Pokrzywa zwyczajna - Urtica dioica i pokrzywa żegawka - Urtica urens (Urticaceae).
Opis.
1). Pokrzywa zwyczajna - bylina dorastająca do 150 cm wys.; łodyga prosta, sztywna, podobnie jak liście - parząca, pokryta gruczołowatymi włoskami zawierającym kw. mrówkowy; liście na długich ogonkach, podługojajowate, brzegiem grubo ząbkowane, od spodu jaśniejsze; ulistnienie równoległe-krzyżowe; kwiaty żeńskie o 1 słupku i czterodziałkowym okwiecie, zebrane w zwisające kwiatostany groniaste; owoc - orzeszek. Kwitnie od czerwca do października. Roślina pospolita w całej Polsce, często występująca masowo; lubi gleby wilgotne, bogate w azot, przepuszczalne; rośnie w lasach, na ich skrajach, na polanach, ne obrzeżech łąk, w zaroślach, nad rzekami i zarośniętymi brzegami źródeł, na rumowiskach i na przydrożach.
2). Pokrzywa żegawka - roślina Jednoroczna dorastająca do 60 cm wys.; liście jajowate, brzegiem wcinano-ząbkowane; ulistnienie skrętoległe-krzyżowe; kwiaty pręcikowe i słupkowe zwieszne w kwiatostanach, krótszych od ogonków liściowych. Kwitnie od maja do października. Pospolita w całym kraju; rośnie na polach, w ogrodach, na przydrożach, w ziołoroślach, na wilgotnych wzgórzach, w laskach l zaniedbanych, starych sadach.
Surowiec.
Surowcem jest liść lub całe ziele, albo też kłącze - Folium (FP, I,II,III,IV) vel Herba et Rhizoma cum Radicibus (wraz z korzeniami) Urticae. Cennym surowcem jest młode (zebrane wczesną wiosną, gdy jeszcze nie osiągnęło 20 cm wys) ziele wraz z kłączem i korzeniami - Herba cum Rhizomum et Radicibus Urticae.
Succus et Folium Urticae - w wolnej sprzedaży w aptekach i w sklepach zielarskich.
Ziele zbiera się do czerwca, w późniejszym okresie pozyskuje się tylko górne części pędów. Liście obrywa się do sierpnia. Wszystkie surowce należy wysuszyć w ciemnym miejscu o temp. do 40o C i zmielone przechowywać w szczelnym opakowaniu.
Skład chemiczny.
Ziele i liście (kłącze nie zawiera jedynie chlorofilu) zawierają wit, C - 100-270 mg/100 g, karoten - do 20 mg, chlorofil alfa- i beta- 2,5-5%, ksantofll - 0,12%, fitochinony czyli wit. K - 0,64%, sole mineralne (dużo żelaza, wapnia, krzemu, manganu, magnezu, potasu, fosforu i miedzi), acetylocholinę, ryboflawinę, kw. pantotenowy, tiaminę, pirydoksynę, histaminę, kw. mrówkowy, kw. krzemowy, krzemionkę, 2-metyloheptenol, antofen, acetofenon, garbniki, kw. glicerowy i glikolowy, flawonoidy, kw. foliowy i wiele innych.
Działanie.
Przetwory z pokrzywy (ziele wraz z kłączem działają silniej) zwiększają wydalanie z organizmu mocznika, chlorku sodu i szkodliwych produktów chemicznych zewnątrz- i wewnątrzpochodnych wraz z moczem i potem; ułatwiają trawienie, zmniejszają stężenie glukozy we krwi; zwiększają liczbę krwinek czerwonych i zawartość hemoglobiny we krwi, likwidują niewielkie wiosenne i zimowe hipowitaminozy, ogólnie wzmacniają organizm, zwiększają odporność organizmu na choroby, działają przeciwzapalnie, przeciwkrwotocznie, antyseptycznie, przeciwbiegunkowe, przeciwreumatycznie, mlekopędnie i przeciwnowotworowo.
Pokrzywa reguluje przemianę materii, likwiduje obrzęki, zapobiega powstawaniu kamicy moczowej i żółciowej, zapobiega przedwczesnemu starzeniu się organizmu oraz zastojom żółci i plamom na skórze.
Pokrzywa dostarcza m.in. krzemionkę przeciwdziałającą miażdżycy i zmarszczkom (krzemionka zapobiega utracie elastyczności włókien elastynowych i kolagenowych).
