RENESANS
NAZWA
Renesans lub odrodzenie - okres w historii kultury europejskiej, obejmujący przede wszystkim XV i XVI wiek, określany często jako "odrodzenie sztuk i nauk" oraz koncepcja historiozoficzna odnosząca się do historii kultury włoskiej od Dantego do roku 1520
Przełom pomiedzy epokami nastapił nagle przez wielkie historyczne przyczyny.
Zmieniła się:
-ludzka mysl
-obyczajowosc
-Hierarchia wartosci
-piekno sztuki i mysli attyckiej
Przyczyny:
-wynalezienie druku
-odkrycia geograficzne
- humanizm
- reformacja
RAMY CZASOWE
WŁOCHY- XIV - XVI w
EUROPA POŁNOCNA XV-XVIw
POLSKA XVI - lata 30-ste XVII
RENESANSOWA KULTURA
Kultura renesansu wizaże się z humanizmem, którego początkowy rozwoj przypadł na XIV i XVw.
HUMANIZM - sposób widzenia i postrzegania swiata, w którym człowiek stanowi jego centrum i jest miara wszystkich rzeczy. Humaniści interesowali się człowiekiem jako jednostka,jego zyciem doczesnym, problemami, stanami emocjonalnymi i pragnieniami.
Na nowo odkrywano anatomie ciała, chcieli poznac człowieka na wszystkich płaszczyznach. Człowiek był najwazniejsza isota siata i zagadka, której poznanie było „celem najwyższym”
„Nic co ludzkie nie jest mi obce” - Terencjusz
TŁO POLITYCZNO - SPOŁECZNE
Reformacja koscioła - prad myślowy zmierzający do odnowienia i zreformowania Koscioła katolickiego.
W średniowieczu Koscioł odgrywał najwazniejsza role, w renesansie zapoczątkowała się oficjalna krytyka koscioła katolickiego, jego polityki, praktyk, doktryn. Niezadowolonie ze stosunkow kościelnych z postepowania duchownych narastało stopniowo, oficjalnym początkiem reformacji było wystapienia Lutra w 1517r na drzwiach koscioła w Wittemberdze Teza Lutra: np. „ sprzedania odpustow, nie możliwość tłumaczenia Biblii na j. narodowe.
GŁOWNE PRADY EPOKI
humanizm
Początkowa faza humanizmu (XVw. do poł. XVI w.):
- optymizm
- pochwała życia i ludzkości oraz społecznej aktywności ludzi
-podkreślano bezinteresowność
- kultywowano ład świata i jego harmonię
- głoszono konieczność wewnętrznego rozwoju jednostki
- poszukiwano ideału zgody, porządku i harmonii wierząc w nieograniczone możliwości umysłu człowieka
II etap rozwoju humanizmu jako prądu umysłowego (od II poł. XVI w.):
- dysonanse
- rozterki
- dylematy
- wątpliwości światopoglądowe
Reformacja
- Luteranizm
- Kalwinizm
- Arianizm
- Ruch husycki
CHARAKTERYSTYKA ARTYSTOW EPOKI I ICH DZIEŁA
boccaccio Giovanni „Dekameron”
Jeden z najwybitniejszych pisarzy włoskiego renesansu. Pochodził z Taskani, studiował prawo w Neapolu, interesował się kultura i twórczością antyku. Był związany ze sferami artystycznymi. Zasłynął jako twórca „ Dekameronu” nowego gatunku literatury noweli.
Dekameron ( sokoł) - Jest to zbiór 100 nowel, które w ciągu 10 dni w roku 1348 opowiada sobie dla zabicia czasu grupa 10 szlachetnie urodzonych florentyńczyków (7 pań i 3 młodzieńców), którzy schronili się przed zarazą w okolicach Florencji. Każdy dzień miał swój temat zadany przez kolejno wybieranego "króla" lub "królową".
"Filostrato" - poemat oktawą.
Thomas More, Tomasz Morus
(ur. 7 lutego 1478 w Londynie, zm. 6 lipca 1535 tamże) - święty Kościoła katolickiego, angielski myśliciel, pisarz i polityk, członek Izby Lordów. Stworzył wizję państwa idealnego (utopia). Nie uznał legalności małżeństwa Henryka VIII i jego drugiej żony - Anny Boleyn oraz nie zgodził się uznać króla za głowę Kościoła w Anglii, za co został skazany na ścięcie. Wyrok wykonano. W 1886 r. został beatyfikowany, a w 1935 r. - kanonizowany.
