamiona ale ustawa stanowi, że sprawca nie podlega karze

Kodeks karny przewiduje przypadki niekaralności sprawcy przestępstwa

W związku z etapami przestępstwa ustawa stanowi, że nie podlega karze za usiłowanie kto dobrowolnie odstąpił od czynu lub zapobiegł skutkowi przestępnemu (art 15 § 1 kk) oraz za przygotowanie ten, kto dobrowolnie od niego odstąpił [art 17 kk.)

Podżegacz i pomocnik nie podlegają karze, gdy dobrowolnie zapobiegną dokonaniu czynu (art 23§ 1 kk)

10

---