Wskazania:
nadmiar chloru i sodu w organizmie, obrzęki, nadciśnienie, mocznica, skąpomocz, dna, zapalenie i zakażenie nerek oraz dróg moczowych, kamica moczowa, krwiomocz, cukromocz i białkomocz, cukrzyca, białe upławy, nadczynność tarczycy, zaburzenia czynności jajników, zapalenie przydatków, zaburzenia miesiączkowanie, przedłużające się, nieregularne i bolesne miesiączkowanie połączone z upławami (kłącze i ziele pokrzywy + ziele glistnika + korzeń arcydzięgla + ziele skrzypu + ziele piołunu + korzeń żywokostu + kwiat nagietka + liść kasztanowca + ziele lub kwiat wrotyczu + liść melisy + liść mięty + ziele tymianku - w równych częściach; 2 łyżki mieszanki na 1 szkl, wrzącej wody; odstawić na 30 minut; przecedzić: pić 3 razy dz. po 200 ml), osłabienie pomiesiączkowe, stan przedmiesiączkowy (kłącze + ziele pokrzywy + kora, liść lub kwiat kaliny + ziele glistnika - w równych częściach; 2 łyżki, mieszanki na 1 szkl. wrzątku, zagotować i odstawić na 30 minut; przecedzić; pić 3 razy dz. po 100-150 ml), bladość, okres po- i przekwitania, miażdżyca, pękanie naczyń krwionośnych, niedokrwistość, częste omdlenia (napar z ziela pokrzywy i jednoczesne zażywanie nalewki arnikowej - 20 kr. 3 razy dz.), choroby zakaźne i skórne, prze ziębienie, rak, reumatyzm, artretyzm, choroby układu oddechowego, zaburzenia trawienia, biegunka, choroby wątroby, śledziony, trzustki, pęcherzyka żółciowego i żołądka, laktacja, choroby włosów, nieżyt jelit, zaparcia, zatrucia, zaburzenia metaboliczne.
Zewnętrznie (płukanki, wcieranie, przemywanie, maseczki, okłedy i jednoczesne doustne stosowanie wyciągów z pokrzywy):
trądziki, owrzodzenia, łojotok, pryszcze różnego pochodzenia, rany, otarcia naskórka, ropnie, stany zapalne skóry i narządów płciowych, wypadanie włosów, łupież tłusty, brak połysku, puszystości, łamliwość i rozdwajanie się włosów, opryszczki, operzenia, liszaje, wypryski.
Napar: 2 łyżki kłączy, ziela lub liści zalać 2 szkl. wrzącej wody; odstawić na 30 minut; przecedzić. Pić 3-4 razy dz. po 200 ml; niemowlęta ważące 3-4 kg - 8-10 ml, 5-6 kg - 14-17 ml, 7-8 kg - 20-22 ml, 3-4 razy dz.; dzieci ważące 9-10 kg - 25-28 ml, 15-20 kg - 43-57 ml, 25-30 kg -71-86 ml, 35-40 kg - 100-114 ml, 3-4 razy dz.
Macerat: 4 łyżki świeżego zmielonego ziela lub liści zalać 1 szkl, wody o temp. pokojowej; wytrawiać 6-8 godzin; przecedzić; pić jak napar.
Odwar: 3 łyżki kłączy wraz z zielem zalać 2 szkl. wody; gotować 5 minut; odstawić na 30 minut; przecedzić. Pić jak napar.
Sok pokrzywowy - Succus Urticae: świeże ziele i (lub) liście zmielić maszynką do mięsa i zalać wodą przegotowaną do połowy; przykryć i odstawić na 8 godzin; przecedzić. Masę roślinną nie wyrzucać lecz przepuścić jeszcze przez sokowirówkę. Oba wyciągi połączyć. Przechowywać w lodówce nie dłużej jednak jak 5 dni. Zażywać 4 razy dz. po 2 łyżki. Sok można zakonserwować poprzez zalanie: alkoholem 40-60% (100 ml na 100 ml), winem białym lub czerwonym (100 ml soku na 200 ml wina), gliceryną (100 ml na 100 ml), miodem (100 ml soku na 200 ml miodu) lub zasypanie cukrem (200 ml cukru na 100 ml soku). Tak zakonserwowany sok zażywać 4 razy dz. po 1 łyżce.
Ekstrakt pokrzywowy: do 1 szkl. suchych lub świeżych, zmielonych liści, albo ziela wraz z kłączem wlać 100 ml alkoholu 40-70% lub gliceryny; wytrawiać 7 dni; przeflltrować. Wyciąg wydusić z masy roślinnej. Zażywać 3-4 razy dz. po pół łyżeczki. Schorzałe miejsca pędzlować kilka razy dziennie.