Utopia (1516)
wizja państwa idealnego „Nigdzie”, w którym:
- nie ma wojen ani nieszczęść
- nie istnieje nędza
- panuje tolerancja
- ludzie są sobie równi
- nie pojawia się pieniądz jako środek płatniczy, będący źródłem ludzkiej zazdrości czy chciwości
- życie przebiega w rytmie zgodnym z naturą i jej prawami
Niccolò di Bernardo dei Machiavelli
(ur. 3 maja 1469 r. we Florencji, zm. 21 czerwca 1527 r. tamże) - prawnik, filozof, pisarz społeczny i polityczny, historyk i dyplomata florencki, jedna z postaci włoskiego odrodzenia. Napisał traktat o sprawowaniu władzy pt. Książę, który sprawił, że od jego nazwiska powstał termin makiawelizm. Idealnym ustrojem była dla niego republika. W 1559 jego pisma znalazły się na kościelnym indeksie ksiąg zakazanych.
Książę (napisana 1513,a wydana 1532) - najsłynniejsze dzieło Niccolò Machiavellego, jedna z najważniejszych pozycji w dziejach filozofii politycznej, poradnik strategii utrzymania władzy, źródło doktryny politycznej zwanej makiawelizmem. Książę jest poradnikiem skutecznego sprawowania władzy. Przy czym jest to cel nadrzędny, który usprawiedliwia podejmowanie działań nieetycznych o tyle, o ile okazały się one skuteczne w jej utrzymaniu.
Mandragora (1513)
O sztuce wojennej (1521)
Francesco Petrarca
(ur. 20 lipca 1304 w Arezzo, zm. 19 lipca 1374 w Arqua) - jeden z pierwszych renesansowych poetów pochodzący z Italii. Pisał zarówno po włosku (nazywanym wówczas volgare - językiem pospolitym), jak i po łacinie.
Sonety do laury
Zbior 366 utworów, które powstały od 1340r do 1374roku. Składa się z 2czesci granice wyznacza śmierć Laury.
Zostały poświecone miłości, uczuciu najważniejszy w życiu każdego człowieka. Poeta dokonuje analizy uczuć człowieka zakochanego od euforii i namiętności po ból i rozpacz. Ekspanuje 3 podstawy konflikt który przezywa każdy zakochany-miedzy wola, rozumem i rozsądkiem.
Laura w sonetach - żywa, piekna, ziemska koieta , a nie uosobienie anielskości. Autor przedstawia mechanizmy czysto fizycznej fascynacji człowieka drugim człowiekiem, przy czym uderza autentyzm, prawdziwość i siła tego doznania. W II czesci Laura jest starsza, dojrzałą kobieta mniej piekna ale nie mniej kochana, autor dzieli się refleksja o przemijaniu w którym napiętnowane jest ludzkie Zycie. Po śmierci Laura staje się opiekunka, przyjacielska dusza, kotra przynosi spokoj i ukojenie.
- „ De remediis utriusque fortunae” (O postępowaniu w dobrej i złej doli),
- „Invectivarum contra medium quemdam libri IV” (Cztery księgi inwektyw przeciwko pewnemu lekarzowi)
- „Psalmi penitentiales” (Psalmy pokutne),
- „Secretum meum” (Tajemnica moja)- dialogi odzwierciadlające kryzys moralno-religijny Petrarki po śmierci jego brata, napisane 1342-43 r.
- „De vita solitaria” (O życiu w samotności)- pochwała życia odosobnionego, poświęconego studiom,
Leonardo da Vinci
(ur. 15 kwietnia 1452 w Anchiano niedaleko Vinci we Włoszech, zm. 2 maja 1519 w Clos Lucé we Francji) − włoski renesansowy malarz, architekt, filozof, muzyk, pisarz, odkrywca, matematyk, mechanik, anatom, wynalazca, geolog.
I okres florencki ( 1472-1483 ) powstały 4 obrazy:
- Chrzest Chrystusa
- Hołd Trzech Kroli
- Swiety Hieronim
Rysunki maszyn, działa, bomby, machiny obleznice.
I okres miediolanski ( 1483- 1499 )
Praca na dworze Sforzow i początki prac nad posagiem konnym F. Sforzy, a także kopuły katedry oraz pałacu,zaowocował także portretem „Damy z łasiczka”, „madonna w grocie”, „ostatnia wieczerza”
II okres florencki
- karton do obrazu „ Świeta Anna Samotneć”
- portret „mona lizy”
- karton do malowidła sciennego „ Bitwa pod Anghian”
II okres Mediolanski
- prace pod pomnikiem marszałka francuskiego Trirulzia
- Lade z Łabędziem
W latach 1513-16 przebywał w Rzymie namalował szereg portretów.
W 1516r na zaproszenie Franciszka I wyjechał do Francji, gdzie zajał się budowa kanału osuszających bagna Loary. Zmarł 2.V,1519. w Amoise
MYSL POLITYCZNA ANDRZEJA FRYCZA MODRZEWSKIEGO
Andrzej Piotr Modrzewski, znany jako Andrzej Frycz Modrzewski (ur. 20 września 1503 roku w Wolborzu - zm. 1572 w Wolborzu) - polski twórca i pisarz polityczny okresu renesansu, znany w owym czasie również za granicą, sekretarz królewski, wyznawca irenizmu.Uchodził za najwybitniejszego publicyste polskiego renesansu.
Za debiut uchodził traktat „ o programie Rzeczypospolitej” z 1551r. Składa się z 5 ksiag:
O obyczajach- rozwazania o człowieku, o jego naturze i ustroju idealnym, uszczęśliwiających wszystkich obywateli kraju.
O prawach - ukazuje zróżnicowane traktowanie społeczeństwa w zależności od jego przynależności do warstwy społecznej. Inaczej karze się chłopa a inaczej szlachte a arystokracje.
O wojnie - porusza problem wojen, stwierdza ze kazda wojna jest zła, gdyz powoduje nieszczęścia i tragedie zwykłych obywateli.
O kosciele - zawiera postulat reform Koscioła katolickiego.Autor nawołuje do zwrócenia większej wagi na ogół wiernych i kwestie niematerialne. Frycz jest zwolennikiem swobod wyznaniowych i tolerancji religijnej.
O szkole - jest proba zwrócenia uwagi na role nauki i wiedzy w zyciu każdego człowiek i jego potencjału intelektualnego. Autor uwaza ze należy szerzyc i
propagowac oświatę, zakładać nowe szkoły i poprawic sytuacje finansowa nauczycieli
DZIAŁALNOSC I PROGRAM PIOTRA SKARGI
Piotr Skarga (ur. 2 lutego 1536 w Grójcu, zm. 27 września 1612 w Krakowie) - polski jezuita, teolog, pisarz i kaznodzieja, czołowy polski przedstawiciel kontrreformacji, kaznodzieja nadworny Zygmunta III Wazy, rektor Kolegium Jezuitów w Wilnie, pierwszy rektor Uniwersytetu Wileńskiego. Cechował gi szczery patriotyzm i oddanie sprawom polski. Był wszechcstronie utalentowany założył kilka kolegiow jezuickich oraz stowazyszen opiekuńczych. Wielka sławe przyniosły mi „ Żywoty Świetych” oraz „ Kazania Sejmowe” które SA traktatem politycznym, składaja się z 8 tomow, powstałych po sejmie w 1597r
Motywem przemowien kazan SA choroby, jakie tocza Rzeczypospolita. Skarga wylicza je (6), a nastepnie charakteryzuje dokładnie kazda z chorob w kolejnych kazaniach.
-bezkarnosc
- innowiesrtwo
- rak zgody wewnętrznej
- patriota-kapitan
PIEŚNI JANA KOCHANOWSKIEGO
„O cnocie” - autor podnosi wartość cnoty, służbę ojczyznie. Najwieksza cnota człowieka jest dobro i poswiecenie się ojczyznie.Człowiek renesansowy powinien jak najlepiej słuzyc ojczyznie. Np. rycerz który meznie broni kraju w którym się urodził i wychował
„O dobrej sławie” - autor tłumaczy na czym polega. Posmierci zostaje tylko sława. W naszym interesie lezy by była ona dobra. Człowiek nie powinien ograniczac się jedynie do rzeczy materialnych i doczesnych. Na do Ra sławe należy zapracowac sobie dobrymi uczynkami.