Olej pokrzywowy - Oleum Urticae: pół szkl. świeżego lub suchego ziela albo liści zalać 100 ml oleju o temp. 60o C; wytrawiać 7 dni; przefiltrować. Zażywać 3 razy dz. po 1 łyżce lub stosować zewnętrznie do: kąpieli olejowych włosów (w przypadku suchości, łupieżu, rozdwajania i łamliwości, wypadania, braku połysku, zniszczenia zabiegami fryzjerskimi oraz w celach profilaktycznych, aby wzmocnić i odżywić włosy), do maseczek olejowych na skórę (płachty gazy zmoczyć w oleju i nałożyć na skórę: twarz, szyję czy dekolt; trzymać 40 minut, zdjąć, po czym zastosować masażo-wcieranie oleju pokrzywowego, nadmiar zetrzeć delikatnie watką; maseczka daje znakomite efekty w przypadku skóry suchej, zniszczonej, pomarszczonej, pokrytej wągrami i ogniskami zapalnymi, pryszczami i rozpadlinami, w przypadku skóry bladej i z plamami; stosować też profilaktycznie jako kurację odmładzającą oraz przeciwtrądzikową), do okładów na chore, spękane i spierzchnięte wargi oraz na rany, ropnie, nadżerki, owrzodzenia, oparzenia, otarcia naskórka i in.; do natłuszczania warg i skóry zamiast używania kremów; do oczyszczania skóry jako olejowe mleczko kosmetyczne, oraz do wcierania i kąpieli dłoni i stóp zrogowaciałych i spękanych. Olej pokrzywowy można mieszać też z innymi olejami ziołowymi i podobnie stosować, np. z olejem morszczynowym, nagietkowym, arnikowym, żywokostowym.
Nalewka pokrzywowa - Tinctura Urticae: pół szkl. ziela, liści lub kłączy zalać 300 ml wódki; wytrawiać 14 dni; przefiltrować. Zażywać 3-4 razy dz. po 5 ml.
Alkoholatura zimna: pół szkl. świeżego i zmielonego ziela lub kłącza zalać 300 ml alkoholu o temp. pokojowej; wytrawiać 14 dni; przefiltrować. Zażywać 3-4 razy dz. po 5 ml.
Alkoholmel Urticae: do 100 ml wyciągu alkoholowego z pokrzywy wlać 100 ml miodu; wymieszać. Zażywać 3-4 razy dz, po 1 łyżce.
Miód pokrzywowy - Mel Urticae: na każdą łyżeczkę zmielonej pokrzywy dać 1 łyżkę miodu i 10 kropli wódki lub gliceryny, wymieszać; odstawić na 3 dni; zażywać 3 razy dz. po 1 łyżce. Przed zażyciem lek wymieszać.
Proszek pokrzywowy - Pulvis Urticae: suche liście lub ziele zmielić w młynku do kawy na pył. Zażywać 3-4 razy dz. po 1 płyskiej łyżeczce; dobrze popić.
Rp. Maść pokrzywowa - Unguentum Urticae.
Składniki:
- 1 łyżka ekstraktu pokrzywowego glicerynowego lub 1 łyżka oleju pokrzywowego
- 1 łyżka nalewki pokrzywowej (lub intraktu)
- 1 opak. 50 g (ml) kremu Nivea
- 2 łyżki kremu lub maści Linomag, albo maści allantoinowej lub nagietkowej.
- 4 krople olejku lawendowego lub różanego
Sposób przyrządzenia.
Do moździerza umieszczonego na gorącej maszynce elektrycznej lub w gorącej wodzie włożyć podłoże maściowe (krem i maście); gdy ulegnie ono rozpuszczeniu wlać do niego olej lub ekstrakt glicerynowy - pokrzywowy, potem nalewkę pokrzywową; składniki ucierać aż utworzą jednolitą masę. Ciepły krem przenieść do odpowiedniego pojemnika i zimnego miejsca. Stosować do pielęgnowania wszystkich rodzajów skóry.
Krem działa odżywczo, przeciwzapalnle, antyseptycznie, wygładzająco, regenerująco i przeciwzmarszczkowo. Dobrze natłuszcza i nawilża wargi oraz skórę. Zapobiega wągrom, czyli zaskórnikom.
Wyciągi alkoholowe z pokrzywy można wcierać we włosy w celach pielęgnacyjnych (co 2 dni przez 2 tygodnie, potem przerwa). Włosy płukać w naparze lub w odwarze, albo też w rozcieńczonych wyciągach alkoholowych (1 łyżka wyciągu na 2 szkl. wody).