„O spustoszeniu Podola” - odwołuje się do najazdow Tatarow na Podole w 1575r, którzy wzieli do niewoli ok. 50tys Polakow, spalili i graili wiele wiosek. Oskarza tyrkow o najazd, gdzy kraj był pozbawiony krola. Ukazuje hanbe polakow, ze dali się zawojowac narodowi, który gnieździ się w namiotach a nie umie budowac miast, o to ze nie potrafia obronic się przed słabszym narodem, oraz ze orzakładaja dobra materialne ponad dobro ojczyzny. Wywołuje chęć odwetu oraz pogardę dla Turków w czytelniku
„ODPRAWA POSŁOW GRECKICH”
Wpływy antyczne:
- zasada trzech jedności
Miesjce- obrór w Troi
Akcji - dotycza jednego niewielkiego epizodu w histori wojny trojańskiej
Czasu - 1 dzien
- max 3 aktorów na scenie
- podzielony jest na fragmenty akcji i piesni choru
- wiersz biały bezrymowy
- inwersja, rytm
Aktualności:
- zagadnienie odpowiedzialności za ojczyzne
- goni zaspokajanie własnych przyjemności i popędów kosztem całego narodu
- konieczność opowiedzenia się jednostki wobec ogółu i wobec historii
Wzory postaw obywatelskich:
- patriotyzm
- sprawiedliwość
- gotowość służenia ojczyźnie radą i czynem
WIEŚ W LITERATURZE EPOKI
Wzór szlachcica - ziemianina M. Reja „ Żywot człowieka poczciwego”
Nie wykształcony, wiedzie spokojne Zycie w zgodnie z natura, obserwuje przyrode i potrafi czerpac kozysci z każdej pory roku. Praca na gospodarstwie nie meczy lecz jest przyczyna radości i satysfakcji. Roztropny, sprawiedliwy, umiarkowany i równoważny wewnętrznie. Analizuje doświadczenie, obserwuje.
Sielankowa wizja J. Kochanowskiego „ Pieśń świetojanska”
Wies przedtawiona jako kraina spokoju, niewiność i szczescie jest to idylla, w której brak realizmu.Jest przedstawiona jednostronie, poeta chwali jej uroki, pomijając kwestie problemowe, które były obezne we wsi z tamtego okresu. Pieśń podkresla to co jest piekne i dary natury, dzieki którym ludzie zyja w dostatku - bohaterowie to szczesliwi gospodarze którym nie doskwiera bieda, pracuja z radością. Oprocz pracy maja czas na zabawe, taniec
Realistyczne spojrzenie S. Szymonowica „ Żeńcy”
Przedstawia realia i ciężka prace i niesprawiedliwość. Pracującym w upale chłopa przygląda się okrutny ekonom. Doskwiera im upał, głod i pragnienie, mdleja ze zmeczenia. Rozmowa żniwiarek ukazuje różne punkty, widzenia wsi, ze strony chłopa i szlachcica. Przemoc wobec chłopów przez urzędników. Śpiew robotnikow - jest wolnością której on jej nie odbierze.
WZORY ŻYCIA
„Fraszki” Kochanowskiego
Różnorodne, daja wizerunek człowieka renesansu, jak również błahe problemy, wypowiadaja wazne uwagi na temat ludzkiej wartości. Obraz życia renesansowego dworu. Rozwazania na temat istoty Boga, zycia i człowieka. Obraz świata jako teatr. Wyrosły z bogatych doświadczeń i przemyśleń Jana, który ze stoickim dystansem obserwował rzeczywistość.
Elementy autobiograficzne:
- pochodził z Czarnolasu
Fraszka „ do gór i losów” - podsumował swoje życie i nakresla kolekcje swojego losu (studia, podroze, pobyt na dworze, wyprawa z krolem) Jest doświadczony, dojrzały, zna smak zycia. Chce jak najlepiej wykorzystac kazda chwile.
„piesni” ideał stoicko epikurejskie
Wyroki fortuny sa nieodgadnione, nie powinniśmy tracic krótkiego życia na poszukiwanie odpowiedzi na pytania o przysłosci i rzeczy ostateczne. Wazne by jak najlepiej starac się przezyc teraźniejszości, a co ma być to i tak będzie. Stoik musi życ zgodnie z surowymi normami etycznymi, ma być pokazem mądrości, odwagi patriotyzmu, cnoty.
Człowiek natura, Bóg „ Czego od nas chcesz Panie …”
Podkreśla wielkość Kościoła, ale Bóg jest potężniejszy od kościoła i wszystkiego co zyje na ziemi. Bóg jest wszędzie, a kościół go nie obejmuje. Bóg jest stwórca, dobrem. Człowiek jest wdzieczny Bogu, może mu ofiarowac jedynie miłosc i serce. Jest zalezny od Boga i jego działan. Znajduje swoje miejsce na tym swiecie pod opieka Boga, pod skrzydłami, pragnie być tam jak najdłużej koszystac z ofiarowanych mu przez boga dobrodziejstw dopóki Bog będzie tego chciał.
„Treny” kryzys światopoglądowy
Poeta przezywa Kryzys, który prowadzi az do buntu. Filozofia soicka, mowiaca o nieuleganiu rozpaczy, okazuje się bezuzyteczna, nie potrafi zastosowac poglądów humanisty w chwili utraty bliskiej osoby. Zwątpił w prawdy głoszone przez Kościół, buntuje się przeciwko Bogu. Zachwiała się jego wiara.
Cykl - 19 trenow - cykl trenologiczny
ROZTERKI I POSZUKIWANIA CELU ZYCIA W TWORCZOSCI M. SEPA
SZARZYNSKIEGO
„ O wojnie naszej, która wiedziemy z szatanem, swiatem i ciałem” to obraz człowieka tragicznego który zmaga się ze soba i przeciwnościami losu. Swiat jest pełen chaosu na skutek działan szatana. Zucie ludzkie jest nieustanna walska. Szatan łudzi człowieka pozornymi wartościami, nie ma ładu pomiedzy ciałem i duchem. Natura cielesna ma świadomość nietrwałości i marności swiat rzeczy, ale pragnie korzystac z zycia doczesnego. Natura duchowa chce być bliżej Boga. Tylsko Bóg może pomoc uciec przed złem swiata. Człowiek od Boga dzieli wielka przepasc, w drodze do niego człowiek pozostaje samotny. Pozostaje mu mieć nadzieje na miłosierdzie Boze, prosi go o pomoc, ufa i wierzy.
Sonet „ O nietrwałej miłości rzeczy świata tego” wyjasnia czym jest miłosc.Człowiek Zyje w rozdarciu pomiedzy Bogiem i szatanem, miłością Swiecka, nedza i dazeniem do piękności swiata pozaziemskiego. Człowiek przez całe Zycie musi prowadzic walke ze swoimi słabościami. Prawdziwa miłością jest miłosc do „ wiecznej i prawej piękności” do boga.
Tylko ze jego sprawa można dostąpić zabawinie.
Droga do nieba nie jest łątwa, ostateczny los stanowi zagadke.
NOWY TEATR I DRAMAT STWORZONY PRZEZ SZEKSPIRA „MAKBET”
Makbet - głebia psychologiczna przeżyć ludzkich.
Walka wewnetrza bohatera miedzy jego zbrodnicza ambicja, a wrażliwym sumieniem o bogatą wyobraźnią. Makbet traci spokoj, a w koncu poczucie sensu czycia. Kuszenie do zła, uleganie pokusie i karą.
Uniwersalne znaczenie dramatu, mowi o ludzkiej naturze, namiętności, zbrodni, miłości, władzy, problemach egzystencjalnych manipulacja, sumienie.
Dramat Szekspirowski - dramat narusza zasade jedności, dekorum, wustepowania max 3 osob równocześnie. Nie unika scen krwawych, drastycznych, bohaterowie ulegaja transformacja - dynamicznie
- płaszczyzna realna
- płaszczyzna fantastyczna
Świat dramatu jest bardziej złozony, bogatszy o plan metafizyki.
TERMINY LITERACKIE I POJECIA
Fraszka- (wł. Franca - drobiazg, gałazka) - krotki utwor liryczny, rymowany lub wierszowany, o różnorodnej tematyce, humorystycznej Lu ironicznej. Posiada puente - sens wypowiedzi, Motyw marności, swiat jako teatr.
Nowela - krotki utwor pisany proza, wyraznie zarysowana i skrojona akcja Głowna, mocno udramatyzowany, który zmierza do punktu kulminacyjnego a nastepnie do puenty.Fabuła jednowatkowa, brak epizodow pobocznych, opisow zdarzenia o wyrazistym motywie (kamizelka)
Motyw Sokoła - opisuje klasyczna kompozycje noweli, w której ma występować centralny motyw, konkretny przedmiot, któremu jest nadane symboliczne znaczenie.
Sielanka - utwor poetycki, który przestawia wyidealizowany sposób, uroki zycia wiejskiego. Odsłania beztroskie, spokojne i pogodne Zycie spełnione przez miłosc. Ma kształt lirycznego monologu z dialogiem bądź opisem w czesci.
Tren, lament - utwor liryczny, o charakterze załobnym, wywodzącym się ze starogreckiej poezji feudalnej. Poswiecone zmarłej osobie, wyraza żal i smutek z powodu jej odejścia, przedstawia jej cnoty z zasłogi.
Sonet - kunsztowna kompozycja poetyckiego utworu. Składa się z 14 wersow zgrupowanych w 2-ch, 4- wierszach rymowane zwykle obba i w 2-ch trójwierszach.
I zwrotka zwykle opisuje temat
II odnosi go do podmiotu wiersza a tercyny(trójwiersze) zawierają refleksje na jego temat.